Βράδυ μπήκαμε στην Μαλαισία ερχόμενοι από Σιγκαπούρη. Φάγαμε μεσάνυχτα και κοιμηθήκαμε στην Μαλάκκα. Στο πρωινό, στο δίπλα τραπέζι δυο μεσόκοποι καλοβαλμένοι κύριοι. Μας κοίταζαν διακριτικά. Κάποιοι στιγμή ο ένας έφυγε. Ζητήσαμε να πληρώσουμε. Ο σερβιτόρος μας είπε πως είχε κεράσει ο κύριος που είχε μείνει. Το ευχαριστήσαμε. Βρήκε την ευκαιρία να έρθει στο τραπέζι. Μετά από τις συστάσεις, αφού ρωτήθηκε πώς και μιλούσε τόσο καλά αγγλικά, μας είπε ότι ταξίδευε συχνά, ότι πήγαινε και στο Λονδίνο όπου σπούδαζε το ένα του παιδί. Τα άλλα δύο είχαν σπουδάσει το ένα στο Κάιρο και το άλλο στην Πετρούπολη. (Στο τσακ δεν ρώτησα που θα σπούδαζε το τέταρτο, αν είχε. Στο Πεκίνο;) Είχε πάει και διακοπές στην Ρώμη. Μίλησε λίγο πολιτικά, χωρίς να εκτίθεται και μού κίνησε την περιέργεια σχετικά με την «εθνική ψυχή» —αγγλοσαξονικής εμπνεύσεως και κοπής ο όρος…, συζητήσιμος πλην χρήσιμος: national psyche*— της χώρας και τη θέση της στον κόσμο. Ο κύριος μας είπε να είπε να αγοράσουμε ντόπια κάρτα κινητής τηλεφωνίας και να χρησιμοποιούμε grab για τις μετακινήσεις. Μας συνόδευσε μέχρι ένα κατάστημα κινητής τηλεφωνίας.
Kρις
(Νόμιζα πως) ήξερα μια λέξη μαλαισιανή: kris, ένα είδος παραδοσιακού μαχαιριού με κυματοειδή διπλή κόψη και θήκη πλουμιστή. Ίσως να την θυμόμουν από κανένα μυθιστόρημα του Ιουλίου Βερν. Διαπίστωσα, τελικά, πως η προέλευσή του μαχαιριού αυτού ήταν από την Ιάβα. Η λέξη υπάρχει και στα μαλαισιανά (bahasa melayu) και στα ινδονησιακά (bahasa indonesia), που είναι επί της ουσίας η ίδια γλώσσα, με μικροδιαφορές. Το kris ήταν όπλο, το χρησιμοποιούσαν στις πολεμικές τέχνες, ενώ ήταν παράλληλα και ιερό αντικείμενο. Στην διάρκεια της ινδουιστικής-βουδιστικής γιαβανέζικης Αυτοκρατορίας των Majapahit (1293-1527) η χρήση του εξαπλώθηκε σε όλα τα νησιά της Nusantara, δηλαδή στα νησιά του αρχιπελάγους, στα γιαβανέζικα, του ινδονησιακού αρχιπελάγους, προφανώς. (Και, μια που το έφερε ο λόγος, Nουσαντάρα λέγεται και η υπό κατασκευή νέα πρωτεύουσα της Ινδονησίας στο ανατολικό Βόρνεο, που θα εγκαινιαστεί —και θα συζητηθεί πολύ— το 2024· η Τζακάρτα βυθίζεται στη θάλασσα λόγω της κλιματικής αλλαγής). Κοντολογίς, η χρήση του kris εξαπλώθηκε, ξεκινώντας από την Ιάβα, σε ολόκληρη την σημερινή Ινδονησία, καθώς και στην Μαλαισία, μέρος της Αυτοκρατορίας των Majapahit ήταν και αυτή, εν μέρει, μια εποχή και, εν πάση περιπτώσει οι επαφές με την Ινδονησία ήταν πάντα πολλές και συνεχείς. Μαλαισία και Ινδονησία αποτελούν ένα πολιτισμικό «συνεχές».
