Ολοκληρώντας την ανάγνωση ενός καλού βιβλίου, θα πεις, ευτυχώς που υπάρχουν και οι κλασικοί, και εγκαταλείποντας την ανάγνωση ενός κακού βιβλίου, θα πεις, ευτυχώς που υπάρχουν και οι κλασικοί. Οι διατυπώσεις, όπως και ό,τι αφορά ένα βιβλίο, μπορεί να είναι άκρως παραπλανητικές. Οι χαρακτηρισμοί και οι επιθετικοί προσδιορισμοί μπορεί όντως να αναφέρονται σε αντικειμενικές ποιότητες ενός βιβλίου, όπως μπορούν εξίσου να χρησιμοποιηθούν για να προωθηθεί και να πουληθεί ένα πολύ κακό βιβλίο. Το τι είναι καλό και τι είναι κακό, μπορεί να δείχνει απλοϊκό ως διάκριση και ναι, αν μείνουμε σε ένα πρώτο επίπεδο διαπιστώσεων και απόψεων, όντως η διάκριση είναι απλοϊκή. Να μιλήσουμε για λογοτεχνία ή ακόμα περισσότερο, για λογοτεχνία απαιτήσεων και από την άλλη, για ψυχαγωγικά και ευπώλητα αναγνώσματα, ναι, ανοίγουμε ένα πεδίο πραγμάτευσης, αλλά βρισκόμαστε ακριβώς στον προθάλαμό του και τίποτα παραπάνω. (Σταματώ εδώ). Συνεχίζω με τις σκέψεις μου για τη Λεωφόρο ΝΑΤΟ του Νικήτα Σινιόσογλου, ξεκινώντας με ένα ερώτημα: Ποιος είπε ότι δεν γράφονται καλά βιβλία; Και μια απορία: βρισκόμαστε άραγε σε ένα καθεστώς εξαίρεσης (του κανόνα);

Μια από τις (πολλές υποψιάζομαι) αφετηρίες της Λεωφόρο ΝΑΤΟ είναι η πρώτη ενότητα του εξαιρετικού και βραβευμένου πονήματος του Σινιόσογλου, Αλλόκοτος Ελληνισμός. Δοκίμιο για την οριακή εμπειρία των ιδεών (Κίχλη 2016), όπου η περιπλάνηση αντιμετωπίζεται ως μια μορφή οριακής εμπειρίας των ιδεών. Το γενικότερο στίγμα, το συναντούμε όμορφα διατυπωμένο στην εισαγωγή του: Συνθήκες έκτακτης ανάγκης ενεργοποιούν αυτοσχέδιους τρόπους να σχετίζεται κανείς με τον εαυτό του και έναν κόσμο που αλλάζει άρδην, τρόπους που δεν χωρούν σε μετριοπαθή κοινωνικά συμβόλαια ή συλλογικότητες. Την ιδέα της περιπλάνησης την ενσαρκώνει στην ακριβώς οριακή μορφή της ο Κυριάκος (ή Κυριακός) Αγκωνίτης (1391-1452). Σε αντίθεση όμως, με το πολύ γνωστότερο και κατεξοχήν παράδειγμα της αστικής περιπλάνησης με τις πολύ πιο αναγνωρίσιμες μορφές των Baudelaire και Walter Benjamin, ο Αγκωνίτης αρέσκεται στην περιπλάνηση εν μέσω ερειπίων η οποία συνοψίστηκε από τον Σινιόσογλου με τον ευρηματικό νεολογισμό flânερειπie. Αν θέλαμε λοιπόν ένα πρώτο καθοδηγητικό νήμα για το είδος της περιπλάνησης στη Λεωφόρο ΝΑΤΟ, ας κρατήσουμε τη συνθήκη του Αγκωνίτη όπως μας παραδίδεται στον Αλλόκοτο Ελληνισμό:

