Β.Λ. Τα αρνητικά χαρακτηριστικά της «ποίησης της αριστερής μελαγχολίας»

Γ.Χ. Σβησίματα και νέες γραμμές του αποφατικού πορτρέτου μιας μη γενιάς

Θα επιχειρήσω να ορίσω την κύρια και βασική τάση της ποίησης που εμφανίστηκε τα πρώτα χρόνια του 21^ου αιώνα και συνεχίζει να γράφεται ως σήμερα. Πρόκειται για την ποίηση της αριστερής μελαγχολίας. Δεν είναι η μόνη τάση […] αλλά η πιο ανθεκτική. Σε άλλα κείμενα έχω προσδιορίσει τα θετικά χαρακτηριστικά της ποίησης της αριστερής μελαγχολίας. Σε αυτό θα δοκιμάσω μια αρνητική προσέγγιση, απαριθμώντας στοιχεία που δεν έχει. Ίσως αυτό είναι συνεπέστερο προς την ασυμφιλίωτη διαλεκτική της. Ιδού λοιπόν τι δεν θα βρούμε στο έργο της. (Β.Λ.)

Δεν αποδέχομαι τον όρο γενιά της αριστερής μελαγχολίας. Συμφωνώ ωστόσο πως μερικές ομάδες ξεχωρίζουν έναντι άλλων. Σκέφτομαι ωστόσο μια μη γενιά που δραστηριοποιείται ως μερικότητα εν μέσω μερικοτήτων με ιδιαιτέρως ετερόκλητα project. Δεν ποιεί και δεν εκλύει αριστερή μελαγχολία με τους στίχους της. Αρνείται δε να καταχωριστεί στο περικείμενο μιας παγκόσμιας, ή ειδικότερα, της ελληνικής οικονομικής κρίσης. Ενδεικτικά, παρότι ως Dept Poet Society αποδέχθηκε να συμπεριληφθούν τα ποιήματά της σε ανθολογίες χρέους ꟷόπως η Ανθολογία Αusterity Mesures για αδηφάγους αναγνώστες· οι ποιητές, έδωσαν λιγότερο ή περισσότερο, παλιότερα ποιήματα του ποιητικού τους μύθου ή των νέων πλάνων τους. Ρίχτηκαν ως θέαμα προς βορά αλλά δεν υπέκυψαν στη θε/θυματοποίησή τους ως εκπρόσωποι καταπιεσμένων ή ως όργιλοι, έγχαρτοι διανοούμενοι. Ριζοσπάστες διότι πιστεύουν στο έργο τους, δεν υποχωρούν στις Σειρήνες της εύκολης επικαιρότητας, εγγράφονται για το Dasein, το εδώ και τώρα του ποιητικού διακυβεύματος, όχι για τις πετρομαχίες στους δρόμους ούτε για το «συλλογικό πένθος» (α, σ’ευχαριστώ Γιάννη Δ. για το δάνειο). Άλλωστε και η Κate Kallaway, κριτικός που υποδέχθηκε θερμά την παραπάνω ανθολογία, έγραψε θαραλλέα πως τα ποιήματα λίγο έχουν να κάνουν με την κρίση¹ άρα κατά διασταλτική συνέπεια και με την αριστερή μελαγχολία. [Γ.Χ.]

Δεν έχει καλολογικό και γλαφυρό ύφος, δε χρησιμοποιεί εκλεπτυσμένη γλώσσα, δεν μεταδίδει λογοτεχνική αύρα. (Β.Λ.)
Χρησιμοποιεί την καλολογία με ειρωνεία ως «παλαιότητα» και έχει μετα-καλολογικό ύφος. Διερωτάται εντός του ποιήματος περί τροπισμών. (Γ.Χ)

Δε συγκροτεί ολοκληρωμένα και άρτια ποιήματα που λειτουργούν σαν καλώς συγκερασμένες συνθέσεις. [Β.Λ.]
Δε γράφει αυτόνομα ποιήματα για συλλογές ποιημάτων. Σχεδιάζει βιβλία ποίησης ως ανοιχτές συνθέσεις, αν όχι ως ποιήματα έκτασης βιβλίου (book length poems). Τα βιβλία αυτά είναι άρτια κατά το ό,τι αφήνουν αρτηρίες και σταυροδρόμια συνδηλώσεων πολλών επιπέδων.(Γ.Χ)