(Γρήγορες σκέψεις: ο γιαβανέζικος πολιτισμός της ινδονησιακής Αυτοκρατορίας των Majapahit επηρέασε βαθιά την Μαλαισία, όταν η χώρα ελέγθηκε από την Αυτοκρατορία. Πριν από την τους Majapahit, δηλαδή στα τέλη της πρώτης χιλιετίας, η Μαλαισία βρισκόταν υπό την επικυριαρχία της βουδιστικής Αυτοκρατορίας της Srivijaya, που είχε ως κέντρο της την Σουμάτρα. Έχει ενδιαφέρον ότι το Ισλάμ, εισαγόμενο στην ΝΑ Ασία από Πέρσες και Άραβες εμπόρους και ναυτικούς, εισέδυσε τον 15ο αιώνα πρώτα στην Σουμάτρα και από εκεί στην Μαλαισία, καθορίζοντας, αργά αλλά σταθερά, την ιδιότυπη εθνοθρησκευτική της ταυτότητα).
Άυλη κληρονομιά της ανθρωπότητας, κατά την UNESCO, είναι σήμερα το kris, που η χάρη του έφτασε μέχρι τις Φιλιππίνες, την Ταϊλάνδη και το Βιετνάμ. Και εθνικό σύμβολο της Ινδονησίας πλέον. Στην Μαλαισία υπάρχουν ακόμη kris, αν και δεν τα βλέπεις συχνά, είναι σεβαστά από πολλούς σύμβολα, αν και κάπως «κρυφά». Και, προφανώς, δεν λειτουργούν ως πανταχού παρόντα τουριστικά σουβενίρ. Η χώρα επιθυμεί να υπογραμμίσει την σύγχρονη ισλαμική της ιδιοπροσωπία, το kris προέρχεται από μια σαφώς διαφορετική περίοδο της γενεαλογίας της. Όμως εγώ πάτησα το πόδι μου στην Μαλαισία με την ελπίδα πως θα δω κάποιο kris κάπου κάποτε. Είχα συσχετίσει το «εργαλείο» με τους περίφημους πειρατές της Μαλαισίας, οι οποίοι λυμαίνονταν τα Στενά της Μαλάκκα. Τους φανταζόμουν, όταν ήμουν παιδί, να κάνουν ρεσάλτα με το kris στο στόμα. Ήταν, λέει, φοβεροί και τρομεροί οι Μαλαίσιοι πειρατές… Αυτή η φήμη κυκλοφορούσε επί σειρά αιώνων στην Ευρώπη. Για την ιστορία, πάντως, οι πιο φημισμένοι και άξιοι από τους πειρατές στα Στενά της Μαλάκκα και στα πέριξ, ήταν ένας Κινέζος, ο Chen Zuyi (15ος
αιώνας), καθώς και ένας εξισλαμισμένος Βρετανός, ο Abdulla al-Hadj (19ος
αιώνας).
