¤¦ Στη στήλη αυτή δημοσιεύονται ενδιαφέρουσες επιστολές γνωστών καλλιτεχνών (συγγραφέων, μουσικών, ζωγράφων,...) απευθυνόμενες σε φίλους, συναδέλφους, οικείους ή απλώς γνωστούς, στις οποίες αναφέρονται σε θέματα που ουδεμία σχέση έχουν με το καλλιτεχνικό τους έργο ούτε, ει δυνατόν, με τις τέχνες γενικότερα. Μπορεί να πρόκειται για θέματα προσωπικά ή επικαιρότητας, να αφορούν τραγικά συμβάντα ή να σατιρίζουν καταστάσεις και ανθρώπους. Το πιο σημαντικό κριτήριο για την επιλογή τους θα είναι το ενδιαφέρον που παρουσιάζουν, φυσικά, αλλά και το κατά πόσο, μέσα από αυτές, διαφαίνονται πλευρές της προσωπικότητας των επιστολογράφων ή των αποδεκτών, που απέχουν ή και επιβεβαιώνουν τη συμβατική εικόνα που έχουμε διαμορφώσει στο νου μας για τους καλλιτέχνες αυτούς σαν άτομα. Ως εκ τούτου, η επιλογή των επιστολών είναι καθαρά υποκειμενική.

«ΓΡΑΜΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ»
ΤΟΥ ΖΑΚ ΒΑΣΕ
ΣΤΗΝ ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥ ΜΑΡΙ ΒΑΣΕ

^{Χ. – 26.4.17}

Έλαβα πριν από τρεις περίπου μέρες ένα άλλο γράμμα σου που με παρηγόρησε κάπως για εκείνο που είχα λάβει πριν από μια βδομάδα – Το καταλαβαίνω, μανούλα μου, ότι μερικές φορές είσαι κάπως εξαντλημένη, σου ζητάω όμως – (θυμάμαι ένα παλιό γράμμα όπου σου έλεγα το ίδιο) – να μην αμφιβάλλεις για τα αισθήματά μου προς εσένα˙ το ξέρω πως μερικές φορές είμαι παράξενος, σου ζητάω συγγνώμη˙ θα ήταν όμως πολύ κρίμα, ειδικά τώρα – ποτέ δεν θα μάθεις πόσο έχω αλλάξει αυτούς τους (σχεδόν!) δέκα μήνες που βρίσκομαι εδώ – Θα ήταν πολύ κρίμα να έχουμε πάλι τσακωμούς και παρεξηγήσεις οι δυό μας – Είχα την εντύπωση ότι κάπως εξηγήθηκα, σε δύο γράμματα που έστειλα τα περασμένα ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ και γι αυτό στενοχωρήθηκα όταν ήρθα με άδεια και ξανασυνάντησα, για μια ακόμα φορά, τη δυσπιστία που είχα φορτωθεί από τις δικές μου βλακείες, που όμως ήλπιζα –εντούτοις– ότι την είχα κατά κάποιον τρόπο αποδιώξει. Είμαι – το ξέρεις, αγαπημένη μου μανούλα, ελάχιστα εκδηλωτικός όσον αφορά το συναίσθημα –οι καλύτεροί μου φίλοι– που είναι πολύ λίγοι –με επικρίνουν κι εκείνοι– Όμως είναι τελείως λάθος, σε διαβεβαιώνω, να με κρίνεις από τα φαινόμενα – αν και τώρα, αυτά ταιριάζουν κατά έναν περίεργο τρόπο περισσότερο με τον αληθινό χαρακτήρα μου, από ό,τι πριν –Μου επισημαίνεις σ’ αυτό το γράμμα που τόσο πολύ με λύπησε– πως η δεσποινίς Ντεριέν⁽¹⁾ έλαβε τα νέα μου – Λοιπόν, κατά κανόνα γράφω σε σένα και στην δεσποινίδα Ντεριέν την ίδια μέρα – Το τελευταίο σου γράμμα έκανε 15 μέρες να φτάσει – Τι να έκανα – Έγραψα, μετά την άδειά μου, τρία γράμματα, ένα τη στιγμή ακριβώς της τελευταίας προέλασης, ένα μετά, και ένα, πιο σύντομο, προτού πάρω το πρώτο δικό σου γράμμα – Υποθέτω ότι αυτό το γράμμα θα το πάρεις πιο γρήγορα, επειδή εδώ και λίγες μέρες παίρνουμε μια ανάσα – Αλλά, σε διαβεβαιώνω ότι τα κανόνια και τα πολυβόλα δουλεύουν εντατικά τούτες τις τελευταίες μέρες –
Οι boches⁽²⁾ δεν άφησαν ούτε ένα πράγμα που να μην το λιανίσουν, να μην το κάψουν, οπωροφόρα δέντρα, σπίτια, έπιπλα, αγροτικά εργαλεία, όλα λεηλατήθηκαν – Βρίσκομαι τώρα ανάμεσα σε τέσσερις μικρούς τοίχους που έμειναν όρθιοι, και τους κάλυψε όπως-όπως η ορντινάντσα μου – Πρόκειται μάλλον για ένα χοιροστάσιο⁽³⁾ – χτες όμως το περιποιήθηκα και τώρα είναι πολύ εμφανίσιμο – έστρωσα καθαρά σκεπάσματα, ένα παλιό χαλί στο πάτωμα – ένα αυτοσχέδιο κρεβάτι, ακόμα και μιά μικρή σόμπα! – Από την στιγμή όμως που βρίσκομαι μέσα, είμαι αναγκασμένος να διαλέξω είτε να βγω έξω είτε να ξαπλώσω στο κρεβάτι –
Καρφίτσωσα κάποια σχέδια στους τοίχους και οι Άγγλοι αποκαλούν το κατάλυμά μου «your little “boudoir”» –Δυστυχώς όμως θα αρχίσει πάλι να γίνεται «της κακομοίρας» το πολύ σε τρεις ή τέσσερις μέρες – Τα κανόνια χτυπάνε όλη νύχτα – είναι εκκωφαντικό – οι απαντήσεις των γερμανών πολύ λίγες και έως τώρα καμμία έως εδώ – προφανώς ξεκινάει η τελευταία πράξη –

