___________
_{ΒΑΣΙΣΜΕΝΟ ΣΕ ΑΛΗΘΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ {7}}
___________

«Η ιστορία αυτή είναι αληθινή. Αν και οι χαρακτήρες αποτελούν σύνθεση, και ο χώρος με τον χρόνο έχουν συμπιεστεί, οι λεπτομέρειες της απόδρασης είναι εντελώς ακριβείς». Με αυτά τα λόγια επί της οθόνης, ξεκινά μια κλασική περιπέτεια στα χρόνια του Β΄ παγκοσμίου πολέμου. Σκηνοθετημένη στιβαρά από το μάστορα του είδους, Τζον Στάρτζες, περιγράφει ένα ιστορικό γεγονός: Τη μεγαλύτερη απόδραση αιχμαλώτων από γερμανικό στρατόπεδο, γεγονός που στραπατσάρισε την εικόνα του Γ΄ Ράιχ και έγραψε ιστορία.

Μάρτιος 1942. Με τον πόλεμο να μαίνεται στην Ευρώπη (και όχι μόνο), οι Ναζί εγκαινιάζουν το Stalag Luft III. Ένα στρατόπεδο αιχμαλώτων, για πιλότους των συμμαχικών αεροπλάνων που είχαν καταρριφθεί από τους Γερμανούς. Λόγω της ιδιότητας των κρατουμένων, η διοίκηση του στρατοπέδου ανατέθηκε στην πολεμική αεροπορία της χώρας, τη Λουφτβάφε, και όχι στα Ες-Ες ή στην Γκεστάπο όπως ήταν η συνήθης πρακτική. Το στρατόπεδο Stalag Luft III βρισκόταν στην επαρχία της Σιλεσίας, το σημερινό Ζάγκαν της δυτικής Πολωνίας. Η περιοχή επιλέχθηκε από τους Ναζί επειδή το έδαφός της ήταν αμμώδες, γεγονός που καθιστούσε πολύ δύσκολη, έως αδύνατη, την απόδραση με διάνοιξη τούνελ. Στο στρατόπεδο κλείστηκαν 2.500 άνδρες της αγγλικής ΡΑΦ, 7.500 της αμερικανικής αεροπορίας και γύρω στους 900 από άλλες συμμαχικές αεροπορικές δυνάμεις. Συνολικά, 10.949 κρατούμενοι, στην πλειοψηφία τους αξιωματικοί και πληρώματα αεροσκαφών.
Η «Μεγάλη απόδραση» βασίστηκε στο ομότιτλο βιβλίο του Πολ Μπρίκιλ, ενός Αυστραλού πιλότου που ήταν αιχμάλωτος σε εκείνο το στρατόπεδο. Είχε ενεργό ρόλο στο σχέδιο της απόδρασης, αλλά δεν συμμετείχε, εξαιτίας της κλειστοφοβίας που τον βασάνιζε και τον εμπόδισε να διασχίσει το υπόγειο τούνελ. Στο βιβλίο του, ο Μπρίκιλ αναφέρεται στους βασικούς πρωταγωνιστές της ιστορικής απόδρασης, περιγράφοντας το κατόρθωμά τους. Μεταξύ αυτών ήταν ο αρχηγός της Βασιλικής Πολεμικής Αεροπορίας, Ρότζερ Μπάσελ, με την κωδική ονομασία «Μεγαλος Χ». Ο Τιμ Γουάλεν, δεξιοτέχνης πλαστογράφος που ετοίμασε τις ταυτότητες εκείνων που θα δραπέτευαν. Ο Αλ Χέιλ, που κατασκεύασε, εκ των ενόντων, τις πυξίδες για τον προσανατολισμό τους. Ο Τόνι Γκεστ, ο οποίος διηύθυνε μια ομάδα κρατουμένων για τη ραφή των ρούχων και των ψεύτικων στολών που θα φορούσαν κατά την απόδραση. Ο ευφυής Ντες Πλάνκετ, που μπορούσε να «ιχνηλατήσει» με ακρίβεια τους χειροποίητους χάρτες και κατασκεύασε ένα πολύγραφο για την αναπαραγωγή τους. Τέλος, ήταν ο Γουάλι Φλούντι. Εκείνος που οργάνωσε την υπόγεια διάνοιξη για την απόδραση των κρατουμένων και έμεινε στην ιστορία με το τιμητικό προσωνύμιο «Ο βασιλιάς των τούνελ».

