Ο μεγάλος αμερικανός συγγραφέας

Ο Ευγένιος Ο’ Νηλ είναι χωρίς δεύτερη σκέψη ο σημαντικότερος αμερικάνος θεατρικός συγγραφέας. Ο πλήρης αναμορφωτής του αμερικάνικου θεάτρου, ο συγγραφέας αυτός που θα το πάρει από την επαρχιώτικη αντίληψη του θεάματος και θα το βουτήξει στα σκληρά νερά της σύγχρονης αγωνίας και του πολυεπίπεδου προβληματισμού. Το αμερικάνικο θέατρο, από τις γενιές που τον διαδέχτηκαν μέχρι σήμερα δεν μπορεί να γίνει αντιληπτό χωρίς τον Ευγένιο Ο’ Νηλ. Μπορούμε να πούμε με ασφάλεια πως ο Κλίφορντ Όντετς, ο Θόρντον Γουάιλντερ, ο Τενεσι Ουίλλιαμς, ο Άρθουρ Μίλερ, ο Έντουαρντ Άλμπι, ο Ντέιβιντ Μάμετ, ο Σαμ Σέπαρντ και τόσοι ακόμα δεν θα είχαν υπάρξει αν δεν είχαν το προνόμιο να βαδίσουν στους δρόμους που τους άνοιξε ο Ο’ Νηλ.
Ταυτόχρονα, η σημασία των έργων του Ο’ Νηλ δεν περιορίζεται γεωγραφικά. Τα μόνιμα αιτήματα για ανανέωση των θεατρικών αφηγηματικών τρόπων και για διαρκή εμβάθυνση στα μύχια του ανθρώπου είναι εξίσου επίκαιρα και επείγοντα με την εποχή που ο αμερικάνος συγγραφέας μεσουρανούσε στις σκηνές του πλανήτη. Η θεατρική ανανέωση μπορεί να εντοπιστεί ήδη από τα πρώτα μονόπρακτα έργα του αλλά και τα πολύπρακτα έργα της πρώτης του περιόδου. Ρεαλισμός, ειλικρινής αποδοχή του οποιουδήποτε ανθρώπινου περίγυρου ως πρώτη ύλη για τη δημιουργία του δράματος, ψυχολογική εμβάθυνση και ανάπτυξη χαρακτήρων. Ο Ο’ Νηλ ξεκινά το θέατρό του από εκεί που έφτασαν ο Ίψεν, ο Τσέχωφ και κυρίως ο Στρίντμπεργκ. Αλλά στη συνέχεια της συγγραφικής του πορείας θα προσπαθήσει να ανανεώσει τη γλώσσα αυτή. Μέσω της χρήσης μασκών στο Ο μεγάλος θεός Μπράουν, μέσω του εξπρεσιονισμού στο Ο μαλλιαρός πίθηκος, μέσω των εσωτερικών μονολόγων στο Παράξενο Ιντερμέτζο μέσω της εκ νέου σηματοδότηση και διαχείρισης των ελληνικών τραγικών μύθων στο Πόθοι κάτω από τις λεύκες και στο Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα.

Η εμβάθυνση στα μύχια διαπερνά τα έργα του ήδη από τις πρώτες του απόπειρες. Αλλά πουθενά δεν θα είναι πιο προφανής και πιο εμβληματική από τα έργα που σηματοδοτούν την τελευταία του περίοδο και μαζί τη σημαντικότερη θεατρική του κατάθεση. Τα έργα που χτίστηκαν με τους πιο απλούς θεατρικούς μηχανισμούς, την ειλικρίνεια της προσωπικής εμπειρίας και εξομολόγησης. Τα έργα που πάτησαν στην προσωπική εμπειρία. Στα Ο παγοπώλης έρχεται, Το ταξίδι μιας μεγάλης μέρας μέσα στη νύχτα.

Μια σπουδή στην ομίχλη

Το 1937 ο Ο’ Νηλ βρίσκεται ήδη στη δύση της ζωής του. Μια παρατεταμένη δύση που θα τον βασανίσει μέχρι το 1953. Η υγεία του σταδιακά χειροτερεύει, η φήμη του σταδιακά εξαχνώνεται. Είναι την περίοδο αυτή που τα θέματα και οι αναμνήσεις που τον στοιχειώνουν μια ολόκληρη ζωή θα έρθουνε στο προσκήνιο ως θεατρικό υλικό και ως ανάγκη αφήγησης. Ο Ο’ Νηλ έχει ήδη βραβευτεί με το Νομπέλ Λογοτεχνίας και με τρία Πούλιτζερ για τα θεατρικά του έργα (περισσότερα εκείνη την περίοδο από κάθε αμερικάνο συγγραφέα). Την περίοδο αυτή, απομονωμένος και μακριά από τα επικαιρικά φώτα της δημοσιότητας, θα γράψει τα δύο έργα που στέκουν σε απόσταση ως τα δύο σημαντικότερα αμερικανικά έργα και ταυτόχρονα ό, τι σημαντικότερο γράφτηκε στην αγγλική γλώσσα για το θέατρο μετά τον Σαίξπηρ. Για να το καταφέρει αυτό θα βυθιστεί στις πιο δύσκολες αναμνήσεις της ζωής του. Στην αποσύνθεση της οικογένειάς του και στα χρόνια της περιπλάνησης.