Δεν παράγει αυτόνομα ποιήματα με αισθητική αυτάρκεια που υφίστανται ανεξάρτητα από δημόσιες συνθήκες και καταστάσεις.[B.Λ]
Χμμ, αποκλίνω. Υποστήριξα την άγρια, απελευθερωτική αισθητική στάση –μία υπαρξιστική λύτρωση, έναν θρίαμβο της προσωπικής απόφασης, παρότι μπορεί να ελεγχθεί ηθικά– την οποία όταν τη φέρει ο ποιητής εκτυλίσσει το ποιητικό όραμά του ακόμη κι όταν οι πέτρες των διαμαρτυρόμενων στα Εξάρχεια αρχίζουν να σπάνε τα τζάμια στο στέκι του. Τηρουμένων των αναλογιών ας σκεφτούμε τον Βιτγκενστάιν στα χαρακώματα του Α' Π.π να γράφει το Prototractatus. Έτσι νομίζω δρα. (Γ.Χ)

Δεν είναι ούτε μονοφωνική ούτε μονογλωσσική, δεν ειδικεύεται σε ένα μέλος ή ιδίωμα, δεν παύει να πειραματίζεται με κώδικες σύνθεσης και επικοινωνίας.[Β.Λ.]
Ναι, ναι κι εγώ έτσι πιστεύω. Να συμφιλιώσω τα εξής στοιχεία στην εργαστηριακή πυραμίδα της ποιητικής γραφής: Στη βάση της οι ποιητές είναι ένα συγκεκριμένο εύρος διακριτού λεξιλογίου (βαθιά χαραγμένων γραμματικο-συντακτικών τύπων και ιστών λέξεων). Στη μέση της παίζουν στενότερα γλωσσικά παίγνια ειδικών λεξιλoγίων (jargon), ρόλων, επιστημονικών δυνατοτήτων ή δίνουν φωνή σε μη ανθρώπινα έμψυχα ή και άψυχα όντα. Στην κορυφή της εξερευνούν μια πολύ δυνατή λέξη, μια καίρια σημασία, ή έχουν πάθος με μία έννοια. Δοκιμάζω: Γιαννίση – αίγα, Παπαδόπουλος – δάσος, Ηλιοπούλου – χώμα, Τοπάλη – μεσαία τάξη. Η έννοια του ύφους² είναι δυσδιάκριτη, μη λειτουργική, ίσως άλλης εποχής κριτικό εργαλείο. [Γ.Χ.]

Δεν περιστρέφεται γύρω από τα βιώματα και συναισθήματα του ποιητή, δεν ενθαρρύνει αναγνώσεις που τον αναζητούν και τον φαντασιώνονται. [Β.Λ.]
Γράφουν υποψιασμένοι για τις διαστάσεις ενός πολυπρόσωπου ομιλώντα του ποιήματος. Ομοίως οι υποψιασμένοι διαβάζουν, ακόμη και σε βιογραφούμενα έργα, δυνατότητες πέρα από την ατομική περίπτωση, δες Αμανατίδη Αποκατάσταση / M_otherpoem. (Γ.Χ)

Δεν χρησιμοποιεί σύμβολα ούτε για να ερμηνεύσει το λογοτεχνικό κανόνα ούτε για να προσθέσει σε αυτόν. [Β.Λ.].
Πλαγιοκοπεί τον λογοτεχνικό κανόνα, άλλοτε αδιαφορώντας, άλλοτε κλείνοντας το μάτι στους κλασικούς προγόνους κυκλοφορώντας ως θρασεία απάντηση. Θέλει κι ας μη το φωνάζει να αφήσει γλωσσικούς δρόμους μέσα από τα ετερόκλητα project των ποιητών της. [Γ.Χ]

Δεν εντάσσεται οργανικά στη νεοελληνική λογοτεχνική παράδοση και δεν τη συνεχίζει. [Β.Λ.]
Διαφωνώ. Θα ενταχθεί στην νεοελληνική λογοτεχνική παράδοση και θα τη συνεχίσει. Αποτελεί την νέα ποιητική έρευνα στα ελληνικά.[Γ.Χ.]