Η περιπλάνηση εν μέσω ερειπίων ενεργοποιούσε ένα παιχνίδισμα της συγκεκριμένης χωροχρονικής συγκυρίας του δεκάτου πέμπτου αιώνα με μιαν αλλοτινή εντοπιότητα. Ερείπια και λείψανα γίνονταν αγωγοί ή καταλύτες μιας εσωτερικής καταβύθισης. Ο Κυριακός είναι παρών και συνάμα απών, ένας νομάς που επιχειρεί συνεχώς τόσο να διασώσει την αφανιζόμενη στιγμή με λέξεις, όσο και να ανασύρει κάτι από το αρχαίο ψυχικό φορτίο που ένιωθε να υπνώττει στην αρχαία ύλη.

—————— ≈ ——————

Το νέο εγχείρημα του Σινιόσογλου είναι αυστηρά οριοθετημένο. Αυτό φαίνεται ήδη από τον τίτλο που είναι θα λέγαμε διανυσματικός και από τον υπότιτλο που είναι επεξηγηματικός, και αποκαλυπτικός ταυτόχρονα. Η Λεωφόρος ΝΑΤΟ έχει τον χαρακτήρα ενός πειράματος. Δοκιμάζονται τα ειδολογικά όρια ανάμεσα σε δοκιμιακό και λογοτεχνικό λόγο. Δοκιμάζεται το περιεχόμενο εννοιών όπως τόπος, τοπίο. Δοκιμάζεται η εμπειρία. Πιο συγκεκριμένα, η ισχυρή εμπειρία της αποκοπής από τον δημόσιο χώρο και τον εαυτό. Ο Σινιόσογλου ακολουθεί μια διακριτή μεθοδολογία, μείγμα εμπειρίας δικής του, σωματικής, ψυχικής και πνευματικής. Μια μεθοδολογία ενσωματωμένη στις διαστάσεις και στις δυνατότητες της ενέργειας που ο ίδιος αποδίδει με το ρήμα φλανάρω.

Η Λεωφόρος ΝΑΤΟ είναι ένας χαρακτήρας, ένα πρόσωπο, ένα πνεύμα, ένα πεδίο στοχασμού, μια όψη της σύγχρονης Ελλάδας, μια όψη της αρχαίας. Η Λεωφόρος ΝΑΤΟ (για μένα, και χάρη στον Σινιόσογλου) είναι ένα εξαιρετικό νοητικό πείραμα με αντικείμενο τον χρόνο, με αντικείμενο την υπαρκτική διάσταση της αναμονής. Και αν η τρίτη ενότητα, Ο Χάιντεγκερ στη Σιγκαπούρη, του προηγούμενου πονήματος του Σινιόσογλου Οι Μαύρες Διαθήκες. Δοκίμιο για τα όρια της ημερολογιακής γραφής (Κίχλη 2018) βασίστηκε σε μια σειρά μετατοπίσεων, προεκτάσεων και ένα διάγραμμα ισχυρής έλξης και απώθησης για τη συνθετική ιδέα που είναι ο Γερμανός φιλόσοφος Martin Heidegger (μια σύνθεση ιστορίας, φιλοσοφίας, βιογραφίας και απολογισμού των πεπραγμένων από τρίτους και το πλήρωμα του χρόνου), εδώ, στη Λεωφόρο ΝΑΤΟ, ανάμεσα στις πολυάριθμες φωνές που διεκδικούν όχι την αλήθεια απαραίτητα, αλλά περισσότερο έναν λόγο, μια διάγνωση και ένα αίτημα προσανατολισμού, μπορεί κάποιος να αφουγκραστεί (και πάλι) μια κριτική συνομιλία με τον Heidegger του Είναι και ο Χρόνος αλλά και μια αμφιθυμία απέναντι στον Heidegger των Διαμονών, ενδεικτικά σε διαπιστώσεις όπως: γι’ αυτό δεν προκύπτει κανένα τοπίο σε μέρη που αξιοποιούνται πρωτίστως για σκοπούς οικονομικούς, πρακτικούς ή στρατιωτικούς [ενότητα 31 Η συνέχεια με γεμίζει τρόμο] ή: η λεωφόρος (ΝΑΤΟ) εξέρχεται από τον έλεγχο του κράτους και από οποιασδήποτε μορφής πολιτική κοινότητα. Με παρασέρνει και εμένα μαζί της καθώς το κάνει, λες κι έχουμε από κοινού συμφωνήσει να απεκδυθούμε τις βαρυσήμαντες ιδιότητές μας και να γίνουμε ξένοι στον υπέρτατο βαθμό [ενότητα 39 Απόξενοι] ή: μοναξιά είναι ο αποκλεισμός από έναν κόσμο που θα τον νοιαζόσουν αρκετά [ενότητα 57 Θεραπεία θεών] ή: Νομίζουν ακόμα κάποιοι πως μέσα σε μια αυθεντική «λαϊκή» κοινότητα το άτομο ξεφορτώνεται τον καταστρεπτικό εγωισμό του· λένε δηλαδή πως μες στο εκκλησίασμα ή στον λαό η προσωπική ύπαρξη διαχέεται σε ένα σώμα συλλογικό και έτσι απολυτρώνεται [ενότητα 70 Γύρισμα ένδον].