Η περιπλάνηση

Αφού παρατήσει τις σπουδές του ο νεαρός Ο’ Νηλ περιπλανιέται στη θάλασσα, και βουτά στην κατάθλιψη, τον αλκοολισμό και την αυτοκαταστροφή. Γυρνώντας σε άθλια κατάσταση στη Νέα Υόρκη από την Αργεντινή, μετά από μια περίοδο κατά την οποία τρεφόταν αποκλειστικά με ουίσκι, ο Ο’ Νηλ βρίσκεται στο πανδοχείο “Jimmy the priest”. Ζει εκεί για μια σύντομη περίοδο ανάμεσα στις χαμένες ψυχές που στέγαζε το πανδοχείο. Τον χειμώνα του 1912 σε ηλικία 23 ετών, θα αποπειραθεί να αυτοκτονήσει στο δωμάτιό του, φτάνοντας στον βυθό της ζωής του. Τριάντα χρόνια αργότερα, το συγκεκριμένο περιστατικό, το πανδοχείο και οι σύντροφοι του στη διάλυση θα γεννήσουν το Ο παγοπώλης έρχεται το σημαντικότερο μέχρι εκείνη τη στιγμή έργο του. Υπήρχε όμως μια ακόμα βαθύτερη πληγή που έπρεπε να επουλώσει. Και στο βάθος της ένα ακόμα μεγαλύτερο έργο που έπρεπε να γράψει.

Το ταξίδι μιας μεγάλης μέρας μέσα στη νύχτα

Η συγγραφή του έργου ολοκληρώθηκε το 1942 και παίχτηκε για πρώτη φορά το 1956, μετά τον θάνατο του συγγραφέα ύστερα από ρητή υπόδειξη του. Το έργο θα αποτελέσει θεατρικό θρίαμβο, θα αναγεννήσει τον Ο’ Νηλ από την πρόσκαιρη λήθη και θα του χαρίσει ένα τέταρτο, μεταθανάτιο Πούλιτζερ. Με το έργο αυτό ο Ο’ Νηλ και το θεατρικό του corpus κατακτούν τη θέση που μέχρι και σήμερα απολαμβάνουν στην ιστορία του θεάτρου. Ήταν το σημαντικότερο έργο του και ένα από τοα σημαντικότερα έργα στην ιστορία του θεάτρου.

