ΑΣΜΑ Α΄

Η τσαρική Ρωσία, η Σοβιετική Ένωση, η σημερινή Ρωσία: ένα ανησυχητικά επίμονο μυστήριο για τους δυτικούς. Ελκυστικό ή φοβιστικό. Ή και τα δύο. Ταυτόχρονα ή εναλλάξ. Πάντως πιο πολύ ελκυστικό για τους Έλληνες. Γιατί/Για να συντηρούν ίσως πιο πολλούς μύθους γι’ αυτήν.
Υπάρχει ένα τρένο εξπρές της γραμμής του Υπερσιβηρικού που ξεκινάει μέρα παρά μέρα από το σταθμό Γιαροσλάβσκι της Μόσχας για να πάει στο Βλαδιβοστόκ – έξι μερόνυχτα και βάλε, 9.288 χιλιόμετρα, 90 πόλεις περίπου, 8 ωριαίες άτρακτοι (τα δρομολόγια βέβαια πάντα δίνονται σε ώρα Μόσχας, υπάρχουν ανάλογα ρυθμισμένα ρολόγια σε κάθε σταθμό). Το τρένο αυτό ονομάζεται «Ρωσία». «Ρωσία» 001 όταν αναχωρεί από τη Μόσχα. «Ρωσία» 002 όταν αναχωρεί από το Βλαδιβοστόκ. (Τα τρένα του Υπερσιβηρικού που κινούνται προς τα ανατολικά έχουν μονή αρίθμηση, αυτά που κινούνται προς τα δυτικά έχουν ζυγή). Η «Ρωσία» δεν έχει στις μέρες μας σχεδόν κανένα μυστήριο. Αρκεί να κάνει κανείς το ταξίδι. (Ή να διαβάσει, έστω, το βιβλίο που είναι και η αφορμή για τη συγγραφή αυτού του κειμένου). Η «Ρωσία» έχει εσωτερικά και εξωτερικά τα χρώματα της ρωσικής σημαίας: βαθύ κόκκινο, θαμπό μπλε, λευκό. Οι ώρες αναχώρησης και άφιξης τηρούνται με θρησκευτική ευλάβεια. Η Ρωσία έχει μεγάλη, παλιά και βαθιά κουλτούρα τρένου. Αν ήταν μέσο μεταφοράς θα ήταν τρένο, θα έλεγε κανείς. Αν και τώρα που λιώνουν σιγά-σιγά οι πάγοι της Αρκτικής ίσως να αρχίσουμε να τη βλέπουμε/νιώθουμε και σαν παγοθραυστικό.

ΑΣΜΑ Β΄

Ο γνωστός μας Υπερσιβηρικός, όνειρο για δεκαετίες εκατομμυρίων ταξιδιωτών, οδηγεί στην εξιχνίαση πολλών ρωσικών μυστηρίων. Και στην αποδόμηση πολλών στερεοτύπων. Άμεσα. Και σχετικά φτηνά. Ειδικά αν ταξιδεύεις στην τρίτη θέση. Είναι η φθηνότερη και η πιο αποδομητική. Και απομυθοποιητική. Έκανα πριν τρισήμισυ χρόνια το ταξίδι στην τρίτη θέση. Κατά το ήμισυ. Μέχρι τα ανατολικά της λίμνης Βαϊκάλης, η οποία είναι μεγάλο σαμανικό κέντρο για όλη την ανατολική Ασία. Δηλαδή μέχρι το Ουλάν Ουντέ, μια κυρίως βουδιστική πόλη. Και πολύ σοβιετική. Με τα γηγενή βουδιστικά μοναστήρια σε απόσταση αναπνοής από τα επείσακτα ορθόδοξα. Έκανα το ταξίδι με σταθμούς και μετακινήσεις με τρένο ή λεωφορείο βορείως και νοτίως της γραμμής. Γιατί το ίδιο το ταξίδι, όσον αφορά τη θέα από το παράθυρο, είναι κάπως βαρετό. Τάιγκα γεμάτη ομοιόμορφα κωνοφόρα. Αγροτικές εκμεταλλεύσεις. Ποτάμια, πολλά ποτάμια. Λιβάδια. Οριακά ολίγη στέπα. Και η Βαϊκάλη, η μεγαλύτερη λίμνη με γλυκό νερό στον κόσμο.

