Μυθοτράγουδα / Ρομπέρ Ντεσνός

Χάρτης 83 - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2025
https://www.hartismag.gr/hartis-83/metafrash/mithotraghoida

Μυθοτράγουδα

Θα μπορούσε κανείς να κάνει ολόκληρη μελέτη ακόμη και μελέτες στα Μυθολούλουδα του Ρομπέρ Ντεσνός, αυτού του «Νέου Προφήτη που μιλούσε κατά βούληση τη γλώσσα των σουρεαλιστών», σύμφωνα με τον Αντρέ Μπρετόν και που έγραφε ερωτική ποίηση εφάμιλλη εκείνης του Μποντλέρ και του Ρονσάρ. Ο Ρομπέρ Ντεσνός (1900-1945), τρυφερός και συγχρόνως ασυμβίβαστος, πέρασε και από το Νταντά και από τον Υπερρεαλισμό κι έμεινε ο ποιητής που είπε : «Τελικά, δεν είναι ο ρόλος της ποίησης να είναι ελεύθερη,* ο ποιητής πρέπει να είναι ελεύθερος».
Αυτός ο ελεύθερος, ο ωραίος ποιητής, ο εραστής της Youki, στην οποία «οφείλει τις μόνες χαρές που γνώρισε στη ζωή του», δέχτηκε κλήτευση και χαρακτηρίστηκε ως «φιλοεβραίος», το 1941, μετά από δυσμενή κριτική που έκανε στο έργο του αντισημίτη, σημαντικού Γάλλου συγγραφέα Σελίν, Beaux draps (=Όμορφες σημαίες) .
Το 1944 συνελήφθη από την Γκεστάπο, μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης και πέθανε, από τύφο στο στρατόπεδο του Terezin, στις 8 Ιουνίου του 1945.
Τα 30 Μυθοτράγουδα για τα λουλούδια συγκεντρώθηκαν και εκδόθηκαν για πρώτη φορά , το 1932 από τη Librairie Grὕnd, με εικονογράφηση Christiane Laran.

* Όπως ήθελαν την ποίηση οι ακραιφνείς υπερρεαλιστές, ελεύθερη από ρίμα και από την τυποποιημένη σύνδεση των νοημάτων.

^________
Περί Ντεσνός βλ. και Χάρτης#32
^_________

La véronique / Η βερονίκη

Ο ταύρος κι η βερόνικα
Στην ακροθαλασσιά στήνουν κουβέντα
Λέει ο ταύρος : «Είσαι πανέμορφη,»
Κι η βερονίκη : «Κι εσύ είσ’ ωραίος.»
Η βερονίκη είναι κοπέλα στο άνθος
Ο ταύρος όμως δεν είναι παρά ταύρος.

Le soleil/ Ο ήλιος

Ήλιε επίγειε, ηλιανθέ,
Πες τη σελήνη τι την έκανες;
Στον ουρανό εκείνη εγώ στη γη,
Μα έχουμε οι δυο μοίρα κοινή
Γύρω από τους εαυτούς μας γυρίζουμε
Σαν τρελοί στο άσυλό τους σβουρίζουμε.

Le perce neige / Λευκό ίον, γάλανθος

Του Chandeleur^[1] βιολέτα ολόλευκη,
Διαπέρασε, λιώσε το χιόνι,
Ήρθες τον φωτοβόλο ν’ αναγγείλεις,
Τον ήλιο με τη συνοδεία του
Από καρπούς, άσματα, άνθη;
Διαπέρασε, το χιόνι λιώσε
Στη γιορτή του Φωτός.

Le narcisse et le jonquille / Ο νάρκισσος και το σχοίνο

Νάρκισσος είσαι ή είσαι φούλι;
Είσαι κορίτσι ή είσ’ αγόρι;
Είμαι κι αυτό είμαι κι εκείνο,
Είμαι και νάρκισσος κι είμαι και φούλι,
Είμαι ένα άνθος και είμ’ ωραίο
Κορίτσι.^[2]

Le seringa / Η σύριγγα η και Φιλάδελφος^[3]

Στο Seringapatam^[4]
Που κτυπούν το ταμ-ταμ
Που την τρομπέτα παίζουν
Σήμερα έχουνε γιορτή,
«Του γιασεμιού των ποιητών» γιορτή,
Και το γουλί^[5] εορτάζουν.
Στους προσκυνητές του πρώτου η τιμή
Για του δεύτερου τους φίλους η ντροπή.