Το ταξίδι μιας μεγάλης μέρας μέσα στη νύχτα αποτελεί το απόσταγμα της θεατρικής περιπλάνησης του συγγραφέα. Χωρίς τεχνάσματα, χωρίς πειραματισμούς, με ενότητα χρόνου και χώρου, ο Ο’ Νηλ δημιουργεί ένα αριστούργημα βασισμένος αποκλειστικά στους χαρακτήρες και τις μεταξύ τους σχέσεις. Το έργο αφηγείται μία μέρα του Αυγούστου του 1912 στο καλοκαιρινό σπίτι των Ταϊρόν. Και μέσα από αυτή την μέρα ολόκληρη την πικρή ιστορία τους. Μια ιστορία που είναι στην πραγματικότητα η ακριβής βιογραφία της ίδιας της οικογένειας του Ευγένιου Ο’ Νηλ.
Οι χαρακτήρες του συντηρητικού και φιλάργυρου πατέρα που ποτέ δεν έκανε ποτέ τα όνειρά του πραγματικότητα και της μορφινομανούς μητέρας που ζει ανάμεσα στην παραίσθηση και την καταστροφή απεικονίζουν τους πραγματικούς γονείς του συγγραφέα. Ο αλκοολικός Τζέιμι είναι ο πραγματικός αδερφός του συγγραφέα που πέθανε από τον αλκοολισμό του. Ενώ ο νεαρός Έντμοντ είναι ο ίδιος ο συγγραφέας. Το έργο διαδραματίζεται την μέρα που ο Έντμοντ μαθαίνει πως έχει φυματίωση και αποφασίζει να πάει στο σανατόριο. Το περιστατικό είναι πραγματικό. Και στο σανατόριο αυτό, ο μέχρι τότε αποπροσανατολισμένος Ο’ Νηλ θα αποφασίσει να γίνει θεατρικός συγγραφέας. Εκεί θα γράψει κάποια από τα πρωτόλεια μονόπρακτά του. Επτά χρόνια αργότερα, το 1920, με το πρώτο πολύπρακτο θεατρικό του έργο ο Ο’ Νηλ θα καθιερωθεί ως ο σημαντικότερος θεατρικός συγγραφέας της εποχής του. Τα επόμενα τέσσερα χρόνια ο πατέρας, η μητέρα και ο αδερφός του πεθαίνουν. Ο Ο’ Νηλ παραμένει από τότε στοιχειωμένος από τα φαντάσματά τους. Γράφοντας έργα, σημειώνοντας την μία καλλιτεχνική επιτυχία μετά την άλλη, εμβαθύνοντας όλο και περισσότερο στην ανθρώπινη συνείδηση. Είκοσι χρόναι μετά θα αποφασίσει να αντιμετωπίσει τα φαντάσματά του με το πιο επώδυνο για τον ίδιο έργο του.
Ο συγγραφέας τοποθετεί την οικογένειά του και την ιστορία της στη σκηνή προσπαθώντας να την καταλάβει. Προσπαθώντας να αναμετρηθεί και να συμφιλιωθεί ταυτόχρονα με τις αναμνήσεις που συνεχίζουν να τον στοιχειώνουν. Ανοίγοντας τις πληγές του με ειλικρίνεια και αλήθεια, εκθέτοντας και εκτεθειμένος. Τα τέσσερα πρόσωπα ενσαρκώνουν τις μεταξύ τους σχέσεις πάντοτε μετεωριζόμενα. Ανάμεσα στην αγάπη και το μίσος, τη συμπάθεια και τον ανταγωνισμό, τη συμπόνια και την απέχθεια. Ο ίδιος ο συγγραφέας μοιάζει να γράφει και αυτός μετεωριζόμενος. Ανάμεσα στην κατηγορία και τη συγνώμη, τις ενοχές και τις κατηγορίες, την αυτολύπηση και το μίσος για τον εαυτό του. Δημιουργώντας τελικά ένα αποτέλεσμα στο μέγεθος του ανθρώπου. Ο δυναμικός ρεαλισμός του έργου με τη διάρκεια και τη συνέχεια της έντασής του ξεκινά από το πραγματικό αλλά καταλήγει σε μια σύνθεση που θυμίζει επώδυνο όνειρο ή αναπόφευκτη ανάμνηση.
Με το έργο αυτό ο Ο’νηλ ξεπληρώνει τους λογαριασμούς που δεν κατάφερε να ξεπληρώσει στη ζωή του. Όλη του η ζωή, οι εμπειρίες, οι πληγές, η γνώση του θεάτρου και η λογοτεχνική του σκευή οδηγούν σε αυτό το σημείο. Στη συγγραφή του έργου Το μακρύ ταξίδι της μέρας μέσα στη νύχτα.

Η παράβλεψη

Το Ταξίδι μιας μεγάλης μέρας μέσα στη νύχτα θα παιχτεί για πρώτη φορά το 1965 σε σκηνοθεσία του Αλέξη Μινωτή. Ο Μινωτής θα υποδυθεί τον πατέρα, η Κατίνα Παξινού την μητέρα, ο Δημήτρης Χορν τον Τζέιμι και ο Πέτρος Φυσσούν τον Έντμοντ. Η μετάφραση για την παράσταση έγινε από τον Νίκο Γκάτσο. Στη μετάφραση αυτή, που έχει εκδοθεί, μπορεί να να διαβάσει κανείς το έργο στα ελληνικά. Τα περισσότερα ανεβάσματα του έργου στις μετέπειτα δεκαετίες επιλέγουν αυτή την μετάφραση. Και εδώ εντοπίζεται η παράβλεψη και η σημασία της.
Στην τέταρτη και τελευταία πράξη εκεί που το έργο κορυφώνεται και μαζί κορυφώνονται όλες οι σχέσεις ανάμεσα στα τέσσερα πρόσωπα, ο Έντμοντ μιλάει με τον πατέρα του. Μόλις έχουν μάθει πως είναι σοβαρά άρρωστος και πρέπει να πάει το συντομότερο σε σανατόριο. Οι δυο τους μαλώνουν και συμφιλιώνονται για να μαλώσουν ξανά ενώ πίνουν ουίσκι και παίζουν χαρτιά. Ο πατέρας μιλάει στον γιό του μέσα από έναν μεγάλο σπαρακτικό μονόλογο για τις απογοητεύσεις της θεατρικής του ζωής και τις λάθος επιλογές του. Ο Έντμοντ απαντάει λίγο μετά –και ενώ ακούν την μάνα να πλανιέται στο πάνω πάτωμα σέρνοντας το νυφικό της υπό την επήρεια της μορφίνης– μέσα από έναν λυρικό μονόλογο, ένα από τα ομορφότερα κομμάτια που έγραψε ο Ο’ Νηλ.