Δεν αισθάνεται υπόλογη στην αρχαιότητα και δεν παράγει μελέτες για μυθικές μορφές ανά τους αιώνες. [Β.Λ.]
Γιαννίση, Κορρυβάντη συνομιλούν με τη αρχαιότητα καθώς και η Τοπάλη στα πρώτα της βιβλία.[Γ.Χ]

Δεν καταγράφει την ελληνική ιστορία της εποχής του ούτε εκπροσωπεί συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες της. [Β.Λ.]
Προσυπογράφω. [Γ.Χ]

Δεν ενδιαφέρεται για τη Ρωμιοσύνη σαν ταυτότητα, παρακαταθήκη, απώλεια ή καημό. [Β.Λ.]
Συμφωνώ εν πολλοίς. Συνομιλεί με την Αμερικανική λογοτεχνία κυρίως και την ελληνική καθώς και με σημαίνοντα έργα των κυρίαρχων γλωσσών στο πρωτότυπο ή μεταφρασμένα. Γνωρίζει τον Δυτικό Κανόνα αλλά θέλγεται κι από ό,τι περιθωριακό. Οικογένεια αποτελούν τα ελεύθερα έργα του διαδικτύου ή ό,τι συναντώ έστω και περιστασιακά. Στενοί συγγενείς ό,τι μπορώ να οικειοποιηθώ στη γραφή μου. [Γ.Χ]

Δεν θαυμάζει τον ατομικό ή συλλογικό ηρωισμό, δεν τον υμνεί και δεν τον προβάλλει.[Β.Λ.]
Μοιάζει να εκφράζει έναν ηρωισμό ματαιωμένο πριν καν εκδηλωθεί. Αν και ως ηρωισμός θα μπορούσε να προσμετρηθεί η κολυμβητική ποιητική τροχιά σε έναν ωκεανό ρευμάτων υπερπληροφόρησης και ανυπέρβλητων ροών λέξεων. [Γ.Χ.]

Δεν πιστεύει πως τα φύλα είναι δύο, σταθερά και απαραβίαστα, και πως ο έρωτας περιορίζεται στη σχέση τους. [Β.Λ.]
Μολονότι έχει εμφανιστεί μικρή ποιητική παραγωγή με ρευστή έμφυλη ταυτότητα, ο έρωτας έστω κι ως ανάμνηση, στη συντριπτική πλειοψηφία του παραμένει μεταξύ δύο φύλων. Ωστόσο ναι, δεν περιορίζεται στη σχέση τους. Έχει πολλαπλασιαστεί ο έρωτας με τον εαυτό και θα γεννηθεί ο έρωτας με το ανεικονικό, εξιδανικευμένο ‘’πρόσωπο’’, icon, avatar, ‘’εγώ’’, έναν ψηφιακό συνομιλητή ριγμένο στο άγριο πέλαγος των μέσων, πλούσιο σε ψηφιακούς χυμούς. [Γ.Χ]

Δεν πενθεί την επανάσταση, δεν την έχει ξεπεράσει ούτε την οραματίζεται, δεν την έχει αποκηρύξει ούτε τη μηχανεύεται [B.Λ].
Συμπαρατάσσομαι, αν και υπάρχουν ποιητές που εμπνέονται από μία διαρκή επανάσταση – π.χ. Πολενάκης. [Γ.Χ]

Δεν γνωρίζει τι σημαίνει συμμετρία, αρμονία, ευθεία, ισορροπία και ιεραρχία, και δεν προσπαθεί να το βρει. [Β.Λ.]
Επαυξάνω. Ως αισθητικές κατηγορίες, η ποίηση που γράφεται τα τελευταία χρόνια έχει συμπεριλάβει το σοκ, την αμηχανία, την έκπληξη, το αστείο, την προσβολή. Άλλοι προσθέτουν άλλες και ων ουκ έστιν αριθμός.[Γ.Χ.]

Δεν προϋποθέτει καμιά αξία, δεν βασίζεται σε καμιά σταθερότητα και δεν υπηρετεί καμιά βεβαιότητα και δεν θεωρεί τίποτε αυταπόδεικτο ή αυτονόητο. [Β.Λ.]
Aνυπερθέτως σχετικιστές, υπαρξιστές, αισθητικοί κι ακαταχώριστοι αιρετικοί! [Γ.Χ]

1. Τα περισσότερα ποιήματα εδώ δεν αντιμετωπίζουν ανοιχτά την κρίση. Αλλά το συλλογικό πνεύμα είναι ανανεωτικό, αδιαμεσολάβητο και ζωογόνο. Kate Kellaway, The Observer (Κυριακή, 3 Aπρ. 2016)

2. Τι είναι κι αν υπάρχει ποιητικό ύφος εν έτει 2022; Σκέφτεται ο ποιητής το ύφος του όταν γράφει; Πόσο θολός, ευρύς και κακοποιημένος είναι αυτός όρος στην κριτική κειμενογραφία; Μπορεί να συνεχίσει να επιτελεί κάποια λειτουργία; Σκέψεις για επόμενο διαλογικό σημείωμα.

