Τα πράγματα και η απώλειά τους
________

Τα περασμένα Χριστούγεννα, καθώς βρισκόμουν στο χριστουγεννιάτικο bazaar των Μωβ Μεδουσών σε έναν όμορφο χώρο στα Πετράλωνα και τριγύριζα γύρω απ’ τα βιβλία ζουζουνίζοντας τα όπως οι μέλισσες τα άνθη, μου έπιασε την κουβέντα μια κοπέλα ζητώντας μου –έτσι τυχαία– να της προτείνω βιβλία.
Ξαφνιάστηκα. Δυσκολεύομαι να προτείνω βιβλία ακόμη και σε ανθρώπους που γνωρίζω καλά, αν δεν έχω ιδέα από τα αναγνωστικά τους γούστα ή τις πιο βαθιές πτυχές της κοινωνικοπολιτικής τους ιδεολογίας και αισθητικής. Πώς να το κάνω για μια άγνωστη; Εκτός κι αν το βιβλίο είναι ένα fortune cookie, οπότε είσαι ευχαριστημένη ό,τι κι αν σου τύχει τελικά. Όμως για τη συγκεκριμένη κοπέλα το βιβλίο δεν ήταν fortune cookie. Ήταν μάλλον κάτι πιο κοντά σε… αγορά σπιτιού. Κι αυτό γιατί δε ρώτησε μόνο εμένα –δεν είχα δηλαδή από πάνω μου μία νέον επιγραφή ASK ME, όπως ήθελα να νομίζω πιστεύοντας πως δείχνω φουλ διαβασμένη και κατατοπισμένη. Όχι. Η κοπέλα μάζευε γνώμες, και πολύ καλά έκανε εδώ που τα λέμε.
Όταν της ζήτησα να με βοηθήσει λιγάκι ως προς το τι βιβλία της αρέσει να διαβάζει, μου είπε ότι θέλει κάτι ρεαλιστικό, δεν της αρέσει η φαντασία. Της πρότεινα, από τα βιβλία που υπήρχαν στο bazaar, τα διηγήματα της Νατάσας Σίδερη Κυρίαρχοι πονηροί λογισμοί και του Άκη Παπαντώνη το Ρηχό νερό, σκιές. Με κοίταξε διστακτικά.

«Είναι σίγουρα ρεαλιστικά;»
«Στο μέτρο του δυνατού», της απάντησα.
Περιεργάζεται τα βιβλία, διαβάζει τα οπισθόφυλλα, επανέρχεται.
«Μου φαίνεται πως έχουν λίγο φαντασία μέσα.»
«Ε, όλη η λογοτεχνία έχει λίγη φαντασία μέσα. Τουλάχιστον λίγη.»

Λίγο πιο μετά την άκουσα –κατά το προσφιλές μου συνήθειο όταν πρόκειται για βιβλία, το παραδέχομαι και της το είπα κιόλας– να μιλάει σε κάποιον άλλον και να του ζητάει να της προτείνει ρεαλιστικά βιβλία. Φαίνεται, όμως, πως είχε βάλει μυαλό μετά την εμπειρία της συνομιλίας μας και πρόσθεσε μερικά ακόμη χαρακτηριστικά που θέλουν να έχουν τα βιβλία της.

«Θέλω κάτι ρεαλιστικό που να μου δίνει αποφθέγματα κι ερμηνείες.»

Η αλήθεια είναι, και τ’ ομολογώ, πως βιάστηκα μέσα μου να την «κοροϊδέψω» για όσα εκ προοιμίου ζητάει από ένα βιβλίο. Και ρεαλιστικό, κι αποφθέγματα κι ερμηνείες; Θέλει έναν γειωμένο Πάολο Κοέλιο με 2/3 Καζαντζάκη και λίγο πάγο από αυτόν που τώρα λιώνει λόγω της κλιματικής αλλαγής; Ή μήπως αυτό ξεφεύγει προς τη λογοτεχνία του φανταστικού και δεν υπάρχει κλιματική καταστροφή, όπως μέχρι πρότινος υποστήριζαν κάποιοι δισεκατομμυριούχοι πρόεδροι κρατών;
Κούνια που με κούναγε! Βιάστηκα να ειρωνευτώ χονδροειδώς και μετά ήρθε η αληθινή, η λεπτή κι αιχμηρή, η στοχευμένη ειρωνεία και με ξύπνησε. Μόλις γύρισα σπίτι βρήκα ακριβώς ποιο βιβλίο έπρεπε να της προτείνω να διαβάσει, παρόλο που δεν ήταν ανάμεσα σε όσα υπήρχαν στο bazaar μας. Το Μαουτχάουζεν του Ιάκωβου Καμπανέλλη. Τα έχει όλα. Όσο εξωπραγματικά κι αν ακούγονται αυτά που γράφει, δυστυχώς συνέβησαν κι είναι τόσο ρεαλιστικές οι περιγραφές του που, χωρίς να γίνεται ούτε στιγμή μελό, σε χαράσσει. Όσο για αποφθέγματα; Δυστυχώς είναι τόσα πολλά που σε κεντρίζουν, κυρίως αυτά που σου δίνουν την αίσθηση της «ιστορικής ειρωνείας».
Αυτό με την «ιστορική ειρωνεία» δεν είναι δικό μου. Είχαμε πάρει το βιβλίο πριν περίπου δυο χρόνια, τις γιορτές, με τον Γ. για να διαβάσουμε μαζί κάτι κλασικό λογοτεχνικό που κανείς μας δεν είχε διαβάσει. Συνεπαρμένοι κι οι δύο από το βιβλίο, δε θέλαμε να το αφήσουμε από το χέρι, κι όταν δεν το διαβάζαμε, συζητούσαμε γι’ αυτό. Τότε ήταν που μου είπε ο Γ. ότι αυτό που κάνει ο Καμπανέλλης και μου στρίβει το μαχαίρι στην καρδιά από θλίψη, το λένε «ιστορική ειρωνεία». Μου είπε μάλιστα πως, αν θέλω να δω καλύτερα τι είναι αυτού του τύπου η ειρωνεία, να ψάξω να διαβάσω στο βιβλίο της Κατερίνα Κωστίου Εισαγωγή στην ποιητική της ανατροπής: Ειρωνεία, σάτιρα, παρωδία, χιούμορ. Μου το έφερε και διάβασα και τη θεωρία. Ύστερα δεν έπαψε η θλίψη, αλλά άρχισα να σημειώνω όλα τα σημεία αυτής της ειρωνείας.