Το πρόβλημα είναι πως στην ελληνική μετάφραση ο μονόλογος αυτός έχει κοπεί.
Λείπει από το βιβλίο που κυκλοφορεί και λείπει και από όλες τις μαγνητοσκοπημένες παραστάσεις. Ουσιαστικά από όλες τις σημαντικές παραστάσεις που έχουν παιχτεί στην Ελλάδα. (ΣHMEIΩΣH: Μια δεύτερη μετάφραση του έργου από την Νόνικα Γαληνέα επιλέγει επίσης να παραβλέψει τον μονόλογο κόβοντας το έργο στο ίδιο ακριβώς σημείο. Η μετάφραση δεν κυκλοφορεί αλλά μπορεί κανείς να το διαπιστώσει παρακολουθώντας διαδικτυακά την μαγνητοσκοπημένη παράσταση του Εθνικού Θεάτρου του 2002 που την χρησιμοποιεί. Δύο ακόμα μεταφράσεις από μικρότερους θιάσους σε μικρότερα θέατρα δεν ήταν δυνατόν να εντοπιστούν. Βλ. Παραστασιογραφία στο τέλος του άρθρου). Οι λόγοι του κοψίματος μας είναι άγνωστοι. Επιθυμία να συντομευτεί το έργο για την παράσταση; (θα μπορούσε πάντως να υπάρχει στο τυπωμένο κείμενο) Δυσκολία μετάφρασης; (Η αλήθεια είναι πως το πρώτο μέρος με τους ναυτικούς όρους είναι σπαζοκεφαλιά)· προχειρότητα; Όλα μαζί; Μάλλον δεν θα το μάθουμε ποτέ.

Και κάποιος στο σημείο αυτό είναι λογικό να πει: σιγά το έγκλημα. Ή ακόμα χειρότερα: καλά έπρεπε να διαβάσω 1614 λέξεις για να μάθω κάτι τόσο εξόχως άχρηστο; Δεν είναι όμως έτσι. Η παράλειψη αντιστοιχεί με το να παραβλεφθεί ο μονόλογος «to be or not to be» από τον Άμλετ. Από όλες του τις εκδόσεις και από το 90% των παραστάσεων. Η συντριπτική πλειονότητα του κοινού να μην το έχει διαβάσει ή να μην το έχει ακούσει στα ελληνικά.
Και ναι, ο Άμλετ είναι σίγουρα σημαντικότερο έργο. Αλλά ο συγκεκριμένος μονόλογος δεν παίζει κάποιον οργανικό ή έστω λειτουργικό ρόλο στον Άμλετ. Υπάρχει όπως οι υπόλοιποι μονόλογοι του πρίγκιπα της Δανίας δίνοντας στον χαρακτήρα και στο έργο το βάθος και το μεγαλείο του. Η παράλειψη αντιθέτως του μονολόγου του Έντμοντ στο Ταξίδι μιας μεγάλης μέρας μέσα στη νύχτα διαστρεβλώνει τον χαρακτήρα, το έργο και ταυτόχρονα αλλοιώνει το έργο του Ο’ Νηλ στο σύνολό του. Εξηγούμαι.

