Σύντομο βιογραφικό

Ο Αλέξης Καλοφωλιάς γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών για τρία χρόνια και αργότερα Ευρωπαϊκό Πολιτισμό στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. Ασχολείται επαγγελματικά με τη λογοτεχνική μετάφραση από το 1995 και έχει μεταφράσει πολλά έργα μυθοπλασίας και δοκίμια, ανάμεσά τους βιβλία συγγραφέων όπως οι George Orwell, Hunter S. Thompson, Leonard Cohen, Woody Guthrie, J. M. Coetzee, Patti Smith, Jane Austen κ.ά. Το 2013 τιμήθηκε με το βραβείο λογοτεχνικής μετάφρασης ΕΙΛΜ/ΕΑΕ για τη μετάφρασή του στο βιβλίο του William Vollmann Κεντρική Ευρώπη. Παίζει μουσική από την εφηβεία του και έχει ηχογραφήσει ως τραγουδιστής, μπασίστας, κιθαρίστας, συνθέτης και στιχουργός. Επίσης έχει γράψει μουσική για το θέατρο και τον κινηματογράφο. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ / ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

1. Είναι η λογοτεχνική μετάφραση το κύριο επάγγελμα σας; Αν όχι, με ποιες άλλες δραστηριότητες το συνδυάζετε;

Είμαι επίσης μουσικός, αλλά η μετάφραση αποτελεί το κύριο μέσο βιοπορισμού μου εδώ και χρόνια. Η μουσική και η μετάφραση αποτελούν δύο πλευρές του ίδιου δημιουργικού εαυτού.

2. Ποια είναι η σχέση σας με τους εκδότες όσον αφορά συχνότητα αναθέσεων, συμβόλαια, προθεσμίες, αμοιβές, δικαιώματα; Σε ποιο ποσοστό μεταφράζετε βιβλία που έχετε προτείνει εσείς στον εκδοτικό οίκο;

Υπάρχουν πλέον συγκεκριμένοι εκδοτικοί οίκοι με τους οποίους συνεργάζομαι και συνήθως οι αναθέσεις έχουν συχνότητα περίπου ενός βιβλίου τον χρόνο. Παρ’ όλα αυτά ο χρόνος είναι πάντα ένα πρόβλημα, γιατί η μετάφραση ακροβατεί ανάμεσα στην ολοκλήρωση ενός έργου σε προκαθορισμένο χρονικό διάστημα και τη δημιουργική διεργασία η οποία απαιτεί ελευθερία και έμπνευση που δεν έρχεται πάντα κατά παραγγελία. Αυτό από μόνο του μπορεί να κάνει τη λογοτεχνική μετάφραση μία υποαμοιβόμενη εργασία, καθώς συνήθως σου παίρνει πολύ περισσότερο χρόνο απ’ όσο έχεις υπολογίσει∙ πάντα θα ήθελες να διαθέτεις λίγο περισσότερο. Αν προσθέσουμε την ιδιότητα του αυτοαπασχολούμενου με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε μια κατεστραμμένη οικονομικά χώρα όπως η Ελλάδα, η υπερεργασία γίνεται συνώνυμη της επαγγελματικής μεταφραστικής συνθήκης. Όσο αφορά τα συμβόλαια, είναι επιτακτική ανάγκη η ύπαρξη ενός συλλογικού προτύπου που θα ορίζει έναν κοινό άξονα για τη διαχείριση των δικαιωμάτων του μεταφραστή, καθιστώντας τον συμμέτοχο της επιτυχίας ενός μεταφρασμένου λογοτεχνικού έργου.
Έχω μεταφράσει βιβλία που έχω προτείνει ο ίδιος, αλλά ως επί το πλείστον μεταφράζω βιβλία που μου προτείνουν οι εκδοτικοί οίκοι. Με τα χρόνια, δημιουργείς μια μικρή εξειδίκευση, και το πράγμα λειτουργεί.

3. Έχετε κάποια συγκεκριμένη μέθοδο/ρουτίνα εργασίας; Σε περίπτωση που μεταφράζετε το έργο κάποιου/κάποιας εν ζωή συγγραφέως, συνηθίζετε να ζητάτε τη συνδρομή του/της και πώς;