Η περιπλάνηση προϋποθέτει ή δημιουργεί την αγάπη. Ενδείξεις τρυφερότητας, αναγνώρισης, σεβασμού και αξιοπρέπειας αφθονούν στη Λεωφόρο ΝΑΤΟ. Η αντίστιξη ανάμεσα σε προσωπικούς χώρους [βλ. για παράδειγμα την ενότητα 13 Ανηδονία ή την 35] και δημόσιους χώρους, αλλά και ανάμεσα σε ανθρώπους που γνωρίζει μόνο ο συγγραφέας και ανθρώπους που δεν γνωρίζει, ανθρώπους που συνάντησε εκτός της Λεωφόρου ΝΑΤΟ και ανθρώπους που συνάντησε στη Λεωφόρο ΝΑΤΟ, αλλά και η αντίστιξη ανάμεσα στις διαφορετικές μορφές της Λεωφόρο ΝΑΤΟ (αυτάρκης σαν ζώο, ολόγυμνη, όψιμος σωτήρας, άγγελος του κενού χώρου και του ολέθρου, κοινόχρηστη οδός, καχεκτική και άνυδρη ως δημόσιος χώρος) δημιουργεί ένα συγκινησιακό κύκλωμα ετερογενών στοιχείων, μια δυαδικότητα, συσσώρευση και διασκόρπιση μαζί, ανάλογα με τη συνθήκη, όλα γίνονται ένα πολύ παράξενο δοχείο καμιά φορά [ενότητα, 17 Απαντοχή] ή από την άλλη, απορία της ανάγνωσης, αδυνατότητα της σύνθεσης, τόσο αταίριαστα μεταξύ τους είναι τα συγκαιρινά μας χαλάσματα και θλιβερά συντεθειμένα, κοντά μας [ενότητα 19 Πολλαπλασιαστές του παρόντος].  

