Είναι γνωστό ότι τα βραβεία δεν αποτελούν ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης ενός έργου, όπως ούτε η υψηλή αναγνωσιμότητα, ούτε οι στερεότυπες κριτικές, όσο και αν δηλώνουν επάρκεια. Στον βαθμό που η πρόσληψη της λογοτεχνίας μπορεί περισσότερο από κάθε άλλη διαδικασία να συγκριθεί με τη γευσιγνωσία, πιο βέβαιες φαίνονται απόψεις που εκφράζονται από γευσιγνώστες της, δηλαδή άλλους συγγραφείς και αφοσιωμένους αναγνώστες. Όπως συμβαίνει όμως σε όλους τους κλάδους, για λόγους αυτοπροστασίας οι συγγραφείς, αν και συχνά τις υπαινίσσονται, δεν εκμυστηρεύονται εσωτερικές κατατάξεις, που λίγο πολύ είναι γνωστές μεταξύ ομοτέχνων, ενώ αναδιατάσσονται με τη δημοσίευση νέων κειμένων. Από την άλλη, οι χρήστες των προϊόντων του κλάδου, δηλαδή οι αναγνώστες, αυξημένο κύρος, που καθιερώνει επιλογές, αποκτούν μόνο σε περιόδους δυσαναγνωσίας ή ανατροπής των καθιερωμένων.
Όπως και αν έχουν τα πράγματα, το έργο του Θανάση Βαλτινού διατηρεί υψηλότατη αναγνώριση μεταξύ κριτικών και αναγνωστών στον χώρο της σύγχρονης πεζογραφίας στην Ελλάδα σήμερα. Ο ίδιος το γνώριζε. Σιγά σιγά το έμαθαν και άλλοι. Η διάκριση όμως αυτή δεν συνοδευόταν από αντίστοιχη αναγνώριση στο εξωτερικό. Χωρίς καμία διάθεση υποτίμησης των ιθαγενών βραβείων, ένα ελληνικό πλαίσιο οριοθετεί τις βραβεύσεις του Βαλτινού. Ενδογενές είναι και το Διεθνές Βραβείο Καβάφη το 2001. Η μόνη σημαντική διεθνής διάκριση ήταν το Βραβείο Σεναρίου του Φεστιβάλ Καννών το 1984 για το σενάριο της ταινίας του Θόδωρου Αγγελόπουλου «Ταξίδι στα Κύθηρα». Συνιστούν άραγε σύμπτωση τα γεγονότα αυτά ή συντρέχει κάποια άλλη εξήγηση;
Η ιδέα που έχει ένας συγγραφέας για το έργο του και η συλλογική άποψη όσων εμπλέκονται στην παραγωγή της για τη θέση μιας «εθνικής λογοτεχνίας» σε έναν παγκόσμιο πολιτιστικό καταμερισμό σπανίως αντιστοιχούν στη θέση, στην οποία καταλήγουν σε μία διεθνή κατάταξη. Η εν λόγω κατάληξη είναι αποτέλεσμα διεθνών διεργασιών, που συνοπτικά έχουν καταγραφεί σε σχέση με την ελληνική λογοτεχνία σε κείμενο, στο οποίο παραπέμπω. Εκείνο που χρειάζεται να συγκρατηθεί είναι ότι έργα σε λιγότερο διαδεδομένες γλώσσες αναδεικνύονται μέσω μεταφράσεων σε διεθνή αναγνώσματα περισσότερο λόγω της διεθνούς. Η υπερεκπροσώπηση συγγραφέων από την ελληνική αρχαιότητα στον «κατάλογο» αυτό μικρά περιθώρια αφήνει για νεότερους δημιουργούς, μεταξύ των οποίων μόνον η θέση του Καβάφη είναι ασφαλής. Ούτε καν του Καζαντζάκη. Κάθε σχετική συζήτηση είναι χρήσιμη, αλλά εκτός θέματος, όταν δεν λαμβάνεται υπόψη η κυρίαρχη αυτή παράμετρος.
