Η φιλία και η συνεργασία Βελούδιου & Εμπειρίκου

1. Η προϊστορία

Ο Θάνος Μούρραης-Βελούδιος (1895-1992) υπήρξε μια από τις πιο πολυσχιδείς αλλά και πρωτοπόρες προσωπικότητες στην Ελλάδα, του 20ού αιώνα. Ως αεροπόρος, διακρίθηκε για τα κατορθώματά του στη Μικρά Ασία. Ως συνθέτης, υπήρξε ο άνθρωπος που «ξετούρκεψε τον ζεϊμπέκικο» κατά παραγγελία του Άγγελου Σικελιανού, στις Δελφικές Εορτές. Ως λαογράφος, ανέδειξε τις ρίζες της λαϊκής τέχνης –από τη φορεσιά μέχρι την κεραμική– και την απενοχοποίησε από το ταπεινό προφίλ της στα μάτια των αστικών κύκλων της εποχής. Υπήρξε δάσκαλος του Μάνου Χατζιδάκι και του Γιάννη Τσαρούχη, έγινε ακόμα και τραγούδι από τον Διονύση Σαββόπουλο.
Με κεντρικό άξονα λοιπόν αυτόν τον άνθρωπο-ορχήστρα, που συνέλαβε την τέχνη αλλά και την ιστορία ως αέναο παιχνίδι και διαρκή δοκιμασία, ο υπογράφων τα τελευταία δώδεκα χρόνια οργάνωσε εκθέσεις και κύκλο δράσεων-εκδηλώσεων με σκοπό να αναδείξουν ορισμένες πτυχές από το έργο του Θάνου Μούρραη- Βελούδιου και μέσα από αυτές την τύχη της Πρωτοπορίας στην Ελλάδα. Βασική επιδίωξη αποτελεί η ανάδειξη της ανάγκης να ξαναγραφτεί η Ιστορία της Τέχνης στον Ελληνικό χώρο σχετικά με τον 20ό αιώνα. Ποιές είναι όμως αυτές οι δράσεις;
Η πρώτη προσπάθεια προσέγγισης του πολλαπλά ετερόκλητου έργου του έγινε το 2008 με την έκθεση και τις συλλογικές συμμετοχικές επιτελέσεις στο πλαίσιο της δράσης «Auxlang».^[1] [ Η δεύτερη στο BETON 7 και στηρίχθηκε το υλικό που έχουν οι δύο εγχώριοι συλλέκτες του Βελουδιακού έργου: Αντώνης Νταγκαδάκης και Απόστολος Αργυριάδης και αποτέλεσε μια ισχυρή εισαγωγή στο έργο και τον μακρύ βίο του θαρραλέου ανεμοπόρου.^[2] Η τρίτη, πάλι στο BΕTON 7, είχε σαν στόχο να δείξει ότι το έργο του Θ.Μ.Β. είναι παρόν άμεσα ή έμμεσα, με τρόπο προφανή ή λανθάνοντα στα έργα και τα προτάγματα των νέων καλλιτεχνών – απόδειξη σαφέστατη της σημασίας του έργου του «ελάχιστου φαντασιομέτρη».^[3] Η τέταρτη, σχετίζεται με τα εκατό χρόνια από την ανάδυση του DADA στη Ζυρίχη, στο χώρο του Cabaret Voltaire ̇ με την ευκαιρία της επιτέλεσής μου «n – o – b – o – b – o – d – y» (9/4/2016) εισηγήθηκα στην οργανωτική επιτροπή των εορτασμών την εγγραφή του Θ.Μ.Β. στον κατάλογο που περιλάμβανε ήδη 165 ντανταϊστές ̇ η επίσημη λίστα αποτέλεσε την αναφορά των 165 δράσεων (μία κάθε μέρα) για 165 ημέρες, που οργανώθηκαν στο Cabaret Voltaire – γι’ αυτό το λόγο δόθηκε και ο τίτλος 166ος ντανταϊστής, ο διαφεύγων (Έλληνας) ντανταϊστής.^[4]
Ο κύκλος στο «Τhe Box», 5ος στη σειρά, ήταν αφιερωμένος στη φιλία και τη συνεργασία του Βελούδιου και του Εμπειρίκου, στο όνομα της ελληνοκεντρικής φαντασιομετρικής τέχνης και στο όνομα της λαογραφικής έρευνάς τους στον Τύρναβο για την επισήμανση των φαλλικών τελετουργιών στους εορτασμούς της καθαρής Δευτέρας. Η έκθεση 70 φωτογραφιών του Εμπειρίκου με τα φαντασιομετρικά αντικείμενα (υπολογίζονται περίπου 100 οι φωτογραφίες των φαντασιομετρικών προϊόντων) και 25 φωτογραφιών από τον Τύρναβο, ανήκουν στις συλλογές του Αντώνη Νταγκαδάκη και του Λεωνίδα Εμπειρίκου.^[5]