Αμόκ
Θυμήθηκα την λέξη την κατάλληλη στιγμή, μπαίνοντας στην Κουάλα Λούμπουρ: μέσα σε ένα grab (grab λένε τα αντίστοιχα των uber στην Μαλαισία) πηγαίνοντας από τον υπερσύγχρονο σταθμό των πολυτελών και άνετων υπεραστικών λεωφορείων προς το κέντρο της πόλης. Μπροστά μας, περιμένοντας στο φανάρι, ένα «πειραγμένο» αυτοκίνητο ̶ το έβλεπες στην εξάτμιση, στις ζάντες…. ̶ και πίσω του μια μηχανή μεσαίου κυβισμού. Ο αναβάτης της κατεβαίνει ξαφνικά, βγάζει το κράνος του και κοπανάει με λύσσα το πίσω τζάμι του αυτοκινήτου, το θρυψαλιάζει, για να κάνει στη συνέχεια το ίδιο και στο τζάμι του οδηγού. Αμόκ(;)!. Το αυτοκίνητο κάνει απότομα όπισθεν και, στρίβοντας προς τα αριστερά –στη χώρα οδηγούν στα αριστερά του δρόμου, αγγλική αποικία κάποτε γαρ– προσπαθεί να πατήσει τον αναβάτη της μηχανής. Αυτός ξεφεύγει πηδώντας πάνω από ένα διαχωριστικό κατά μήκος της λωρίδας στα αριστερά, στην οποία εκτελούνταν έργα. Το αυτοκίνητο στρίβει και πάλι αντίθετα και ρίχνει κάτω την σταματημένη μηχανή. Την πατάει. Ρίχνει και μια άλλη διπλανή μηχανή, από την οποία είχε κατέβει ήδη ο αναβάτης, με πρόθεση μάλλον να βοηθήσει τον αναβάτη της πρώτης μηχανής. Τρακάρει και δυο παρακείμενα αυτοκίνητα. Το φανάρι γίνεται πράσινο, το αμάξι φεύγει σπινάροντας, έχοντας πάρει αποκάτω κάτι σπαράγματα της μηχανής. Ο αναβάτης της πρώτης μηχανής πηδάει στην πίσω θέση μιας τρίτης μηχανής που είχε εμφανισθεί ως διά μαγείας και παίρνει στο κυνήγι το αυτοκίνητο. Οι οδηγοί των τρακαρισμένων αυτοκινήτων βγαίνουν έξω και κοιτούν με βουβή ελπίδα προς τις κάμερες της τροχαίας στο δεξί πεζοδρόμιο.
Με εξαίρεση τις φάσεις αμόκ, οι Μαλαίσιοι είναι τυπικοί ανατολίτες, αρκετά ήσυχοι. Δείχνουν πάντα αρκετά σκεφτικοί, ίσως γιατί κατέχουν τεχνικές για να μην σκέφτονται τίποτα αλυσιτελές, τίποτα που θα μπορούσε να διασπάσει την προσοχή τους ατελέσφορα. Και ναι, η λέξη αμόκ είναι μαλαισιανή. Έχει περάσει σε πολλές δυτικές γλώσσες. Και στα ελληνικά. Είναι και τίτλος νουβέλας του Στέφαν Τσβάιχ καθώς και ταινίας του Ντίνου Δημόπουλου. Η δυτική επιστήμη το αντιμετωπίζει ως φαινόμενο ψυχοπαθολογίας, στη Μαλαισία το αντιλαμβάνονται (ή έστω το αντιλαμβάνονταν κάποτε) κάπως πιο… χαλαρά (https://en.wikipedia.org/wiki/... ). Βασικά είναι το απότομο και ανεξέλεγκτο ξέσπασμα προγενέστερου θυμού και συσσωρευμένης οργής. Το κατανοώ. Απλό, εύλογο.
Επαναφορά: ήρεμος ο οδηγός του grab εξηγεί, για να μας ηρεμήσει, πως θα υπήρχαν, το δίχως άλλο, προηγούμενα ανάμεσα στον οδηγό του «πειραγμένου» —το τονίζει αυτό— αυτοκινήτου και τους αναβάτες των μηχανών, δεν συνέβη ό,τι συνέβη εν είδει κεραυνού εν αιθρία). Καλού κακού πάντως, αλλάζει δρόμο ο grabεράς. Ήρεμοι τελικά και εμείς: για τον τουρίστα όλα είναι θέαμα, καθότι νιώθει εκτός (εν πολλοίς είναι σχεδόν πάντα εκτός…). Και κάθε συγκίνηση εξ αποστάσεως είναι ευπρόσδεκτη και… ακίνδυνη! Ο οδηγός συνεχίζει λέγοντας πως λυπάται που η πρώτη εικόνα μας από την πρωτεύουσα του τόπου του ήταν η συγκεκριμένη.