Η Ρωσία –το αγνοούμε αυτό είτε το λησμονούμε– την εποχή που οι άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις, δηλαδή η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Αγγλία, η Γαλλία, η Ολλανδία, άντε λίγο και η Γερμανία, η Ιταλία και η Δανία, επεκτείνονταν δια θαλάσσης (εννοώ την εποχή του αποικισμού), επεκτάθηκε δια ξηράς προς τα ανατολικά. Αρχής γενομένης τον 16^ο αιώνα. Αποίκισε σιγά-σιγά τη Σιβηρία. Και, παράλληλα, μέσω συμμαχιών και πολέμων, μετέβαλε σε προτεκτοράτα το υπογάστριο της Σιβηρίας, τα ποικιλώνυμα μουσουλμανικά –σταν: Ουζμπεκιστάν, Καζακστάν, Κιργιστάν, Τουρκμενιστάν. Νοτίως της Σιβηρίας. Η Σιβηρία ήταν αρκετά αραιοκατοικημένη. Παρ’ όλα αυτά είχε πολλούς λαούς, πολλές γλώσσες, ποικίλες κουλτούρες, ποικίλες θρησκείες: Ισλάμ στο νότο της (όπως και στα –σταν), Βουδισμό στην «άγρια» Ανατολή της, διάφορες εκφάνσεις του σαμανισμού στη Β. Σιβηρία. Που επιβιώνουν, παρά την εξάπλωση της Ορθοδοξίας. Τα βλέπει αυτά κανείς ξεκάθαρα και περίλαμπρα σήμερα ο ταξιδιώτης του Υπερσιβηρικού. Στους συνταξιδιώτες του και στις πόλεις που περνά. Μια επιβίωση του αρχαϊκού στοιχείου δίπλα στο υπερσύγχρονο. Γιατί η Σιβηρία είναι και προνομιακός χώρος επενδύσεων, επιστημονικών κέντρων και ταχείας ανάπτυξης και πλουτισμού. Τα βλέπει. Με αποτέλεσμα την ταχεία αποδόμηση του δυτικού (και ελληνικού κυρίως) στερεοτύπου περί της ορθόδοξης (και ομόδοξης κυρίως) Ρωσίας. Άσε που πολλοί Ρώσοι εξακολουθούν να δηλώνουν άθεοι… Και να είναι! Όπως πολλοί είναι και οι νοσταλγοί του παλαιού καθεστώτος –τα μνημεία του δεν έχουν αποκαθηλωθεί.