2. Βιογραφικά

Ο Ανδρέας Εμπειρίκος δεν χρειάζεται πια παρουσίαση. Ο Βελούδιος τη χρειάζεται ακόμη, γι’ αυτό παρατίθεται το βιογραφικό του σημείωμα, όπως συντάχθηκε από τον ίδιο, για το δυσεύρετο πια βιβλίο του Φαντασιομετρική Τέχνη (εκδ. Νεφέλη 1983, σσ. 186).

Βελούδιος – Μουρράης, Θάνος-Αλέξανδρος Δημήτρης, αεροπόρος, λαογράφος, συνθέτης, ελληνοδίφης. Γεννήθηκε στο Κολωνάκι της Αθήνας, στις 16.7.1895. Εσπούδασε στην Ελβετία St. Gall-Basel και στην Αγγλία London-Gardiff και ειργάσθη στο Σίτυ, ως νέος. Υπηρέτησε ως αξιωματικός του Ναυτικού της Αεροπορίας επί 21 χρόνια, ως πρωτοπόρος πολιτικός και εκπαιδευτής, εν συνεχή πολεμική πτητική ενεργεία, τραυματισθείς ως ιπτάμενος χειριστής. Έχει γράψει παλαιότερα στην Ναυτική Επιθεώρηση του Ναυτικού Πολεμικού Επιτελείου, μελέτην αεροπορικής στρατηγικής καθώς και τεχνικά εγχειρίδια. Επέταξε ως άλλος Ίκαρος χωρίς κινητήρα και έλαβε το Πτυχίον του Ανεμοπόρου εν Γερμανία, ως ο πρώτος Έλληνας ανεμοπόρος των χρόνων μας. Την Παρασκευή 25 Ιουνίου 1920 εορτή των αγίων Έρωτος, Στρατιώτου Λογανδρείου και Φεβρωνίας Βασιλίδος οσίας, προσεγειώθη στην Προύσαν της Μικράς Ασίας εις τα προσβάσεις του Ολύμπου της Βιθυνίας όπου και ύψωσε εκεί, ο πρώτος και μόνος, την ελληνική Σημαία. (Εθνικόν Ιστορικόν Μουσείον της Ελλάδος). Στο Αφιόν Καρά Χισσάρ, την αρχαίαν Ελληνική Πρυμνησίαν, εις την εσωτέραν Μικρασίαν, με παρατηρητήν τον Π. Ψύχαν επυρπόλησε δια βομβών (25 Μαρτίου 1921) το στρατηγείο του Κεμάλ Ατατούρκ όπου για μερικά δευτερόλεπτα, γλίτωσε ο ολετήρας αυτός από βέβαιον θάνατο (Ναυτικό Μουσείο Φρεατίδος, Πειραιεύς και Oorlogs Museum, Praetoria, S. Africa). Γνωρίζει καλά: αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά και ιταλικά. Διοργάνωσε και διοίκησε τα κλιμάκια των Στρατιωτικών Αθλητικών Ομάδων, ως και συνέθεσε τον Πυρρίχιόν των και έγραψε σχετική πραγματεία με βάση το Πρωτοελληνικό Φρυγικό χορό Ζεϋμπέκικο – Αρτοζήνα (Τουθόα, Λούσιος, Τρόπαια, Άκοβα), εις τις Δελφικές Εορτές των παγκοσμίων Αμφικτυονιών των Σικελιανιών του 1927 και 1930. Συνέγραψε το λαογραφικόν έργον του Τα ελληνικά πνεύματα. Αερικά, Ξωτικά και καλικάντζαροι με τις σχετικές 45 έγχρωμες φιγουμογραφίες των και κείμενα σε 4 γλώσσες. Συνέθεσε και την σχετική Μουσική Ελληνική Σουίτα Κοντσέρτο Μεσογειακό (δια τους Έλληνας Αερικούς Αεροπόρους). «Πέραν του Καλού και του Κακού, Gradus ad Helicon». Επεδόθη προσέτι σε διαφόρους Υψηλής Ελληνοραπτικής Ανδρικάς Δημιουργίας, φουστανέλλες, χιτώνες κτλ. Ενδυμασίες στυλιζαρισμένες. Ως «Φαντασιομέτρης» ιστορούμενος εκτενώς υπό Α. Καραντώνη και άλλων προσυμνηθείς επίσης υπό πολλών λογοτεχνών και ποιητών προέβη εις την καλλιτεχνικήν σύνθεσιν, ποικίλων πολυμόρφων Συρρεαλιστικών Φαντασιομετρικών αντικειμένων. Επί τι διάστημα υπηρέτησε εις τον Διεθνή Ερυθρόν Σταυρόν ως επίσης και εις το Ελληνικόν Υπουργείον των Εξωτερικών. Προεβλήθη συχνά εις την τηλεόρασιν και τον κινηματογράφον.

