Πάει καιρός που με έπιασε η μανία με τα αυτοσχέδια γατόσπιτα της Αθήνας. Δύσκολο να εξηγήσω τους λόγους.

Επανάχρηση. Τα αυτοσχέδια γατόσπιτα φτιάχνονται επιτόπου από τα πλέον πρόχειρα υλικά, ιδίως από αντικείμενα ευτελή κι απ’ όσα προορίζονται για πέταμα. Χαρτόκουτα και καφάσια, μαύρες σακκούλες σκουπιδιών κι αυτές των παιχνιδάδικων Jumbo, διαφανή πλαστικά, κωμοί και συρταριέρες, σανίδες νοβοπάν και μελαμίνες, καροτσάκια της λαϊκής, χαλάκια και λάστιχα, κοτρώνες και τσιμεντόλιθοι συνδυάζονται αυτοσχεδίως και ευφάνταστα. Ενώ η πόλη συνιστά προϊόν υπολογισμού – και τα σπίτια μας επίσης – τα γατόσπιτα δεν υποκύπτουν σε κανέναν πολεοδομικό, νομικό ή υγειονομικό σχεδιασμό. Συνιστούν μια συνεχή παρέγκλιση που περνά απαρατήρητη, ένα είδος ανορθογραφίας που είναι αδύνατον να προβλεφθεί.

Ελλενίτ. Ένα γατόσπιτο ενδέχεται να λανθάνει στη θέση του για λίγες μόνον εβδομάδες, οπότε μουλιάζουν τα χαρτόκουτα και διαλύονται, ή για χρόνια, εάν πρόκειται για πιο προσεγμένη κατασκευή. Σήμερα εντόπισα ένα γατόσπιτο που μοιάζει ανθεκτικό. Αφουγκράζομαι το αποτύπωμα του ανθρώπου που το έφτιαξε. Ο άγνωστος κατασκευαστής έκοψε παλιά λάστιχα, τοποθέτησε ενδιαμέσως πλάκες νοβοπάν και εμπριμέ παλιοσέντονα, κατόπιν τύλιξε το έργο του σε πλάκες ελλενίτ που λύγισε με τα χέρια του. Έστυψε την πέτρα, δεν αγόρασε μια έτοιμη κατασκευή. Ελευθερία, δύναμη και κόπος ενός προσώπου προσφέρουν στις άγνωστες γάτες σκέπη και καταφυγή.

Ώστε οι άνθρωποι μπορούν να αγαπούν και να νοιάζονται, τουλάχιστον τα μυστηριώδη ζώα που τα λέμε γάτες! Και μάλιστα ιδία βουλήσει και απροσχεδίαστα, δηλαδή έξω από οποιοδήποτε πλαίσιο κατήχησης, ελέγχου ή κατεύθυνσης της αγάπης τους. Δεν τους το ‘χα!

Άβυσσος. Αθήνα, κέντρο: ενδιαφέρουσα κατασκευή με σκοινιά και καλαθάκια για χάρη μιας γάτας που εγκαταβιοί ανάμεσα στις θηριώδεις μονάδες κλιματισμού. Θα μπορούσε να είναι μια γάτα ασκητής, σαν κι εκείνους που ζουν σε τρύπιους βράχους, μια γάτα ακροβάτης ή μια γάτα φυλακισμένη στον ακάλυπτο των ανθρώπων. Κάτω από τα κλιματιστικά το βάθος δείχνει μεγάλο. Παρόλα αυτά, εκείνη δεν δραπετεύει από τα κάγκελα του επάνω διαζώματος. Φαίνεται πως αυτή η άβυσσος είναι το σπίτι της.

Ασαφές νομικό πλαίσιο. Τα γατόσπιτα και τα εικονοστάσια δρόμου ανήκουν σε μια πολύ ειδική κατηγορία κατασκευών. Είναι αυθαίρετες επεμβάσεις στον δημόσιο χώρο, προϊόντα ιδιωτικής βούλησης και δράσης υπέρ ενός τρίτου που εξ ορισμού βρίσκεται εκτός νόμου: του ζώου ή του νεκρού. Γι’ αυτό και έχουν κάτι από άσυλο. Κανείς δεν γκρεμίζει ένα εικονοστάσι, ή ένα γατόσπιτο.

