Ένα από τα πιο παράξενα που χαρακτηρίζουν τη φυσιολογία της νόησης, είναι ο μηχανισμός με τον οποίο ο εγκέφαλός μας αποφασίζει να δώσει συγκεκριμένο όνομα σε κάτι.
Συνήθως, κυριαρχεί η ομοιότητά του με κάποιο «κάτι» της εμπειρίας μας, ένα σχήμα, μια ιδέα, μια δεξιότητα ή για τα νεογέννητα η συγγένεια. Λέγεται ο πατέρας κάποιου Γιώργης, κι ονομάζει τον γιο του Γιώργη. Αντίστοιχα, αν το παιδί του είναι κορίτσι, θα το ονομάσει με το όνομα της μάνας του. Η οινοπαραγωγική εταιρεία Κυρ Γιάννη ονόμασε πρόσφατα ένα κρασί της Μπλε Τρακτέρ από το πρώτο τρακτέρ της οικογένειας.
Για τους ουράνιους σχηματισμούς έχουν επικρατήσει τα ελληνικά και τα αραβικά ονόματα, που θυμίζουν όσα η φαντασία των ανθρώπων είδε εκεί ψηλά.
Στην περιοχή του ουρανού που λέγεται Αστερισμός των Διδύμων, δυο άστρα μοιάζουν σε μέγεθος και φωτεινότητα, και τους έδωσαν τα ονόματα των Διόσκουρων της αρχαιότητας, τα λένε Κάστωρ και Πολυδεύκης. Μια λεπτομέρεια: Σήμερα ξέρουμε ότι ο Κάστωρ, που κάποτε έβλεπαν σαν ένα άστρο, είναι στην πραγματικότητα έξι άστρα. Δεν τα έβλεπαν έξι, επειδή βρίσκονται πολύ μακριά και άρα για να πας από το ένα στο άλλο με το τηλεσκόπιο στρίβεις μόλις 5 δεύτερα λεπτά της μοίρας.
Οι πλανήτες Δίας, Άρης, Αφροδίτη, Ερμής και άλλοι ήταν θεοί του Ολύμπου. Η Βερενίκη, της οποίας το όνομα δόθηκε σε έναν αστερισμό, ήταν το όνομα αρκετών βασιλισσών και πριγκιπισσών της Ελληνιστικής εποχής, κι όχι μόνο. Δόθηκε όμως ως τίτλος και σε διήγημα του Έντγκαρ Άλαν Πόου, σε όπερα του Χέντελ, σε θεατρικό του Ρακίνα, σε πόλη της Λιβύης, σε φυτό, σε λιμάνι της Ερυθράς Θάλασσας, σε νεφέλωμα, κι ο κατάλογος συνεχίζεται.
Τα αραβικά ονόματα στα αστέρια είναι πολλά: Αλγκόλ, Μπελντεγκέζ, Ρίγκελ, Αλντεμπαράν. Το τελευταίο, είναι το γιγάντιο αστέρι α του Αστερισμού του Ταύρου, αυτό που οι Έλληνες λέμε Λαμπαδία.
Ένας άλλος αστέρας ονομάστηκε από τους Άραβες Αλτάιρ. Σημαίνει: αετός που πετάει. Έτσι τον είδαν.
Ένας άλλος είναι ο Κάνωπος του Αστερισμού της Τρόπιδος, που έχει μεγάλη ιστορία. Είναι το δεύτερο σε φωτεινότητα αστέρι του ουρανού, μετά τον Σείριο. Πήρε το όνομά του από αρχαία αιγυπτιακή πόλη. Έχει γραφτεί όμως, ότι το πήρε από τον μυθικό κυβερνήτη του πλοίου του Μενελάου στον Τρωικό Πόλεμο. Ίσως αυτό το όνομα τού δόθηκε από τον Ερατοσθένη, αλλά δεν έχουμε ιδέα για τον λόγο που διαλέχτηκε. Ο Δάντης αναφέρει στη Θεία Κωμωδία τον Κάνωπο μαζί με τους αστέρες Φομαλώ και Αχερνάλ, κι επισημαίνει ότι συμβολίζουν την Πίστη, την Ελπίδα και τη Φιλανθρωπία.
