ΣΤΙΓΜΑΤΑ

Αν οι εποχές κρίσεων είναι εποχές αβεβαιότητας, τότε η ποίηση μπορεί να γίνει, σε μια τέτοια περίοδο, καταφυγή για κάποιους ή και ανάγκη. Γιατί απ’ τη φύση της η τέχνη –και ειδικότερα, λόγω του συγκεκριμένου γλωσσικού κώδικά της, η ποίηση– αμφισβητεί τις βεβαιότητες.Υποσκελίζει τις λογικές σταθερές και θέτει στο κέντρο της σκέψης την α-πορία ακόμη κι όταν προτείνει δικό της πόρο.
Εκφράζει την εποχή; Ναι, αλλά όχι γιατί σε πρώτο επίπεδο την αποτυπώνει –αυτό κι όταν συχνά γίνεται υποτάσσει την ποίηση στην δημοσιογραφία– αλλά γιατί εκφράζει την βαθύτερη αβεβαιότητα της ύπαρξης –ό,τι πιο σταθερό στην αντίληψη και αίσθηση των ανθρώπων, το αβέβαιο!– Την άλλη εκδοχή, το δίσημο, εκφράζει η ποίηση, την κεκρυμμένη σοφία, την για πολλούς αφέλεια, μ’ έναν λόγο την αίρεση του σταθερού, την ακύρωση του πραγματισμού, την διεύρυνση των λογικών ορίων, την υπέρβαση, τον εναγκαλισμό του αγνώστου, του απίθανου που με λέξεις πιθανοποιείται.
Το αόρατο, άλλωστε, πάντοτε βρίσκει τρόπο να εμφιλοχωρεί στη ζωή, ως πιθανότητα, ως πρόκληση στοχασμού, ως προσδοκία κάποτε, αλλά και πιο συχνά ως απειλή. Οι μαγγανείες των λέξεων άλλοτε το ξόρκιζαν, άλλοτε το προκαλούσαν. Με την ενέργεια τους, στην έντεχνη σύμπλεξή τους, στην ποίηση, οι λέξεις γίνονται παραβολικοί καθρέφτες του. Ωστόσο ακόμη κι αν το φέρουν πιο κοντά, ακόμη κι αν το κατονομάζουν –προβάλλοντας σε αυτό την γνώση μας για το οικείο– το αθέατο παραμένει άγνωρο, ανεξερεύνητο, ξένο. Ακόμη κι όταν το υπερβαίνουν, αυτό είναι εκεί να δείχνει το όριο, να χλευάζει κάθε βεβαιότητα, κάθε προγραμματισμό, κάθε πρόβλεψη για το αύριο.
Με τη σκαπάνη των συμφώνων, με την ιλύ των φωνηέντων προσπαθούμε να αποκαλύψουμε από μέσα μας κάτι, κάτι στοχαστικό διαισθητικό, παρηγορητικό, δυναμικό, κάτι. Κάτι που θα δώσει όψη, καθαρό περίγραμμα και φως στην ασάφεια μιας θολής εικόνας. Κάτι, που όπως γράφει ο Οδυσσέας Ελύτης «Θα σου σταθεί βοηθός και αφού πεθάνεις». Κάτι ομόλογο αλλά και αιρετικό της αβεβαιότητας, κάτι σταθερό στην συνεχή αλλαγή του.

Ασφαλώς χρήσιμες θα φανούν οι μάσκες σε άτομα που θα κυκλοφορούν μετά την υποχώρηση ή επιστροφή του ιού. Θα είναι χρήσιμες, παραδείγματος χάριν, για την ανάληψη χρημάτων από τράπεζες. Ήδη τη Μεγάλη Πέμπτη, φορώντας χειρουργική μάσκα κατά του κορωνοϊού και κρατώντας πιστόλι, άγνωστος που απομακρύνθηκε με άγνωστο μέσο απέσπασε άγνωστο χρηματικό ποσό από υποκατάστημα επί της Συγγρού στο Κουκάκι, σύμφωνα με κατατοπιστικό ρεπορτάζ.