Η Ρωσία επεκτάθηκε λοιπόν σε όλη αυτή την αχανή περιοχή κατά συνεχή τρόπο. Δεν μεσολαβούσε θάλασσα. Για να μπορέσει η Ρωσία να κρατήσει όλες αυτές τις (από)κτήσεις, κατά κάποιο τρόπο, και να τις αφομοιώσει, έπρεπε να κάνει πολλά και διάφορα. Γιατί σιγά-σιγά αναδύονταν και άλλες δυνάμεις οι οποίες τις εποφθαλμιούσαν. Η Αγγλία από τον νότο, από την Ινδία, αποικία της τότε. Και η Ιαπωνία, που είδε ξαφνικά την Ευρώπη «να της έρχεται» από απέναντι, από το Βλαδιβοστόκ. Γιατί η Ρωσία είναι φορέας ευρωπαϊκού πολιτισμού, υπό μία sui generis εκδοχή του: αυτήν του πολιτισμού των συνόρων, όπως τον προσδιορίζει ο Octavio Paz. O πολιτισμός των συνόρων εκφράζει και υπερασπίζει κατά ακραίο και ρηξικέλευθο τρόπο τις ακραίες και ρηξικέλευθες απόψεις του (ευρωπαϊκού, επί του προκειμένου) κέντρου. Για να πείσει (και να πειστεί;) για τη ρευστή και μη αποκρυσταλλωμένη ταυτότητα του. Ο τσάρος εκτόπιζε τους ριζοσπάστες διανοούμενους στη Σιβηρία. Για να τους ξεφορτωθεί από τη Μόσχα και την Πετρούπολη. Και για να εκπολιτίσουν –διάβαζε εκρωσίσουν– το Far East. Πολλοί τολμηροί (και ονειροπόλοι ίσως) ακτήμονες ή απόκληροι Ρώσοι αναζητούσαν την τύχη τους στη Σιβηρία· καμιά φορά τους παραχωρούνταν και γαίες από το κράτος. Η Σιβηρία είναι η γη της ελευθερίας στο ρωσικό φαντασιακό. Δε γνώρισε τη δουλοπαροικία. Έστω και αν ήταν, παράλληλα, γεμάτη στρατόπεδα συγκέντρωσης επαναστατών ή απλώς αντιφρονούντων. Στα τσαρικά και στα σοβιετικά χρόνια. (Τόπος ακραίας εμπέδωσης του λόγου του κράτους...). Ο Τρότσκι κουβάλησε τη φουτουριστική τέχνη και το σύγχρονο τότε επαναστατικό θέατρο στη Σιβηρία. Σε βαγόνια του Υπερσιβηρικού. Ο βαθύς πυρήνας αυτής της αντίφασης κάνει τη Σιβηρία άκρως γοητευτική. Η Σιβηρία σε οδηγεί να αναλογιστείς πώς θα ήταν π.χ. – λέμε τώρα…– το Μεξικό αν ανήκε ακόμα στην Ισπανία (και πήγαινες σε αυτό με τρένο από τη Μαδρίτη). Η Σιβηρία έγινε και τόπος κατανάλωσης άφθονης βότκας. Ο Γέλτσιν ήταν Σιβηριανός. No comments… Ταυτόχρονα, αυτός ο στοχαστικός εκρωσισμός (που δεν επέβαλε υποχρεωτικά το χριστιανισμό ούτε εξάλειψε τις ντόπιες γλώσσες) ήταν ο τρόπος διασφάλισής της από τη Ρωσία. Και αφομοίωσής της. Η οποία συνεχίζεται. Αναγκαστικά. Γιατί τώρα υπάρχει και ο κραταιός, άπληστος πλην υπομονετικός κινεζικός δράκοντας.

ΑΣΜΑ Γ'

Για την αφομοίωση και ανάπτυξη της Σιβηρίας ήταν ανάγκη όμως να υπάρξει και κάτι πιο υλικό, πιο απτό. Για την ταχεία μεταφορά προϊόντων, ιδεών, αντιλήψεων. Για να συνδέσει την ευρωπαϊκή μητρόπολη με τις ανατολικές επικράτειες. Γιατί η Ρωσία (τις οιονεί) αποικίες μετέβαλλε γρήγορα σε κτήσεις, σε επικράτεια. Με εξαίρεση τα ισλαμικά εδάφη, τα οποία, πολύ συνετά, κράτησε σε κάποια απόσταση, από τα οποία περνάει ξώφαλτσα ο Υπερσιβηρικός! Για να τα ξεφορτωθεί με τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Οι σιβηριανές επικράτειες είναι οι επάλληλες φλούδες του ρωσικού κρεμμυδιού, οι οποίες αφομοιώνονταν σταδιακά. (Ναι κρεμμυδιού, σαν τους τρούλους πολλών ρωσικών εκκλησιών – η σταδιακή επέκταση και αφομοίωση των κτήσεων από τη Ρωσία είναι παλιά ιστορία. Κληρονομημένη από τους Βυζαντινούς. Ακόμη και σήμερα οι Ρώσοι αναφέρονται στο «εγγύς εξωτερικό» όταν κάνουν λόγο για τις νυν ανεξάρτητες μουσουλμανικές χώρες που άλλοτε ανήκαν στην ΕΣΣΔ και δεν αφομοιώθηκαν ουσιαστικά ποτέ – αν και επηρεάσθηκαν πολύ από τη ρωσική κουλτούρα). Η ιδέα για την κατασκευή της ραχοκοκαλιάς της χώρας, του Υπερσιβηρικού, ανάγεται στα μέσα του 19^ου αιώνα. Η κατασκευή ξεκίνησε το 1891, επί πρωθυπουργίας του οραματιστή όσο και μεθοδικού Sergei Witte, και ολοκληρώθηκε το 1916. Αν και υπήρξαν προσθήκες, βελτιώσεις κλπ. Που συνεχίζονται. Η κατασκευή επισπεύσθηκε μετά την ήττα της Ρωσίας στο Ρωσοϊαπωνικό Πόλεμο (1904-1905), η οποία αποδόθηκε στην αδυναμία ταχείας μεταφοράς ενισχύσεων από τη Μόσχα στη Ρωσική Άπω Ανατολή.