Η ενότητα 24 [Το σχήμα του Θεού] έχει κεντρική θέση στη Λεωφόρο ΝΑΤΟ. Είναι η ενότητα που συνδέεται με τη φωτογραφία 13 του παραρτήματος που είναι η φωτογραφία που επιλέχθηκε για το εξώφυλλο. Η αιφνίδια επιθυμία να φτιάξω ένα τοπίο, μας λέει ο Σινιόσογλου, σε ευθεία συνομιλία με τον Simmel που στη δική του «Φιλοσοφία του Τοπίου» αναλύει με τρόπο θαυμαστό τις προϋποθέσεις και τις μορφές της διαδικασίας δημιουργίας ενός τοπίου. Για τον Simmel, αυτό που παριστάνεται ως τοπίο είναι η σύνοψη μιας ιδιαίτερης ενότητας. Για τον Σινιόσογλου, τοπίο είναι η μεταμόρφωση της άναρχης φύσης σε σχήμα ή πίνακα οργανωμένο από τον νου και το ένστικτο του καλλιτέχνη [ενότητα 30 Τοπίο]. Το τοπίο που κατασκευάζει ο Σινιόσογλου είναι αναπάντεχο όσο και μοναδικό. Προκύπτει μέσα από τη σύνθεση (και σύνοψη) πολλών πραγμάτων που άδικα θα μπορούσαν να θεωρηθούν της στιγμής: υλικότητες (τσιμέντο, μπετόν, χαλίκι, χώμα, ξύλο, πλαστικό οργανικό, συνθετικό, μεταλλικό, αλουμίνιο), διαφορετικοί βαθμοί αποσάθρωσης (ισχυρός δείκτης κατανόησης προς αυτή την κατεύθυνση τα μισάνοιχτα, ζουληγμένα νεράντζια) αναγνωρίσιμοι τρόποι προστασίας (βλ. την αντιπαράθεση ανάμεσα στις διαφορετικές πλέξεις των μεταλλικών συρμάτων, τους πανύψηλους φράχτες εκατέρωθεν, τα κατεβασμένα στόρια στο βάθος). Αυτή η εικόνα (στο εξώφυλλο έγχρωμη, στο παράρτημα των εικόνων ασπρόμαυρη), επιβεβαιώνει ότι, πράγματι, ισχύει πως κάθε τοπίο προκύπτει από έναν προσανατολισμό της ψυχής μέσα στα χαλάσματα της φύσης ή – γιατί όχι – της πόλης.

Οι 102 ενότητες του κειμένου στη Λεωφόρο ΝΑΤΟ μπορούν να θεωρηθούν (διαβαστούν, βιωθούν) ως μια συλλογή από μορφές εμπειρίας που δοκιμάζει ο φλανέρ (ο Σινιόσογλου) και προσκαλεί τον αναγνώστη να τις βιώσει με τη σειρά του. Οι οδηγίες αφθονούν, χωρίς να εργαλειοποιούν. Είναι εμφυτευμένες στη ροή του λόγου και της σκέψης, είναι σημεία πάνω στις τροχιές της όρασης και της αντιπαράθεσης του φλανέρ με αυτό που έχει μπροστά του, του νοητικού αγώνα με μια μεταβαλλόμενη εντύπωση: άραγε ο τόπος […] πυκνώνει ή καταλύεται, δυναμώνει ή ασθενεί; Για παράδειγμα, στην ενότητα 5 Mundus inversus, συναντώ μια τέτοια μορφή εμπειρίας, πρόκληση και οδηγία μαζί: Κοιτώ τη μορφή κι αναποδογυρίζει ο κόσμος. Στα marginalia μου, διερωτώμαι: <κυριολεκτικά— τι σημαίνει αυτό;>. Αντίστοιχα, στην αμέσως επόμενη ενότητα, με τον δηλωτικό τίτλο Επαναβίωμα, απομονώνω τη διαπίστωση: Υπάρχουν, φαίνεται, τρόποι να ξαναζεί κανείς τις πιο φευγαλέες στιγμές, και ίσως ενδοξότερα από τις πρωτότυπες. Ή, στην ενότητα 42 Mundus inversus 2: δεν είμαστε εγωιστές εμείς, οι άλλοι είναι τοξικοί. Ή στην ενότητα 21 Μηχανές: Η αγάπη είναι αδύνατη στα όνειρα. (και ασυναίσθητα μέσα μου ρωτώ: Είναι;).

