Αντικείμενο πρώτο: Μια ομπρέλα βαλμένη ανάποδα, «κοιτάζει» τον ουρανό αντί να καλύπτει το σώμα. Τίτλος: Ομπρέλα για άνυδρες περιοχές. Περιγραφή: Η εξωτερική κοιλότητα της επιτρέπει να συλλέγει τα νερά της βροχής για ώρα ανάγκης. Αντικείμενο δεύτερο: Μια πρόκα που έχει δύο χωριστές απολήξεις στην κορυφή. Τίτλος: Δικέφαλο καρφί. Περιγραφή: Ιδανικό για αυτούς που τους αρέσει να μαστορεύουν, αλλά πάσχουν από στραβισμό. Αντικείμενο τρίτο: Μία πόρτα σε σχήμα ανθρώπινου σώματος. Τίτλος: Εξατομικευμένη πόρτα. Περιγραφή: Για να μην σπαταλάτε περισσότερο χώρο στους τοίχους σας, διαμορφώστε τις πόρτες στις πραγματικές σας διαστάσεις. Είναι μόνο ένα μικρό δείγμα από τα «ανεύρετα» αντικείμενα που ξεπήδησαν από τη φαντασία του Γάλλου Ζακ Καρελμάν (1929-2012). Πολυπράγμων και πολυμήχανος, ασχολήθηκε με τη ζωγραφική, τη γλυπτική, τη διακόσμηση, την εικονογράφηση. Ο Καρελμάν υπήρξε σκηνογράφος σε πολλές θεατρικές και λυρικές παραστάσεις, εικονογράφησε μυθιστορήματα και νουβέλες των Γκόγκολ, Ντοστογιέφσκι, Μακ Ορλάν, Μαρσέλ Αϊμέ κ.ά. Το 1966 μετέφερε σε κόμικς το μυθιστόρημα του Ρεϊμόν Κενώ Η Ζαζί στο μετρό και ήταν εκείνος που σχεδίασε τη διάσημη αφίσα του γαλλικού Μάη ’68, με τη μαύρη σιλουέτα ενός αστυνομικού που κραδαίνει το κλομπ του. Όλα αυτά, αν και το κύριο επάγγελμά του ήταν οδοντίατρος.

Η καλπάζουσα φαντασία του Ζακ Καρελμάν τον οδήγησε, το 1969, στην επινόηση ενός εικονογραφημένου καταλόγου με αλλόκοτα αντικείμενα καθημερινής χρήσης, που τον έκαναν διεθνώς γνωστό. Ο Κατάλογος Ανεύρετων Αντικειμένων ήταν, πάνω απ’ όλα, ένας ύμνος στο απρόβλεπτο, στο σουρεαλιστικό και στο λοξώς χιουμοριστικό. Ο ίδιος τα είχε χαρακτηρίσεις «παντελώς άχρηστα», προλογίζοντας τον ιδιότυπο κατάλογό του. Στις σελίδες του υπήρχαν σκίτσα γνωστών αντικειμένων, τα οποία συνοδεύονταν από σύντομες επεξηγήσεις σχετικά με τη χρήση τους. Σε μια πρώτη ματιά, όλα έμοιαζαν γνώριμα, εξαιτίας της παρουσίας τους στον καθημερινό βίο. Με μια συστροφή ωστόσο, στην κατασκευή και τη χρήση τους: Ένα τραπέζι του φαγητού έχει τα 4 πόδια του μαζεμένα σε μία γωνία, ώστε να μη χρειάζεται να ανοίγουν τα δικά τους πόδια οι συνδαιτημόνες, όταν κάθονται στα σημεία που συνήθως υπάρχουν. Το πιρούνι έχει αιχμηρές ακίδες στις 4 άκρες του για μπορεί να «τσιμπά» τις μικρές τροφές όπως ο αρακάς, οι φακές κ.ά. Όσο για εκείνους που τυχαίνει να έχουν σκύλο και γάτα στο σπίτι, υπάρχει το «διμούτσουνο» κόκκαλο: Μέχρι τη μέση είναι ένα χοντρό κόκκαλο για το σκύλο και το υπόλοιπο μισό είναι ένα λεπτό ψαροκόκκαλο για τη γάτα.