La marguerite / Η μαργαρίτα

Στον πύργο του Quiquengrogne ^[6]
Της Βουργουνδίας η Μαργαρίτα,
Η Μαργαρίτα της Ναβάρας,
Να αντηχεί ακούω τη φανφάρα:
Ναι, κάπως δυνατά,
Απαλότερα έπειτα,
Και μετά παθιασμένα.

L’ iris/ Η ίρις

Στου ποταμού την όχθη
Καθρεφτιζόταν η ίρις στα νερά,
Όμορφη άγρια ίρις^[7]
Που καλοσύνη του καιρού ονειρεύεται.
Ίρις, ωραία μου μάτια
Ολόλευκα σεντόνια μου μυρίζεις,
Ίρις, εξαίσια, μαγική
Στην όχθη των νερών.

La belle-de-nuit / (=Η όμορφη της νύχτας) Το δειλινό, Η Μιράμπιλις, Το νυχτολούλουδο

Στον ύπνο μου και στ’ όνειρο
Το νυχτολούλουδο ανασταίνεται.
Μέσα στο σπίτι μπαίνει
Σκαρφαλωμένο απ’ το μπαλκόνι,
Ξοπίσω του η σελήνη αχτίδα ρίχνει,
Ανθέ του νυχτολούλουδου στο μεσονύχτι.

Le myosotis / Η μυοσωτίς^[8]

Έχοντας χάσει όλη τη μνήμη
Η μυοσωτίς στενοχωριόταν.
Να πιάσει ήθελε μια ιστορία
Απ’ την αρχή η ιστορία της ξεχνιόταν.
Μα ούτε μέλλον, ούτε παρελθόν.
Η μυοσωτίς μονάχα στο παρόν.

Le coucou/ Ο κούκος, Ο νάρκισσος των δασών, Η πασχαλίτσα

Των κήπων πασχαλίτσα και των δασών
Έχω στην καρδιά χαρά, στην καρδιά έχω γαλήνη.
Μέσα στ’ άνθη πασχαλίτσα, πασχαλίτσα πονηρή,
Να σε κόψω θα ’ρθω αύριο το πρωί.
Έχω στην καρδιά χαρά, έχω στην καρδιά γαλήνη,
Από νωρίς το πρωί .

La chandelle είναι η λαμπάδα και La Chandeleur είναι για του Γάλλους η εορτή της εμφάνισης του Ιησού στον Ναό και της εξαγνίσεως της Παρθένου, η Υπαπαντή, 2 Φεβρουαρίου. Ο Ιησούς εμφανίζεται ως το φως της ανθρωπότητας. Λεπτομέρεια: το όνομα της αγαπημένης του ποιητή, Youki , σημαίνει στα γιαπωνέζικα neige rose (=ροζ χιόνι), φαίνεται να συναγωνίζεται το λευκό κρινάκι του ποιήματος, που διαπερνά το χιόνι και φέρνει την Άνοιξη!

Ο Νάρκισσος, στην Ελληνική Μυθολογία, ένας πολύ ωραίος νέος, έχοντας απορρίψει, από τη ματαιοδοξία του, την ερωτευμένη μαζί του Ηχώ, τιμωρείται από εκείνη να μην μπορεί να ερωτευτεί. Βλέποντας την αντανάκλαση του εαυτού του στο νερό, την ερωτεύεται και, σύμφωνα με την τιμωρία του, πέφτει στο νερό. Τελικά μεταμορφώνεται στο φυτό νάρκισσος, με ναρκωτικές ιδιότητες. Το παιχνίδι του φύλου, στο ποίημα, με την ομορφιά, οφείλεται, πιθανόν, στην αξεπέραστη ομορφιά του νεαρού Νάρκισσου.