Ο Υπερσιβηρικός συνδέθηκε στενά και βαθειά με τη σύγχρονη ρωσική ιστορία. Στις γραμμές του έγιναν σφοδρές μάχες ανάμεσα στους Μπολσεβίκους και τους Λευκούς, τους οπαδούς του τσάρου. Στις γραμμές του μεταφέρθηκαν, σε αντίστροφη πορεία, ο εξοπλισμός των σοβιετικών εργοστασίων πίσω από τα Ουράλια, όταν προέλαυνε ο γερμανικός στρατός προς τα ανατολικά στον Β' Παγκόσμιο πόλεμο. Στις γραμμές του μεταφέρθηκαν ενισχύσεις, άψυχο και έμψυχο υλικό, κατά τη μεγάλη σοβιετική αντεπίθεση που οδήγησε τον Κόκκινο Στρατό στο Βερολίνο. Η Σιβηρία πλήρωσε μεγάλο φόρο αίματος για τη σοβιετική νίκη. Από τις σιβηριανές πόλεις δε λείπει το μνημείο στους πεσόντες στο Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο. Με τη φλόγα που δε σβήνει και τα λουλούδια. Και ο ταξιδιώτης, βλέποντάς το, απαλλάσσεται από ένα άλλο στερεότυπο. Η Ρωσία, στο δυτικό φαντασιακό αμφιρρέπει είτε είναι μια απειλή για την Ευρώπη – ειδικά ως Σοβιετική Ένωση, μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση και κατά τον Ψυχρό Πόλεμο –είτε είναι ο λυτρωτής της από το ναζισμό (αυτή είναι η mainstream σοβιετική αφήγηση προς κατανάλωση από τους δυτικούς). Η οποία, χωρίς να είναι άστοχη, δε συμβάλλει στην κατανόηση του απλού γεγονότος ότι ο ηρωισμός των Σοβιετικών στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, που τους στοίχισε δεκάδες εκατομμυρίων νεκρούς, ήταν θέμα επιβίωσης. Γιατί για τον ναζισμό, οι Ρώσοι, ως Σλάβοι, ήταν υπάνθρωποι. Τον μέλλον τους, έτσι και κέρδιζε τον πόλεμο ο Χίτλερ, ήταν η εξαφάνιση είτε ο εξανδραποδισμός.

Πριν τρία με τέσσερα χρόνια εκδόθηκε στην Ελλάδα ένα σημαντικό ταξιδιωτικό βιβλίο, ο Υπερσιβηρικός, Ένα τρένο που το λένε Ρωσία, του Γιώργου Πιτροπάκη, δημοσιογράφου της Ελευθεροτυπίας. Το βιβλίο γνώρισε αρκετή επιτυχία. Έγινε γνωστό κυρίως από στόμα σε στόμα. Είναι ενδιαφέρον ότι πρόκειται για ένα, γραμμένο από Έλληνα, ποιοτικό, πλούσιο σε πληροφορία όσο και ευανάγνωστο ταξιδιωτικό βιβλίο. Η μεταπολεμική γραμματεία μας είναι φτωχή σε ό,τι αφορά την ταξιδιωτική λογοτεχνία. Εξάλλου έχουμε και λίγες λέξεις για το ταξίδι, μάλλον μόνο μία. Ενώ οι Άγγλοι αποικιοκράτες ένα σωρό: trip, journey, travel, voyage… Η ταξιδιωτική λογοτεχνία όμως είναι πανάρχαια, πολύ προγενέστερη της μυθοπλασίας. Δύο πολύ σημαντικά και επιδραστικά βιβλία της δυτικής γραμματείας σχετίζονται πάρα πολύ με το ταξίδι. Το λησμονούμε συχνά αυτό. Αναφέρομαι στην Έξοδο της Βίβλου, δηλαδή το ταξίδι των Εβραίων από την Αίγυπτο στη Γη της Επαγγελίας, και στην Οδύσσεια.