Ευκαιρίας δοθείσης κατά τη διάρκεια του τελευταίου βομβαρδισμού (προτού φτάσω εδώ) – προτάθηκα για τον πολεμικό + -  διαβιβάστηκε με θετική εισήγηση – ίσως και να γίνει

Σε φιλώ πολύ

    ΤΖΑΚ

(1) Η Ζαν Ντεριέν (Jeanne Derrien, 1897-1995) συνδέθηκε φιλικά με τον Ζακ Βασέ το 1915, όταν ήταν εθελόντρια νοσοκόμα στο νοσοκομείο της Νάντης όπου εκείνος νοσηλευόταν με τραύματα στα πόδια. Κατά την περίοδο που διήρκεσε η αλληλογραφία τους (Αύγουστος 1916 έως Ιανουάριος 1918) ο Βασέ έστειλε στη Ζαν 43 γράμματα.
(2) Boches: ιδιωματική έκφραση που χρησιμοποιούσαν οι Γάλλοι για τους Γερμανούς στον Πρώτο Παγκοσμίο πόλεμο, κάτι αντίστοιχο με την ελληνική «γερμαναράδες».
(3) Βλ. και στο Γράμματα από το μέτωπο την επιστολή προς τον Αντρέ Μπρετόν, με ημερομηνία 29/4/1917.

Ο Ζακ Βασέ (Jacques Vaché, 1895-1919), όταν έστειλε την επιστολή αυτή υπηρετούσε στον γαλλικό στρατό. Είχε επιστρατευθεί τον Δεκέμβριο 1914, είχε ήδη τραυματιστεί σε μάχες έως ότου τον Σεπτέμβριο 1915 τραυματίστηκε στα πόδια και νοσηλεύτηκε στο νοσοκομείο της Νάντης, όπου τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους γνωρίστηκε με τον Αντρέ Μπρετόν και τον Τεοντόρ Φρανκέλ. Επέστρεψε στο μέτωπο στις αρχές του 1916, ως διερμηνέας και σύνδεσμος με τον Αγγλικό στρατό. Τον Αύγουστο του 1918 επανεντάχθηκε στις τάξεις του γαλλικού στρατού έως την λήξη του πολέμου. Πέθανε στις 6 Ιανουαρίου 1919 σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου στη Νάντη, μαζί με έναν φίλο του, από υπερβολική δόση οπίου.

Η Μαρί Βασέ (Marie Vache) ήταν σύζυγος του αγγλικής καταγωγής στρατιωτικού James-Samuel Vaché. Οι σχέσεις τους με τον γιό τους, ειδικά του πατέρα, που ήταν εν ενεργεία στρατιωτικός, ήταν δύσκολες, βοηθούντος του χαρακτήρα και της αντισυμβατικής στάσης του Ζακ. Το ζεύγος Βασέ είχε και άλλα τρία μικρότερα παιδιά.