Give earth yourself, go up for gain above ———— Robert Browning “Among the rocks”

Ο Γιώργος Βέης στην πρόσφατη συλλογή του Βράχια (Ύψιλον/βιβλία 2020), προτρέπει σε επίσκεψη των ονομάτων ή άλλως, όπως προτείνει το μότο από τον Πλάτωνα που παραθέτει, «στο μάθημα που παρέχει η μελέτη των ονομάτων.» Εξ ου και η αυτονόητη-έτσι κι αλλιώς για την ποίηση- επιθυμία, διαβάζοντας τα ποιήματα του, να ερευνηθούν κάποιες λέξεις, που είτε ακριβολογώντας κατέχουν μία σημαίνουσα θέση στη φράση, είτε συχνά λειτουργούν ως κυρίαρχες μεταφορές.
Στην συλλογή αυτή ο Βέης στεγάζει πενήντα τρία ποιήματα που ίσως και να προέρχονται από διαφορετικές –πλην όμως ομόλογες στην βάση τους– ενότητες. Κάνοντας έναν αδρό διαχωρισμό θα έλεγα πως υπάρχουν α) τα ποιήματα του τόπου –Σάμου, Σαλαμίνας, Θήρας– β) εκείνα που αναφέρονται στα εκθέματα μουσείων, γ) όσα αμιγώς αφορούν την ανάγνωση της φύσης, ή καλύτερα την μέσω της φύσης γνώση του εαυτού και του κόσμου, και είναι τα περισσότερα δ) τα μεταφυσικής προέκτασης και ε) τα μεταγλωσσικά, όπου η γλώσσα γίνεται το αντικείμενο και όχι απλά ο φορέας. Ενότητες ποιημάτων που συγκλίνουν στον πυρήνα της ίδιας πάντα θέασης του κόσμου, της ζωής και των μυστηρίων της. Και άλλοτε έχω υποστηρίξει ότι στην καρδιά της σκέψης του Βέη βρίσκεται ο ευρύς , πολυσύνθετος και αρχετυπικός κόσμος της φύσης, ο λιτός και πολυδύναμος τρόπος της προαιώνιας αλλά και σίγουρα διαχρονικής φυσικής φιλοσοφίας. Έτσι κι εδώ!

Ο Βέης επανέρχεται με τα Βράχια για να βαθύνει τις ρίζες του και να προβάλλει συνάμα τον θαλερό καρπό της ποίησής του, χωρίς να φοβάται τις αγαπημένες του «εμμονές», αυτές που άλλωστε συνιστούν συχνά και την ταυτότητά μας, χωρίς να επιζητεί προκλητικά το καινοφανές, χωρίς να ρέπει ποτέ προς τον ρου μιας προϊούσας πεζολογίας για να μην πω τερατο-μαγείας ή -λαγνείας. Ξέρει να είναι εκεί, παντού και πάντα με σοφία μονολιθική στην απολυτότητα της αλλά και τόσο πολύτροπη στις εξακτινώσεις της. Ξέρει να διαλέγεται με τα στοιχεία και τον αναγνώστη του και να του δείχνει την ήρεμη, την στέρεη όψη του κόσμου – την όψη του προσώπου αλλά και της βαθύτερης υπαρκτικής δομής του. Αναζητά μέσα στο φευγαλέο το διαρκές ,μέσα στο εύθραυστο τον ανένδοτο πυρήνα, μέσα στο άδικο την στιγμή της δικαιοσύνης, όπως αχνά μέσα στην μνήμη έναν ,τον ίδιο, διάχυτο έρωτα.
Ξέρει καλά πως στην φαινομενική γαλήνη κυοφορείται η θύελλα, αλλά και πως: το πρωί έρχεται ο κορυδαλλός/ να στηρίξει τα έργα των τρελών ανθρώπων («Προαύλισμα»). Και ευλαβείται αυτόν τον μικρό ήχο της τρίλιας, γιατί με κεραίες ευαίσθητες ακούει, μέσα σ΄ αυτόν τον προαιώνιο ήχο, τη φωνή τού κάθε αθώου, «την οργή των αδικημένων».
Συχνά ο Βέης αφήνει μέσα στους στίχους του, δεν θα έλεγα να ανιχνευτεί, αλλά να εννοηθεί ως αφομοιωμένη πίστη ο εμβληματικός στίχος του Ελύτη «Θα χτυπήσει τον κόσμο η αθωότητα με το δριμύ του μαύρου του θανάτου». Γιατί με την αθωότητα ενός εύφορου μικρόκοσμου και ο ίδιος νιώθει και διατυπώνει την δική του ανάγνωση της ζωής. Με στοχασμό, λυρικό μέτρο ,ευθύβολη επιλογή λέξεων, μεγεθύνει το ελάχιστο προβάλλοντας την συμβολική σημασία του στα μέγιστα της πραγματικότητά μας. Ένα τρυφερό θρόισμα διασώζει, ένα θρόισμα που ξέρει να περνάει/ παρ’ όλα αυτά / μέσα από την φραγή των τοίχων και το μεταβάλλει σε ηχηρή φωνή αισθήσεων και αισθημάτων.