Η σημασία του αποσπάσματος

Ο μονόλογος αυτός, γνωστός και ως «Edmund on the Sea» (ακολουθεί η μετάφρασή του) αποτελεί ένα από τα ομορφότερα και γνωστότερα θεατρικά κομμάτια του Ευγένιου Ο’ Νηλ. Και στηρίζεται σε μια πραγματική εμπειρία που βίωσε ο συγγραφέας και ταυτόχρονα στη ζωτική του σχέση που διαπερνά τα περισσότερα από τα έργα του, τη σχέση του με τη θάλασσα. Ήδη από τα παιδικά του χρόνια την εποχή που η μητέρα του είχε εθιστεί στην κοκαΐνη (στο έργο μορφίνη) και η οικογένειά του κατέρρεε, η θάλασσα θα είναι ταυτισμένη με την ελευθερία. Η μόνη χαρά του μικρού Ευγένιου Ο’ Νηλ ήταν να διαβάζει και να αγναντεύει τη θάλασσα στην καλοκαιρινή οικογενειακή κατοικία στο New London. Όταν στα νεανικά του χρόνια μπάρκαρε, ένοιωθε απελευθερωμένος. Ανάμεσα στην απλότητα των ναυτών και την έκταση της θάλασσας ένοιωθε πως μπορεί να είναι ο εαυτός του. Ένα συναίσθημα το οποίο δεν έπαυε ο ίδιος να περιγράφει σε συνεντεύξεις και συζητήσεις με τους φίλους του. Μετά την περίοδο της περιπλάνησης και των ταξιδιών και για όλη την υπόλοιπη ζωή του ο Ο’ Νηλ προσπάθησε να κατοικεί δίπλα στη θάλασσα.

Ένα βράδυ και ενώ το πλοίο με το οποίο είχε σαλπάρει κατευθυνόταν προς την Αργεντινή, ο Ο’ Νηλ θα ζήσει την εμπειρία που θα τον ακολουθεί («στοιχειώσει»   λέει ο ίδιος) για το υπόλοιπο της ζωής του. Που θα κινητοποιεί την ύπαρξή του προς την αυτοκαταστροφή και προς την δημιουργία. Ένα όραμα, μια άρρητη συνειδητοποίηση, μιας στιγμή επιφάνειας. Ακριβώς την εμπειρία αυτή περιγράφει στο απόσπασμα. Την αίσθηση του να ανήκεις και να αποτελείς κομμάτι από κάτι μεγαλύτερο.  

Το απόσπασμα, όπως βλέπουμε, έχει αισθητική και βιογραφική σημασία. Ταυτόχρονα όμως είναι και κομβικό για το ίδιο το έργο. Ο Ο’ Νηλ χρησιμοποιεί του μονολόγους στο συγκεκριμένο έργο για να δείξει την κατάσταση των ηρώων και τη θέση τους, τόσο στην συγκεκριμένη στιγμή όσο και στο μέλλον τους (ένα μέλλον που δεν μαθαίνουμε αλλά υπονοείται). Τόσο ο Τζέιμς όσο και η Μαίρη, ο πατέρας και η μητέρα, όσο και ο Τζέιμς σε μικρότερα κομμάτια αναπολούν στους μονολόγους το παρελθόν τους. Τα σημεία που αστόχησαν, τις ματαιώσεις που τους έφεραν στην κατάσταση στην οποία βρίσκονται, τα γεγονότα αυτά που τους καταδικάζουν στην απελπισία και που ορίζουν το τέλος τους. Αντίστροφα, ο μονόλογος του Έντμοντ δεν αναπολεί. Είναι ένας δρόμος διαφυγής. Ο δρόμος αυτός που θα τον σώσει από την κόλαση της οικογένειάς του και που –βλέποντας την πορεία του ίδιου του συγγραφέα– θα τον κάνει να δημιουργήσει και να φτάσει στο σημείο που έφτασε. Αν μάλιστα αναλογιστούμε πως το έργο κλείνει με τον φασματικό μονόλογο της Μαίρη ο οποίος βυθίζει τους ήρωες ακόμα περισσότερο στην στασιμότητα και την απελπισία καταλαβαίνουμε πως ο μονόλογος του Έντμοντ –το κομμάτι δηλαδή που λείπει από όλες τις ελληνικές παραστάσεις, μεταφράσεις και βιβλία– αποτελεί το κρυφό τέλος του έργου. Το σημείο όπου γεννιούνται οι επόμενες σκηνές του έργου. Οι πράξεις αυτές που θα γεννήσουν στον πραγματικό κόσμο τα θεατρικά έργα του Ευγένιου Ο’ Νηλ και μαζί το ίδιο το έργο που αυτή τη στιγμή βλέπουμε.
Η σημασία όμως του αποσπάσματος ξεπερνά κατά πολύ την αισθητικό κατόρθωμα ενός συγγραφέα, τη βιογραφία του, ακόμα και την κομβική του σημασία στο έργο στο οποίο βρίσκεται. Ακριβώς λόγω του έργου στο οποίο βρίσκεται και ακριβώς λόγω του προσώπου-ήρωα που το διατυπώνει.

