«Γελοιογραφία είναι να βάζεις το κεφάλι ενός αστείου στο σώμα μιας αλήθειας», είχε πει ο Τζόζεφ Κόνραντ. Αν και καθ’ ύλην… αναρμόδιος, ο μεγάλος συγγραφέας περιέγραψε με ακρίβεια τη βαθύτερη ουσία αυτών των έργων. Τη διαχρονικότητα της ρήσης του επιβεβαιώνουν οι γελοιογραφίες που παρουσιάστηκαν εφέτος στο Διεθνές Σαλόνι Γελοιογραφίας World Press Cartoon, με έδρα το Caldas da Rainha της Πορτογαλίας.

Το πιο διάσημο φεστιβάλ του είδους, που διακρίνεται γιατί σε αυτό συμμετέχουν αποκλειστικά επαγγελματίες σκιτσογράφοι (συνεργάτες εφημερίδων, περιοδικών και ιστοσελίδων), φιλοξένησε εφέτος 195 δημιουργούς από διάφορες χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα. Οι γελοιογραφίες αυτών των ιλαρών… Φρανκενστάιν πιστοποιούν τη ρήση του Κόνραντ: «συρράπτουν» τα κεφάλια επιτυχημένων αστείων στο σώμα μιας, πικρής συχνότατα, αλήθειας.

«Το καλύτερο σημείο συνάντησης για γελοιογραφίες και γελοιογράφους από ολόκληρο τον κόσμο», σύμφωνα με το σλόγκαν του φεστιβάλ, παρουσίασε 277 έργα που δημοσιεύτηκαν στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο τη χρονιά που μας πέρασε. Οι δημιουργοί τους διεκδίκησαν το Μεγάλο Βραβείο (Grand Prix), καθώς και τα τρία βραβεία που απονέμονται στις κατηγορίες Editorial Cartoon (γελοιογραφίες που συνοδεύουν άρθρα γνώμης), Καρικατούρα και Gag Cartoon (γελοιογραφίες με ελεύθερη θεματολογία). Βάσει του κανονισμού, ο νικητής μιας από αυτές τις τρεις κατηγορίες διεκδικεί, παράλληλα, το Grand Prix.

Στη φετινή διοργάνωση το επίζηλο Μεγάλο Βραβείο δόθηκε στην Ιταλίδα Marilena Nardi. Η εξαιρετική γελοιογραφία, με τίτλο «Ελευθερία της έκφρασης», δικαίως της χάρισε το 1ο βραβείο στην κατηγορία Editorial Cartoon και, κατ’ επέκταση, το Grand Prix του φεστιβάλ. Τα βραβεία των δύο άλλων κατηγοριών δόθηκαν στον Βέλγο O-Sekoer (Καρικατούρα) και στον Σέρβο Ub (Gag Cartoon).

Το «παρών» στη διοργάνωση έδωσαν εφέτος 48 χώρες. Η πιο εντυπωσιακή παρουσία, τόσο σε αριθμό συμμετοχών όσο και σε ποιότητα έργων, είναι αυτή του Ιράν: 25 σκιτσογράφοι με 31 γελοιογραφίες. Ακολουθούν η Βραζιλία (18 σκιτσογράφοι, 32 γελοιογραφίες) και η Σερβία (11 σκιτσογράφοι, 15 γελοιογραφίες). Η γεωγραφική γκάμα είναι ευρεία, με τη συμμετοχή χωρών όπως η Κούβα, η Ινδονησία, το Καζαχστάν ή το Περού. Παρά τα ανελεύθερα καθεστώτα που κυριαρχούν σε κάποιες χώρες, οι γελοιογράφοι καταφέρνουν να διατυπώσουν καίρια σχόλια μέσα από τους παραμορφωτικούς καθρέφτες της σάτιρας.