Οι Άραβες ονομάζουν τον Κάνωπο, Σουχίλ. Σημαίνει: όμορφος και λαμπερός. Τον χρησιμοποιούν για τον νυχτερινό προσανατολισμό τους στην έρημο. Όπου φαινόταν στον ορίζοντα ο Σουχίλ, ήταν ο Νότος. Επιπλέον, κάθε χρόνο, τις πρώτες μέρες που εμφανιζόταν στον ορίζοντα ο Σουχίλ, απογαλάκτιζαν τις καμήλες τους. Στην Ελλάδα τον βλέπουμε μόνο από την Κρήτη, που είναι κοντά στην Αίγυπτο.
Ο Σουχίλ είναι τεράστιος, έχει διάμετρο περίπου 100 εκατομμύρια χλμ., και βρίσκεται πολύ μακριά. Αυτό σημαίνει ότι μοιάζει να έχει σταθερή θέση στον ουρανό. Γι’ αυτό τα αμερικανικά διαστημόπλοια τον χρησιμοποιούν για να προσανατολίζονται στο αχανές διάστημα, εκεί όπου δεν υπάρχει πάνω και κάτω ούτε δεξιά κι αριστερά.
Εδώ αξίζει να πούμε κάτι και για την ιστορία των μακρινών πλανητών του ηλιακού μας συστήματος, του Ποσειδώνα και του Πλούτωνα. Τους βρήκαμε μόλις πριν από 2 αιώνες, και τους δώσαμε ονόματα των θεών της απέραντης θάλασσας και του άγνωστου Κάτω Κόσμου. Λοιπόν, το 1781 ο Ουίλιαμ Χέρσελ ανακάλυψε τον πλανήτη Ουρανό, και λίγο αργότερα καθορίσθηκαν τα μαθηματικά στοιχεία της τροχιάς του. Παρατηρήθηκε όμως, ότι σε κάποια σημεία της που τον έψαξαν, δεν τον βρήκαν οι αστρονόμοι. Τον είδαν με τα τηλεσκόπια τους αλλού. Σαν να τον έσερνε και να τον έβγαζε από το δρόμο του κάποιο άλλο ουράνιο σώμα, που βρίσκονταν ακόμη πιο μακριά.
Το μυστήριο ανέλαβε να λύσει ο Γάλλος αστρονόμος le Verrier, ο οποίος μετά από 2 χρόνια θεωρητικές μελέτες, την 31^η Αυγούστου του 1846, ανήγγειλε στην Ακαδημία Επιστημών τη θέση του μυστηριώδους πλανήτη. Θα τον βρείτε, είπε, 5^ο μοίρες ανατολικά από το άστρο δ του αστερισμού του Αιγόκερω.
Πράγματι, και πολύ σύντομα, τη νύχτα της 23^ης Σεπτεμβρίου 1846, ο διευθυντής του αστεροσκοπείου του Βερολίνου, ο Galle, τον βρήκε μόλις 52’ λεπτά της μοίρας από τη θέση που είχε υποδείξει ο Βεριέ. Τον ονόμασαν Ποσειδώνα, ίσως επειδή ήταν χαμένος στη θάλασσα του διαστήματος όπως είπαμε, και οι εφημερίδες της εποχής έγραφαν με θαυμασμό: Μα πού τον είδε ο le Verrier, στην άκρη του μολυβιού του;
Γιατί όμως οι Άραβες ονόμασαν την περιοχή ανάμεσα στα άστρα ε και ο του αστερισμού της Παρθένου και στα άστρα α και 15 του αστερισμού Κόμη της Βερενίκης «Άσυλο των Σκύλων που Ουρλιάζουν», είναι μέγα μυστήριο. Καλά να δεις ένα σχήμα αστεριών στον ουρανό που σου μοιάζει με σκύλο και να το πεις Αστερισμό του Μεγάλου Κυνός ή Αστερισμό του Μικρού Κυνός, στην περίπτωση που σου μοιάζει με μικρό σκυλάκι, αλλά το ουρλιαχτό, με τι αυτιά το άκουσες;
Αναφορές σε σκυλιά έχουμε πολλές στην αρχαιότητα. Ο Αριστοτέλης αναφέρει για τον Πυθαγόρα, πως ονόμαζε τους πλανήτες «σκυλιά της Περσεφόνης». Ίσως σε κάποια τέτοια αρχαία καταγραφή, που τους εντυπωσίασε, στηρίχτηκαν οι Άραβες και ονόμασαν αυτή την περιοχή του ουρανού «Άσυλο των Σκύλων που Ουρλιάζουν».
