————————————————————

Από την έναρξη του νέου αιώνα και εξής, διαπιστώνονται διαρκώς δύο φαινόμενα: οι εξελίξεις επιταχύνονται και, ενώ κατ’ αρχάς δεν έχουν πρόσημο, καταλήγουν αρνητικές, επειδή εργαλειοποιούνται στοχευμένα κατά του συνόλου σχεδόν της ανθρωπότητας. Ώστε καθίσταται όλο και πιο απαραίτητη η κριτική της στάσης των ποιητών. H εξέταση, δηλαδή, της αντίδρασής τους απέναντι στα τεκταινόμενα και, ειδικότερα, o έλεγχος της ικανότητάς τους για ανταπόκριση στα συλλογικά αιτήματα. Η πιο πρόσφατη ποιητική συλλογή της Αγγελικής Σιδηρά, με τον τίτλο Οίμοι λέγουσα, αφήνει ως πρώτη την εντύπωση πως δεν ανταποκρίνεται στις σύγχρονες συλλογικές ανάγκες, γιατί αποτελεί το χρονικό μετά από τον θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου.

Στον «Απρίλιο» ενσωματώνεται η ανακοίνωση της τραγικής απώλειας, με συνέπεια το συγκεκριμένο ποίημα να συνιστά, ουσιαστικά, το εναρκτήριο σημείο της συλλογής και το προγραμματικό πλαίσιο, όπου γίνεται ο βασικός διαχωρισμός ανάμεσα σε έναν προγενέστερο τρόπο γραφής της ποιήτριας, ο οποίος υποκρινόταν το πένθος, και στον παρόντα τρόπο, ο οποίος αποτελεί αυθεντικό φορέα του πένθους. Χαράσσεται, λοιπόν, η γραμμή, προκειμένου να διακριθεί ο συναισθηματολόγος μανιερισμός από τον λόγο του τραύματος. Η αναφορά στον συναισθηματολόγο μανιερισμό δεν συνδέεται μόνο με την ποιήτρια, αλλά επεκτείνεται, εσκεμμένα, στο πραγματολογικό περιβάλλον, προβάλλοντας ένα σοβαρό ζήτημα. Πρόκειται για τη σύγχρονη τάση για την παράθεση των ατομικευμένων εμπειριών του ποιητικού υποκειμένου, οι περισσότερες από τις οποίες δεν έχουν σαφές σχήμα και παραμένουν άμορφη λεκτική ύλη. Συχνά, σήμερα, τα ποιήματα συγκροτούνται ως κλειστά, κυκλικά ψευδοσυστήματα, με περιφέρεια τις εμπειρίες και με κέντρο το ναρκισσευόμενο υποκείμενο. Αντίθετα, ο λόγος του τραύματος, ο οποίος ξετυλίγεται εδώ, μέσα από τη χαρακτηριστική συμπτωματολογία του, οδηγεί στη διαμόρφωση ενός ύφους απλού, αρκούμενου στη μικροπεριγραφή των κοντινών προσώπων και πραγμάτων, επενδυμένου, σε κάποιες περιπτώσεις, είτε με χιούμορ είτε με πικρή ειρωνεία. Το πιο σημαντικό, στην προκείμενη συλλογή την ευεπίφορη στη μνήμη και στην έκφραση της εσωτερικής συντριβής, είναι το γεγονός ότι το ύφος δεν διακρίνεται από ναρκισσισμό, αφού η προσοχή στρέφεται στους άλλους και πρώτιστα –με το δεύτερο ενικό πρόσωπο– στον απόντα. Ακόμη και όταν η στροφή γίνεται προς το εγώ, αυτό, σε μεγάλο βαθμό, αντιμετωπίζεται ως άλλος, αφού παρακολουθείται ως ένας ασθενής, μέσα από τη ψυχική παθολογία του.