Η μετάφραση είναι πάντα ένα ταξίδι σε μια άγνωστη χώρα, ακόμα κι αν γνωρίζεις καλά το βιβλίο που θα μεταφράσεις, ακόμα κι αν είναι από τα αγαπημένα σου. Είναι τέτοιος ο βαθμός εμβάθυνσης στο κείμενο που απαιτεί. Κάθε κείμενο σου φανερώνεται με τον δικό του ρυθμό. Συνήθως ξεκινάω να μεταφράζω, φτιάχνω ένα αδρό προσχέδιο όπου προσπαθώ να είμαι όσο πιο πιστός στο πρωτότυπο γίνεται και στη συνέχεια διορθώνω τον εαυτό μου ξανά και ξανά, σε διαδοχικά «περάσματα». Όταν συναντάω στρυφνά σημεία τα επισημαίνω, συνεχίζω παρακάτω και επιστρέφω σ’ αυτά επανειλημμένα∙ καθώς το βιβλίο προχωράει, μου αποκαλύπτει το ίδιο πώς θα τα χειριστώ. Το επί μέρους υπηρετεί το συνολικό το και αντίστροφα. Είναι μια διαδικασία διαρκούς αυτοαναίρεσης ώσπου κάποια στιγμή προκύπτει μία νέα γλώσσα, που είναι ο τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας εκφράζει τη σχέση του με τον κόσμο. Όπως λέει εύστοχα ένας φίλος η λογοτεχνική μετάφραση είναι μια άσκηση στην ταπεινότητα∙ θα πρόσθετα ότι απαιτεί επιμονή που μερικές φορές αγγίζει τον ιδεοληπτικό ψυχαναγκασμό.
Μόνο σε μία περίπτωση χρειάστηκα τη συνδρομή του συγγραφέα για να λύσω κάποια προβλήματα που είχαν προκύψει, στη μετάφραση του βιβλίου Π όπως Πορνογραφία του Conn Andrew Lewis, και τελικά γίναμε φίλοι.

4. Έχετε μεταφράσει ποτέ συλλογικά; Ποια είναι η γνώμη σας για τη συνεργατική λογοτεχνική μετάφραση;

Έχω μεταφράσει μαζί με τον φίλο και συνάδελφο Πάνο Τομαρά μερικά βιβλία, ανάμεσά τους ξεχωρίζω το Innocent When You Dream, μία ανθολογία κειμένων για τον Tom Waits. Ήταν πολύ ωραία εμπειρία, επειδή το κάναμε με καλή διάθεση και η σχέση μας βοήθησε πολύ στην αλληλεπίδραση. Όμως δεν έχω πείρα από συνεργατική μετάφραση που περιλαμβάνει περισσότερα άτομα, έτσι δεν μπορώ να εκφέρω γνώμη.

5. Πώς/Πότε ξέρετε ότι έχετε κάνει μια καλή μετάφραση;

Στο «τεχνικό» πεδίο, συνήθως όταν αρχίζω να προτείνω στον εαυτό μου λύσεις που έχω ήδη απορρίψει. Σε ένα άλλο επίπεδο, όταν το κείμενο μου προκαλεί ένα συγκεκριμένο συναίσθημα που παραπέμπει στις πρώτες αναγνωστικές μου απολαύσεις που με διαμόρφωσαν∙ τότε ξέρω ότι έχω γίνει κάτι καλό.

6. Ποιο ήταν το έργο που, μέχρι σήμερα, απετέλεσε τη μεγαλύτερη μεταφραστική πρόκληση για εσάς; Γιατί;

Το μυθιστόρημα του William Vollman Κεντρική Ευρώπη ήταν σίγουρα μια πρόκληση, τόσο για την έκτασή του, όσο και για τον πραγματολογικό του πλούτο και την ιδιότυπη έκφραση του συγγραφέα.

7. Διαβάζετε/Φυλάτε τις κριτικές που έχουν γραφτεί για τις μεταφράσεις σας; Θεωρείτε ότι υπάρχει κριτική μεταφράσεων στην Ελλάδα;

Είναι τόσες πολλές οι πηγές πλέον που δύσκολα μπορείς να τις διαβάσεις όλες, ευτυχώς υπάρχει η βάση δεδομένων του biblionet.gr που τις συγκεντρώνει κατά το δυνατόν. Σίγουρα, χαίρομαι όταν διαβάζω καλά λόγια και με στενοχωρεί να μην αναφέρεται καθόλου ο μεταφραστής ή η μεταφράστρια και όχι μόνο για τις δικές μου δουλειές. Η μετάφραση ενός λογοτεχνήματος είναι ένα σύνολο από χιλιάδες μικρές αποφάσεις σε κάθε σελίδα και είναι κρίμα όλη αυτή η προσπάθεια να περνάει απαρατήρητη.

Πέντε μεταφράσεις μου που ξεχωρίζω:

Leonard Cohen, Υπέροχοι απόκληροι, εκδ. Κέδρος 2012.

Woody Guthrie, Σπίτι από γη, εκδ. Αίολος 2018.

Niall Griffiths, Ανθρώπινα συντρίμμια, εκδ. Οξύ 2009.

Stanislaw Witkiewigz, Αδηφαγία, (μετάφραση από τα πολωνικά Louis Iribarne), εκδ. Κέδρος 2007.

George Orwell, Άθλιοι του Παρισιού και του Λονδίνου, εκδ. Ασβός 2010 και εκδ. Αίολος 2020.