Λογική η αντίδρασή του οδηγού, η χώρα έχει μόλις ανοίξει στον τουρισμό μετά από δυο χρόνια που είχε παραμείνει «κλειστή», λόγω covid. Οι δυτικοί τουρίστες είναι μάλλον λιγοστοί, κυριαρχούν τα ζευγάρια Ασιατών, με ή χωρίς παιδιά: Κινέζοι, Ινδοί… ακόμη και Καμποτζιανό συνάντησα… Ήσυχοι, πειθαρχημένοι, με τις μάσκες τους πάντα στους κλειστούς χώρους, όπως και οι ντόπιοι. Λιγότερο κάγκουρες από ουκ ολίγους Ευρωπαίους στα μέρη μας. Υπάρχουν και πάρα πολλοί ντόπιοι τουρίστες. Οικογένειες κυρίως, σχετικά πολυμελείς, συνήθως. Απολαμβάνουν τις διακοπές στη χώρα τους, την γνωρίζουν. Η χώρα τους δεν βιώνει κάποια από τις τόσο οικείες σε εμάς οικονομική κρίση. Η γνωριμία μαζί τους είναι ευχάριστη.
Petronas+
Για να αλλάξω το κλίμα, ρωτάω τον grabερά αν ο ουρανοξύστης αριστερά είναι οι… «δίδυμοι πύργοι Petronas». Αδέξια ερώτηση λόγω αμηχανίας, βλακώδης, δεν είχε τίποτα δίδυμο το πανύψηλο κτίριο! Μου λέει πως είναι ο πύργος Merdeka, κοντά στην πλατεία Merdeka (=Ανεξαρτησία), ημιτελής ακόμη πύργος, το δεύτερο σε ύψος κτίριο στον κόσμο (678,9), μετά το Burj Khalifa στο Ντουμπάι, και ότι κτίζεται ήδη ένας ακόμη πιο ψηλός ουρανοξύστης στην πόλη. Έχοντας πλέον ρωτήσει από πού είμαστε, μας υποδεικνύει με συγκινητική αφέλεια και λεπτότητα ότι και στην Ελλάδα θα πρέπει να υψώσουμε πανύψηλους ουρανοξύστες, προκειμένου να έχουμε και εμείς τουρίστες.
Όντως, πολλοί ουρανοξύστες της Κουάλα Λούμπουρ είναι, εν πολλοίς, (και) αξιοθέατα. Για μια επίσκεψη «στα ψηλά» των δίδυμων Petronas απαιτείται κράτηση ηλεκτρονικά 2-3 μέρες πριν. Ακριβούτσικη. Όμως σου δίνει τη δυνατότητα να περπατήσεις στη γέφυρα με το γυάλινο πάτωμα που τους συνδέει και να ανεβάσεις την αδρεναλίνη σου. Στο ισόγειο, το υπόγειο και τους πρώτους ορόφους οι Petronas λειτουργούν ως mall, με όλες τις αναμενόμενες πανάκριβες επώνυμες μάρκες, αλλά και κάποιες αρκετά φτηνές. Aπό Louis Vuitton μέχρι Η&Μ. Mall for all. Σε ολόκληρο τον χώρο του mall επικρατεί πολικός κλιματισμός, η ενέργεια στην χώρα είναι πάμφθηνη. Παράγει υδρογονάνθρακες. Στο mall αυτό, αλλά και στα πάμπολλα mall της χώρας, υπάρχουν καφέ, εστιατόρια, μικροί παιδότοποι κλπ. Οι Μαλαίσιοι αγαπούν πολύ τα malls τους, συχνάζουν πολύ στους χώρους τους. Στους Petronas, αλλά και σε άλλους ουρανοξύστες, δεν υπάρχουν μόνο γραφεία, αλλά και πολυτελή διαμερίσματα. Για παραλήδες μερακλήδες, που θέλουν την τύρβη του άστεως ακριβώς έξω από την πόρτα τους. Να την ανοίγουν και να γίνονται μέρος του πλήθους. (Βέβαια, οι Ανατολίτες δεν είναι και πολύ θορυβώδεις). Επιθυμούν το αντίθετο του επιδιωκόμενου στα καθ’ ημάς, με την μικρή έπαυλη στην εξοχή ή την κατοικία στα Β. Προάστια. Κοινωνικοί οι Μαλαίσιοι, δεν επιδιώκουν την (απο)μόνωση, είναι ανθρωποφιλικοί, αγαπούν το αστικό τοπίο.