Η κίνηση εξελίσσεται (όταν εξελίσσεται) προς πολλές και απρόσμενες κατευθύνσεις. Από τον άνθρωπο της Michelin [ενότητα 4], γνώριμη μορφή, οικεία αλλά και ανοίκεια, συνδεόμαστε νοερά με τον θεό Λόκι της σκανδιναβικής μυθολογίας και τον δικό μας Ερμή. Τα φαντάσματα, τα θαυμαστά πράγματα της παιδικής ηλικίας του Σινιόσογλου, και επαγωγικά των παιδικών μας χρόνων, βρίσκουν τη θέση τους στην ενήλικη πραγματικότητά μας. Η επιθυμία (είχα πολύ θελήσει, όταν ήμουν παιδί, να γίνω οδηγός μπετονιέρας) γίνεται έντονη ανάμνηση (το θυμάμαι σαν χθες) και ο λόγος έρχεται να αποκαταστήσει μια άλλη εικόνα (παιδί δεν γνώριζα τούτη τη λεπτομέρεια) [ενότητα 27 Μαγικές κορδέλες]. Εγκυκλοπαιδικές λεπτομέρειες όπως τι ήταν ο Θρίασος, τι ήταν τα ελευσίνια μυστήρια και γνώσεις για την αρχαία Ελλάδα δημιουργούν εικόνες μιας σύγχρονης μυθολογίας: η άσφαλτος, σύγχρονη και αναπάντεχη θεότητα, ανταποδίδει με δώρα, λάφυρα ή σκέψεις, ενώ τα φορτηγά που διασχίζουν τη Λεωφόρο ΝΑΤΟ καταλήγουν σε τόπους όπου ξεστράτιζαν παλιά τα πιο ατίθασα μέλη της πομπής των Ελευσινίων Μυστηρίων. [ενότητα 23 Φορτηγά].

—————— ≈ ——————

Το εγχείρημα του Σινιόσογλου υποστηρίζεται από 30 φωτογραφίες, δικές του, τραβηγμένες κατά τη διάρκεια ενός απογεύματος, όπως μας πληροφορεί. Χάρη σε αυτή την ενότητα χρόνου σκεφτόμαστε συνειρμικά και την ενότητα χώρου (η Λεωφόρος ΝΑΤΟ) και νομοτελειακά σχεδόν, σκεφτόμαστε και την ενότητα δράσης, πηγαίνοντας πίσω στις θέσεις της αριστοτελικής ποιητικής. Μας προσφέρει την όψη μιας σύγχρονης τραγωδίας ο Σινιόσογλου; Θα ήταν υπερβολικός ο υπαινιγμός αυτός ή όχι; Η αναμέτρηση με έναν τόπο, η φαινομενική και τελικά όπως φαίνεται υπαρκτή απροσδιοριστία της Λεωφόρου ΝΑΤΟ, η διάθεση να μετρηθεί και να χαρτογραφεί αυτό στο οποίο ο χρόνος και οι λογής θεότητες (δυνάμεις) έχουν δώσει μια αλλόκοτη μορφή, οδηγούν στη σκέψη μιας πράξης ανθρώπινης, αξιόλογης στοχαστικά, οδηγούν σε μια πράξη σωματική, με πρόθεση ολοκλήρωσης και ειλικρίνεια στη διεξαγωγή της, αλλά και σε κάθε περίπτωση, έχουμε να κάνουμε με μια πράξη που θεμελιώνεται σε μια καταστατικά άνιση αφετηρία. Το στοιχείο της σκηνοθεσίας δεν λείπει εξάλλου: Αυτός ο τόπος είναι άπλαστος, κι ο φλανέρ απάνω του ξένο σώμα [ενότητα 3 Χωρίς Ανθρώπους].