Η αληθινή ιστορία αναδιπλώνεται σε κάποιους από τους ηθοποιούς της ταινίας, οι οποίοι είχαν επίσης υπάρξει αιχμάλωτοι πολέμου –και από τις δύο πλευρές. Ο Γερμανός Χάνες Μέσμερ που υποδύεται τον διοικητή του στρατοπέδου, Φον Λούγκερ, υπήρξε αιχμάλωτος των Σοβιετικών. Οι συμπατριώτες του Τιλ Κίβε (στρατιώτης Φρικ στην ταινία) και Χανς Ράιζερ (ο γκεσταπίτης κύριος Κουν) πιάστηκαν αιχμάλωτοι από τους Αμερικανούς. Ο Ντόναλντ Πλέζανς τους ξεπέρασε όλους. Ο Βρετανός ηθοποιός, στον ρόλο του πλαστογράφου Μπλάιθ που φτιάχνει τις γερμανικές ταυτότητες όσων πρόκειται να δραπετεύσουν, υπήρξε επίσης αιχμάλωτος πολέμου. Υπηρετώντας ως πιλότος μαχητικού αεροσκάφους της ΡΑΦ, καταρρίφθηκε από τους Γερμανούς και συνελήφθη. Η περίπτωσή του ξεχωρίζει γιατί κλείστηκε στο –αντίστοιχο- στρατόπεδο Stalag Luft I. Η σύμπτωση ήταν μοναδική, για αυτό θέλησε να προσφέρει τις γνώσεις του στον σκηνοθέτη Τζον Στέρτζες. Εκείνος αρχικά δεν πείστηκε, αλλά όταν πληροφορήθηκε ότι η ιστορία που άκουσε ήταν αληθινή, εκτός από συγγνώμη ζήτησε και τις συμβουλές του Ντόναλντ Πλέζανς για την καλύτερη δυνατή αναπαράσταση της ζωής σε ένα τέτοιο στρατόπεδο.

Κάποιοι ρόλοι ανταποκρίνονταν, αμέσως ή εμμέσως, σε υπαρκτά πρόσωπα. Ο «Βασιλιάς του απομονωτήριου» Χιλτς (Στιβ ΜακΚουίν) και ο «Τρακαδόρος» Χέντλι (Τζέιμς Γκάρνερ) ήταν δύο από αυτούς. Ο ρόλος του Χιλτς συνδέεται ευθέως με τον επισμηναγό Ντάντλεϊ Κρεγκ, που επιχείρησε -ανεπιτυχώς- να δραπετεύσει φορώντας γερμανική στολή και οδηγώντας στρατιωτική μοτοσικλέτα. Κάτι που επανέλαβε ο Στιβ ΜακΚουίν, χωρίς ντουμπλέρ, σε μια ριψοκίνδυνη σκηνή καταδίωξης. Όσο για εκείνον που σχεδίασε και επέβλεψε τη διάνοιξη της σήραγγας στη μεγάλη απόδραση, η κινηματογραφική του εκδοχή… διχάστηκε. Ο Τζον Λέιτον ερμήνευσε το ρόλο του «βασιλιά του τούνελ» Γουίλι (διάβαζε Γουάλι Φλούντι), ενώ ο Τσαρλς Μπρόνσον ανέλαβε το ρόλο του (ελέω σεναρίου) επίσης «βασιλιά του τούνελ», Ντάνι. Η ειδοποιός διαφορά τους ήταν η κλειστοφοβία: Ο Ντάνι υπέφερε κατά τη διάνοιξη της σήραγγας, όμοια με το συγγραφέα του βιβλίου στο οποίο βασίστηκε η ταινία. Ο κινηματογραφικός χαρακτήρας καταφέρνει, εντέλει, να δραπετεύσει, ενώ ο υπαρκτός χαρακτήρας εμποδίστηκε από τη φοβία του.

Η μεγάλη απόδραση έγινε ακριβώς δύο χρόνια από την έναρξη λειτουργίας του στρατοπέδου. Τη νύχτα της 24ης Μαρτίου 1944. Δεν ήταν ένα εύκολο εγχείρημα. Οι κρατούμενοι βρέθηκαν αντιμέτωποι με πολλά δισεπίλυτα εμπόδια και θανάσιμους κινδύνους. Το αμμώδες υπέδαφος δυσκόλευε την στήριξη των τούνελ που διανοίγονταν, ενώ και οι θάλαμοι στους οποίους κρατούνταν ήταν υψωμένοι περίπου 60 εκατοστά από το έδαφος, επιτρέποντας στους φρουρούς να εντοπίζουν κάθε απόπειρα εκσκαφής. Πρόβλημα ήταν και το χώμα στην επιφάνεια του εδάφους. Είχε ένα ανοιχτό κίτρινο χρώμα, σε αντίθεση με το υπέδαφος, κάνοντας ευδιάκριτη την οποιαδήποτε απόρριψη υλικών της υπόγειας εκσκαφής. Μεγάλο εμπόδιο επίσης, ήταν η λειτουργία σεισμογραφικών μικροφώνων στην περίμετρο του στρατοπέδου, που επέτρεπε την ανίχνευση ήχων από υπόγειο σκάψιμο.