Ξημέρωμα, τριζόνια, αέρας, αμέριμνος σκίουρος, κλαδί μηλιάς, φιλικό φως, κρασοπούλι, μύρτιλλα, κάστορας, κρανιές, γυμνή σημύδα, η γέρικη γλυσίνα, οι ξινομηλιές, οι τσίχλες, πορτοκαλιές κατάφορτες, θημωνιές, φρόνηση του σταριού, επιμονή των βρύων, αγρός όπως άνθρωπος, γλάρος, συκομουριά, σουσουράδα, ιδεόγραμμα σύννεφο, αίσθηση βανίλιας, ψαραετοί, βιαστικό κοτσίφι της αυλής, νεραντζιά, μνήμη του αέρα, αστέρι καλόγνωμο, ευωδιά φραγκοσταφυλιάς, καλότυχο σπουργίτι, και τόσα, τόσα άλλα ονόματα, μετωνυμίες, ακριβολογίες και αλληγορικά σχήματα, δομικά υλικά εννοιών σε ένα σύμπαν στοχαστικού λυρισμού. Λυρισμού, ναι. Αν είναι να απενοχοποιήσουμε μια λέξη –όσοι σήμερα γράφουμε– αυτή μάλλον θα πρέπει να είναι η λέξη: λυρισμός.
Μας γοητεύουν οι ρωγμές στους μέσα κι έξω τοίχους μας, οι ακτίνες που διαγράφονται στο ταλαιπωρημένο τζάμι της πόρτας και της ψυχής μας, υποκείμεθα στους πολλαπλούς εφιάλτες μας ,αντιγράφουμε όσο πιστότερα γίνεται την καθημερινή γλώσσα και λογική και προσπερνούμε την ισχύ της τρυφερότητας, την ακατάβλητη δύναμη της φαντασίας, την διανοητική δύναμη της λυρικής σκέψης, τον ανοιχτό ορίζοντα της μουσικής. Γιατί μουσική παράγει ο λυρισμός μέσα από τα διανοήματα του, συνθέτοντας μελωδικά, ελεύθερα και πολύτροπα ηχητικά σχήματα με τα επιλεγμένα σημαίνοντα του. Ας είναι…

Ο Βέης ξέρει και με το σπουργίτι και τη γλυσίνα, με το τριζόνι και το λίγο φως να μιλά για τα ουσιώδη της ανθρώπινης μοίρας. Έννοιες όπως: χρόνος, βεβαιότητα, μετασχηματισμός, φως, σκοτάδι εύθραυστο και ισχυρό, ζωή και τέλος της στεγάζονται μέσα στα τοπία, εξωτερικά και εσωτερικά, τοπία όπου το ελάχιστο αντικατοπτρίζει το όλο, όπου η σκηνογραφία της φύσης γίνεται το ισοδύναμο της σκέψης και της ψυχής. Συχνά τα ποιήματα του Βέη –κυρίως εκείνα όπου η μεταφυσική είναι κυρίαρχη–, μες την σημαντική τους λιτότητα έχουν μια ζηλευτή φυσική αίσθηση ,οικονομώντας τις λέξεις κι εξορίζοντας το περιττό, αναπτύσσουν την σκέψη υπόκωφα μέσα απ΄τις καθαρές γραμμές της γήινης εικόνας τους.