Στην παρέλαση των φετινών έργων, αναπόφευκτοι πρωταγωνιστές ήταν ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ και ο Βορειοκορεάτης ομόλογός του, Κιμ Γιονγκ Ουν, που έδωσαν άφθονη τροφή στους σκιτσογράφους. Ειδικά ο Ντόναλντ Τραμπ αποδείχθηκε ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης. Το διαβόητο μαλλί του προσομοιώθηκε με το «Μεγάλο Κύμα» του Χοκουσάι, στην ευρηματική γελοιογραφία του Πορτογάλου Antonio Jorge Goncalves. Ακόμα πιο εντυπωσιακή είναι μια καρικατούρα του Αμερικανού προέδρου, που διατηρεί τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά του, αν και δημιουργήθηκε με… σαλάμια και μια μπανάνα για μαλλί στο (φωτογραφικό επί της ουσίας) έργο του Μεξικανού Asier.

Κινούμενος σε εντελώς διαφορετική κατεύθυνση, ο σπουδαίος Ρώσος σκιτσογράφος Igor Smirnov εκφράζει μια νοοτροπία που χαρακτηρίζει πολλούς ομότεχνους συμπατριώτες του: με το ασπρόμαυρο έργο του μιλάει για τον χρόνο που περνάει σαρώνοντας την εφήμερη επικαιρότητα.

Η ελληνική παρουσία ήταν εφέτος ολιγάριθμη, αλλά δυναμική. Συντονισμένος με τη διεθνή επικαιρότητα, ο Δημήτρης Γεωργοπάλης δημιούργησε ένα… πολεμοχαρές πορτρέτο του Κιμ Γιονγκ Ουν. Ο Βορειοκορεάτης ηγέτης εμφανίζεται ξανά, παρέα με τον Ντόναλντ Τραμπ, σε έναν επικίνδυνο αγώνα τένις που έστησε ο Πάνος Μαραγκός. Ο Γιάννης Ιωάννου σχολιάζει με τον δικό του τρόπο την Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων, ενώ ο Βασίλης Παπαγεωργίου επινόησε μια νέα Σκάλα της Οδησσού, όπου τον ρόλο της τσαρικής αστυνομίας παίζουν οι διεθνείς αγορές. Ελληνικό χρώμα είχε επίσης η φετινή κριτική επιτροπή του διαγωνισμού, με τη συμμετοχή του (βραβευμένου παλαιότερα) σκιτσογράφου Μιχάλη Κουντούρη.

«Φθάσαμε στην 13η διοργάνωση του World Press Cartoon, σε καιρούς που χαρακτηρίζονται από τεράστιες κοινωνικές εντάσεις, από πολέμους που αυξήθηκαν σε σχέση με την περυσινή χρονιά, από το διαρκές δράμα των προσφύγων», λέει ο καλλιτεχνικός διευθυντής του φεστιβάλ (και πολυβραβευμένος σκιτσογράφος), Antonio Antunes. «Σαν να μην έφθαναν όλα αυτά, ένας καινούριος ιός έχει προσβάλλει τις κοινωνίες μας, κάνοντας περισσότερο σοβαρή και συστηματική την κρίση που βιώνουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Και αυτός δεν είναι άλλος από τη συντονισμένη διάδοση των fake news».

Οι ενορχηστρωμένες ψευδείς ειδήσεις δεν είναι, φυσικά, κάτι καινούριο. Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι στις μέρες μας αυτές οι κατ’ ευφημισμόν ειδήσεις διασπείρονται, χάρη στην τεχνολογία, με ανεξέλεγκτους ρυθμούς. «Οι σύγχρονοι ψεύτες είναι “επιστήμονες” στο εμπόριο εξαπάτησης του κοινού. Έχουν καταστεί ισχυρά όπλα, ικανά να εκλέξουν προέδρους και να πουλήσουν αυταπάτες», υπογραμμίζει ο Antonio Antunes. «Η άμυνα του κοινού πρέπει να βασίζεται στην προσοχή και στην επαγρύπνηση για όσα διαβάζει ή ακούει, επιβραβεύοντας εκείνους που σέβονται τους κανόνες της δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Έχοντας αυτά ως οδηγό, το World Press Cartoon αποτελεί βήμα αδέσμευτης έκφρασης, με έργα που αντανακλούν σατιρικά την ουσία των πραγμάτων».