Όλο το έργο του Ο’ Νηλ –από τα πρώτα του άτεχνα μονόπρακτα μέχρι το Ένα φεγγάρι για καταραμένους– αποτελεί μια αγωνιώδη αναζήτηση νοήματος και ταυτότητας. Μια προσπάθεια για ενότητα και ουσία. Το ταξίδι αυτό περνά από πολλά στάδια και παίρνει πολλές μορφές, ίσως περισσότερες από τις αναζητήσεις οποιουδήποτε άλλου συγγραφέα. Στο ταξίδι αυτό ο Ο’ Νηλ θα αναζητήσει από έργο σε έργο απαντήσεις στον Χριστιανικό θεό και τον θάνατό του, στον σοσιαλισμό και την κοινωνική δικαιοσύνη, στο ίδιο το θέατρο ως τελετουργική αφήγηση που παίρνει τον ρόλο της παλιάς ηττημένης θρησκείας, στα βάθη της αρχαίας τραγωδίας και τις κωδικοποιήσεις της ουσίας της, στις ανθρώπινες σχέσεις, στην μοίρα και την τύχη, στις παραισθήσεις και τις ανθρώπινες ψευδαισθήσεις. Πάντοτε, από έργο σε έργο και από φινάλε σε φινάλε έχουμε την αίσθηση πως κάτι διαφεύγει. Πως κάτι είναι ανεκπλήρωτο και αναπάντητο. Το απόσπασμα αυτό είναι το μόνο σημείο στο έργο του Ο’ Νηλ – ανάμεσα σε δεκάδες έργα και εκατοντάδες ήρωες- που ένας ήρωας παραδέχεται και αφηγείται μια κατάφαση νοήματος. Και η κατάφαση αυτή ταυτίζεται απόλυτα με την κατάφαση του ίδιου του συγγραφέα. Μια αποδοχή που υπερβαίνει την απελπισία και το παράλογο, μια σταγόνα φωτός σε ένα βαρέλι σκοτάδι. Όλες οι απελπισίες και τα αδιέξοδα, όλες οι ματαιώσεις και οι ήττες εδώ στιγμιαία αναιρούνται. Για όσο κρατάνε οι στιγμές που περιγράφει ο Έντμοντ, για το ελάχιστο που διαρκεί ο μονόλογός του.
Το γεγονός πως ο ήρωας είναι με ξεκάθαρο και απόλυτο τρόπο ο ίδιος ο Ο’ Νηλ δίνει ακόμα μεγαλύτερη σημασία στο απόσπασμα. Και το γεγονός πως το τοποθετεί στο πιο σημαντικό και ταυτόχρονα στο πιο προσωπικό του έργο, σε ένα έργο που ο ίδιος γνωρίζει πως θα παιχτεί όταν αυτός θα έχει πεθάνει κάνει το απόσπασμα συνταρακτικό. Ακριβώς γιατί το κάνει να μοιάζει με ένα μήνυμα ελπίδας που έρχεται από το σκοτάδι, ένα κάτι που φθάνει σε εμάς από το μεγάλο πουθενά, το φως της ημέρας στο ταξίδι της μέσα στη νύχτα.

Η μετάφραση του αποσπάσματος

[ O Έντμοντ μιλά στον Πατέρα του Τζέιμς Ταϊρόν ενώ παίζουν χαρτιά στο μισοσκόταδο και είναι μεθυσμένοι από το ουίσκι. Και οι δύο μόλις έχουνε μάθει πως ο Έντμοντ είναι φυματικός και πρέπει να πάει άμεσα στο σανατόριο. Από τον πάνω όροφο ακούγεται η Μαίρη να πηγαινοέρχεται. Και οι δύο καταλαβαίνουν πως μόλις έχει κάνει ένεση μορφίνης. Ο Τζέιμς μόλις έχει εξομολογηθεί στον γιό του πως οι αποφάσεις της καριέρας του ως ηθοποιού τον κατέστρεψαν καλλιτεχνικά και πόσο έχει μετανιώσει για αυτές. ]

[Από εδώ μετ. Νίκου Γκάτσου:]

ΤΑΪΡΟΝ: (Τον κοιτάζει εντυπωσιασμένος) Έχεις στόφα ποιητή μέσα σου! (Διαμαρτύρεται με δυσφορία) Μόνο ν’ άφηνες αυτές τις παλαβομάρες ότι δε σε θέλει κανείς κι ότι είσαι ερωτευμένος με τον θάνατο.

ΕΝΤΜΟΝΤ: (Σαρκαστικά) Στόφα ποιητή! Δεν το νομίζω. Μόνο το παραλήρημα ταιριάζει σε μας, τα παιδιά της ομίχλης.