Επίσης, από συνέντευξη του, μπορούμε να αποσπάσουμε θραύσματα από τον περιπετειώδη βίο του.

Γεννήθηκα στην οδόν Λυκαβηττού και Ακαδημίας το 1895. Ο πατέρας μου ήταν γιος του Εμμανουήλ Βελουδίου, ή Βελούδη μάλλον, που ήρθε από τας Κυδωνίας, το Αϊβαλί της Μικράς Ασίας, το 1826. Από τον ένατο δούκα του Άθολν, τον Κάρολο Μούρραη, εζήτησα την άδεια να προσθέσω αυτό το όνομα εις το επίθετόν μου και μου την έδωσε, διότι η εκ μητρός γιαγιά μου ήταν μία Μούρραη. Μάρεϊ αγγλιστί, Μνιούρεϊ στη Σουηδία και Μούρραη στη Γερμανία∙ και απόγονοι των όλοι αυτοί οι Μούρραη που ήρθαν από το κέντρο της καρδιάς της Ευρώπης, την Μοραβία. Ο πατέρας μου ήταν μαθηματικός και βοηθός του αστρονόμου Ερσέλ Λεβέν και ο θείος Μιχαλάκης ήταν μαθητής του Ντ΄Αλαμπέρ [και] μαθητής του Σοπέν. Εγώ άρχισα με το Ελληνικόν Εκπαιδευτήριον Μακρή. Μετά επήγα εις το Α΄ Γυμνάσιον της Πλάκας. Και από εκεί με έστειλαν στην Ελβετία, εις την πόλιν του Αγίου Γάλλου, το Σεν Γκαλ.

Νταντά. Ο εξάδελφός μου, ο Χανς Βερ Μπασελέ με επήγαινε τότε εις την οδό των Κατόπτρων, εις την Σπίγκελγκάσε, όπου ήταν κέντρον σουρεαλιστών, ή μάλλον ντανταϊστών, όπως ελέγοντο τότε οι πρόδρομοι του σουρεαλισμού, όπως ο Αρπ, ο Μπολ, ονοματίζων το νταντά ως μίαν φάσιν διαμαρτυρίας στους πολύ στενοζωσμένους καλλιτέχνας της εποχής τότε. Βλέποντας τα πηδαλιουχούμενα του κόμητος Ζέπελιν είχα βρει ένα τετράφυλλο τριφύλλι απ’ έξω από το κτίριον Ουλιρσχόφ, ένα από τα επτά κτίρια του Κολλεγίου εις τον Σεν Γκαλ, και έτσι έπιασα και εζωγράφισα σαν να πούμε ένα τσέπελιν, όχι να ρίχνει βόμβες, αλλά τετράφυλλα τριφύλλια. Αυτή ήταν η πρώτη μου φαντασιομετρική επίδοσις.