Ανέβηκα στον Kuala Lumpur Tower. Κοντούλης, γλυκούλης: 421 μέτρα μόνο. Μεγάλη η ουρά για το εισιτήριο. Πανσπερμία τουριστών. Και πολλοί εσωτερικοί τουρίστες, με παιδιά. Δεν ανέβηκα στο κυκλικό μπαλκόνι με το γυάλινο πάτωμα και το γυάλινο στηθαίο. (Ανατρίχιαζα και μόνο με την ιδέα). Ανέβηκα στο κυκλικό παρατηρητήριο, το στεγασμένο, με την προστατευτική τζαμαρία. (Ούτε λόγος βέβαια για parajumping – ναι, προφερόταν και αυτό, φτηνά σχετικά!). Η θέα με έκανε να συνειδητοποιήσω πως αυτή η κάθετη δόμηση με τα ψηλά κτήρια και τους ουρανοξύστες έχει διευκολύνει την επιβίωση τεράστιων εκτάσεων πυκνού πράσινου στην πόλη. Σε ορισμένα σημεία (είναι σα να) έχει επιβιώσει, αγέρωχη και αδιάφορη, η ζούγκλα. Ιδέα μου (;) ίσως, λόγω υγρασίας το πράσινο ευδοκιμεί ούτως ή άλλως παντού και οργιάζει, ας είναι καλά οι βροχές και η υγρασία.
Στην Κουάλα Λούμπουρ να περπατήσεις σε περιοχές με μεγάλη πυκνότητα ουρανοξυστών είναι κάτι αδιανόητο. Πρέπει να προηγηθεί μελέτη της τοπογραφίας των συνδεόμενων πεζογεφυρών, στις οποίες εδρεύουν και οι σταθμοί του monorail. Βέβαια, παρά την τέλεια εξυπηρέτηση των ΜΜΜ και των grab, το ιδιωτικό αυτοκίνητο είναι ελκυστικό μέσο μετακίνησης στις μεγάλες λεωφόρους της πόλης. Και φτηνό. Η χώρα έχει 5 δικές της αυτοκινητοβιομηχανίες, με προεξάρχουσα την Proton. Η διακυβέρνηση του Mahathir ibn Mohamad δεν έπαψε να δίνει ιδιαίτερο βάρος στην αυτοκινητοβιομηχανία και στους Η/Υ. Τα αυτοκίνητα, όλα σχεδόν, είναι πολύ καινούργια, μεγάλου κυβισμού, υβριδικά, σε πλησιάζουν αθόρυβα, είναι αυτόματα. Πολλά τα τζιπ, η επισκέψιμη ζούγκλα είναι κοντά. Δίπλα, όμως, στις συστάδες των ουρανοξυστών, και ανάμεσά τους ενίοτε, υπάρχουν εκτεταμένες ζώνες με μικρά παλιά σπίτια, διώροφα συνήθως, παραδοσιακά, καθώς και εστιατόρια, κάποια μαλαισιανά, τα πιο πολλά κινέζικα, αλλά και αρκετά ινδικά. Με τραπεζάκια έξω. Και ανοιχτές αγορές μέχρι αργά το βράδυ με food stalls. Θυμίζουν πανηγύρι εορτάζοντος αγίου της ενορίας.