Λέγεται «φιλάδελφος» από τον Πτολεμαίο τον Β΄ που είχε νυμφευτεί την αδελφή του. και ο οποίος εισήγαγε το φυτό στην Αίγυπτο.

Ονοματοποιημένη λέξη που περιλαμβάνει στο α’ μέρος τη «σύριγγα» , της οποίας η κύρια σημασία είναι το πνευστό μουσικό όργανο που λέγεται και αυλός του Πανός ή σουραύλι ή φλογέρα. Βλ. σχετικές αναφορές στον Θεόκριτο , Βουκολιασταί VII -Δάφνις και Μενάλκας, στ. 18 ή Βουκολιασταί VI – Δαμίτας και Δάφνις, στ. 43 ή Αιπολικόν και Ποιμενικόν , στ. 2.

Rutabagas: είδος λάχανου. Η τιμή στο πρώτο, ίσως γιατί δίνει τη θεσπέσια μουσική.

Η έκφραση qui qu’ en grogne στον γαλλικό Μεσαίωνα ήταν η απάντηση του υπαίτιου μιας πράξης, σε όποιον ενοχλούσε η πράξη του και μεμψιμοιρούσε, παραπονιόταν (grogner=γκρίνιαζε), να έρθει ενώπιόν του να τον αντιμετωπίσει. Έτσι, πολλά οχυρά του Μεσαίωνα παίρνουν αυτή την ονομασία σε ανάμνηση της μεμψιμοιρίας για το κτίσιμό τους. Αυτό το όνομα έχει και ο πύργος του κάστρου των Βουρβόνων δουκών.
Ο ποιητής αντί για το ίδιο το άνθος της μαργαρίτας, μιλάει μεταφορικά με τα ονόματα των βασιλισσών, της Μαργαρίτας της Ναβάρας (1217-1256), βασίλισσας της Ναβάρας και της Μαργαρίτας της Βουργουνδίας (1290-1315), βασίλισσας της Γαλλίας και της Ναβάρας.

Η Ίριδα, η φτερωτή Προάγγελος του Δία και της Ήρας, ζευγαρωμένη με τον Ζέφυρο, ήταν, κατά μία εκδοχή, οι γεννήτορες του Έρωτα. Ως φτερωτή σημαίνει και την πεταλούδα, είναι και προάγγελος του καλού καιρού μετά από βροχή, το επτάχρωμο ουράνιο τόξο. Είναι και η κόρη του ματιού.

«Μη με λησμόνει», είναι το λουλούδι των νεανικών Λευκωμάτων άλλης εποχής, λουλούδι του έρωτα. Σύμφωνα με το θρύλο ιππότης σε περίπατο με την αγαπημένη του δίπλα στο ποτάμι έσκυψε να κόψει άνθος να της το προσφέρει. Λόγω του βαρύ οπλισμού του πέφτει στο νερό και πνίγεται. Έχει όμως προλάβει να προσφέρει το λουλούδι στην καλή του με τη φράση «Μην με ξεχνάς» που έχει περάσει σχεδόν σε όλες τις γλώσσες και με κάποιες ποιητικές παραλλαγές, όπως «Να μ’ αγαπάς». Ετυμολογείται από τα μυς = ποντικός και ους-ωτός = αυτί, από τα στρογγυλεμένα και βελούδινα φύλα της που μοιάζουν με το αυτί ποντικού. Φέρεται και ως ναϊάδα, νύμφη των νερών, της αρχαιότητας.Σημειωτέον το αρσενικό άρθρο στη γαλλική γλώσσα για το άνθος αυτό, στην ελληνική στο θηλυκό το άρθρο για το ίδιο άνθος. Όπως συμβαίνει και με πολλά άλλα άνθη (π.χ. ελληνική η καμέλια, γαλλικά le camélia) , Le coquelicot αρσεινικό άρθρο, η παπαρούνα στα ελληνικά με θηλυκό άρθρο, le mimosa/η μιμόζα κτλ.).