Με τα πρώτα βήματα στη νέα χρονιά, ας αφήσουμε στην άκρη για λίγο τα όσα συμβαίνουν στις μέρες μας και μας ταλαιπωρούν, κι ας αφεθούμε για λίγο σ’ ένα τραγούδι, πιο χαλαροί. Ένα τραγούδι παλιό, από τον καιρό των τροβαδούρων. Δεν είναι ένα τραγούδι εύθυμο βέβαια, μα λυπητερό. Όμως μιλά για άλλα βάσανα: τα βάσανα του έρωτα.
Δεν ξέρουμε ακριβώς πότε γράφτηκε αυτό το τραγούδι. Ξέρουμε ότι δημιουργός του ήταν μια γυναίκα, η κόμισα του Ντία, και απευθύνεται στον εραστή της που την εγκαταλείπει. Βρισκόμαστε στη Νότια Γαλλία στο τέλος του 12ου αιώνα και στα πρώτα χρόνια του 13ου, που κι εκείνα – όπως όλα άλλωστε – είναι χρόνια ταραγμένα, καθώς το 1208 η Καθολική εκκλησία εξαπολύει έναν πόλεμο κατά των αιρέσεων που έχουν εξαπλωθεί στην περιοχή, έναν άγριο διωγμό γνωστό στην ιστορία ως η Σταυροφορία κατά των Αλβιγηνών με κύριο στόχο την αίρεση των Καθαρών.
Όμως οι ιστορίες του έρωτα είναι πιο ανθεκτικές, και οι στίχοι κι η μουσική τους, όταν έχουν δουλευτεί καλά, κρατούν εσαεί μια γοητεία. Τα πολιτικά και θρησκευτικά μίση και πάθη χάνονται στο βάθος.
Η Μπεατρίζ κόμισα του Ντία (Beatritz Comtessa de Dia) ήταν μία από τις πρώτες και ίσως η πιο διάσημη trobairitz (γυναίκα τροβαδούρος ή «τροβαδούρισσα»), που άκμασε ανάμεσα στο 1170 και το 1210, στη νότια Γαλλία στην περιοχή που είναι γνωστή ως Οξιτανία, γράφοντας ποίηση στην οξιτανική γλώσσα.
Σύμφωνα με την vida (βιογραφία) που γράφτηκε για κείνη, η Μπεατρίζ ήταν παντρεμένη με τον Γουλιέλμο του Πουατιέ, αλλά ο έρωτάς της και τα τραγούδια της ήταν για τον Ραμπώ της Οράγγης (Raimbaut d’ Aurenga), που ήταν κι εκείνος ποιητής. [Et enamoret se d'En Rambaut d' Aurenga, e fez de lui mantas bonas cansos – Και ερωτεύτηκε τον ιππότη Ραμπώ ντ’ Αεουρένγκα και συνέθεσε γι αυτόν πολλά όμορφα τραγούδια].
Ο έρωτας αυτός θα πρέπει να ήταν βραχύβιος γιατί ο Ραμπώ πέθανε το 1173, εκτός και αν πρόκειται για έναν άλλον, συνονόματο, τροβαδούρο και ιππότη από το Βακειράς κοντά στην Οράγγη, που μετείχε και στην Δ’ Σταυροφορία το 1204, και πέθανε το 1207. Η υπόθεση αυτή ενισχύεται από το γεγονός ότι όταν πέθανε ο Ραμπώ της Οράγγης, μια άλλη τροβαδούρισσα, και όχι η Μπεατρίζ, έγραψε τον θρήνο (planh, planctus) για τον χαμό του.
Σώζονται πέντε συνολικά έργα τής Μπεατρίζ, τέσσερα cansos (άσματα) και ένα tenso (διαλογικό τραγούδι).
Παραθέτουμε εδώ μια απόδοση του canso που επιγράφεται A chantar m'er de so qu'eu no volria [ας τραγουδήσω για εκείνο που δεν επιθυμώ], το οποίο είναι και το μοναδικό άσμα τροβαδούρισσας που σώζεται μελοποιημένο, με μουσική που συνέθεσε η ίδια η Μπεατρίζ.
Σήμερα μπορεί κανείς να ακούσει στο youtube διάφορες εκτελέσεις, ανάμεσά τους και μια εξαιρετική a capella εκδοχή της δικής μας Σαβίνας Γιαννάτου. https://www.youtube.com/watch?v=4cE8QHWqlAY
Βλ. επίσης:
https://www.youtube.com/watch?v=4RG0Np_5J5g με την αγγλίδα σοπράνο Catherine Bott από τον δίσκο Sweet is the Song- Music of the Troubadours and Trouvères, L’Oiseau Lyre 1996.
https://www.youtube.com/watch?v=ocR9WXanZXU με την καταλανή σοπράνο Monserrat Figueras (1942-2011), από δίσκο που επιμελήθηκε ο Jordi Savall, με τίτλο Tο Ξεχασμένο Βασίλειο (Le Royaume Oublié, Alia Vox 2010) και υπότιτλο Η Σταυροφορία κατά των Αλβιγηνών, Η Τραγωδία των Καθαρών.
Μπεατρίζ ντε Ντία (1140-1212)
Ας Τραγουδήσω…
Ας τραγουδήσω γι’ αυτό που δεν επιθυμώ,
τόσο μ’ εξοργίζει εκείνος που αγαπώ.
Γιατί άλλον τόσο δεν αγάπησα στον κόσμο αυτό,
μα εκείνος δεν έχει οίκτο μήτε τρόπο ευγενικό,
ούτε για την ομορφιά μου, το νου μου ή την αρετή
–και νιώθω πως μ’ απάτησε κι έχω προδοθεί,
όσο θα μου άξιζε αν ήμουν στην όψη ελεεινή.
Μα παρηγοριέμαι γιατί απέναντί σου εγώ,
φίλε μου, δεν έχω κάνει τίποτε κακό,
απλώς σ’ αγάπησα πιο πολύ απ’ ό,τι την Βαλένσα ο Σεγκουίς,
και πως κέρδισα τον έρωτά σου είμαι ευτυχής
γιατί, αγαπημένε μου, είσαι ο πιο άξιος εραστής.
Μα με τα λόγια και το φέρσιμό σου με περιφρονείς
ενώ μ’ όλους τους άλλους είσαι τόσο ευγενής.
Μ’ εκπλήσσει αυτή η ξαφνική σου αλαζονεία
απέναντί μου, φίλε μου, και μου γεννά μελαγχολία.
Δεν είναι σωστό μια άλλη αγάπη να σε πάρει μακριά,
Ό,τι κι αν σου έχουν πει ή έχεις ακουστά,
και θυμήσου πώς ήταν όλα στην αρχή
αυτού του έρωτά μας!
Κι ας μη θελήσει ποτέ ο Θεός να πει
πως έφταιξα εγώ για τα χωρίσματά μας.
Η αξία μου με στηρίζει και η ευγένειά μου,
η ομορφιά μου και πάνω απ’ όλα η καλή καρδιά μου,
για να στείλω σ’ εσένα εκεί που κατοικείς
σαν αγγελιοφόρο τούτο το ποίημά μου:
και θέλω να μάθω φίλε όμορφε και υψηλής καταγωγής,
γιατί είσαι μαζί μου τόσο σκληρός και ανηλεής.
Δεν ξέρω αν είναι από έπαρση ή από απλή κακία,
μα περισσότερο θέλω, αγγελιοφόρε, να του πεις
ότι πολλοί έχουν καταστραφεί απ’ την αλαζονεία.