Αεροπορία. Εις το Σεν Γκαλ είχα λάβει και μαθήματα μηχανικής, διότι με ενδιέφεραν τα αεροπλάνα. Όταν ήρθα εδώ [στην Ελλάδα], λοιπόν, εζήτησα να καταταγώ αμέσως εις το εμβρυώδες αεροπορικό σώμα… [και είχα την] ευκαιρία να πραγματοποιήσω άθλους, που δεν είναι εύκολο να γίνουν τώρα πια, γιατί ήταν τότε κάπως ρομαντική η εποχή του ίπτασθαι. Με ανοικτά αεροπλάνα, σαν να κάθιζες στου βοριά το μπαλκονάκι.

Σικελιανός - ελληνολατρεία. Νομίζω ότι οι εκ βάθους ρυθμοί του ελληνικού λαού, παρ’ όλας τας παρεκκλίσεις είναι ριζωμένοι στα πόδια, την ψυχή, το στόμα και την καρδιά του, ώστε όλα αυτά τα φαινόμενα, ούτως ειπείν παρεκκλίσεως από τις βασικές ελληνικές αξίες, είναι απλώς παροδικά, διότι ετούτος ο λαός έχει υποστεί μίαν εκγύμνασιν, έχει ούτως ειπείν ένα μιθριδατισμό, δεν τον πιάνουν ξένα πρότυπα και δηλητήρια και θα σας πω ένα εντελώς κοινοτοπικό παράδειγμα· είναι όπως το νερό στην πλάτη ενός κύκνου, τινάζει λίγο τα φτερά του και πέφτουνε σε φουσκαλίτσες φουσκαλίτσες όλα τα νερά και μένει ο κύκνος υπερήφανος.

Εμπειρίκος. Ο Εμπειρίκος με θέλγει, επίσης, διότι εκπροσωπεύει με έναν ανθρώπινο τρόπο τις τάσεις ενός παγκοσμίου φαινομένου, του λεγομένου συρεαλισμού, ο οποίος προσπαθεί να βρει ή να κατοχυρώσει μορφές άλλου σχήματος, και το πετυχαίνει αυτό με τον συρεαλισμό, ο οποίος, όπως και η μοντέρνα τέχνη μας βοηθεί στο να ψάξουμε και να βρούμε τον πυρήνα, το γιατί, το κουκούτσι της κάθε σκέψεως ή κατασκευής ή φαινομένου ή πληροφορίας. 

(Η συνέντευξη δόθηκε στο Τρίτο Πρόγραμμα, στα μέσα της δεκαετίας του 1980 στην εκπομπή «Πνευματικό περισκόπιο» με τίτλο: «Θάνος Βελούδιος, ένας ανεμοπόρος της φαντασίας, η καριέρα ενός αεροπόρου, η φαντασιομετρία, για τον Σικελιανό, η δελφική ιδέα». Στη εκπομπή συζητούν ο Δημοσθένης Αγραφιώτης, ο ποιητής Τάσος Δενέγρης και ο συγγραφέας Θάνος Βελούδιος με θέμα: «Η καριέρα ενός αεροπόρου». Μεταγραφή της συνέντευξης από την Ελένη Μαυρακάκη-Πολυβίου.)

3. Η σύμπραξη Βελούδιου-Εμπειρίκου.

Στο δεύτερο μέρος της προαναφερόμενης συνέντευξης ο Βελούδιος αφηγείται τη σχέση του με την οικογένεια Εμπειρίκου.

ΑΓΡΑΦΙΩΤΗΣ: Στη χθεσινή εκπομπή, πρώτη μιας σειράς εκπομπών που είναι αφιερωμένες στον Θάνο Μουράη-Βελούδιο, ανεμοπόρο της φαντασίας, αναφερθήκαμε στην οικογένεια και στην εφηβεία του Έλληνα φαντασιομέτρη. Είχαμε μείνει στη στιγμή που ο Θάνος Βελούδιος εγκαταλείπει την Ελβετία για το Λονδίνο. […]

ΒΕΛΟΥΔΙΟΣ: …αλλά επήγα κυρίως στο Λονδίνον, διότι ήξερα ότι εκεί είχα περισσότερη ευκαιρία διά να επιδοθώ εις το πέταγμα, με το οποίο είχα ενθουσιαστεί, βλέποντας τα πηδαλιουχούμενα. Διότι ήθελα να γίνω πιλότος και διότι μου εδόθη η ευκαιρία λόγω του συμμαθητού μου Μιλτιάδου Μεσημέρη, που ήταν ανεψιός των Εμπειρίκων στο Λονδίνο, επήγα και με υπεδέχθησαν και με φιλοξένησαν εκεί πέρα.

ΑΓΡΑΦΙΩΤΗΣ: Ποιος Εμπειρίκος σας φιλοξένησε;

ΒΕΛΟΥΔΙΟΣ: Α, ο Αντώνης εις το Λονδίνον και ο Λεωνίδας, και ύστερα εις το Παρίσι ο Μιχαήλ. Αυτοί ήσαν τέσσερα αδέλφια εις το Λονδίνον, εις τον αριθμόν 14 του Σεντ Μέρι Αξ εις το Σίτι του Λονδίνου, όπου εκεί ηργάσθην ως υπάλληλος των Embirikos Brothers.

ΑΓΡΑΦΙΩΤΗΣ: Εκεί γνωρίσατε τον Ανδρέα Εμπειρίκο;

ΒΕΛΟΥΔΙΟΣ: Εκεί πρωτογνώρισα τον Ανδρέα Εμπειρίκο, πολύ μικρότερό μου φυσικά, με τον οποίον όμως δεν εσυνεχίσαμε την γνωριμίαν, λόγω διαφοράς ηλικίας, και που τον συνήντησα όμως αργότερα εις την Νότιο Γαλλία.

4. Η Διάχυση

Ο όγκος του έργου που άφησε πίσω του ο Βελούδιος είναι τεράστιος και αγγίζει σχεδόν όλους τους τομείς τόσο της Τέχνης όσο και της Σκέψης. Δεν είναι τυχαίο το σχόλιο του Λεωνίδα Χρηστάκη στο βιβλίο του Οι δικοί μας άγιοι, όπου αναφέρει «Ήταν τόσο γνωστός αυτός ο άνθρωπος, σε ποικίλους κύκλους των Αθηνών από το 1920, που αισθανόσουνα ντροπή να μην τον ξέρεις τουλάχιστον σε μία από τις επιδόσεις του. Όλοι οι γνωστοί και μη εξαιρετέοι των τελευταίων πενήντα χρόνων είχανε κοινωνήσει στις απειράριθμες γνώσεις του».

Θέλοντας λοιπόν να φωτίσουμε και εδώ πλευρές του έργου του, που δεν είναι ακόμη εύκολα προσβάσιμες στο κοινό, επιλέξαμε να επικεντρωθούμε στη συνεργασία και συνεργία του Εμπειρίκου και του Βελούδιου σε σχέση με τα φαντασιομετρικά – ντανταϊστικά συνθέματα του τελευταίου.