Περισσότεροι των 600 κρατουμένων συμμετείχαν στο αρχικό σχέδιο της απόδρασης από τρία τούνελ, με τις κωδικές ονομασίες «Τομ», «Ντικ» και «Χάρι». Η επιχείρηση ήταν τόσο μυστική, ώστε όλοι έπρεπε να αναφέρονται σε αυτά με το κωδικό τους όνομα. Απειλούνταν, μάλιστα, με στρατοδικείο όσοι θα έλεγαν τη λέξη «τούνελ». Ο «Τομ» ξεκίνησε από το θάλαμο κράτησης 123 και επεκτάθηκε δυτικά μέσα στο δάσος. Το μήκος του έφτασε τα 42 μέτρα έξω από την περίμετρο του στρατοπέδου, Ανακαλύφθηκε όμως από τους Γερμανούς και δυναμιτίστηκε, πριν προλάβουν να το χρησιμοποιήσουν. Ο «Ντικ» ξεκίνησε από το θάλαμο 122 και αχρηστεύτηκε επίσης, αφού εγκαταλείφθηκε από τους κρατούμενους λόγω λανθασμένης κατεύθυνσης. Απέμεινε ο «Χάρι», που ξεκίνησαν να σκάβουν στο θάλαμο 107.

Μετά την αχρήστευση των δύο τούνελ, αποφασίστηκε να δραπετεύσουν από το τρίτο μόνο 200. Ανάμεσά τους, υψηλόβαθμοι αξιωματικοί, όσοι μιλούσαν (στοιχειωδώς, έστω) γερμανικά και εκείνοι που είχαν δουλέψει περισσότερο στη διάνοιξη των τούνελ. Ο «Χάρι», εντούτοις, ανακαλύφθηκε καθώς η απόδραση ήταν σε εξέλιξη, με 76 αιχμάλωτους να καταφέρνουν τελικά να διαφύγουν. Από αυτούς, 73 συνελήφθησαν τις επόμενες μέρες και οι 50 εκτελέσθηκαν από την Γκεστάπο κατά παράβαση της Σύμβασης της Γενεύης, η οποία όριζε ότι οι αιχμάλωτοι πολέμου δεν επιτρεπόταν να θανατωθούν αν επιχειρούσαν να δραπετεύσουν. Η εκτέλεσή τους, μάλιστα, έγινε με προσωπική εντολή του Χίτλερ, που δεν μπορούσε να καταπιεί τέτοιο φιάσκο.

Μόνο τρεις κρατούμενοι μπόρεσαν να γλυτώσουν. Ο Ολλανδός πιλότος της ΡΑΦ Μπραμ βαν ντερ Στοκ και οι Νορβηγοί συνάδελφοί του Περ Μπέργκσλαντ και Γιενς Μίλερ. Ο πρώτος διέσχισε ολόκληρη τη Γαλλία, πριν φθάσει εξαντλημένος σε ένα βρετανικό προξενείο στην Ισπανία. Οι υπόλοιποι δύο κατάφεραν να φθάσουν στην ουδέτερη Σουηδία, μπαίνοντας κρυφά σε ένα πλοίο. Τρεις ήταν οι κρατούμενοι που τα κατάφεραν στην αληθινή ιστορία, τρεις και οι κρατούμενοι που τα καταφέρνουν στην ταινία. Ούτε με αυτούς, όμως, τηρήθηκε η ιστορική ακρίβεια. Ο Αυστραλός υποσμηναγός Λούις Σέτζγουικ (Τζέιμς Κόμπερν) περνά με ποδήλατο στην ουδέτερη Ελβετία και οι ανθυποσμηναγοί Ντάνι Βαλίνσκι (Τσαρλς Μπρόνσον) και Γουίλι Ντικς (Τζον Λέιτον), που συνέβαλαν στο σκάψιμο της σήραγγας, επιβιβάζονται κρυφά σε ένα πλοίο. Το μέσο διαφυγής αποτελεί το μόνο ακριβές στοιχείο σε σχέση με την αληθινή ιστορία. Τα υπόλοιπα θυσιάστηκαν στο βωμό της μυθοπλασίας. Στην περίπτωση του Γουίλι Ντικς, μάλιστα, η ταινία χρεώνεται με ένα ακόμα φάουλ. Ο Γουίλι εκπροσωπεί έναν από τους πρωταγωνιστές της ιστορικής απόδρασης. Στην πραγματικότητα, ο Γουίλι ονομαζόταν Γουάλι και είχε διαφορετικό επίθετο. Έμεινε, πάντως, στην ιστορία ως ο «Βασιλιάς των τούνελ», αφού συνέβαλε αποφασιστικά στην κατασκευή των τριών τούνελ αλλά δεν χάρηκε την ελευθερία του, όπως ο κινηματογραφικός του ομόλογος.

