στη μνήμη της Μέλπως Αξιώτη (1903-1973) για τα πενήντα χρόνια από τον θάνατό της

Μέσα στον Ιανουάριο και Φεβρουάριο του χαλασμού στην Ανατολία και την βόρεια Συρία, έρχεται ο Παναγιώτης Κουσαθανάς με την έξοχη έκδοση ενός διηγήματος του υπό τον τίτλο Παραλλαγές πάνω σε μιάν αρχαία παρουμία, να μας παραμυθήσει και να μας προσφέρει αγαλλίαση. Η παροιμία που σώζει ο Στράβων στα Γεωργικά του αναφέρεται στους «καταπλακωμένους Γίγαντες», δηλαδή στην ύστατη μυθική πάλη των Θεών και των Γιγάντων «προτού ο Ηρακλής τους εξουδετερώσει καταπλακώνοντάς τους κάτω από τους βράχους του νησιού της Μυκόνου». Άργότερα, υποσημειώνει ο ευπατρίδης Μυκόνιος Π. Κουσαθανάς, «η φράση χρησιμοποιήθηκε για ετερόκλητα πράγματα ή ανόμοιες ιδέες, που στοιβάζονται αδιακρίτως και αναμείξ».
Ωσάν να ανασηκώνει έναν διάφανο φλοιό λαμπυρίζοντος λυρισμού, ο συγγραφέας αποκαλύπτει τους κρυφούς στοχασμούς τριών φίλων που δεν συνοδοιπορούν με το ρεύμα του καιρού.
Συνυφαίνει μαστορικά λεπτά νήματα-ποικίλματα της διήγησής του. Και πράγματι ποικίλλουν τα αποσπάσματα ποιημάτων, οι στίχοι και οι στοχασμοί που διατρέχουν αιώνες, εποχές και διαφορετικά γεωγραφικά στίγματα, συνθέτοντας τον υφαντικό χάρτη της.
Ο Loren Eislely, ο οποίος χαρακτηρίστηκε ως « A scientist with a soul », χρησιμοποίησε τον όρο: «το κρυμμένο δοκίμιο - Τhe Concealed Essay». Εννοεί με τούτο πως η προσωπική εμπειρία που δίνει ένα πλαίσιο στην ιστορία, φέρνει απαλά στην παρατήρηση σκέψεις και αναγνωρίσεις ενός πολύ ευρύτερου φάσματος.
Νομίζω πως αυτός ο όρος ανταποκρίνεται τόσο στην μορφή, που θυμίζει δίπτυχο, όσο και το περιεχόμενο του διηγήματος του Π. Κουσαθανά.
Φιλτραρισμένες οι σκληρές διαπιστώσεις για όσα συνέτριψε η νοοτροπία του πλουτισμού μέσα από το δειλινό φως, αντίκρυ στις αρχαίες Δήλες, μαγεμένοι οι τρεις φίλοι «σαλοί» μας ταξιδεύουν στις ακτές αρχαίων και νέων ποιητών με διαλεχτά αποσπάσματα τους, μας μαγεύουν κάτω από τον ουρανό του Τριπρόσωπου Μάγου¹ σχηματίζοντας ένα ιδεώδες τρίγωνο, για τα οποίο θα ταίριαζαν τα λόγια του Κικέρωνα σ’ ένα γράμμα προς τους αγαπημένους του φίλους:

Vetustas, amor, consuetudo, studia paria—quod vinclum, quaeso, deest nostrae coniunctioni?²

Την αυθεντική, παρθενική παλιά Μύκονο ή την φιλία – φιλότητα μάλλον, εξυμνεί ο Παναγιώτης Κουσαθανάς με αφορμή την αρχαία παροιμία; «Σαντουριέρης»³ ο ίδιος, στον «εξώστη της αρράγιστης γαλήνης», μόνος με την τρισυπόστατη ψυχή του, «ανοίγει έναν φεγγίτη προς το μενεξεδί σύνορο της ζωής», και ακροάται την «σιωπώσα μουζική»:

Να μην το ξεχνάμε πως διαρκώς και ανοήτως διασαλεύουμε την τάξη της φύσης, την τάξη του κόσμου, τον κόσμο του θεού. Να μην το λησμονούμε: Πάνθ’ ὑπό μίαν Μύκονον (Στράβων, Γεωργικά, 10.5).

Όπου η νήσος αποκτά θέση συμβόλου κοινής επαπειλούμενης μοίρας.

1. Τ. Κ. Παπατσώνης, "Ο τριπρόσωπος μάγος" στο Εκλογή Β΄, Έκδοση Β΄, Ίκαρος 1975, σ. 13.
2. Οι αράδες του Κικέρωνα από τα Γράμματα σε Φίλους του ( Cicero’s Letters to his Friends, D.R. Shacleton Bailey, Oxford University Press, 1989), θα μπορούσαν να αποδοθούν ως εξής: «Η παλιά μας γνωριμία, η ανάμεσά μας στοργή, οι ίδιες συνήθειες και επιδιώξεις που μοιραζόμαστε — ποιος άλλος δεσμός, πείτε μου παρακαλώ, λείπει από τη δική μας αφοσίωση;»
3. Οργανοπαίκτης σαντουριού.