Δεν μου έχει συμβεί ποτέ να περάσω μπροστά από ένα ξύλινο φετίχ, έναν επιχρυσωμένο Βούδα, ένα μεξικάνικο είδωλο χωρίς να μονολογήσω ότι ίσως αυτός να είναι ο αληθινός θεός.
^{ΚΑΡΟΛΟΣ ΜΠΟΝΤΛΕΡ}

Γιατί πού αλλού, παρά στο έθιμο και στην τελετή γεννιέται η ομορφιά;
^{ΟΥΙΛΙΑΜ ΜΠΑΤΛΕΡ ΓΕΪΤΣ}

Φτάνει ως το πηγούνι, μόλις που το αγγίζει, πεντακάθαρη κι ατσαλάκωτη, στα πράσινα και στα λευκά. Χρώματα μιας ανάλαφρης τάξης αποχρώσεων και συμβολισμών του άσπιλου, υπόδειγμα χειροτεχνικής ακρίβειας και καλαισθησίας. Μένει σταθερά ανοικτή. Καλύπτοντας ολόκληρο σχεδόν το στέρνο, ακινητοποιείται εκεί μερικά δευτερόλεπτα και μετά πάλι πεταρίζει, θυμίζοντας εκείνο το απρόοπτο, βιαστικό φτερούγισμα των έγκλειστων παπαγάλων. Το σχέδιο στη μέση ανακαλεί αμέσως το σαγηνευτικό λουλούδι του αφιερωματικού λωτού. Στις πτυχώσεις της είναι καρφιτσωμένο το μήνυμα μιας αρχέγονης τελετής. Ενίοτε ανακουφίζει, αλλά ουδέποτε εκπίπτει στην κατηγορία των καθαρά αναλώσιμων αγαθών. Περισσότερο πάγια ένδειξη πηγαίας αφοσίωσης στο οραματικό, παρά κλασικό εξάρτημα φολκλορικής ενδυμασίας, είναι έτοιμη να συνοδεύσει τους καθιερωμένους κι αναμενόμενους ή και τους απρόοπτους βηματισμούς του χαμογελαστού κοριτσιού.
Περιγράφω την χαρακτηριστική, αναγκαία βεντάλια της εμφανώς ανήλικης χορεύτριας, που ετοιμάζεται να μπει στην ανοικτή, υπαίθρια οθόνη του λαϊκού θεάματος. Την κρατούν στη βάση της ο δείκτης, ο αντίχειρας κι ο μέσος του δεξιού χεριού. Η θέση των δακτύλων παραπέμπει στη γνωστή διάταξη ευλογίας, στην κλίση που παίρνουν τα δάχτυλα των χριστιανών όταν κάνουν το σταυρό τους. Η βεντάλια, από ένα δηλωτικό παράρτημα της καθημερινής συνήθειας, αναβαθμίζεται σε πρόταγμα της έκστασης, που πρόκειται να ακολουθήσει σε λίγα λεπτά. Μια αυθόρμητη πρόσκληση για την άμεση μετάβαση στον χωρόχρονο μιας ακόμη ινδουιστικής τελετής στην καρδιά του Δυτικού Μπάλι.
Όποτε φτάνω εδώ, από τις πρώτες κιόλας μέρες ψάχνω να βρω, μέσα από ένα πυκνό δίκτυο επαφών, τηλεφωνημάτων, τυχαίων συναντήσεων, αλλά και συχνών επισκέψεων σε κοντινά, ή πιο απομακρυσμένα χωριά, τις ακριβείς τοποθεσίες, όπου θα δοθεί μια, ή περισσότερες παραστάσεις των φημισμένων, τοπικών χορών. Οι παλιοί φίλοι και οι ντόπιοι που μ’ έχουν μάθει πια καλά, όλο και κάτι θα ξέρουν. Εννοείται ότι όλα αυτά συμβαίνουν στο περιθώριο της μεγάλης τουριστικής κίνησης του νησιού, χωρίς εξαγγελίες, όσο περισσότερο διακριτικά γίνεται, μακριά από την μεταπρατική σπουδή, που συνεπάγεται η πρόσφατη ραγδαία οικονομική ανάπτυξη του νησιού. Σε μέρη που συχνά παραλείπουν συστηματικά οι πρόχειροι χάρτες της περιοχής μπορεί να μυηθεί κανείς στο εξαίσιο. Σε χώρους, που αγνοούν ακόμη κι αυτοί που μετανάστευσαν από την υπόλοιπη Ινδονησία και ζουν μόνιμα εδώ πολλά χρόνια, μαθαίνεται η μέθεξη.
Σε πλατείες που κρύβουν οι λόχμες, σε προαύλια δημοτικών καταστημάτων, σε περιβόλους αμελητέων, αφανών ναών, σε κήπους χορταριασμένων παλατιών μιας ένδοξης προγονικής μνήμης, αλλά και σε νεκροταφεία, ο χορός ως έκφραση του υπερβατικού επιβεβαιώνει με τον πιο αδιάψευστο τρόπο την αρραγή εθνολογική συνέχεια. Η διαρκής μαθητεία των ιθαγενών στο συγκεκριμένο αυτό απόκτημα του πολιτισμού τους, κράμα ινδικών επιρροών και αυτοχθόνων προσαρμογών, κάνει το Μπάλι να μοιάζει με ένα λειτουργικό πανεπιστήμιο της ιδιότυπης, πολύσημης κίνησης.