(Γρήγορες σκέψεις: Σε μέρη σαφώς διαφορετικά από τα δικά σου, ειδικά τις πρώτες μέρες, η πρώτη σου αντίδραση είναι να θυμάσαι κάτι οικείο από τα μέρη σου μπροστά σε κάθε τι αλλότριο. Καθησυχαστική αντίδραση. Και μετά, ενώ εξελίσσεται το ταξίδι, αρχίζεις να σκέφτεσαι τα «δικά σου» μέρη κάπως αλλιώς, ταξιδεύει ο νους σου πια μαζί με το κορμί….).
Ατμόσφαιρα παλιάς γειτονίτσας με απλωμένα ρούχα. Ανάμεσα στους ουρανοξύστες, το φοβερό αυτό ντεκόρ του τοπίου τις νυχτερινές ώρες. Η πόλη του υπαρκτού σουρεαλισμού.
Την αίσθηση ότι, παρά τους ουρανοξύστες, το monorail και άλλα ανάλογα, η ζούγκλα είναι δίπλα, την βιώνει κανείς στους Lake Gardens με το περίφημο τεράστιο Πάρκο των Πουλιών. Τα περισσότερα πουλιά, από τους παπαγάλους μέχρι τα φλαμίνγκο, περιφέρονται ελεύθερα, μπορείς να μοιραστείς μαζί τους μια καρύδα στο μικρό υπαίθριο καφέ. Δίχτυ απλώνεται πάνω από τις κορυφές των δέντρων. Τα πουλιά είναι ελεύθερα υπό περιορισμό, Τα αρπακτικά, αλλά και κάποια άλλα, βρίσκονται βέβαια σε μεγάλους στεγασμένους χώρους περιβαλλόμενους από σύρματα. Ευνόητοι οι λόγοι. Λυπήθηκα μόνο τις στρουθοκαμήλους και τα εμού· ζορίζονται πολύ, δεν έχουν χώρο για το τρελό τρέξιμο που λαχταράνε. Περπατούν ακατάπαυστα πάνω-κάτω βυθισμένα στις σκέψεις τους τα πουλιά αυτά.
Chinatown και Peranakan
Στην Κουάλα Λούμπουρ, όπως και σε όλη την ΝΑ Ασία, Chinatown σημαίνει μικρά διώροφα οικοδομήματα. Πάνω η κατοικία και κάτω το μαγαζί. Προσόψεις βαμμένες σε χτυπητά χρώματα. Ο Κινέζος είναι, εν πολλοίς, στα μέρη αυτά, ό,τι ο Εβραίος σε άλλες εποχές στην κεντρική Ευρώπη. Έμπορος εργατικός, προκομμένος, αφοσιωμένος και συνήθως κονομημένος, κινεί τον φθόνο. Tα πρώτα μαγαζιά που ανοίγουν, αξημέρωτα σχεδόν, για το πρωινό των εργατικών και των ξάγρυπνων, τα έχουν Κινέζοι. Πρωινό που ουσιαστικά μπορεί να προσφέρει ό,τι διαθέτει η κουζίνα, μέχρι και ψάρι και κρέας. Chinatown σημαίνει επίσης και παγόδες, για τους βουδιστές, τους κουμφουκιανιστές, τους ταοϊστές, αφιερωμένες στους απειράριθμους θεούς και σοφούς της Κίνας. Με προσφορές, κεριά και sticks αρωματικά.