Σε κάθε περίπτωση τα ονόματα ζουν μαζί μας, στις κοινωνίες μας. Για το όνομα του κρατιδίου των Σκοπίων, ο Οδυσσέας Ελύτης σημείωσε ότι το όνομά μας είναι η ψυχή μας, δεν το χαρίζουμε. Τελικά, φαίνεται επικράτησαν πιο μαλακές γνώμες και το χαρίσαμε. Λίγα για την περιοχή του ουρανού που βρίσκονται αυτά τα μυστήρια σκυλιά που ουρλιάζουν. Σε αυτήν, ο Ουίλιαμ Χέρσελ εντόπισε εκατοντάδες νεφελώματα.
Νεφέλωμα ονόμαζαν παλαιότερα κάθε περιοχή του ουρανού από την οποία έφτανε σ' εμάς διάχυτο και χαμηλής έντασης φως. Υπέθεταν πως πρόκειται για σύννεφο από σκόνη, υδρογόνο, ήλιο κι άλλα αέρια.
Αργότερα, με ακριβέστερα όργανα, βρέθηκε πως σε μερικές περιπτώσεις είναι πράγματι σύννεφα από σκόνη κι άλλα αέρια, αλλά σε άλλες πρόκειται για μακρινούς γαλαξίες. Αυτό που είχαν ονομάσει παλιότερα Νεφέλωμα της Ανδρομέδας ή Αστερισμό της Ανδρομέδας, ήταν στην πραγματικότητα ο Γαλαξίας της Ανδρομέδας (Μ31), που έχει δισεκατομμύρια άστρα και μοιάζει με τον δικό μας. Για την ιστορία του ονόματος, να σημειωθεί ότι η Ανδρομέδα ήταν κόρη του βασιλικού ζεύγους της Αιθιοπίας Κηφέα και Κασσιόπης, που κι οι ίδιοι έχουν θέσεις στον ουρανό.
Τέλος, πέρα από την απορία που γεννά το όνομα αυτών των ατίθασων σκύλων, υπάρχει και μια δεύτερη: Τι σχέση έχει με τη φωτογραφία; Έχει. Γι’ αυτά τα κολοσσιαία μεγέθη και αποστάσεις του ουρανού, δεν έχουμε και δεν πρόκειται να έχουμε ποτέ τίποτα περισσότερο από μια φωτογραφία.
Λέμε ότι ο Γαλαξίας της Ανδρομέδας απέχει από εμάς δύο εκατομμύρια έτη φωτός, αλλά δεν συνειδητοποιούμε τι σημαίνει. Ως «Έτος Φωτός» έχουμε ορίσει την απόσταση που διανύει το φως για να φτάσει σε εμάς αν ταξιδεύει ένα χρόνο με τη μυθώδη ταχύτητα των 300.000 χλμ το δευτερόλεπτο. Έτσι, σε χιλιόμετρα, η απόσταση μας από την Ανδρομέδα είναι περίπου 209.000.000.000.000.000.000, και προφέρεται «209 πεντάκις εκατομμύρια», αριθμός αδιανόητος και αφάνταστος για την κλίμακα των όντων που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας.