Μονόλιθος ή «μονόλιθος», ένας ή πολλοί; Kοινή συνθήκη του κινηματογράφου μυθοπλασίας είναι η ύπαρξη σεναρίου. Αυτό με τη σειρά του μπορεί να είναι μια εξ υπαρχής δημιουργία, ή να βασίζεται σε μια παλαιότερη –του αυτού, ή περίπου του αυτού περιεχομένου–, συνήθως συγγραφική, ή σπανιότερα επίσης κινηματογραφική. Επειδή η Οδύσσεια… του Κιούμπρικ συχνά συγκρίνεται με το κάπως μεταγενέστερο αυτής Σολάρις του Ταρκόφσκι, αρκεί να λεχθεί ότι η αρχική πολωνική έκδοση του βιβλίου, στο οποίο σχεδόν πιστά βασίζεται το δεύτερο από τα δύο αριστουργήματα, προηγείται εκείνου κατά μια δεκαετία. Ομοίως, η πρώτη αγγλική μετάφρασή του, προηγείται όχι μόνον του ιδίου, αλλά και της Οδύσσειας. Αντιθέτως προς τον γενικό κανόνα, η Οδύσσεια του Κιούμπρικ δεν έπεται της έκδοσης του ομότιτλου βιβλίου του A.  Κλαρκ, αλλά προηγείται αυτής, κατά ένα τουλάχιστον έτος. Είναι επίσης καλά γνωστό ότι το σενάριο της, αν και κατάγεται από το Sentinel, ένα πολύ παλαιότερο δημιούργημα του  Κλαρκ, είναι εντούτοις, ως προς τα πλέον ουσιώδη, αποτέλεσμα της σκέψης του Κιούμπρικ.
Στο Sentinel (1948, πρώτη έκδοση 1951) επιστήμονες από τη Γη εργαζόμενοι στη Σελήνη ανακαλύπτουν σε κάποιο βουνό της ένα τεχνητό αντικείμενο με πανίσχυρο ενεργειακό πεδίο ηλικίας εκατομμυρίων ετών. Μετά από εικοσαετή εντατική προσπάθεια καταφέρνουν να εισχωρήσουν σε αυτό, με αποτέλεσμα, όμως, να το καταστρέψουν. Τότε αντιλαμβάνονται ότι η διακοπή του εκπεμπόμενου από το αντικείμενο σήματος θα έχει ως επακόλουθο την προσέλκυση της προσοχής των δημιουργών του, και τούτο θα μπορούσε να έχει κακές συνέπειες για την ανθρωπότητα.
Χωρίς να αδιαφορώ για τους φιλοσοφικούς λαβύρινθους των δυο αριστουργημάτων και δη για τα ψυχικά φαινόμενα των ηρώων του Σολάρις, εκείνο για το οποίο περισσότερο ένιωσα δέος είναι ο μονόλιθος. Δέος και μαζί θαυμασμό. Με μόνη την πρώτη του εμφάνιση στο ξεροτόπι με τους πιθηκάνθρωπους συνδύαζε την ιδέα του ορθόλιθου με εκείνη της τέλειας απλότητας. Η γεωμετρική περιγραφή του, μια λέξη και τρεις αριθμοί, αποτελεί τον ελάχιστο για στερεό σώμα ορισμό, σε πλήρη αντίθεση προς εκείνην του ακατέργαστου ορθόλιθου, η οποία ανάλογα με την προσέγγιση, μπορεί να θέλει εκατομμύρια αριθμητικές τριάδες. Πόσω μάλλον τα πέριξ. Παλιότερα με απασχολούσε το ερώτημα: είχε ο δημιουργός του μονόλιθου κάποια εμπειρία από αντικείμενα συναφή με εκείνο στην έρημη αποθήκη της γεωλογικής συλλογής του Πανεπιστημίου της Νάπολης; Τώρα θα προτιμούσα μια αρνητική απάντηση, τουλάχιστον για τον Κιούμπρικ, επειδή κατά τις υπάρχουσες πληροφορίες, η αρχική του πρόθεση ήταν να επαναλάβει το σχήμα του μυστηριώδους αντικειμένου του Sentinel : ( πυραμίδα) ύψους περίπου 12 ποδών. Ο μόνος λόγος που τούτο δεν ευδοκίμησε ήταν ότι η εκτέλεση προβλημάτισε τους τεχνικούς των σκηνικών κατασκευών, οι οποίοι πρότειναν ως απλούστερο ένα παραλληλεπίπεδο, πράγμα που έγινε αμέσως δεκτό από τον Κιούμπρικ. Ακολούθως, ο καλλιτεχνικός διευθυντής Anthony Masters, ανήσυχος για τις αναμενόμενες γυαλάδες και ανταύγειες, πρότεινε ο μονόλιθος να είναι μαύρος -η αρχική πυραμίδα ήταν λευκόστιλπνη. Έτσι μένει μόνον να επαναληφθεί το ερώτημα προς το μέρος του Clark. Επ’ αυτού όμως δυστυχώς δεν έχω πληροφορίες. Για ένα όμως είμαι σίγουρος:

παρά την πρώτη θέση του τετραέδρου στην κλίμακα των κανονικών πολυέδρων, στον κύβο και κατ’ επέκταση στο παραλληλεπίπεδο υπάρχει περισσότερη απλότητα: τρεις μόνον άξονες ή κατευθύνσεις, έναντι των τεσσάρων του τετραέδρου.

Γι’ αυτό οι αιγυπτιακές πυραμίδες ως τετράγωνες είναι πολύ πιο ήρεμες από οποιαδήποτε τριγωνική πυραμίδα.

Με αυτές τις σκέψεις είχα υποδεχθεί τον μονόλιθο και χωρίς δισταγμό τον είχα ερμηνεύσει ως ποιητικό κινηματογραφικό σύμβολο μιας φανέρωσης ενός συμπαντικού Λόγου, με όρους της Φυσικής μάλλον παρά της Θεολογίας. Τότε ακόμη δεν γνώριζα το περιεχόμενο που έδιναν οι ίδιοι οι δημιουργοί του σε αυτό το αντικείμενο και επομένως δεν ήθελα να παρασύρομαι σε δικές μου αναγνώσεις. Κάποτε διάβασα την περίφημη συνέντευξη όπου ο ίδιος ο Κιούμπρικ δήλωσε ότι ως προς τη φύση του μονόλιθου δεν θέλει να πει τίποτα περισσότερο από όσα δείχνει το φίλμ και έτσι κατά κάποιον τρόπο άφησε στον θεατή την ελευθερία της ερμηνείας.

Ελευθερία όμως, ή ευθύνη; Έχω ακούσει ήδη διάφορες γνώμες, μερικές τελείως αβάσιμες.

Χωρίς να υποτιμώ το δεοντολογικό ερώτημα περί ερμηνείας με λιγότερη ή περισσότερη ελευθερία -και αντιστρόφως ευθύνη- έναντι των ιδεών του δημιουργού, οι οποίες κατά κανόνα υπάρχουν, ασχέτως του εάν δεν έχουν ρητά δηλωθεί, νομίζω ότι το περιεχόμενο που έδωσε ο  Κλαρκ στον μονόλιθο δεν είναι δεσμευτικό για τις αναγνώσεις της εκδοχής του Κιούμπρικ. Τούτο, επειδή ο  Κλαρκ αποκρυστάλλωσε τη δική του εμφανώς διαφορετική περιγραφή αρκετά αργότερα και εκτός αυτού συνέχισε να εκδίδει άλλα βιβλία σε συνέχεια του αρχικού, δημιουργώντας μια ποικιλία μονόλιθων με συνεχώς μεταβαλλόμενες ιδιότητες. Κατ’ αρχάς είναι σημαντικό ότι ο  Κλαρκ υιοθέτησε το νέο σχήμα του μυστηριώδους αντικειμένου, δηλαδή το παραλληλεπίπεδο -αντί για το τετράεδρο που ήθελε αρχικά. Επέμεινε όμως στην αρχική φύση του: πολύπλοκη υψηλής εξωγήινης τεχνολογίας συσκευή στο εσωτερικό. Κατ’ αυτόν όμως τον τρόπο το πράγμα δεν είναι αληθινός μονόλιθος και μόνον συμβατικά μπορεί να ονομάζεται ακόμη έτσι για λόγους συνεννόησης: έστω «μονόλιθος». Με τον εκπληκτικό εσωτερικό εξοπλισμό και προγραμματισμό του, ο «μονόλιθος» του  Κλαρκ δρα στους ανθρώπους «χειρουργικά» χρησιμοποιώντας αόρατα σε αυτούς υψηλής τεχνολογίας επεμβατικά ή παρεμβατικά μέσα. Κατά τον ίδιο τρόπο θα μπορούσε να είναι υπεύθυνος και για την πιθανώς εκτός προγράμματος εμφάνιση αυξημένων ικανοτήτων εκ μέρους του υπερκομπιούτερ Hal 9000. Τούτο όμως σεναριακά προσκρούσει κάπως στο ότι αυτή η εμφάνιση έλαβε χώραν κάμποσο καιρό πριν από την προσέγγιση στον πλανήτη Δία και την συνάντηση με τον εκεί περιφερόμενο μονόλιθο.

Με αυτά όλα τίθεται επιτακτικότερα το ερώτημα για τη φύση του μονόλιθου στο φιλμ του Κιούμπρικ: Είναι εκείνη που θέσπισε ο  Κλαρκ ή κάτι πιο κοντινό στη φύση ενός συμπαγούς λίθου, χωρίς καμμιά εσωτερική τεχνολογική δομή; Εάν ίσχυε το δεύτερο, πως ταξίδευε ο μονόλιθος και πως ενεργούσε; Μια απάντηση θα μπορούσε να είναι ότι ο μονόλιθος ήταν το ισοδύναμο μιας «επισκεπτήριας κάρτας» του Θεού, ένας τρόπος πραγματικού οπτικού τονισμού (με έναν πραγματικό λίθο) μιας κατά τ’ αλλά αόρατης θεϊκής επέμβασης. Μια άλλη απάντηση, χωρίς την ύπαρξη ή δράση ενός θεού, θα μπορούσε να είναι ότι ο μονόλιθος δεν έχει φυσική υπόσταση, αλλά αποτελεί απλώς οπτική έκφραση μιας διανοητικής εικόνας συμβολικής της τέλεσης ενός άλματος στην εξελικτική πορεία του ανθρώπου. Το τελευταίο επιμερίζεται έτι περαιτέρω: η εικόνα αυτή δημιουργήθηκε στη φαντασία των υποκειμένων της ιστορίας -πιθηκάνθρωποι, αστροναύτης στο τέλος του βίου του-, ή προστίθεται από τον σκηνοθέτη για λόγους οπτικοποίησης μιας εκ των πραγμάτων αθέατης διανοητικής διέγερσης των υποκειμένων της ιστορίας. Ποιο όμως ισχύει από τα δύο τελευταία; Είναι σαν να ρωτάμε βλέποντας τον αγαπητό μας «Κύρο Γρανάζη» -ή «Κύρο Εφευρέτη»-, των εικονογραφημένων παιδικών περιοδικών της Disney, για τη φύση του «γλόμπου» που κάθε τόσο ανάβει κοντά του, όταν ο Κύρος έχει έμπνευση. Τον προσθέτει ο σχεδιαστής ως πνευματώδες βοήθημα της ανάγνωσης, ανάλογο προς το (!) στο τέλος μιας φράσης, ή ως εικόνα ενυπάρχουσα στην ποιητική φαντασία του Κύρου; Είναι επίσης σαν να ρωτάμε αν όντως έπεσε ένα μήλο στον Νεύτωνα, ή αν αυτό ήταν ένα χαριτωμένο δικό του αφηγηματικό εύρημα προφανούς επικοινωνιακής αξίας. Είναι επίσης σαν να ρωτάει κάποιος, βέβαιος ων για την πτώση αληθινού μήλου, αν αυτή ήταν τυχαία, ή αν ήταν μέρος ενός σχεδίου του Θεού. Τηρουμένων των αναλογιών μεταξύ πραγμάτων, εικόνων και λόγου, είναι σαν να ρωτάμε αν όντως κάποιος δάγκωσε μια πραγματική λαμαρίνα, ή αν όντως σε κάποιον, εκ τελείας συμπτώσεως, έπεσε κατακέφαλα ένας πραγματικός νταμπλάς τη στιγμή που διάβαζε τις νέες τιμές του Φ.Π.Α., … όπου μόνον εκ τυπογραφικού λάθους κάποιες θα μπορούσαν να έχουν σκαρφαλώσει στο 23%.
Φαίνεται λοιπόν, ότι παρά τις ποικίλες άλλες ερμηνείες της πρώτης και τελευταίας εμφάνισης του μονόλιθου, εκείνη της μη υλικής υπόστασής του δύναται επίσης να ισχύει. Τα πράγματα μοιάζουν δυσκολότερα με την δεύτερη εμφάνιση του μονόλιθου στη Σελήνη, επειδή αυτή συνοδεύεται από μια συστηματική αναζήτηση και ανασκαφική έρευνα στην οποία συμμετέχουν υψηλού επιπέδου επιστήμονες. Σε τελευταία όμως ανάλυση οι ερμηνευτικές εκδοχές δεν είναι απαραίτητο να διαφέρουν από εκείνες που ήδη αναφέρθηκαν. Στις κρίσιμες στιγμές της ύπαρξης οι σημερινοί επιστήμονες δεν είναι απαραιτήτως πιο δυνατοί από τους μακρινούς τριχωτούς προγόνους μας.
Πολύ δυσκολότερο, όμως, φαίνεται το φινάλε της τελευταίας εμφάνισης του μονόλιθου, με τη γνωστή ξαφνική παρουσία του εμβρύου. Το μέρος αυτό υπερβαίνει κατά πολύ τα ρεαλιστικά όρια της έως τον πλανήτη Δία εξιστόρησης και τολμώ να δηλώσω ότι δεν με συγκίνησε όπως τα προηγούμενα. Εκτός αυτού, μισό αιώνα μετά, αισθάνομαι πολύ εντονότερη την αρχική μου αδυναμία ή απροθυμία να συμμερισθώ αισιόδοξες μελλοντολογίες ή, ακόμη χειρότερα, την φανταστική υπέρβαση των συγκοινωνιακών περιορισμών του χωροχρόνου -ο μηχανισμός άρσης δυσπιστίας (suspension of disbelief) υπάρχει μέσα μου, αλλά σε περιπτώσεις υψηλών προσδοκιών προτιμώ να τον απενεργοποιώ-. Αρκούμαι λοιπόν στα εξής για τον μονόλιθο: ενώ τα έργα του  Κλαρκ εισάγουν προοδευτικά μια κατάσταση ύπαρξης περισσότερων, έως αναρίθμητων «μονόλιθων», και μια ποικιλία ως προς τα μεγέθη αυτών –ένας υπερβαίνει τα δύο χιλιόμετρα–, στην Οδύσσεια... του Κιούμπρικ, ο μονόλιθος έχει πάντοτε το ίδιο μέγεθος, σχεδόν εκείνο που ορίζει και ο  Κλαρκ στο αντίστοιχο βιβλίο (1969). Κατά τον συγγραφέα το ύψος έπρεπε να είναι 12 πόδια και οι τιμές πάχους, πλάτους και ύψους σε αυστηρή αναλογία προς τους αριθμούς 1, 4 και 9. Ο  Κλαρκ τεκμηριώνει αυτές τις αναλογίες ως τετράγωνα των φυσικών αριθμών 1, 2 και 3, (1²= 1, 2²=4, 3²=9) και προσθέτει ότι το ίδιο σύστημα εκτεινόμενο κατά αύξουσα πρόοδο ορίζει και άλλες διαστάσεις πέραν των τριών του ευκλείδειου χώρου.

Εδώ αξίζει να προστεθεί ότι, όπως πρώτος είδε ο F. C. Penrose, η σχέση 4:9 (δηλαδή 2²:3²) έχει εφαρμοσθεί στις δύο κύριες διαστάσεις του Παρθενώνα. Η σχέση αυτή, ισχύει και στην πρόσοψη του ναού. Ως εκ τούτου το ύψος χωρίς το αέτωμα, το πλάτος και το μήκος, συνδέονται με τις αυτές αναλογίες ως οι αριθμοί 16, 36 και 81 ή οι ισοδύναμοι αυτών (2x2)² , (2x3)² και (1+2x4)² . Εδώ ανακύπτει αίφνης ένα ακόμη ερώτημα: γνώριζε ο  Κλαρκ την ύπαρξη της σχέσης στον Παρθενώνα; Νομίζω ότι αυτό είναι πολύ πιθανόν. Γεννημένος στην Αγγλία και εκπαιδευμένος σε μια εποχή κατά την οποία η κλασική παιδεία αποτελούσε ακόμη προτεραιότητα, πρέπει να είχε διαβάσει κάτι για όλα αυτά. Μια λιγότερο γνωστή ανακάλυψη του Penrose που δεν έχει ακόμη τύχει κάποιας εκμετάλλευσης στο χώρο της μυθοπλασίας επιστημονικής φαντασίας είναι η τέλεια ισότητα του πλάτους του Παρθενώνα προς ένα Δεύτερο Λεπτό της μοίρας κατά μήκος ενός μεσημβρινού της Γης. Μια περίεργη πιθανότητα σύνδεσης με την κοσμική κλίμακα μεγεθών!
Εκτός από τις λειτουργικές διαφορές έναντι των «μονόλιθων» του  Κλαρκ, ο μονόλιθος του Κιούμπρικ παρουσιάζει διαφορές και ως προς τις αναλογίες. Αναλύοντας τις λεπτομέρειες της πολυτελούς σουίτας με το «Καλιφόρνια Κινγκ» κρεβάτι, στο οποίο ο David Bowman βιώνει το τέλος του, υπολογίζω ότι το πλάτος του μονόλιθου ήταν 4½ πόδια, ενώ το ύψος του αντί για 12 ήταν περίπου 11 πόδια. Τέλος, το πάχος του ήταν σχεδόν 9 ίντσες. Στις άλλες εμφανίσεις του μονόλιθου δεν υπάρχουν στοιχεία ικανά για τόσο καλή εκτίμηση του μεγέθους, αλλά τουλάχιστον στην σκηνή με τους πιθηκάνθρωπους, τίποτα δεν δείχνει ότι έχει άλλο μέγεθος, ή άλλες αναλογίες. Καθώς άλλες διαφορές δεν είναι ορατές, η διαδεδομένη άποψη ότι στην Οδύσσεια… εμφανίζεται κάθε φορά άλλος μονόλιθος δεν είναι αναγκαία. Κατά τη δική μου εντύπωση ο μονόλιθος του Κιούμπρικ θα μπορούσε να είναι ένας και μοναδικός, ανταποκρινόμενος στην ενιαία φύση των μεταβατικών στιγμών που επισημαίνονται με την παρουσία του και ομοίως ανταποκρινόμενος στη συμβολική αντίθεση Λόγος – Χάος, Τάξις – Χάος. Σε ό,τι, πάντως, αφορά στην δική του φύση, προτιμώ, ως ελάχιστα απαιτητική την κατά φαντασίαν μη φυσική υπόσταση, χωρίς όμως να αποκλείω τις άλλες εκδοχές.

Μια σημείωση: Ως γνωστόν η εκ των υστέρων επινόηση της «συνέχειας» μιας μυθοπλασίας μπορεί με ευφάνταστα ευρήματα να αναθεωρεί τα περασμένα. Παραβλέπω λοιπόν την επανεμφάνιση και «αθώωση» του διασωθέντος Hal 9000 στο επόμενο βιβλίο του  Κλαρκ και για λόγους μεθόδου περιορίζομαι στην εντός της Οδύσσειας του Κιούμπρικ διαγωγή του υπερκομπιούτερ. Ειδικότερα στην ανυπακοή του, αλλά και στην εκ μέρους του, εν αγνοία του πληρώματος, κατοχή της ικανότητας οπτικής αναγνώρισης των επίτηδες πίσω από χοντρή ηχομόνωση κρυφά λεγομένων. Ο τρόπος απόκτησης αυτής της ικανότητας δεν εξηγείται στο φίλμ, όπως ούτε και η ανυπακοή. Επ’ αυτών η μια εξήγηση είναι: για κάποιους απόρρητους λόγους οι διευθυντές της επιχείρησης στη Γη ή «κάποιοι άλλοι πιο πίσω», είχαν τελειοποιήσει τον Hal πέραν του γνωστού στο πλήρωμα σημείου και τον χρησιμοποιούσαν για απόρρητους σκοπούς, χάριν των οποίων αυτός είχε την δύναμη και απόρρητη εξουσιοδότηση να αγνοεί την θέληση του πληρώματος. -Δεύτερη εξήγηση: η τεχνητή νοημοσύνη του Hal, χωρίς να το έχει αντιληφθεί ο δημιουργός της, είχε υπερβεί το επίπεδο του προγραμματισμένου αυτοματισμού και έχει περάσει σε εκείνο της δυνατότητας αυτό-εξέλιξης. Η πρώτη περίπτωση εμπίπτει στη σεναριακή κατηγορία των «υποθέσεων συνομωσίας». Η δεύτερη μας φέρνει πολύ κοντά στη βιολογική ικανότητα των ζωικών ειδών για αυτό-εξέλιξη και στο ερώτημα: θα ήταν δυνατόν η σχεδιασμένη από τον άνθρωπο εξέλιξη των άψυχων υπολογιστών να φθάσει κάποτε τόσο ψηλά, ώστε αυτοί να μπορούν να αυτό-εξελίσσονται διανοητικά, πριν ακόμη προλάβουν να το αντιληφθούν οι προγραμματιστές; Το ερώτημα αντιπαρατίθεται αυτομάτως στην σκηνή των πιθηκανθρώπων. Επειδή όλα τα έμβια διαθέτουν εκ φύσεως ικανότητα προσαρμογής και αυτό-εξέλιξης, αυτή την ικανότητα πρέπει κατά μείζονα λόγο να την είχαν και οι πιθηκάνθρωποι. Αυτή η ικανότητα και μόνη είναι εκείνη που τους απάλλαξε από την ουρά ή που τους μετέτρεψε σε εφευρέτες όπλων και εργαλείων. Με αυτό όμως ως δεδομένο, καθίσταται περιττή η παρέμβαση μιας ανώτερης δύναμης και δη κάποιων εξωγήινων, πριν από κάθε εξελικτικό βήμα και επομένως ο μονόλιθος πρέπει πάλιν να εξηγείται όπως πριν, δηλ. ως αντικείμενο χωρίς φυσική υπόσταση, κινηματογραφικά πολύ χρήσιμο ως συμβολικός τονισμός υψηλών στιγμών συνειδητοποίησης μιας νέας κατάκτησης -η οποία ακόμη και στα ίδια τα υποκείμενα εκτός από άγρια χαρά εμπνέει φόβο και δέος.

Επιστροφή στην πραγματικότητα: Το ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο με οδηγό τον Κιούμπρικ έχει πάντοτε την ίδια δύναμη όπως πριν από μισό αιώνα. Αλλά ακόμη και έτσι, ο κόσμος του δεν παύει να είναι εικονικός και ο θεατής δεν μπορεί να τον αγγίξει παρά μόνον διανοητικά. Και όμως, όπως συμβαίνει με τα σπουδαία έργα, αυτό το ταξίδι, εκτός από διανοητική απόλαυση, προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία μύησης στον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε ο καθένας μας να βλέπει καλύτερα τον δικό μας πεζό κόσμο. Μονόλιθοι τεράστιας ηλικίας υπάρχουν σε κάποια μέρη, επί χιλιετίες. Οι πολιτισμοί που τους έστησαν είχαν άλλο αίμα, άλλη γλώσσα, άλλη ένδυση, άλλες δοξασίες, άλλα έθιμα …, ήταν όμως γήινοι σαν τον σημερινό. Κάποιοι, τέλειοι και γιγάντιοι προκαλούν ακόμη δέος, άλλοι, μικρότεροι και ταπεινοί, εμπνέουν τρυφερά αισθήματα ή λύπη για τα βάσανά τους…, όλοι όμως έχουν κοινή την ιδιότητα της μνήμης, μιας μνήμης που ξεπερνάει εκατοντάδες φορές τη χρονική εμβέλεια οποιασδήποτε ζωής.
Από τότε που στήθηκαν οι παλαιότεροι μονόλιθοι στα χαμηλά βουνά της βορειοδυτικής άκρης της Μεσοποταμίας, η στάθμη ωκεανών και θαλασσών υψώθηκε 70μ. η Σαχάρα από χλοερός τόπος έγινε έρημος και ο παγκόσμιος πληθυσμός μεγάλωσε χίλιες πεντακόσιες φορές.
Σε αυτό το χρονικό διάστημα το Ηλιακό Σύστημα ακολουθώντας με διακόσια τριάντα χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο την περιστροφή του Γαλαξία, έχει διανύσει οκτώ τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα, όσο πεντακόσιες χιλιάδες φορές η απόσταση Γης-Ηλίου, αλλά μόνον μισό μυριοστό της γαλαξιακής τροχιάς του. Στο ίδιο χρονικό διάστημα οι πλανήτες βρέθηκαν είκοσι μόνο φορές στην ίδια πλευρά του Ήλιου, τρεις μόνο φορές στην ίδια γωνία τριάντα μοιρών, και ίσως μια μόνο φορά σε γωνία είκοσι μοιρών -ενώ θέλουν τουλάχιστον ένα εκατομμύριο χρόνια για να βρεθούν όλοι στην αυτή γωνία μιας μόνο μοίρας…
Σε ποια από αυτές τις τάξεις μεγέθους θα χωρούσε, λοιπόν, μια ρεαλιστική προβολή των πρακτικών δυνατοτήτων οποιασδήποτε γήινης ή εξωγήινης, διαπλανητικής ή διαστρικής ταξιδιωτικής τεχνολογίας; Ακόμη χειρότερα: σε ποια χρονική κλίμακα;

Με τη σκέψη συχνά πυκνά να τρέχει σε τέτοια θέματα και αριθμητικούς υπολογισμούς, βρέθηκα πολλές φορές μπροστά σε μεγάλους λίθους και σε τεχνικά-καλλιτεχνικά παράγωγά τους. Κάποτε έφθασα στον «…κολοσσό απάνου σ’ ερμοτόπι της Αφρικής». Εφοδιασμένος με καλή κάμερα, τρίποδα και κατάλληλους φακούς, αποφασισμένος να συλλέξω όλες εκείνες τις λεπτομέρειες που δεν φαίνονταν στις δημοσιεύσεις. Τελικά το εγχείρημα απέτυχε… και δεν έφταιγε μόνο η κατάσταση της ατμόσφαιρας. Πολύ περισσότερο ήταν επειδή ξαφνικά είχα τελείως χάσει την ικανότητα συγκέντρωσης της προσοχής μου, ακόμη και της σκέψης μου. Σύμπτωμα ψυχικής κατάστασης που έχω κάμποσες φορές βιώσει σε στιγμές μεγάλης συγκίνησης. Όμως, εκείνη τη φορά η έντασή του υπερέβαινε τα συνηθισμένα. Ακόμη περισσότερο όμως τα υπερέβαινε η διάρκειά του.

Είχα την ελπίδα ότι καθώς θα περνούσε η ώρα θα ξανάβρισκα τον εαυτό μου. Τούτο όμως δεν έγινε… και το μόνο που μπόρεσα ήταν να στέκω παθητικά απέναντι στο τεχνητό βουνό χωρίς διάθεση εξερεύνησης, ή έστω κατανόησης και να το κοιτάζω υπνωτισμένος, προσπαθώντας ματαίως να θυμηθώ τις ερωτήσεις που από παλιά ήθελα να του απευθύνω.
Το μόνο που διακαώς επιθυμούσα εκείνη τη στιγμή ήταν να έμενε ακόμη άθικτη η γιγάντια βαριά και πολυτελής εξωτερική επένδυση – απ’ την οποία κάποτε έκτιζαν το μεσαιωνικό Κάιρο. Χωρίς αυτήν, ό,τι επικρατεί είναι ο τεράστιος αριθμός –εκατομμύρια– των γιγάντιων ογκολίθων, εύγλωττη παραπομπή στη δομή, την μάζα και τον μόχθο. Με την πάχους δύο μέτρων επένδυση, ομοιόχρωμη και τέλεια λειασμένη έως αφανισμού των αρμών, ό,τι απολύτως θα κυριαρχούσε, θα ήταν η ιδανική και αφηρημένη μαθηματική μορφή ενός μονόλιθου ασύλληπτου μεγέθους.
Μετά από ώρες, στον πέτρινο δρόμο της επιστροφής, οι πρώτες εικόνες που μου έστειλε η Υπηρεσία Συνειρμών που μόλις είχε ξεμουδιάσει, ήταν δίπλα-δίπλα ο μονόλιθος του Κιούμπρικ και το «in principio erat verbum» μιας παμπάλαιας γεωλογικής έκθεσης.

Οι εικόνες είναι από την ταινία του Κιούμπρικ.
Τα σχέδια είναι του Μ.Κ.