Ο Γουάλι (Κλαρκ Γουάλας Φλούντι, 1918-1989) ήταν μηχανικός που κατασκεύαζε στοές σε ορυχεία του Καναδά. Αυτά μέχρι το 1940. Όταν ξέσπασε ο πόλεμος κατατάχτηκε στην πολεμική αεροπορία και ένα χρόνο αργότερα οδηγούσε ένα καταδιωκτικό Spitfire. Χτυπήθηκε από εχθρικά πυρά, γλύτωσε το θάνατο, όχι όμως και την αιχμαλωσία. Έχοντας κάνει αρκετές αποτυχημένες απόπειρες απόδρασης (πάντα με διανοίξεις τούνελ) στα στρατόπεδα που κρατήθηκε, οδηγήθηκε τελικά στο Stalag Luft III όπου σχεδίασε τη μεγαλύτερη απόδραση στα χρονικά του πολέμου. Ο Γουάλι έφτιαξε τρία τούνελ, κατεβαίνοντας σε βάθος 9 μέτρων για να αποφύγει την ανίχνευση ήχων από τα σεισμογραφικά μικρόφωνα και συνέχισε σκάβοντας οριζόντια, με κατεύθυνση το δάσος που έζωνε το στρατόπεδο. Όταν όμως, λίγο πριν την απόδραση, οι Γερμανοί ανακάλυψαν τυχαία το τούνελ, ο Γουάλι, λόγω της προηγούμενης δράσης του, στάλθηκε σε άλλο στρατόπεδο. Εκεί τον βρήκε η λήξη του πολέμου. Επέστρεψε στην Καναδά και στην δουλειά που τόσο καλά ήξερε να κάνει, την κατασκευή στοών σε ορυχεία. Το κεφάλαιο της Γερμανίας, όμως, δεν είχε κλείσει στη ζωή του.

Ο Γουάλι επέστρεψε μια ακόμα φορά στη χώρα όπου κρατήθηκε αιχμάλωτος και μεγαλούργησε υπογείως. Ο Τζον Στάρτζες, αναζητώντας επιζώντες και πληροφορίες για τη μεγάλη απόδραση, έφθασε μέχρι τον Καναδά και τον θρυλικό «Βασιλιά των τούνελ». Το αποτέλεσμα ήταν να τον προσλάβει ως σύμβουλο στην ταινία που ετοίμαζε. Ο Γουάλι ακολούθησε το συνεργείο στη Γερμανία και εργάστηκε εκεί για ένα χρόνο, διασφαλίζοντας την αυθεντικότητα στην περιγραφή της μεγάλης απόδρασης. Εκτός από τις πολύτιμες πληροφορίες που έδωσε σχετικά με τον τρόπο που άνοιξαν τα τούνελ, ο Γουάλι πρότεινε στον Στάρτζες να προσθέσει μια σκηνή με το κόλπο που είχε επινοήσει για να κρύβουν τα ίχνη της εκσκαφής. Δική του ιδέα ήταν να τα σκορπίζουν κρυφά έξω από τους θαλάμους κράτησης, στα παρτέρια όπου, με έγκριση των Γερμανών, καλλιεργούσαν λαχανικά για το φαγητό τους. Ο Γουάλι έχασε, δυστυχώς, το κοπιράιτ της ιδέας -κι ας υπήρξε ο «χορηγός» της συγκεκριμένης σκηνής. Σύμφωνα με το σενάριο, ο Βρετανός πλωτάρχης του Βασιλικού Ναυτικού, Έρικ Άσλεϊ-Πιτ (Ντέιβιντ ΜακΚάλουμ), είναι εκείνος που επινοεί τη μέθοδο. Αποδεικνύοντας, έτσι, ότι στο σινεμά η μυθοπλασία έχει συνήθως το πάνω χέρι.

Το πρωτότυπο τρέιλερ της ταινίας: