Αν είναι δυνατόν

Αν είναι δυνατόν να επιστρέφει στην εξουσία με εκλογές η οικογένεια του δικτάτορα Μάρκος στις Φιλιππίνες.

Αν είναι δυνατό να προελαύνει η ακροδεξιά στην καρδιά της Ευρώπης.

Αν είναι δυνατόν να έχει εγκαθιδρύσει οικογενειακή τυραννία ο Μανουέλ Ορτέγκα του πάλαι ποτέ Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου στη Νικαράγουα.

Αν είναι δυνατόν μια ολόκληρη εθνότητα – οι Ουιγκούροι – να υφίσταται συλλήβδην πλύση εγκεφάλου.

Αν είναι δυνατό να ανακαλείται το δεδικασμένο για το δικαίωμα της άμβλωσης.

Αν είναι δυνατό να εξοντώνονται με δηλητηρίαση πολιτικοί αντίπαλοι.

Αν είναι δυνατόν να έχουμε πόλεμο.

Αυτά είναι μερικά από τα πολλά «αδύνατα» που γίνονται «δυνατά» στις μέρες μας. Όμως καθώς τα απαριθμώ, αισθάνομαι ότι δεν προκαλούν κανένα σοβαρό αντίκτυπο. Τα έχουμε ακούσει αυτά και άλλα παρόμοια τόσες φορές που σχεδόν τα έχουμε συνηθίσει. Πάνε κι αυτά να σμίξουνε με όσα άλλα στοιβάζονται υπό την σκέπη μιας νέας κοινοτοπίας του κακού.
Οπωσδήποτε, κανένας μας ξεχωριστά μα τελικά όλοι μαζί – άλλοι αμέσως και άλλοι εμμέσως – σπρώχνουμε τα πράματα κατά κει.
Ναι, είναι χρόνια δίσεκτα και μήνες οργισμένοι – δύσκολοι καιροί, hard times. Κόσμος υποφέρει.
Μολονότι ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού του πλανήτη μοιάζει να το γλεντάει και, παρά την πανδημία, να μη σταματά να ταξιδεύει και να διασκεδάζει, με όλο και εντονότερους ρυθμούς –όπως δείχνει η χώρα μας ως προορισμός τουριστών, ξένων και εντοπίων– είναι σαφές ότι πολλοί δεν συμμετέχουν σ’ αυτό το ξεφάντωμα. Αντίθετα με δυσκολία επιβιώνουν.
Όμως, το πιο εκπληκτικό, σοκαριστικό θα έλεγα, είναι πως πολλοί άνθρωποι μέσα στην απόγνωσή τους, στην απογοήτευσή τους, αναζητώντας κάτι διαφορετικό, μια ελπίδα, ψάχνουν κυριολεκτικά στον σκουπιδοτενεκέ της ιστορίας και ανασύρουν τα πιο αποκρουστικά, σάπια απομεινάρια εκείνων που με πολύ κόπο, αίμα και θυσίες μπορέσαμε να πετάξουμε εκεί. Κι ακόμα πιο απογοητευτικό, δεν θα συναντήσουμε μόνο τους απελπισμένους στους σκουπιδότοπους αυτούς.
Είναι σαν να έχει μπλοκάρει ένας συλλογικός νους, σα να έχει αλλοιωθεί o sensus communis. Είναι βέβαια δύσκολο να δεχτείς ότι σε κάποια μεριά σ’ αυτούς τους σκουπιδότοπους είναι και τα δικά σου όνειρα. Όπως το έθεσε την περασμένη εβδομάδα και ο Τίτος Πατρίκιος: «Αν τα πράγματα είχαν έρθει όπως τα ονειρευόμασταν κάποτε, θα ήταν καταστροφικά».
Έτσι, πέραν μιας προτροπής για αυτογνωσία, νομίζω ότι δεν μένουν πολλά να ειπωθούν τούτες τις στιγμές – εννοείται με μια διάθεση αυτοκριτικής και μια στάση σεμνότητας. Έτσι κι αλλιώς, όπως έχει πει πρόσφατα κι ένας άλλος σπουδαίος συγγραφέας, ο Τομ Στόπαρντ, είμαστε στην εποχή της «προσωπικής αλήθειας» του καθενός και όχι της «αληθινής αλήθειας» – και έτσι δεν μπορεί να συγκροτηθεί μια ορθολογική στάση απέναντι στα πράγματα.
Πιθανότατα, βέβαια, οι συνθήκες που βιώνουμε έχουν ξαναϋπάρξει, στη συνήθη παλινδρόμηση του εκκρεμούς. Δεν είμαστε δα και οι πρώτοι σε τούτη την ιστορία. Γι’ αυτό μπορεί να μας δίνουν κουράγιο κάποιοι που ίσως βρέθηκαν σε παρόμοια θέση άλλοτε.
Δίνω το λόγο σ’ έναν πολύ καλύτερό μου που, με μεγάλο προσωπικό πόνο και κόστος, πριν από εικοσιδύο δεκάδες χρόνια τα είπε κάπως έτσι:

[…]

Σίγουρα, φίλε μου, ήρθαμε πολύ αργά. Οι θεοί ζουν.
Ναι, αλλά πέρα εκεί ψηλά, σ’ έναν άλλο κόσμο πάνω από τα κεφάλια μας.
Εκεί ασχολούνται διαρκώς με τα δικά τους έργα και δεν τους νοιάζει,
είτε ζούμε είτε πεθαίνουμε. Τέτοια είναι η γενναιοδωρία τους…
Κι έτσι η ζωή έχει γίνει ένα όνειρο για την ανεμελιά τους. Ωστόσο, τα λάθη
βοηθούν, όπως κι ο ύπνος· και δίνουν δύναμη η συμφορά κι η νύχτα,
μέχρι που ήρωες αρκετοί θα μεγαλώσουν ξανά στο σκληρό ετούτο λίκνο.
Και οι καρδιές, όπως παλιά, θα αποκτήσουν δύναμη θεών.
Tότε θα ’ρθούν με κεραυνούς. Όμως για τώρα, θαρρώ
πως ο ύπνος είναι ίσως καλύτερος χωρίς συντρόφους σαν κι αυτούς.
Περιμένοντας και περιμένοντας και τι πρέπει να ειπωθεί και τι να γίνει
Εγώ δεν ξέρω

[…]

Φ. ΧΕΛΝΤΕΡΛΙΝ, Ψωμί και κρασί (1801)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
Τη μέρα που γράφεται αυτό το κείμενο είναι η επέτειος του τέλους της Παρισινής Κομμούνας (28-5-1871). Ας την θυμηθούμε, όπως θέλει ο καθένας.