ΒΑΣΙΛΗΣ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΣ:

Η μελαγχολική ποίηση της κρίσης του 2000 και όχι του 2015

Ευχαριστώ τον εκλεκτό συνομιλητή μου για τον λεπτομερή και διαφωτιστικό σχολιασμό των απόψεών μου. Έχω να κάνω μια γενική παρατήρηση. Με εντυπωσιάζει το γεγονός ότι, ενώ στα βασικά (αισθητικά) σημεία διαφωνούμε ριζικά, στα επί μέρους (ποιητικά) συμφωνούμε σε μεγάλο βαθμό (τουλάχιστον σε 10 από τα 15 στοιχεία της λίστας μου). Σε τι οφείλεται αυτή η διαφορά; Ας πάμε πάλι στις απαρχές του φαινομένου που συζητάμε.
Η ποιητική γενιά που εμφανίστηκε πληθωρικά τα πρώτα χρόνια του αιώνα μας ήταν εξ αρχής η γενιά της κρίσης – η γενιά της θεσμικής κρίσης της χώρας και της πολιτισμικής κρίσης της λογοτεχνίας. Η νέα ποίηση του 2000 βίωσε και αποτύπωσε την κρίση της συλλογικής ταυτότητας πριν αυτή εκραγεί κοινωνικά και οικονομικά την επόμενη δεκαετία. Αυτό έγινε ήδη φανερό στις αναγνώσεις/συζητήσεις ποίησης στο φιλοσοφικό Dasein café (2006) και στην εγκατάσταση/εκδήλωση/ανθολογία Karaoke Poetry Bar (2007).
Όταν γύρω στο 2015 Έλληνες επιμελητές άρχισαν να εκδίδουν σε πολλές γλώσσες ανθολογίες ελληνικής ποίησης, ανταποκρινόμενοι στο παγκόσμιο ενδιαφέρον για τη χώρα, οι ποιητές αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στο εγχείρημα, προτιμώντας την απομόνωση και την αφάνεια. Έχοντας πίσω τους αξιόλογο και δημόσιο έργο τουλάχιστον δέκα ετών για τις λειτουργίες και τις ιδεολογίες της κρίσης, θα μπορούσαν να προσφέρουν δυναμικά τις δικές τους ερμηνείες, ανατρέποντας στερεότυπα και αντιπροτείνοντας απόψεις. Αντίθετα, κατέφυγαν σε παραδοσιακές αισθητικές αξίες, προτιμώντας την αποχή και τη σιωπή. Τη στάση αυτή ο Γιώργος την προσυπογράφει ενώ εγώ την αποδοκιμάζω.
Κι εδώ επιστρέφουμε στο παράδοξο από το οποίο ξεκινήσαμε. Είναι πολλές οι Ελληνίδες ποιήτριες και ποιητές που γράφουν, παρουσιάζουν και κυκλοφορούν ποίηση ρηξικέλευθα και πειραματικά αλλά πρεσβεύουν συντηρητικές (Μοντερνιστικές ή και Ρομαντικές) αισθητικές αρχές (και γι αυτό αποφεύγουν να ασκήσουν κριτική και δοκίμιο). Πρόκειται για «ριζοσπάστες του έργου» (Γιώργος), όχι της αμφισβήτησης: στη γραφή και την περφόρμανς ρισκάρουν πράγματα που δεν αποτολμούν στην σκέψη και τη θεωρία. Για παράδειγμα, μια τέτοια ένταση διακατέχει τη θαυμάσια συλλογή του Γιώργου Το δέρμα της ειρωνείας (2020) η οποία ταλαντεύεται ανάμεσα στις ιδέες και την πόλη (σελ. 15), το ποίημα και το σώμα (40), την αλήθεια και την ερμηνεία (99), το υψηλό και ωραίο και την κοινωνική κρίση (104). Καταλήγουμε έτσι ο συνομιλητής μου κι εγώ να διαφωνούμε φιλοσοφικά για τη σχέση τέχνης και κρίσης αλλά να συγκλίνουμε στην αποτίμηση της ποίησης του 21^ου αιώνα.