Στο βίντεο που ακολουθεί ο αμερικάνος ηθοποιός Robert Sean Leonard απαγγέλει το απόσπασμα. Για την ερμηνεία του στον συγκεκριμένο ρόλο ήταν υποψήφιος το 2003 για το βραβείο Tony. Το απόσπασμα είναι παρμένο από το ντοκιμαντέρ Eugene O'Neill σε σκηνοθεσία Ric Burns

https://www.youtube.com/watch?v=jmfR7o23-U0&t=22s

Παραστασιογραφία

26/3/1965, Ταξίδι μακριάς μέρας μέσα στη νύχτα, Εθνικό Θέατρο.

Συντελεστές: Μετάφραση: Νίκος Γκάτσος, Σκηνοθεσία: Αλέξης Μινωτής, Σκηνογραφία: Βασίλης Βασιλειάδης, Βοηθός σκηνοθέτη: Λάμπρος Κωστόπουλος.
Διανομή: Τζέιμς Τάιρον: Αλέξης Μινωτής, Μαίρη Τάιρον: Κατίνα Παξινού, Τζέιμι: Δημήτρης Χορν, Έντμοντ: Πέτρος Φυσσούν, Κάθλιν: Ελένη Χατζηαργύρη.

10/11/1979, Ταξίδι μακρινής μέρας μέσα στη νύχτα, ΘΟΚ.

Συντελεστές: Μετάφραση: Νίκος Γκάτσος, Σκηνοθεσία: Εύης Γαβριηλίδης, Σκηνικά-Κοστούμια: Νίκος Κουρούσης.
Διανομή: Τζέιμς Τάιρον: Ανδρέας Μούστρας, Μαίρη Τάιρον: Τζένη Γαϊτανοπούλου, Τζέιμι Τάιρον: Νίκος Χαραλάμπους, Έντμοντ Τάιρον: Σπύρος Σταυρινίδης, Κάθλιν: Μαρία Μίχα.

2/11/1979, Μακρύ ταξίδι της ημέρας μέσα στη νύχτα, Θίασος Έλσας Βεργή [με αφορμή τον εορτασμό των 20χρονων του θεάτρου]

Συντελεστές: Μετάφραση: Β. Σωτηροπούλου-Καρύδη, Σκηνοθεσία: Κωστής Μιχαηλίδης, Σκηνικά/Κοστούμια: Γιάννης Καρύδης, Μουσική επιμέλεια: Δανάη Ευαγγελίου.
Διανομή: Τζέιμς Τάιρον: Γρηγόρης Βαφιάς, Μαίρη Τάιρον: Έλσα Βεργή, Τζίμι Τάιρον: Χρίστος Φράγκος, Έντμοντ Τάιρον: Άρης Ρέτσος, Κάθλιν: Ακτή Δρίνη.

16/10/1987-3/4/1988, Ταξίδι μακριάς μέρας μέσα στη νύχτα, Θίασος Αλέκου Αλεξανδράκη-Νόνικας Γαληνέα, Θέατρο Ιλίσια.

Συντελεστές: Μετάφραση: Νόνικα Γαληνέα, Σκηνοθεσία: Stuart Burge, Σκηνικά/Κοστούμια: Φωτεινή Δήμου, Μουσική επένδυση: Γιώτα Δρόσου, Βοηθός σκηνοθέτη: Ρένα Φλέσσα.
Διανομή: Τζέιμς Τάιρον: Αλέκος Αλεξανδράκης, Μαίρη Τάιρον: Νόνικα Γαληνέα, Τζέιμι Τάιρον: Γιώργος Λέφας, Έντμοντ Τάιρον: Δήμος Μυλωνάς, Κάθλιν: Ζωή Ρηγοπούλου.

27/11/1990-1992, Ταξίδι μακριάς μέρας μέσα στη νύχτα, Θέατρο Θεμέλιο.

Συντελεστές: Μετάφραση/Σκηνοθεσία/Μουσική: Νίκος Βασταρδής, Σκηνικά/Κοστούμια; Έντα Δημοπούλου.
Διανομή: Τζέιμς Τάιρον: Νίκος Βασταρδής/Γιώργος Σκυριανός, Μαίρη Τάιρον: Ζωζώ Ζάρπα, Έντουαρντ Τάιρον: Πέτρος Μιχάλας, Τζέιμι Τάιρον: Νίκος Γκεσούλη, Κάθλιν: Ζέτα Αποστόλου.

6/3/1997-11/5/1997, Μακρύ ταξίδι της μέρας μέσα στη νύχτα, Θέατρο Θυμέλη (Θεσσαλονίκη).

Συντελεστές: Μετάφραση/Σκηνοθεσία: Έλλη Βοζικιάδου, Σκηνικά/Κοστούμια: Χάρης Σεπετζής, Μουσική: Διονύσης Κουτσής.
Διανομή: Μαίρη Τάιρον: Έλλη Βοζικιάδου, Τζέιμς Τάιρον: Βαγγέλης Δασκαλάκης, Έντμοντ: Μάκης Κυρλής, Κάθλιν: Λώρα Μπούφου, Τζέιμι: Τάκης Στάγκος.