Είναι επίσης γνωστό ότι σε ρόλο πρωταγωνιστή σε ταινίες αναδεικνύεται κάποτε κάποιος κομπάρσος. Το ίδιο συμβαίνει και στη λογοτεχνία, ένα φαινόμενο που συντελείται στην επαρχία κάθε γλώσσας, το οποίο παγκόσμιο καθίσταται από τη μετάφραση – στα αγγλικά στην εποχή μας. Ο κρίσιμος παράγοντας δεν είναι το πόσο άξιο είναι το άτομο ή το έργο που αναδεικνύεται. Υπάρχουν περισσότεροι άξιοι κομπάρσοι από θέσεις πρωταγωνιστών. Ο κρίσιμος παράγοντας είναι οι συνθήκες, που επιτρέπουν στο έργο να αναδειχθεί. Ευκαιρίες έρχονται και παρέρχονται. Για την ελληνική λογοτεχνία πρόσφατα υπήρξαν στιγμές, όταν το διεθνές ενδιαφέρον ήταν στραμμένο στη χώρα. Έφυγαν όμως αναξιοποίητες, καθώς δεν υπήρχε εμφανής εσωτερική συναίνεση σχετικά με διεθνείς βραβεύσεις ατόμων που γράφουν στα ελληνικά, ενώ παράλληλα είχαν τα προσόντα να στηρίξουν τη διεθνή παρουσία του έργου τους, όπως θα μπορούσαν ο Βαλτινός ή η Κική Δημουλά. Παραπέμπω σε περιστάσεις, που προσωπικά έχουμε ζήσει, όσοι για διεθνή βραβεία προτείναμε άτομα όπως αυτά που αναφέρω.
Δεν είναι άγνωστη η επιμέλεια που επέδειξε ο Σπύρος Μελάς στην προσπάθειά του να αμαυρώσει την υποψηφιότητα του Νίκου Καζαντζάκη για το Βραβείο Νομπέλ. Από την άποψη αυτή, τυχεροί στάθηκαν ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης, καθώς οι αντιδράσεις ακολούθησαν τη βράβευσή τους μέχρι να καταλαγιάσουν. Η απουσία αντίληψης εθνικής στήριξης δεν είναι ένα φαινόμενο, που περιορίζεται στον χώρο της λογοτεχνίας στην Ελλάδα. Ασφαλώς έχει σχέση με το πώς στη χώρα μεταπολεμικά εξελίχθηκε αυτό που έχω ονομάσει «πολιτιστική ανασυγκρότηση». Φαίνεται αρχαίος και μικρός ο τόπος. Είναι ορεινός. Σε δύσβατα μονοπάτια τη ζωή και τα ζώα μας χάνουμε. Μεγαλύτερο ενδιαφέρον υπάρχει για το αν θα ψοφήσει η κατσίκα του γείτονα.

_{ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ}

Η ελληνική λογοτεχνία στο εξωτερικό  (Αναδημοσίευση χαιρετισμού σε ημερίδα του περ. Literature.gr, με θέμα «Το παρόν και το μέλλον της ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό», στο πλαίσιο της διοργάνωσης «Αθήνα 2018 ― Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου» του δήμου Αθηναίων.)

Γιώργος Χουλιάρας, Πολιτισμός και πολιτική: Εμφύλιος πόλεμος και «πολιτιστική ανασυγκρότηση» στην Ελλάδα, «Η Ελλάδα ’36 – ’49. Από τη Δικτατορία στον Εμφύλιο: Τομές και συνέχειες», επιμ. Hagen Fleischer, Καστανιώτης 2003 (3^η έκδ., 2005), 428-438.

Συζητώντας με μαθητές για την ποίηση / Γιώργος Χουλιάρας - Χάρτης (το υπόδειγμα της γευσιγνωσίας)

Γιατί ο Καβάφης; / Χάρτης