ΑΣΜΑ Δ'

Το ταξίδι σημαίνει πρώτα απ’ όλα μετακίνηση. Στο χώρο, που όμως συνεπάγεται και στο χρόνο. Πράγμα που συνδέεται με την αφήγηση. Η αφήγηση προϋποθέτει το χρόνο. Επιπλέον, η αφήγηση, άμα είναι γραπτή, αποτυπώνεται και ως μία ανεξίτηλη μετακίνηση στο χώρο –του χαρτιού. Και σε μεγάλο βαθμό κάπου εδώ βρίσκεται και μια μεγάλη διαφορά του γραπτού απ’ τον προφορικό λόγο. Η οποία αρχίζει να χάνει τη σημασία της με την ανάπτυξη του διαδικτυακού και δια των κινητών γραπτού λόγου. Πρώτα απ’ όλα, λοιπόν, στο ταξίδι έχουμε μια μετακίνηση στο χώρο. Μετακινούμενοι στο χώρο και, καθώς περνάει ο χρόνος, περνώντας και από διάφορες πρωτοθώρητες και, πιθανόν, ξένες ή και ανοίκειες τοποθεσίες, ο ταξιδιώτης αρχίζει να βιώνει κάπως αλλιώς το χρόνο. Όχι ως προσωπικό χρόνο, αλλά ως συμπυκνωμένο άφθονο ιστορικό χρόνο. Αυτό το νόημα έχουν και οι επισκέψεις σε κάποιες πόλεις και τόπους που έχουν και ιστορική ή/και πολιτιστική βαρύτητα. Αντικειμενικά αλλά, κυρίως, υποκειμενικά. Το τρίτο στοιχείο που χαρακτηρίζει το ταξίδι, που και αυτό σχετίζεται με την αφήγηση, είναι τα συμβαίνοντα, σε ό,τι αφορά τον ταξιδιώτη, κατά το ταξίδι. Τα σχετιζόμενα με τα οικεία σε αυτόν άτομα με τους οποία συνταξιδεύει, αν δεν ταξιδεύει μόνος του, και με τους ξένους που συναντά και σχετίζεται μαζί τους. Αυτά ήδη είναι μια αφήγηση, έστω και στο νου του μόνο. Το ταξίδι διαρρηγνύει την καθημερινότητα, ανακουφίζει ή/και θεραπεύει από έξεις και εθισμούς. Για το λόγο αυτό, κατά το κοινώς λεγόμενο, τα ταξίδια «ανοίγουν τα μάτια», προσφέρουν γνώση (και βίωμα) απλόχερα. Γιατί οι έξεις και εθισμοί, που στομώνουν νου και ψυχή, και δυσκολεύουν τη γνώση, δύσκολα επιβιώνουν στο ταξίδια. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, πόσο λίγα πράγματα μαθαίνουν για την πραγματικότητα οι εθισμένοι στο να βλέπουν τις ειδήσεις των οκτώ; Κι όχι γιατί «οι ειδήσεις λένε ψέματα» –ψέματα λέμε όλοι μας– αλλά γιατί δεν κάνουν κάτι διαφορετικό κάθε μέρα την ώρα αυτή. Κάτι ψυχωφελές, βε αδερφέ, για την ανα-ψυχή τους. Κάτι μες στα πράγματα του κόσμου τούτου : σπορ, πνευματική ή ερωτική συνομιλία, τζόγο, ανάγνωση… Σε ένα ταξίδι μόνον οι πολύ (πήγα να γράψω πολλοί…) πωρωμένοι κρατούν τη συνήθεια να βλέπουν τις ειδήσεις των οκτώ. Οι υπόλοιποι αποεξαρτώνται. Ακόμα και οι σχέσεις μεταξύ κοντινών ανθρώπων, στο ταξίδι κατά κάποιο τρόπο μεταλλάσσονται. Όσοι έχουν ταξιδέψει με κάποιο κοντινό άτομο για κάποιο καιρό, όσο και αν ήταν παγιωμένη εκ των προτέρων η σχέση τους, ό,τι είδους και να ήταν αυτή, διαπιστώνουν πάντα εκ των υστέρων πως κάτι έχει αλλάξει. (Το ταξίδι βγάζει τους ανθρώπους κάπως «εκτός εαυτού»). Τούτο μας οδηγεί πλέον και στο τέταρτο στοιχείο που ενυπάρχει σε κάθε ταξίδι: Tο εσωτερικό ταξίδι το οποίο βιώνει, οπωσδήποτε, ο κάθε ταξιδιώτης. Η εσωτερική αλλαγή ως αποτέλεσμα του ταξιδιού. Φυσικά αναφερόμαστε στο ταξίδι, έστω την περιήγηση –ελληνική λέξη που αργοπεθαίνει – και όχι τον τουρισμό, το τουριστικά οργανωμένο ταξίδι, που από αυτό καθεαυτό είναι μια ακόμη σύγχρονη έξη. Η οργανωμένη ξενάγηση στα αξιοθέατα, το καθημερινό πρόγραμμα του ταξιδιωτικού πρακτορείου, ο υποχρεωτικός καθημερινός συγχρωτισμός με τους γνωστούς αγνώστους του γκρουπ, αποβλέπουν να ελαχιστοποιήσουν την πραγματική και την επαφή με το άλλο και τον άλλο. (Ανθρώπινη επαφή απλή που προκύπτει όταν, για παράδειγμα, ρωτά κανείς για το πού βρίσκεται ένας δρόμος, ή πού θα ακούσει καλή μουσική –όχι ιστορίες με αγρίους…). Τα τουριστικά ταξίδια θεωρούν απαραίτητο/αυτονόητο το να προστατεύσουν και να διευκολύνουν τον ταξιδιώτη-πελάτη. Δεν αλλάζουν τον ταξιδιώτη –συγνώμη, τον τουρίστα ήθελα να γράψω. Και ευτελίζουν την πραγματική απόκτηση γνώσης που είναι συνυφασμένη με τον τρόπο απόκτησής της. Ο οποίος συνεπάγεται και κάποια διακινδύνευση. Μια ταλαιπώρια, έστω.