«Αυτός ο πολεμος, ο πιο άγριος που έγινε ποτέ, αυτός ο πόλεμος που μόλις τέλειωσε, πρέπει να ‘ναι ο τελευταίος. Η ανθρωπότητα δεν πρέπει, όταν τον αναφέρει, να λέει “ο περασμένος πόλεμος”. Αλλά… “ο τελευταίος πολέμος”. Κι έτσι θα είναι. Σας το υπόσχομαι», λέει ένας υπολοχαγός των… ΗΠΑ.

«Δε θ’ αφήσουμε τις θυσίες σας και τις δικές μας θυσίες να χαθούν. Ύστερα από μια τόσο πικρή σπορά, η ευθύνη για τη σοδειά είναι μεγάλη. Θα δουλέψουμε!... Για να ‘ναι ο φασισμός που πέθανε ο τελευταίος…»

«Όπως καταλαβαίνετε η κλοτσιά στον Φράνκο είναι ζήτημα ημερών… όλο κι όλο είναι να ευκαιρήσουν μια ώρα ο Τσώρτσιλ, ο Τρούμαν κι ο Στάλιν να κάτσουν να γράψουν το γράμμα… γιατί δε χρειάζεται δα παραπάνω… Ένα γραμματάκι, μια ειδοποίηση… “Στρατηγέ Φράνκο, αύριο μετακομίζετε στον κώλο του διαόλου. Μετά τιμής: Τρούμαν, Τσώρτσιλ, Στάλιν”», φαίνεται να πιστεύουν οι Ισπανοί κρατούμενοι. Όχι απλώς δεν έπεσε το καθεστώς του Φράνκο τόσο σύντομα, πόσο μάλλον με τον παταγώδη και ευφάνταστο τρόπο του παραδείγματος, αλλά διήρκησε πολλές δεκαετίες ,με αποτέλεσμα πολλοί από τους επιζήσαντες Ισπανούς των στρατοπέδων συγκέντρωσης να μην καταφέρουν να επιστρέψουν ποτέ στην Ισπανία.
Κι άλλα, τίτλοι κεφαλαίων «Ποτέ πια!...Ποτέ πια!...», κι άλλα, κι άλλα… Και πριν καλά-καλά το καταλάβω, πάλι κατέληξα σε λίστα. Δεν πειράζει. Ελπίζω έτσι να πείσω την κοπέλα να το διαβάσει, αν κάπως είμαι τυχερή και πέσει πάνω σ’ αυτό το άρθρο. Ακούς, άγνωστή μου που μιλήσαμε πρώτη και τελευταία φορά πριν μήνες και μόνο για βιβλία; Δεν ξέρω το όνομά σου, αλλά έχω ένα βιβλίο για σένα. Ρεαλιστικό, με αποφθέγματα, συνθήματα, ακόμη και, ναι, με ερμηνείες. Με ερμηνείες για έναν κόσμο που δε βάζει μυαλό. Κι ο Καμπανέλλης πρόσθετε και πρόσθετε επεισόδια και λεπτομέρειες και αναθεωρήσεις από το ’45 που γύρισε από το στρατόπεδο συγκέντρωσης μέχρι και το 1995, που είναι η τελική μορφή, αλλά ο κόσμος αντί να πηγαίνει προς το καλό, μάλλον προς τα χειρότερα πηγαίνει. Πού να ‘βλεπε πως ανεβαίνει ο φασισμός, η ακροδεξιά, πως σκοτώνονται οι άμαχοι στη Γάζα, πόσο κοντά –ή και εδώ– είναι ο Γ΄ Παγκόσμιος…

Του χρόνου στο bazaar, ή την άνοιξη στο φεστιβάλ, αν την πετύχω (κι αυτό δεν είναι απειλή, είναι υπόσχεση), θα της προτείνω το βιβλίο. Κι έτσι και γυρίσει και μου πει ότι αυτά που γράφει ο Καμπανέλλης δεν είναι ρεαλιστικά…

––––––––––––
Το όνομα της στήλης είναι εμπνευσμένο από τη φράση του David Grossman «τα βιβλία είναι το μοναδικό μέρος στον κόσμο, όπου μπορούν να συνυπάρχουν τα πράγματα και η απώλειά τους».