Κατά τη διάρκεια των σπουδών του στην Ελβετία, ο Βελούδιος είχε την ευκαιρία να μελετήσει το Ντανταϊστικό κίνημα εν τη γενέσει του και αυτό τον επηρέασε βαθύτατα. Έτσι, με την επιστροφή του στην Ελλάδα, εισήγαγε την ιδέα της «Φαντασιομετρικής Τέχνης» σύμφωνα με την οποία «η Τέχνη οφείλει να πραγματοποιεί, με επιμελή διερεύνηση, την επισήμανση του πνεύματος του εσωτέρου πυρήνος, του σπέρματος και της ουσίας κάθε πράγματος, εμψύχου ή αψύχου, ή και ενός φαινομένου ή ιδέας». Στο πλαίσιο αυτής της avant garde θεώρησης πραγμάτων, ο Βελούδιος δημιούργησε μια σειρά έργων, που προκύπταν από την συναρμογή ευτελών μικρο-ευρημάτων (από κοχύλια μέχρι σπιρτόκουτα, από κονσέρβες μέχρι αφίσες, από βιομηχανικά προϊόντα μέχρι προσωπικά κατάλοιπα), τα οποία ανέθετε στον Ανδρέα Εμπειρίκο να καταγράψει φωτογραφικά. Πειραματιζόμενοι οι δυο τους πάνω στο αντικείμενο και τη σκιά του, βρέθηκαν μετά από κάποιο καιρό στα χέρια τους με μία σειρά φωτογραφίες που αγγίζουν καλλιτεχνικά τις πιο υψηλές απαιτήσεις σε φωτογραφική ποιότητα, καθώς παραπέμπουν στην αισθητική του Man Ray. [Στο πλαίσιο της έκθεσης στο «Box» παρουσιάστηκαν 71 φωτογραφίες από αυτή τη σειρά καθώς επίσης και κάποια από τα αυθεντικά φαντασιομετρικά αντικείμενα του Βελούδιου που αποτέλεσαν την πηγή έμπνευσής της]. Είναι θεμιτό να λεχθεί ότι ο Βελούδιος κινήθηκε στο πνεύμα του Duchamp και στην αντίληψη του found object / objet trouvé, προσθέτοντας επιπλέον ένα κείμενο, το οποίο αποτελεί σχόλιο ευφάνταστα ποιητικό, έντονα μυθολογικό και ανάλαφρα επεξηγηματικό. Ο Εμπειρίκος ως εξαιρετικός φωτογράφος, και κάτοχος προηγμένου φωτογραφικού εξοπλισμού, μπόρεσε να αναδείξει την ένταση που περίκλειαν τα αντικείμενα και να δημιουργήσει φωτογραφίες που διεκδικούν επάξια τον τίτλο του αισθητικού αντικειμένου. Η κρίσιμη μεταβλητή στο εγχείρημα των δύο φίλων ήταν η επιστράτευση της σκιάς. Αν ληφθεί υπόψη ότι τα φαντασιομετρικά αντικείμενα δεν ήταν πάνω από 10x10x15 εκατοστά, η εργασία του Εμπειρίκου αποτελεί αληθινό άθλο. Με μια επιγραμματική διατύπωση: Ο φαντασιομέτρης και ο υπερρεαλιστής φωτογράφος, κινούμενοι στο πεδίο της μικρογλυπτικής, της φωτογραφικής και της ποιητικής, έχουν παράγει ένα έργο στις προοπτικές που εξερεύνησαν οι Marcel Duchamp και Man Ray, αν δε ληφθεί υπόψη και ο επιτελεστικός οίστρος, το σύνολο των φωτογραφιών συνιστά ένα πρωτοποριακό επίτευγμα σε παγκόσμιο επίπεδο.