Peranakan στα μαλαισιανά σημαίνει «αυτός που είναι γεννημένος εδώ». O Peranakan ορίζεται, στην μαλαισιανή γλώσσα, ως orang Cina bukan Cina, δηλαδή «Κινέζος που δεν είναι Κινέζος». Πολύ κινέζικη αυτή η προσέγγιση, οι Μαλαισιανοί φαίνεται πως έχουν γίνει κάπως… Κινέζοι, στη λογική τους. Στα χούγια όχι τόσο. Η Μαλαισία, κάπως οριακά, ανήκει πολιτισμικά (και) στην Σινόσφαιρα. Οι Peranakan είναι απόγονοι Κινέζων από την νότια Κίνα, οι οποίοι κατέφταναν λίγοι λίγοι στην χώρα από τον 14ο μέχρι τον 17ο αιώνα. Ο θρύλος τούς θέλει να έχουν έρθει ως συνοδεία μιας Κινέζας πριγκίπισσας που παντρευόταν έναν ντόπιο σουλτάνο. Η αλήθεια είναι ότι έρχονταν με εμπορικές βλέψεις: η δυτική Μαλαισία, δηλαδή η ανατολική ακτή των Στενών της Μαλάκκα, μπορούσε να ελέγχει και να δασμολογεί όλο το εμπόριο από τον Ειρηνικό μέχρι την Μεσόγειο. Οι Peranakan έχουν εγκατασταθεί κυρίως στην Σιγκαπούρη, την Μαλάκκα και το Πενάνγκ, αλλά και απέναντι, στο Μεντάν της ινδονησιακής Σουμάτρας – λέγονται δε και Κινέζοι των Στενών. Έχουν εξελιχθεί σε πολύ «διαφορετικούς» από τους Κινέζους που ήρθαν αργότερα. Μιλάνε μια κρεολική γλώσσα, πιο κοντινή στα μαλαισιανά από ό,τι στην κινεζική γλώσσα Hokkien των προγόνων τους. Κάποιοι έχουν γίνει μουσουλμάνοι –οι γνωστοί ως Jawi Pekan, εκ του Jawi Peranakan, δηλ. Άραβες Peranakan– παντρεύονται συχνά με ντόπιες και ντόπιους, και έχουν υπάρξει, κατά παράδοση, ανοιχτοί και δεκτικοί στην δυτική κουλτούρα (και την αγγλική ή την ολλανδική εκπαίδευση, επί αποικιοκρατίας αλλά και μετά). Αρκετοί έχουν προσχωρήσει σε χριστιανικά δόγματα. Γενικά, έχουν προκόψει. Oι Peranakan, όντας σχετικά αφομοιωμένοι και σπανίως φτωχοί, χαίρουν μεγάλης εκτίμησης στην χώρα, σε αντίθεση με τους Κινέζους ο οποίοι ήρθαν αργότερα, εν πολλοίς ως εργάτες που κουβάλησαν οι Βρετανοί για τα ορυχεία ψευδαργύρου, στον 19ο αιώνα. H ίδια η Κουάλα Λούμπουρ είναι χτισμένη στα ορυχεία σε μια συμβολή ποταμών ̶ λασπώδης συμβολή ποταμών σημαίνει το όνομά της ̶ και το 1969 συγκλονίστηκε από βίαιες συγκρούσεις μεταξύ Κινέζων της δευτέρας εσοδείας, κυρίως, και Μαλαίσιων, με δεκάδες ή και εκατοντάδες νεκρούς.
Η κουζίνα των Peranakan, υβριδική και αυτή, είναι εξαιρετική, και χαρακτηρίζεται από πολύ πρωτότυπα πιάτα, όπως ένα γαλάζιο πιλάφι (nasi kerabu), χάρη στη χρωστική από τα άνθη ενός είδους μπιζελιού. Χρησιμοποιεί και το buah keluak ή kepayang, τον καρπό ενός ψηλού δέντρου που φύεται στα μανγκρόβια δάση. Ο καρπός περιέχει υδροκυάνιο και γίνεται βρώσιμος μόνο μετά από ζύμωση και παρατεταμένο βρασμό. Τα παρασκευάσματα με τον καρπό αυτό έχουν μια ιδιότυπη φαρμακευτική γεύση. Παλαιότερα, χρησίμευαν και για να στοχευμένες δηλητηριάσεις κάποιων, δήθεν κατά λάθος. Η κουζίνα των Peranakan αποκαλείται συνήθως κουζίνα nyonya, από την λέξη για την γυναίκα στα κρεολικά των Peranakan. Η λέξη αυτή ετυμολογείται από την πορτογαλική dohna! Κυρία, δηλαδή, γυναίκα.