20/11/1997-12/4/1998, Ταξίδι μιας μεγάλης μέρας μέσα στη νύχτα, Θίασος Γιώργου Χριστόπουλου, Θέατρο Αθηνά.

Συντελεστές: Μετάφραση: Νίκος Γκάτσος, Σκηνοθεσία; Σταύρος Τσακίρης, Σκηνικά/Κοστούμια: Γιάννης Μετζικώφ.
Διανομή: Μαίρη Τάιρον: Ζωή Λάσκαρη, Τζέιμς Τάιρον: Αντώνης Θεοδωρακόπουλος, Τζέιμι Τάιρον: Γιώργος Χριστοδούλου, Έντμοντ Τάιρον: Βασίλης Ευταξόπουλος, Κάθλιν: Αθηνά Παπά.

19/12/2002-2/3/2003, Ταξίδι μακριάς μέρας μέσα στη νύχτα, Εθνικό Θέατρο (Θέατρο Κάππα).

Συντελεστές: Μετάφραση: Νόνικα Γαληνέα, Σκηνοθεσία: Γιάννης Γ. Ιορδανίδης, Σκηνικά/Κοστούμια: Γιώργος Πάτσας, Μουσική: Φίλιππος Τσαλαχούρης, Φωτισμός: Λευτέρης Παυλόπουλος, Βοηθός Σκηνοθέτη: Χάρης Γεωργιάδης.
Διανομή: Μαίρη Τάιρον: Βέρα Ζαβιτσιάνου, Τζέιμς Τάιρον: Γιώργος Μοσχίδης, Τζέιμι Τάιρον: Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος, Έντμοντ Τάιρον: Χρήστος Λούλης, Κάθλην: Αννέζα Παπαδοπούλου.

20/12/2007-2009, Ταξίδι μιας μεγάλης μέρας μέσα στη νύχτα, Θεατρικός Οργανισμός «Φάσμα», Απλό Θέατρο.

Συντελεστές: Απόδοση: Νίκος Γκάτσος, Σκηνοθεσία: Αντώνης Αντύπας, Σκηνικά/Κοστούμια: Γιώργος Πάτσας, Μουσική: Ελένη Καραΐνδρου, Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος, Φωνητική διαμόρφωση: Ρηνιώ Κυριαζή (με τη μέθοδο της Μ. Γεμεντζάκη), Βοηθός σκηνοθέτη: Ορέστης Τάτσης, Βοηθός σκηνογράφου: Λουκία Μινέτου, Βοηθός φωτιστή: Νίκος Βλασόπουλος.
Διανομή: Τζέιμς Τάιρον: Δημήτρης Καταλειφός, Μαίρη Τάιρον: Ράνια Οικονομίδου, Τζέιμι Τάιρον: Άλκης Κούρκουλος, Έντμοντ Τάιρον: Κώστας Βασαρδάνης, Κάθλιν: Σοφία Καλεμκερίδου.

22/4/2017 – 3/ 6/ 2017, Ταξίδι μεγάλης μέρας προς τη νύχτα, ΘΟΚ.

Συντελεστές: Απόδοση: Νίκος Γκάτσος, Σκηνοθεσία, Δραματουργική Επεξεργασία: Γιάννης Χουβαρδάς, Σκηνικά: Εύα Μανιδάκη. Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη, Μουσική: Δημοσθένης Γρίβας, Σχεδιασμός φωτισμών: Γεώργιος Κουκουμάς, Φωνητική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου, Βοηθός σκηνοθέτη: Νατάσα Τριανταφύλλη, Βοηθός σκηνογράφου: Θάλεια Μέλισσα.
Διανομή: Τζέιμς Τάιρον: Αντώνης Κατσαρής, Μαίρη Τάιρον: Ρενή Πιττακή, Τζέιμι Τάιρον: Θανάσης Δόβρης, Έντμοντ Τάιρον: Άρης Μπαλής, Κάθλιν: Ιώβη Φραγκάτου.

————————
Πηγή: Μαρία Χαμάλη, Eugene O’Neill, Tennessee Williams, Arthur Miller και η ελληνική σκηνή: από την πρώτη εμφάνιση στην καθιέρωση (1931-1965), Διδακτορική Διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα 2013.

ΒΡΕΙΤΕ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥΕυγένιου Ο’ Νηλ ΣΤΟΝ ΙΑΝΟ.