Επίσης χρήσιμες είναι για τη διενέργεια εκλογών, όπως στη Νότιο Κορέα στα μέσα Απριλίου, όταν ο κεντροαριστερός κυβερνητικός συνασπισμός συγκέντρωσε το υψηλότερο ποσοστό μετά τη μετάβαση της χώρας στη δημοκρατία το 1987, κερδίζοντας 180 από συνολικά 300 έδρες. Πριν ψηφίσουν, γινόταν έλεγχος της θερμοκρασίας των ψηφοφόρων και απολύμανση χεριών, στα οποία μετά φορούσαν πλαστικά γάντια μίας χρήσης. Σε χωριστούς εκλογικούς θαλάμους ψήφισαν όσοι είχαν υψηλή θερμοκρασία ή δεν φορούσαν μάσκα.
Εκλογολόγοι ήδη υποψιάζονται μία νέα αντίληψη περί μυστικής ψηφοφορίας, που θα μπορούσε να γενικευτεί, με θερμομετρήσεις αντί για σφυγμομετρήσεις του εκλογικού σώματος και εξυγίανση εταιρειών δημοσκοπήσεων, ενώ χρήσιμες μπορεί να φανούν οι μάσκες και για ζευγάρια που λόγω αποκλεισμού έχουν παραγνωριστεί. 
Στην Ελλάδα, ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού χωρίς συμπτώματα άνοιας ίσως θυμούνται την επιτυχία της Μάσκας, ιδίως στις αρχές της. Πρώτος διευθυντής του περιοδικού ήταν ο Απόστολος Μαγγανάρης, στον οποίο αποδίδεται η μετονομασία της στήλης των «σταυρωτών λέξεων» σε «σταυρόλεξο», όταν εργαζόταν στην εφημερίδα Τα Νέα. Δεν έχουν καταγραφεί εναλλακτικές ονομασίες – όπως ημισεληνόλεξο; – για μη Χριστιανούς. 
Στις περισσότερες από δώδεκα ποιητικές συλλογές του πρωτοπόρου του περιοδικού τύπου Απόστολου Μαγγανάρη περιλαμβάνονται και «μασκοφορεμένες», δηλαδή δύο βιβλία με ποιήματα σε ύφος άλλων ποιητών και τίτλο «Ύφη και στυλ» (Α΄, 1979 και Β΄, 1980), «A la manière de …» 120 ποιητών και 89 ποιητών αντιστοίχως. 

Μίμηση & πρωτοτυπία
Γενικότερα, η μίμηση μπορεί να οδηγήσει στην πρωτοτυπία, ενώ ακαθοδήγητη η πρωτοτυπία οδηγείται σε αδιέξοδο. Επομένως, απαραίτητη ίσως αποδειχθεί κάποια εξωτερικής έμπνευσης επιλογή στο είδος της μάσκας και στο πώς θα φορεθεί, αν μάλιστα ουρές σε κομμωτήρια και κουρεία δεν επιτρέψουν να ψαλιδιστούν ουρές σε μαλλιά εγκαίρως.
Για να διευκολυνθεί η αναζήτηση έμπνευσης σε σχέση με τις επιλογές αυτές, τουλάχιστον από εκείνους που αποκάλυψη και απόκρυψη διασταυρώνουν σε χάρτες της λογοτεχνίας, επείγει να καταρτιστούν κατάλογοι μασκοφόρων ηρώων και ηρωίδων. Πρόβλημα πρόσβασης σε συμπληρωματικές πληροφορίες δεν θα υπάρξει σε καιρούς διαδικτυακής πανδημίας.
Έχοντας επιβιώσει σε πέτρινα χρόνια, όσοι πέρασαν από λίθινη εποχή σε εποχές μετάλλων ανακαλούν όχι μόνον τον «άνθρωπο με τη σιδερένια μάσκα» του Αλεξάνδρου Δουμά πατρός (που αντιμετωπίζει τον δίδυμο αδελφό του, Λεονάρντο ντι Κάπριο), αλλά και το «φάντασμα της όπερας» που ζει σε κατακόμβες, που θα απέφευγε ένα «ballo in maschera» του Βέρντι, ενώ «πολύ κακό για το τίποτε» συνιστά χορός μεταμφιεσμένων του Σαίξπηρ στον οποίο, αν ως Ρωμαίος και όχι ως συμπατριώτης του Κίρκεγκωρ συμμετείχε ο Άμλετ, πιθανότερο ήταν να αναρωτηθεί: «να παντρεύεται κανείς ή να μην παντρεύεται;».