AΣΜΑ Ε΄

Ο Υπερσιβηρικός, Ένα τρένο που το λένε Ρωσία, αποτυπώνει και συνδυάζει αρμονικά τις τρεις από τέσσερεις παραμέτρους που απαρτίζουν τα στοιχεία του «πραγματικού» ταξιδιού και αναφέραμε πιο πάνω. Μετακίνηση στο χώρο, μετακίνηση στον ιστορικό χρόνο και τον πολιτισμό, εξιστόρηση των συμβάντων του ταξιδιού. Το τέταρτο στοιχείο, αυτό του εσωτερικού ταξιδιού, ανιχνεύεται μόνο στο γεγονός ότι ο Γιώργος Πιτροπάκης «έκατσε και έγραψε» το βιβλίο. Ο συγγραφέας είχε την τύχη να είναι σύζυγος ρωσίδας και να συνταξιδεύσει με ένα φίλο του ρώσο, το φωτογράφο Sergey Kozmin. Άτομα που ήξερε και τον ήξεραν. Σημαντικό αυτό. Βοηθήθηκε έτσι στην αναζήτηση όσων θα έπρεπε να δει, όντας σε θέση να ενδιαφερθεί γι’ αυτά και να τα κατανοήσει. Είχε έναν tailor made τουριστικό οδηγό στη διάθεσή του. Ανθρώπινο. Το βιβλίο χαρακτηρίζεται από μια έξυπνη και γοργή εναλλαγή ανάμεσα σε πληροφορίες που αφορούν τους τόπους αλλά και το ίδιο το τρένο, την ιστορία της τσαρικής, της σοβιετικής και της σύγχρονης Ρωσίας και τα συμβάντα του ταξιδιού. Ακόμη και εκτενή αποσπάσματα από ρωσικά ποιήματα υπάρχουν, που φωτίζουν με έξυπνο τρόπο κάποιες παρατηρήσεις του ταξιδιώτη-αφηγητή. Αλλά και πληροφορίες για τη ρωσική κουζίνα, την πορνεία διαχρονικά στη Ρωσία, τους ρώσους φασίστες, τους ρώσους ολιγάρχες, το ρόλο των στρατιωτικών, τη ρωσίδα, την εικόνα των σύγχρονων ρώσων για τη χώρα τους και την ιστορία της. Και άλλα πολλά και απρόβλεπτα. Εντυπωσιακά είναι τα στοιχεία εκείνα τα οποία ανασκευάζουν τη σύγχρονη δαιμονοποίηση της Ρωσίας του Πούτιν (από τον διεθνή τύπο)ή την αγιοποίηση (από μέρος του ελληνικού τύπου), από κάποιους άλλους, πάλι της Ρωσίας του Πούτιν. Ναι, αυτού του φοβερού και τρομερού όπως μας λένε, Πούτιν. Που τελικά δεν είναι παρά η κορυφή ενός παγόβουνου που κυβερνά αυτή τη χώρα. Δηλαδή της ρωσικής ελίτ, όπως έχει διαμορφωθεί αυτή σήμερα, μετά τη Σοβιετική Ένωση.