Οι Πορτογάλοι, το 1511, κατέλαβαν την Μαλάκκα και επεκτάθηκαν σε όλη την δυτική ακτή της Μαλαισίας. Ίδρυσαν εμπορικούς σταθμούς (feitorias) και ήλεγξαν επωφελώς, για αυτούς τουλάχιστον, τα Στενά. Μέχρι που εκτοπίστηκαν το 1645 από τους Ολλανδούς. Οι Πορτογάλοι αναμίχθηκαν με τους ντόπιους. Μέχρι και σήμερα μιλιέται από μερικές χιλιάδες άτoμα στην Κουάλα Λούμπουρ και, κυρίως, στην Μαλάκκα και το Πενάνγκ, μια κρεολική γλώσσα με βάση τα πορτογαλικά. Και φυσικά, χάρη στους Πορτογάλους εκείνους που άνοιξαν σπιτικά και μαγαζιά στη χώρα, η κουζίνα της Μαλαισίας έχει μπολιαστεί με πολλά και εκλεκτά στοιχεία της πορτογαλικής κουζίνας. Η κρεολική αυτή γλώσσα λέγεται kristang,** από το πορτογαλικό cristão (=χριστιανός). H κοινότητα των kristang διατηρείται, ακόμη, αρκετά ζωντανή. Τουλάχιστον τα τυπικά γλυκά της Λισαβόνας, τα pastéis de nata με τη σφολιάτα και την κρέμα, τα βρίσκεις παντού στην δυτική ακτή της χώρας!
(Γρήγορες σκέψεις: Δεν έψαξα να βρω ομιλητές των cristang στην Μαλάκκα, παρότι τρόπος θα υπήρχε. Αν και πολύ τους αγαπώ τους Πορτογάλους. Και τη γλώσσα τους. Ήταν στην αρχή του ταξιδιού και ήμουν πολύ τουρίστας. Ο τουρίστας είναι εν γένει χαζός πρωτάρης, είναι σαν αυτόν που πάει σε μια γιορτή και κοιτάζει πρώτα τα αξιοθέατα άτομα, και μετά τα αξιέραστα).
Πολλοί ξένοι πέρασαν από την χώρα αυτή και είναι πολλά τα κρεολικά – ή pidgin επί το βρετανικότερον – ιδιώματα. Επιβιώνουν ακόμη και τα manglish, κρεολικό μόρφωμα με βάση τα αγγλικά αλλά με πάμπολλες μαλαισιανές προσμίξεις, ακόμη και λεξιλογικές. Τα οποία δεν θα πρέπει να συγχέονται με τα Malaysian English, τα οποία είναι επί της ουσίας αγγλικά, αν και αρκετά δυσνόητα, λόγω προφοράς, επιτονισμού, συχνών μορφοσυντακτικών αστοχιών κλπ.
(Συνεχίζεται...)
* http://www.ilhamgallery.com/data/uploads/artshow2022.pdf?2 – Μια εξαιρετική και πολύ πρωτότυπη έκθεση στην Γκαλερί ILHAM, στον ομώνυμο ουρανοξύστη. Από Μαλαίσιους καλλιτέχνες. Μια διεισδυτική ματιά στην παρούσα κοινωνική κατάσταση της χώρας, μετά τον covid, με αιχμηρές παραπομπές, όμως, στην καθοριστική ιστορία των τελευταίων 60-70 χρόνων στη χώρα και στην ταυτότητά της.
**https://www.youtube.com/watch?v=XtyAnz9_4NA — ένα τραγούδι στην γλώσσα kristang, σε ερασιτεχνική εκτέλεση.