Ο John Barr, στο άρθρο του “American Poetry in the New Century”, το οποίο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Poetry, στο τεύχος του Σεπτεμβρίου του 2006, εξετάζοντας τις προοπτικές για την ανανέωση της ποίησης και για τη συνακόλουθη άρση της απομόνωσής της, επισημαίνει ότι οι δημιουργοί πρέπει να μεταβάλλουν τη σχέση τους με το κοινό, απευθυνόμενοι στους αναγνώστες με έναν καινούργιο αλλά κατανοητό τρόπο. Πιστεύει ότι χρειάζεται τόσο ο μετασχηματισμός της ποιητικής γλώσσας, ώστε να πριμοδοτείται η πρωτότυπη αντίδραση, όσο και μία εξέλιξη της ποιητικής ευαισθησίας βασισμένη στο βίωμα. Οι ποιητές, κατά τον Barr, οφείλουν να επικεντρωθούν στο πώς ζουν. Μόνο έτσι η τέχνη τους μπορεί να αποτελέσει ηθική πράξη και να επηρεάσει τη ζωή των αναγνωστών.

Ποιητικά βιβλία, όπως το Οίμοι, λέγουσα, έχουν αξία, επειδή ικανοποιούν τα παραπάνω αιτήματα για τη νηφάλια σχέση με την εξωγλωσσική πραγματικότητα και για την παγίωση μίας επικοινωνιακής ιδιολέκτου. Όσον αφορά την πρώτη, η ποιήτρια αντιμετωπίζει το πένθος, εκθέτοντάς το δημόσια, όχι μόνο γιατί γράφει για αυτό αλλά γιατί το διαχειρίζεται με μία ορισμένη μέθοδο: Περιγράφει την παθολογική κατάστασή της από μία θέση παρατήρησης και, σε κάποιες περιπτώσεις, με μία διάθεση παρώδησης. Εκθέτει, επιπλέον, τη δυσλειτουργία της οικογένειάς της εξαιτίας του θανάτου, όπως και τις απόπειρες για αποκατάσταση των πραγμάτων και για θεραπεία, εστιάζοντας κυρίως στα παιδιά. Τα σκίτσα των παιδιών που ενσωματώνονται στο βιβλίο, εκτός από τον διάλογό τους με τα ποιήματα, έχουν και έναν ακόμη οργανικό ρόλο: συνιστούν τμήμα της τεχνικής της δημόσιας έκθεσης του πένθους.
Η συλλογή συμμορφώνεται και προς το δεύτερο αίτημα, την παγίωση μίας επικοινωνιακής ποιητικής ιδιολέκτου, χάρη στην απλή γραφή της. Το προσιτό ύφος της ανάγεται σε έναν τύπο ηθικής, αφού αποβλέπει στη συλλογικότητα. Βέβαια, το προηγούμενο αποτέλεσμα επιτυγχάνεται, επειδή ξετυλίγεται ο λόγος του τραύματος, δηλαδή ένας τρόπος έκφρασης ο οποίος υπαγορεύεται από την ψυχική συντριβή. Όμως για τέτοιες περιπτώσεις διατίθενται πολλές υφολογικές επιλογές, μερικές από τις οποίες τείνουν στην ωραιολογία ή τον συγκεχυμένο διανοουμενισμό, και η επιλογή της Αγγελικής Σιδηρά είναι η ωριμότερη. Μπορεί με την ιδιόλεκτο της συλλογής να μην ανατρέπονται οι καθιερωμένες αντιλήψεις για την ποιητική γλώσσα, να μην δρομολογείται, άρα, ένα νέο ιδίωμα –στόχος ο οποίος πρέπει να ανήκει στις προτεραιότητες των ποιητών, σύμφωνα με τον John Barr– ωστόσο αποκαθίσταται η ουσιαστική επαφή με το κοινό.
Εδώ, λοιπόν, αποκρούεται ο συναισθηματολόγος μανιερισμός και, συνακόλουθα, απορρίπτεται το κλειστό ποίημα το οποίο συγκροτείται ως ψευδοσύστημα γύρω από ένα ναρκισσευόμενο κέντρο. Συνεπώς, η πρώτη εντύπωση την οποία αφήνει η συγκεκριμένη συλλογή, πως δεν ανταποκρίνεται στις σύγχρονες συλλογικές ανάγκες, δεν ισχύει σε κανένα βαθμό. Αντίθετα, εντοπίζονται σε αυτή στοιχεία τα οποία χρειάζεται η ποίηση, εφόσον προτίθεται να παρεμβαίνει στην εκάστοτε συγκυρία, να παίρνει θέση ακόμη και απέναντι στην επικαιρότητα και να επηρεάζει τις ζωές των ανθρώπων.

ΒΡΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΣΤΟΝ ΙΑΝΟ.
«Οἴμοι, λέγουσα»ΤΗΣ Αγγελικής Σιδηρά.