ΑΣΜΑ ΣΤ'

Εντύπωση προκαλεί κατά την ανάγνωση του βιβλίου η αποτύπωση περιστατικών με πρωταγωνιστές επιβάτες του τρένου. Χάρη στον επταήμερο συγχρωτισμό και τη συμβίωση, ο συγγραφέας ήταν σε θέση να ανασκευάσει πολλές στερεότυπες απόψεις περί της ανεξιχνίαστης και βαθιάς ρωσικής ψυχής, που έχουν τη ρίζα τους σε μια ιδεολογικοποιημένη ανάγνωση του Ντοστογιέφσκι (και όχι μόνο). Στο σημείο αυτό θα παραθέσω μια σχετική εμπειρία μου, φτωχή, καθότι δεν ξέρω ρωσικά, από το ταξίδι μου ως το Ουλάν Ουντέ. Πολλοί Ρώσοι, μετά από επίμονες ανταλλαγές βλεμμάτων, με προσέγγιζαν και με ρωτούσαν:
– Do you speak English?
– Yes, ερχόταν η απάντησή μου.
– Me not, η ανταπάντηση. Με ένα φαρδύ πλατύ χαμόγελο, που δήλωνε πρόσκληση για μια προσπάθεια επικοινωνίας. Με κάθε μέσο. Από νοήματα μέχρι google/traslate. Γιατί οι Ρώσοι δεν είναι ούτε ανοιχτοί ούτε κλειστοί. Είναι συναισθηματικοί και επιφυλακτικοί, ανοίγονται μόνον αν νιώσουν εμπιστοσύνη.      

Τέλος, στο βιβλίο, κυριαρχεί το χιούμορ. Με πηγή το συγγραφέα και τους συνεπιβάτες του, αλλά και παλαιά και νεότερα ρωσικά ανέκδοτα. Ένα χιούμορ δηκτικό όσο και αγαπησιάρικό. Είπαμε, η Σιβηρία αγαπά τις αντιφάσεις.
Τυχαίνει να γνωρίζω προσωπικά τον Γιώργο Πιτροπάκη. Είναι καλό αυτό αλλά και κακό. Κακό γιατί δυσκολεύομαι να τον δω ως ήρωα της αφήγησής του. (Ναι, σε κάθε ταξιδιωτικό αφήγημα, ένας από τους ήρωες είναι και ο συγγραφέας, εκτός και αν πρόκειται για τουριστικό οδηγό). Καλό γιατί γνωρίζω πως είναι «και του λιμανιού και του σαλονιού». Δηλαδή επαρκής για να δώσει στον αναγνώστη μια σφαιρική εικόνα των όσων είδε.

*

Φίλος που είχε κάνει ένα χρόνο πριν από μένα ταξίδι με ΙΧ από την Αθήνα ως το Βλαδιβοστόκ (!) με ρώτησε:
– Τελικά, η Σιβηρία τι είναι, Ασία ή Ευρώπη;
– Ούτε το ένα ούτε το άλλο, απάντησα δίχως δεύτερη σκέψη. Είναι Ρωσία, αλλά η Ρωσία τι είναι;
–Μυστήριο τρένο η Ρωσία, απάντησε σκεφτικός, με νόημα.

AΣΜΑ ΗΡΩΙΚΟ ΠΑΛΑΙΑΣ ΚΟΠΗΣ