Προσωπικά αντικείμενα. Εκ πρώτης όψεως η ευτέλεια των γατόσπιτων ξεπερνά εκείνην μιας καλύβας ή μιας παράγκας. Μόνον που μέσα τους βρίσκει κανείς αφημένες κάλτσες, λούτρινα, παντόφλες και άλλα αντικείμενα που παραπέμπουν στη ζεστασιά της ανθρώπινης κρεβατοκάμαρας. Χνάρια των δωματίων μας ζεσταίνουν ένα νέο περιβάλλον. Γνωρίζουμε ότι δεν θα έκαναν το ίδιο στις δικές μας έσχατες κατοικίες αν και θα το θέλαμε.

ΟΛΥΜΠΙΑΚΗ. Παρατημένα αμαξίδια για τη μεταφορά αποσκευών της Ολυμπιακής. Δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς κατέληξαν σε ένα οικόπεδο στο Κορωπί. Ακόμη πιο απίθανο να μαντέψει κανείς ότι ανάμεσα στις σάπιες σανίδες και τις λαμαρίνες ζει μια ολόκληρη γατοκοινότητα που τυγχάνει μεγάλης φροντίδας. Στο πίσω μέρος διαβάζεται ακόμη η επιγραφή: «Μη χρησιμοποιείτε αμαξίδια με σπασμένες σανίδες». Κρυφοκοιτώ και με κοιτούν, τον εισβολέα.

Κάποια γατόσπιτα είναι έργο ενός μόνον ανθρώπου, υπάρχουν όμως κι άλλα μεγαλύτερα που τα συντηρούν και τα επεκτείνουν πρόσωπα λίγο πολύ άγνωστα μεταξύ τους. Αυτοί διαδέχονται ο ένας τον άλλον επί το έργον σαν να πρόκειται για καθήκον ή κάποια οφειλή τους. Ποτέ δεν ξέρουμε πόσοι συμμετέχουν στη λειτουργία ενός γατόσπιτου. Πάντως η αρχική κατασκευή ενδέχεται να μεγαλώνει και να βελτιώνεται βαθμιαία ώσπου αποκτά διάσταση κοινοτική. Οι αυθόρμητες κοινότητες των ανθρώπων είναι τόσο αδιόρατες και ακατάγραπτες.

Λόγος. «Αφήστε τα να ζεσταθούν», γράφει ένα χάρτινο γατόσπιτο πλησίον της πλατείας Καλλιγά στην Κυψέλη. «Είναι το σπιτάκι μου», γράφει ένα άλλο στο Παγκράτι, το οποίο ενσωματώνει ένα πλαστικό μπουκάλι ως σωλήνα παροχής της τροφής. Η παρουσία χειρόγραφων σημάνσεων στα γατόσπιτα είναι σπάνια. Και ποτέ δεν είδα τέτοια ίχνη λόγου στα γατόσπιτα των απομακρυσμένων προαστίων της Αττικής. Εκεί συμβαίνει κάτι άλλο· γατόσπιτα επιβιώνουν καλά κρυμμένα σε δύσβατα σημεία, ας πούμε μέσα σε θηριώδεις θάμνους ή κοιλότητες των βράχων. Τα λόγια κι η απόσυρση, δύο αρχαίοι τρόποι να φυλάγεται κανείς.

Ανατολή και Δύση. Τα τελευταία χρόνια σε πολιτισμένα μέρη όπως η Ύδρα και η Σύρος τοποθετήθηκαν γατόσπιτα σχεδιασμένα και μονταρισμένα με μεγάλη λεπτομέρεια και εργονομία. Οι φιλοζωικές οργανώσεις, στις οποίες συμμετέχουν πολλοί ξένοι, τύπωσαν στις στέγες των γατόσπιτων μηνύματα όπως CAT FOOD STATION. Τα σπιτάκια είναι υποδειγματικά. Όμως μέρος της γοητείας των αυτοσχέδιων γατόσπιτων είναι ακριβώς η αλλοπρόσαλλη συναρμογή τους. Σημειωτέον πως τα αυτοσχέδια γατόσπιτα είναι τυπικά νεοελληνικό φαινόμενο.