Βλέποντας τον Φλανέρ ως ήρωα (τραγικό στη σύγκρουσή του με έναν τόπο) αναγνωρίζουμε συγκεκριμένες στιγμές της αναμέτρησής του ως διακριτά σημεία ενός καρδιογραφήματος: πήρα για ώρα την τσιμεντένια προκυμαία, λες και παράβγαινα μαζί της [ενότητα 101 Μανδύας]. Αυτή η αναμέτρηση στην κορύφωσή της μετατρέπεται, μοιραία, σε αναμέτρηση με τον εαυτό και οδηγεί (μοιραία) στην αμφισβήτησή του: πότε ήταν η τελευταία φορά που έβαλα τα δυνατά μου για οτιδήποτε; [ενότητα 85 Φωλιά]. Αναγνωρίζουμε επίσης διακριτές στιγμές όπως αυτή της εξουθένωσης: στέκω στον ρηχό χείμαρρο, έτοιμος να παραδώσω τα όπλα [ενότητα, 49 Sine nomine] ή αυτή της παραίτησης: Επιτέλους παίρνω την πρώτη τυχαία πάροδο και γυρνώ την πλάτη στη Λεωφόρο ΝΑΤΟ γεμάτος τύψεις που δεν επέμεινα περισσότερο μαζί της [ενότητα 31 Η συνέχεια με γεμίζει με τρόμο] ή αυτή της καταφατικής διαπίστωσης: ευτυχής που αντέχω ακόμη (η έννοια της resilience είναι άλλωστε κομβική σήμερα) [ενότητα 62 Décrepitude ή περί της έσχατης αντοχής των ρείθρων].

Σε αυτή την αναμέτρηση, όταν εξαντλούνται (ή και πριν εξαντληθούν) τα διαθέσιμα όπλα, ο Σινιόσογλου καταφεύγει στις λέξεις, όχι στις οποιοδήποτε λέξεις όμως, αναρωτιέται άλλωστε και ο ίδιος: Τι τη θέλω τη λέξη αυτήν εδώ; Μήπως είναι ο τόπος που με κυνηγά και του πετώ σπάνιες λέξεις για να μένει απαραμείωτη η απόσταση; [ενότητα 99 Περίψημα]. Σε αυτή την αναμέτρησή επίσης, σε (έμμεσο, δηλαδή αφηγηματικό) πραγματικό χρόνο ή σε αυτόν τον δεύτερο, της περισυλλογής, ο φλανέρ μάς εμπιστεύεται τους εχθρούς του· εχθρούς δηλωμένους, όπως για παράδειγμα οι εραστές του εφήμερου [ενότητα 82], εχθρούς που συγκροτούνται εκείνη την ώρα, όπως για παράδειγμα οι οχληρές σκέψεις [ενότητα 84], εχθρούς που καταβάλλουν ψυχή, σώμα, πνεύμα και όλα τα σχετικά, με μία λέξη, η κόπωση [ενότητα 89].

Η ενότητα χρόνου (οι 30 φωτογραφίες σε ένα απόγευμα) προσδίδει μια ενιαία αισθητική στη δοκιμή του Σινιόσογλου. Η Λεωφόρος ΝΑΤΟ και ό,τι βρίσκεται στην περιφέρειά της, παρουσιάζεται με σταθερές τονικότητες, οριοθετημένο εύρος περιγραφής, αντιστίξεις που λειτουργούν επειδή ακριβώς υπάρχει μια ενιαία βάση για τη φωτεινότητα, την κοινή υλική συνθήκη, τα συγκεκριμένα διαγράμματα κίνησης, αποσάθρωσης, ερήμωσης, αναμονής και εγκατάλειψης. Οι εικόνες που επιλέγει ο φλανέρ φέρουν παγιδευμένο ένα περιεχόμενο και η εργασία του φλανέρ ολοκληρώνεται (αν ολοκληρώνεται ποτέ) όταν το περιεχόμενο αυτό λάβει τη μορφή κειμένου. Για αυτό ακριβώς, και η ενότητα «Εικόνες» φέρει στην αρχή της τη σχετική σκέψη του Walter Benjamin, κατατεθειμένη στην «Εργασία του για τις Παρισινές Στοές»: Η ματιά που φτιάχνει εικόνες είναι κρίσιμη για τον πλάνητα. Γιατί στις εικόνες εγγράφει ο φλανέρ τα ονειροπολήματά του και τους δίνει τη μορφή περιεχομένου.    