Γράφει :βαστάει γερά του χάρου το σχοινί / να κατέβει κι αυτός /στο μη με λησμόνει» («Προοπτική»), Αυτό το μειλίχιο φως / […] θέλει απλώς να σε φέρει / όσο πιο κοντά γίνεται / στο παν («Ηραίον Σάμου»), Ότι απέμεινε απ’ αυτόν / έλυτρα, κουρελάκια μισόλογα («Η γονιμότητα του παρελθόντος»), ένα φτερό τώρα πετάει γύρω του / το έχουν πει ψυχή («Αρχαία Θήρα»).                                                                 
Δουλεύοντας με λέξεις γήινες, που έχουν αφή, που αναπτύσσουν ειδύλλια, που τροφοδοτούν με μνήμη τον αέρα (Άθραυστη) ξέρει να παραφράζει με όρους φυσικούς τη νύχτα, τον φόβο, τον χρόνο, τη μόνωση, το άγνωστο, τη φθορά . Στο ποίημα «Αμετάφραστο», που του έδωσε ο Βέης τον πιο δηλωτικό τίτλο μιας αλήθειας- αμετάφραστης, που μας υπερβαίνει, αυτής του θανάτου-, δίνει όλη τη συγκίνηση σε στίχους απαλλαγμένους θα έλεγες αισθημάτων. Ιστορεί –όπως οι αγιογράφοι την εκκλησία– αποδίδοντας μέσα από εικόνες-γεγονότα, ποικίλες συνδηλώσεις, όλο το ψυχικό εκτόπισμα που δημιουργείται μέσα του και μέσα στον αναγνώστη από αυτήν την λιτή και διεισδυτική συνάμα εξιστόρηση του γήρατος.
Αλλά και εν γένει, σε όλα τα Βράχια του έχει επιτύχει ο Βέης να διασώζει άμεσο και απροσποίητο, πολυσήμαντο και φιλικό έναν κόσμο νοημάτων και αξιών διάρκειας. Από τη «σχισμή του ονείρου» ακούει το καθαρό άγγελμα, το χάραγμα της φωνής, το κτυποκάρδι ενός φαινομενικά βουβού κόσμου, που ο αέρας τον ζωοποιεί, ο αέρας της φύσης, της ευαισθησίας και γνώσης του, ο αέρας των πολλών μακρινών ταξιδιών του.

Και τα Βράχια; Τα βράχια πού είναι; Γιατί βράχια σε μια συλλογή που η λέξη λείπει- για να απαντηθεί μια μόνο φορά ως βράχος της παραλίας. Γιατί αυτή η λέξη με τον διγενή πληθυντικό να στεγάζει τα ποιήματα;
Βραχέα ύδατα ονόμαζαν οι αρχαίοι τα ρηχά της θάλασσας για να οδηγηθεί κατόπιν η λέξη να σημαίνει τις βραχώδεις ακτές, και γρήγορα να εδραιώσει την μεταφορική χρήση της.Βράχος, αυτός που χαρακτηρίζεται από σθένος, αυτός που δεν υποχωρεί.

Με τίτλο «Βραχόκηπος» Le jardin de roches, έγραψε ο Καζαντζάκης στα γαλλικά ένα τύποις μυθιστόρημα.- Τον κήπο των βράχων. Έναν κήπο με γυμνά βράχια φτιαγμένο για να δείχνει, όχι την στέρηση, αλλά την εικόνα της ελεύθερης ψυχής που δεν έχει ψευδαισθήσεις και ελπίδες.
Στον Βέη, βέβαια, ακόμη και όταν υπάρχει εναντίωση δεν κηρύττεται ως επανάσταση, ως σύγκρουση, ως δυαδισμός, ως αντιπαράθεση δύο κόσμων. Μια δημιουργική ανάγνωση των αντιθέσεων, μια επίμονη ενατένιση της βαθείας δομής των πραγμάτων, κάποτε και μια ήρεμη συμφιλίωση με τα φαινόμενα της φύσης και της ψυχής κυριαρχούν στο έργο του.
Κι αν ο Καζαντζάκης καταγράφει εντυπώσεις από τη Ιαπωνία και την Κίνα στο μυθιστόρημά του αυτό, ο Βέης μιλά έχοντας   μία απόλυτα βιωμένη και αφομοιωμένη γνώση   της Ανατολής. Δεν πρόκειται καν για επίδραση, αλλά για μια αποκαλυπτική αναγνώριση αυτού που προϋπάρχει μέσα του, της αισθητικής και φιλοσοφίας, που η πολυετής παραμονή του στη Ασία προσπόρισε και μ' αυτήν εμπλούτισε τον κόσμο των πεζών άμεσα ή έμμεσα τον κόσμο της ποιητικής γραφής του. Ο ίδιος ο Βέης γράφοντας για τον Ιαπωνικό κήπο, μιλά για την «ζεύξη των λίθων» που παραπέμπει «στη δύναμη ενός χάικου ή ενός τάνκα», στην «παράδοση που θέλει τον κάθε κήπο να αποτελεί μια φυσιολογική προέκταση ναού».

Και όπως ο Έλιοτ στα «Χορικά από το βράχο» εκφράζει την πίστη του στην αιωνιότητα της εκκλησίας και στην πνευματικότητα της, ανάλογα ο Γιώργος Βέης με τα Βράχια του, ανάγλυφα, συμπαγή και σθεναρά, μιλά για την πίστη του στην υπεροχή της λυρικής πνευματικότητας, στην δύναμη της ποιητικής τέχνης. Αρκεί να εννοήσουμε ως βράχια ό,τι στέρεο και καθαρό αντίκειται σ’ έναν ρευστό αποπροσανατολισμένο, και μεταβαλλόμενο κόσμο. Βράχια, τα ιδία τα ποιήματα τελικά!

ΒΡΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΣΤΟΝ ΙΑΝΟ.
«Βράχια» ΤΟΥ Γιώργου Βέη.