Η βεντάλια προηγείται, είναι ο θυρεός που δροσίζει, δείχνοντας την είσοδο στο ακατάληπτο, στην κυριολεξία του ανήκουστου και του άρρητου.

Κι αυτή τη φορά στάθηκα τυχερός. Αρκετά κοντά στην πρωτεύουσα του νησιού, το Ντενπάσαρ, σε μια γειτονιά πνιγμένη στο πράσινο, όπου φτάνει κανείς αν αφήσει πίσω του τις κεντρικές αρτηρίες της κυκλοφορίας και εμπιστευτεί τα αμέτρητα μονοπάτια, έχει προγραμματιστεί για σήμερα η πανηγυρική εκτέλεση χορών της κατηγορίας Λεγκόνγκ. Μαθαίνω ότι οι απαραίτητοι οιωνοί, στους οποίους εννοείται ότι οι γηγενείς εξακολουθούν να αποδίδουν ιδιαίτερα μεγάλη σημασία, εγγυήθηκαν την επιτυχία τους. Και τελευταίοι βεβαίως, οι κατ’ εξοχήν αρμόδιοι, οι θρησκευτικοί ηγέτες της κοινότητας, που είναι αποδεκτοί από όλους ανεξαιρέτως, ενέκριναν αμετάκλητα την πραγματοποίησή τους. Όσο για την βροχή, που όλοι φοβόντουσαν ότι θα πέσει από το πρωί, φαίνεται ότι έχει τραβήξει γι’ αλλού. Η εύνοια των πνευμάτων, που κατακλύζουν την κοινωνική ζωή του Μπάλι, είναι πλέον δεδομένη. Έτσι εξηγείται γιατί κανένα ταξιδιωτικό γραφείο δεν μπορεί να προβλέψει εκ του ασφαλούς τη βούληση των σημείων. Τα πάντα εξαρτώνται από τις συγκυρίες του μαγικού χρόνου.
Αργά τ’ απόγευμα, με λίγη δροσιά. Επιβλητικά φοινικόδεντρα περιβάλλουν την αυτοσχέδια σκηνή. Έχουν ήδη σκουπίσει το ζεστό χώμα. Τα γυμνά πέλματα των χορευτριών πατούν στο γνώριμο έδαφος ενός σχολείου – θεάτρου. Βρέφη προσπαθούν να σταθεροποιηθούν ανάμεσα στα πόδια των μουσικών, που κάθονται οκλαδόν και συντονίζουν τα όργανά τους. Είναι προφανές ότι εξ απαλών ονύχων τα παιδιά εθίζονται συστηματικά όχι μόνο στο άκουσμα των εγχόρδων και των κρουστών, αλλά σιγά σιγά και στο παίξιμό τους. Η συνειδητή εθιμική απόδοση, η ορθή εμπέδωση του Λεγκόνγκ, όπως ακριβώς την έχει καθιερώσει η μακραίωνη πρακτική, απαιτεί πάνω απ’ όλα την πλήρη ταύτιση των υποκειμένων του χορού με το δραματικό στοιχείο, που εμπεριέχεται σ’ αυτόν. Η τόσο έντονη δράση του κορμιού, το στροβίλισμα της κόρης των οφθαλμών, η μανική δόνηση και των τεσσάρων άκρων, που υπαγορεύει το ιερό, καθίστανται έτσι η άλλη φύση, δηλαδή η κύρια.

Σε λίγο οι χορεύτριες θα παραιτηθούν από το εγώ. Έχουν μάθει ήδη πολύ καλά πώς να αδειάζουν, όσο διαρκεί ασφαλώς ο χορός, από το βάρος της ύπαρξης. Για να χωρέσουν το εκείθεν, για να βρεθούν στην άλλη όχθη του λόγου, καθιστάμενες εν τέλει σκεύη του δαιμονικού, επιβάλλεται να μείνουν εντελώς κενές.

Η βεντάλια είναι η μη απόκρυψη, η αντιστροφή και η ακύρωση του παραπετάσματος, που διαχωρίζει σε μας τα απτά του χορευτικού σήματος από τα νοούμενα της ακραίας κίνησης εν ρυθμώ. Το άνοιγμα στο υπόστρωμα εκείνων των μύθων, που καθορίζουν το μεγαλύτερο μέρος του βίου των ινδουιστών του Μπάλι, που διασώζουν και μεταλαμπαδεύουν τον απόλυτο σεβασμό στις αισθητικές αξίες της παράδοσης τους: η βεντάλια είναι εδώ το προοίμιο της έκστασης.

Ο χορός μπορεί ν’ αρχίσει.