Μια όμορφη διαδρομή εντός της Λεωφόρου ΝΑΤΟ είναι αυτή που ξεκινάει από την ενότητα 86 [Περιστατικό κρυπτομνησίας] και τη Μαρίνα Τσβετάγιεβα και συνεχίζει στην ενότητα 87 όπου συναντούμε τον Oswald Spengler και συνεχίζει μαζί του στην ομώνυμη [Spengler] ενότητα 88 για να καταλήξει στον Ηράκλειτο και στον αντίλογο στον Spengler. Καλό θα ήταν να μην αγνοηθούν οι εμβόλιμες, αλλά οργανικά ενταγμένες στο σχετικό δίκτυο σκέψης και κίνησης, ενότητες 89 και 91, ούτε τα εγχειρίδια αποκατάστασης και συγκόλλησης στις ενότητες 92 και 93 [Kintsugi], και αν φτάσουμε ως εδώ, καλό θα ήταν να μην αγνοηθεί ούτε η ενότητα 94 (Kintsugi vs Ηράκλειτος), η οποία ετοιμάζει το πέρασμα στην ενότητα 95 [Φετίχ] και τη σύντομη αλλά διεισδυτική και ειλικρινή διαπραγμάτευση της σωματικής διάστασης του φετίχ, ώστε να ετοιμαστεί ένα ακόμα πέρασμα, για την ενότητα 96 [Blasiertheit] αυτή τη φορά, και την ετυμολογική, ιστορική και μυστικιστική διάσταση της λέξης φετίχ, για να καταλήξουμε στη σύγχρονη φιλοσοφία, στον Μαρξ, και λίγο πιο κάτω, στον Κρακάουερ, και αν κάποιος φτάσει ως εδώ, μπορεί εύκολα, να συνεχίσει μέχρι το τέλος που βρίσκεται έξι ενότητες πιο κάτω.

Μια άλλη διάσταση (τελευταία για εδώ άλλα όχι τελευταία) της περιπλάνησης στη Λεωφόρο ΝΑΤΟ είναι αυτή της περιπλάνησης στον κόσμο, η διαδρομή μέσα στη ζωή, η ίδια η ζωή, η απόπειρα να της δοθεί ένα ουσιαστικό περιεχόμενο. Σαφείς υπαινιγμούς, υποστηρικτικούς αυτής της ανάγνωσης, βρίσκουμε στην ενότητα 83: Η άκρη της Λεωφόρου ΝΑΤΟ πού βρίσκεται ακριβώς, μήπως στα μισά της, όπως η άκρη του βίου; Σε αυτή την ανάγνωση, κάπως πλατωνική αλλά σίγουρα όχι πλατωνική, το τέλος της διαδρομής, ταυτίζεται με τη λησμονημένη αφετηρία της. Η όδευση (ο πόθος της επιστροφής) δεν μπορεί να είναι ευθεία και σταθερή. Αυτός που πορεύεται δεν μπορεί να δει. Η ζωή αργοπορεί, μέσα από επιπλέον παρακάμψεις, όπως είναι οι μύθοι, τα παραμύθια, τα ίχνη και τα σύμβολα, αλλά την ίδια στιγμή, συνεχίζει και συνεχίζει, χωρίς παύση, ως φορτίο, που επιβάλλει τους δικούς του όρους. Η πρώτη (ο τίτλος: Το σάγμα του κόσμου) και η τελευταία πρόταση της προτελευταίας ενότητας, συνιστούν μια εναργή μεταφορά για αυτό που είναι η ζωή: ανασηκώνουμε άτεχνα από πάνω μας το σάγμα του κόσμου, για λίγες μόνο στιγμές, που τις βαφτίζουμε εξαιρετικές· όπως καμιά φορά τινάζουμε τη βροχή από πάνω μας ενώ βρέχει ακόμα.  

ΒΡΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΣΤΟΝ ΙΑΝΟ.
«Λεωφόρος ΝΑΤΟ» ΤΟΥ Νικήτα Σινιόσογλου.