Το παράδοξο του Θησέα. Υπάρχει ένα γατόσπιτο στο Παγκράτι που μεταβάλλεται ανάλογα με τα διαθέσιμα υλικά από το παρακείμενο παλαιοπωλείο, ώστε μόνον το σημείο μένει σταθερό, και μια υπερμεγέθης κάσα που μοιάζει με κορνίζα. Ό,τι δεν αλλάζει πεθαίνει. Μόνον που έτσι προκύπτει το λεγόμενο «παράδοξο του Θησέα»: αν σε ένα πράγμα αντικατασταθούν τα κομμάτια του, εκείνο παραμένει ακόμη το ίδιο; Το παράδοξο υποτίθεται πως πήρε την ονομασία του από το πλοίο του Θησέα, το οποίο οι Αθηναίοι συντηρούσαν αλλάζοντας για καιρό τις σανίδες και τα λοιπά μέρη καθώς σάπιζαν· ώσπου οι φιλόσοφοι άρχισαν να αναρωτιούνται μήπως «το πλοίο του Θησέα» έπαυσε να είναι το πλοίο του Θησέα τη μέρα που οι Αθηναίοι αντικατέστησαν το πρώτο καρφί, ή όταν είχαν πια αντικαταστήσει το μισό καράβι, ή όταν δεν απόμενε παρά ένα μόνον καρφί από το αρχικό σκαρί. Άλλοι νόμισαν πως αρκεί που σώζεται το όνομα κι ένα σχέδιο. Δύσκολο να πεις πότε κάτι παύει να είναι αυτό που λέμε πως είναι.

Αρχή της οικονομίας. Καισαριανή, στην εσωτερική αυλή εργατικών πολυκατοικιών. Γατόσπιτο δύο ορόφων καμωμένο από ένα σπιτάκι σκύλου, νοβοπάν σε θέση τσιμεντόπλακας και μικρή συρταριέρα από κάτω. (Το περιγράφω λες και πρόκειται για αγγελία!). Χρειάζεται να ρίξει κανείς μια δεύτερη ή τρίτη ματιά για να διαπιστώσει πως την εύθραστη ισορροπία της κατασκευής εξασφαλίζουν λίγες κοτρώνες που επέχουν θέση βαριδιών σαν να πρόκειται για τραμπάλα. Σε τέτοιες περιπτώσεις η αρχή της οικονομίας εφαρμόζεται τόσο άψογα ώστε δεν γίνεται αντιληπτή με την πρώτη. Σημειωτέον πως το πλέον στοιχειώδες γατόσπιτο δεν φτιάχνεται μεταφέροντας χαρτόκουτα από το σουπερμάρκετ, όπως θα νόμιζε κανείς, αλλά απλώς τοποθετώντας ένα παλιό μαξιλάρι στο περβάζι. Ούτε βήμα από το σπίτι κι ιδού ένα γατόσπιτο!

Τα αυτοσχέδια γατόσπιτα είναι μια εσχατιά της πόλης και του ανθρώπινου είδους. Εκ πρώτης συνιστούν ένα ανεξερεύνητο όριο των ανθρώπινων κατασκευών και δεξιοτήτων, αλλά στην πραγματικότητα είναι ένα όριο της ανθρώπινης αγάπης.

^{ΣΗΜΕΙΩΣΗ:}
Οι φωτογραφίες των γατόσπιτων τραβήχτηκαν κατά τη διετία 2018-2020. Για τα εικονοστάσια δρόμου δες εδώ. Για τα πεταμένα νοβοπάν, τα κόντρα πλακέ και ένα ακόμη γατόσπιτο δες εκεί, και για τον δημόσιο βίο των γατιών δες προσεκτικά.