«Όλα τα αντικείμενα του καταλόγου συνοδεύονται από την εγγύηση ότι είναι απολύτως άχρηστα» ανέφερε η πρώτη έκδοση του βιβλίου (Ballard, 1969). Ακολούθησαν τρεις επανεκδόσεις (1975, 1999, 2010) στις οποίες προστέθηκαν καινούρια αντικείμενα κοινής χρήσης, αλλά όχι και κοινής λογικής. Χωρισμένος σε πέντε βασικές κατηγορίες (Εργασία, Σπίτι, Χόμπι. Άνδρας – Γυναίκα – Ζώα, Διάφορα) ο κατάλογος περιείχε πλήθος ετερόκλητων αντικειμένων. «Δεν μπορούν να βρεθούν, αλλά είναι απαραίτητα για άτομα όπως ακροβάτες, συναρμολογητές, λάτρεις της τέχνης , ορειβάτες και πολλούς άλλους», έγραφε στην εισαγωγή. Ακολουθούσε μια μακρά λίστα (επίσης ετερόκλητων) καταναλωτών, που μπορούσαν να βρουν κάποιο αντικείμενο σχετικό με τις ανάγκες ή τα ενδιαφέροντά τους. Ενδεικτικά: Αστρονόμοι, Βιβλιοπώλες, Νοικοκυρές, Ερωτομανείς, Περιπατητές, Χορτοφάγοι, Γκαρσόνια, Ποδηλάτες, Κινησιοθεραπευτές, Χαρτοπαίκτες, Κομμώτριες, Ωρολογοποιοί, Γιόγκι, Νεκροπομποί, Αρτοποιοί, Ταριχευτές, Πυρομανείς, Σαδομαζοχιστές, Ουτοπιστές κ.ά. Για όλους αυτούς (και πολλούς ακόμα) υπήρχε στον κατάλογο κάποιο αντικείμενο… ασορτί.

«Ανεύρετα» αντικείμενα δε σημαίνει κατ’ ανάγκη απραγματοποίητα. Τα σκίτσα του Καρελμάν έγιναν αντικείμενα κανονικά, όταν το Μουσείο Διακοσμητικών Τεχνών του Παρισιού τον κάλεσε να εκθέσει τα έργα του στο μουσείο. Αντί για τα πρωτότυπα σκίτσα του καταλόγου, ο Καρελμάν προτίμησε να κατασκευάσει 60 πιστά αντίγραφα τριών διαστάσεων, τα οποία σημείωσαν μεγάλη επιτυχία. Ήταν η αρχή μιας σειράς διεθνών εκθέσεων με τα «τρισδιάστατα σκίτσα», όπως τα αποκαλούσε ο ίδιος, σε Νέα Υόρκη, Τέξας, Μόντρεαλ κ,λπ. Η τελευταία του έκθεση, εν ζωή, έγινε το 2012 στο Μπιλμπάο. Ο 83χρονος έφηβος έδωσε το «παρών» στην Εβδομάδα Διεθνούς Τέχνης με Χιούμορ, όπου παρουσίασε νεότερες κατασκευές αντικειμένων από σίδερο, ξύλο και πλαστικό, σε πλήρη λειτουργικότητα. Μεταξύ άλλων, ένα ποδήλατο με τετράγωνους τροχούς, για να ανεβοκατεβαίνει τις σκάλες, ένα σφυρί με γυάλινη κεφαλή, για ντελικάτες εργασίες που απαιτούν προσοχή, αλλά και ένα κλουβί που η βάση του είναι ενυδρείο, κατάλληλο να φιλοξενήσει τον σχετικό συνδυασμό: Χελιδονόψαρα.

Ο Ζακ Καρελμάν πέθανε, αλλά τα αντικείμενά του συνεχίζουν σε πιο σύγχρονη και ραφιναρισμένη μορφή. Ο δικτυακός τόπος ImpossibleObjects.com δημιούργησε με χρήση τρισδιάστατων εκτυπωτών, μικρότερης κλίμακας «γλυπτά» αντίγραφα που πωλούνται —online. Κρίνοντας από τις παραγγελίες, πιο δημοφιλής ανακηρύσσεται η καφετιέρα για μαζοχιστές. Είναι άγνωστο αν η προτίμηση των καταναλωτών οφείλεται στο εξαιρετικό ντιζάιν, στη στέρεη κατασκευή, ή σε κάποιους βαθύτερους, ανομολόγητους λόγους.

(Εικονογράφηση: αρχείο Α. Μαλανδράκη)

—— ≈ ——

Bλ. και Χάρτης (1982) #1 σσ. 5, 118-119 και #4 σσ. 506, 508