5. Άνοιγμα

Οι δράσεις και τα εκθέματα που παρουσιάστηκαν στο «The Box» (2018), καθώς και η παρούσα δημοσίευση θα επιτρέψουν (μεταξύ άλλων) να αναδειχθεί η φιλία και η συνεργασία ανάμεσα στις δυο ισχυρότατες παρουσίες στο πλαίσιο της ελληνικής κοινωνίας του προηγούμενου αιώνα. Οι τομές των διαδρομών των δυο ανδρών είναι πολλαπλές. Ήδη, κάθε διαδρομή είναι μια σύνθετη και πολύπλοκη πορεία στην πολιτιστικο-καλλιτεχνική επικράτεια της Ελλάδας στον 20ό αιώνα. Η πλήρης αποτύπωση των κοινών ενδιαφερόντων, των κοινών προσταγμάτων και των φιλικών – οικογενειακών τους σχέσεων απαιτεί μια συστηματική έρευνα. Το υλικό των εκθέσεων και των άρθρων μπορεί να θεωρηθεί ως πρώτη σοβαρή ένδειξη της συμπόρευσης των δύο πρωτοπόρων της νεωτερικής τέχνης στη χώρα μας.
Στο πνεύμα της «Φαντασιομετρίας», δηλαδή της αέναης μεταμόρφωσης των πραγμάτων (εικόνων, αντικειμένων, κειμένων, λέξεων…), ο Βελούδιος κατασκευάζει τα «αισθητικά του προϊόντα» και ζητάει από τον Εμπειρίκο όχι απλά να τα φωτογραφήσει, αλλά σε συνεργασία και συν-εργία να τους αποδοθεί περισσότερο νόημα και να τους προστεθούν σημασίες και απολαύσεις με την πρόσθεση σκιών, με την αναδίπλωση ή τη μεγέθυνση του φωτογραφιζόμενου αντικειμένου και με το παιχνίδι των φωτοσκιάσεων. Επιπλέον, τα συνοδευτικά κείμενά του γραμμένα με τα ελληνικά απ’ όλα τα στρώματα της ελληνικής γλώσσας, δημιουργούν και ένα τρίτο επίπεδο νοήματος και αλληλόδρασης. Η όλη διεργασία έχει χαρακτήρα επιτελεστικό που εντέλει εγγράφεται σ’ ένα τριγωνικό σχήμα: αντικείμενο – φωτογραφικό σύνθεμα – κείμενο/σχόλιο/τίτλος. Μια τριαδική δομή για τέσσερα χέρια – για δυο μυαλά που δούλεψαν για την πρωτοπορία στην Ελλάδα του 1950 – 2000. Βέβαια, οι πολλαπλές υποστάσεις του φαντασιομετρικού αντικειμένου παραπέμπουν και στην ψυχαναλυτική θεωρία των συνειρμών και την αλυσίδα των σημαινόντων. Πάντως, η σύζευξη των προσπαθειών του ελληνοδίφη Βελούδιου με αυτές του σουρεαλιστή/υπερρεαλιστή Εμπειρίκου, ως ποιητή και ως του πιο ενδιαφέροντος Έλληνα φωτογράφου του προηγούμενου αιώνα, έδωσε έργα μοναδικά στον παγκόσμιο ορίζοντα.
Οι σχέσεις μεταξύ των δύο νεοδιονυσιακών συνοδοιπόρων έχουν κι άλλες υποστάσεις. Ο Βελούδιος δούλεψε στα τέλη του 1910 στα γραφεία των εφοπλιστικών επιχειρήσεων των Εμπειρίκων στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ο Ανδρέας Εμπειρίκος βοήθησε το Βελούδιο να βρει αυτήν την εργασία. Εξάλλου, ο Λεωνίδας Εμπειρίκος αποκαλεί τον Βελούδιο, «δεύτερο πατέρα». Ο Βελούδιος δούλεψε τόσο με τον Ανδρέα, όσο με τον μικρό Λεωνίδα για να συν-διαμορφώσουν το βιβλίο Καλλικάντζαροι (βλ., Φαρφουλάς, τχ. 18, Ιούνιος 2015, σσ. 48-87). Ακριβώς αυτή η σταθερή φιλία ήταν η προϋπόθεση για την αγαστή συνεργασία τους και για την εξαιρετική ποιότητα του τελικού προϊόντος, των φωτογραφιών.
Ο Βελούδιος ισχυρίζεται ότι: ο Ανδρέας Εμπειρίκος έγραψε την Ενδοχώρα όταν ο Θ.Μ.Β. του έδειξε το κόσμημα που είχε κατασκευάσει με διάφορες πεταλίδες (Patella Graecia) που συμβολίζουν το γυναικείο αιδοίο, ένα κόσμημα (βλ. φωτογραφίες). Το τελευταίο, το θαύμασε ο Εμπειρίκος ως «ενδοσκοπική δημιουργία» και έτσι περιπλανήθηκε στην Ενδοχώρα του. Μια γόνιμη σύμπραξη και μια θαυμάσια φιλία ικανές να στηρίξουν και να ξεπεράσουν τους εφήμερους βίους των πρωταγωνιστών.
Αν και η επιρροή του Βελούδιου στους ανθρώπους που σφράγισαν τα πολιτιστικά πράγματα της Ελλάδας υπήρξε βαθύτατη, ωστόσο το ίδιο το έργο του είναι λίγο έως πολύ άγνωστο στο Ελληνικό κοινό και σίγουρα πολύ δύσκολα προσβάσιμο ακόμα και σε όσους επιθυμούν να το γνωρίσουν. Σε αυτό το πνεύμα, η παρούσα δημοσίευση των 14 φωτογραφιών και των κειμένων που το συνοδεύουν, αποτελεί πριν από όλα μια ουσιαστική προώθηση ενός επιτεύγματος φιλίας και τέχνης και κατά δεύτερον πιστοποιεί ότι η τέχνη και η φιλία μπορούν να συνυπάρχουν με αξιώσεις.