Εφόσον ποτέ δεν πέφτουν οι μάσκες στη Βενετία ή αλλού, όταν ο τουρισμός δεν είναι πλέον ζήτημα ξένων, αλλά ξενιστών, είναι εύλογο να αμφισβητείται η ετυμολογία της μάσκας. Ποια ρίζα κρύβεται πίσω της; Κακολογώντας ή όχι τον Ησύχιο, υπάρχει περίπτωση να πρόκειται για αντιδάνειο; Μήπως υποκρύπτει γαλλικό, υστερολατινικό (όπου masca προσωπίδα, αλλά και μάγισσα, δαίμονας), ισπανικό και αραβικό «πρόσθετο (καλυμμένο με φούμο;) πρόσωπο»;
Πολύ πριν προβληθεί η Περσόνα του Μπέργκμαν, ετυμολογικά συσχετίζονταν person, persona και personare (δηλαδή «ακούγομαι δια μέσου», όπως μέσα από μάσκα ακούγεται ο ηθοποιός). Άλλοι λεξικογράφοι ωστόσο παρέπεμπαν στο ετρουσκικό phersu, ενώ υπενθύμιζαν και την Περσεφόνη. Persona ονομάζεται, από το 1917, «η προς τα έξω ή κοινωνική προσωπικότητα» στην ψυχολογία του Γιουνγκ. Ήδη το 1909 ο όρος είχε χρησιμοποιηθεί από τον Έζρα Πάουντ με τη σημασία του λογοτεχνικού χαρακτήρα που εκπροσωπεί τη φωνή του συγγραφέα.

Μάσκαρα & καθρέφτης
Εν πάση περιπτώσει, πολλοί θεωρητικοί της αισθητικής – μασκαράδες ή όχι – θεωρούν το «στάδιο της μάσκαρα» πολύ πιο σημαντικό από το «στάδιο του καθρέφτη». Όσο αμέριμνα και αν καθρεφτίζεται στο νερό ο Νάρκισσος, κανόνα στο αρχαίο θέατρο αποτελούν τα προσωπεία, που καταγράφει το Ονομαστικόν, το μόνο έργο του Ιούλιου Πολυδεύκη που διασώθηκε, σε συνεπτυγμένη μορφή, και συνιστά λεξικογραφικό θησαυρό οδοντιατρικών γνώσεων.
Τη μάσκα του Αγαμέμνονα έψαχνε ένας με Σοφία παντρεμένος Γερμανός, ο Σλήμαν, ενώ χρυσές νεκρικές προσωπίδες αρχαιολογούνται στην Ασία και στην επικράτεια των Ίνκα. Η διασημότερη πάντως μάσκα θανάτου παραμένει αυτή του νεαρού Τουταγχαμών, ο τάφος του οποίου ανακαλύφθηκε στις 4 Νοεμβρίου 1922, ημέρα που έφταναν στην Καλαμαριά Θεσσαλονίκης οι πρώτοι πρόσφυγες από τη Σμύρνη.
Ανανεώνοντας τον ρόλο του Σκαραμούς, ο φίλος του Μολιέρου Νεαπολιτάνος ηθοποιός της commedia dell’ arte Tiberio Fiorillo αφαίρεσε την παραδοσιακή προσωπίδα, κάνοντας το ασβεστωμένο του πρόσωπο μάσκα από γκριμάτσες. Έχοντας μια φορά ηρεμήσει τον δύο ετών διάδοχο και μετέπειτα Λουδοβίκο ΙΔ΄, που έκλαιγε, του εδόθη εντολή να επισκέπτεται κάθε βράδυ τα ανάκτορα για να τον διασκεδάζει. Κάποιοι κριτικοί πίθηκο του Σκαραμούς αποκαλούσαν τον Μολιέρο, που σε γκραβούρα εμφανίζεται να μιμείται τις γκριμάτσες του με τη βοήθεια καθρέφτη.
Με μάσκες να αποτελούν εξάρτυση της στολής των Σαμουράι, στο ιαπωνικό Νο καταγράφονται πάνω από 120 διαφορετικές θεατρικές μάσκες. Στην Ιαπωνία καθιερώθηκε να φορούν χειρουργικές μάσκες στην πανδημία το 2009 της μεταλλαγμένης γρίπης των χοίρων (H1N1). Από σύνεργα ατομικής προστασίας οι μάσκες αυτές μεταμορφώθηκαν σε εμβλήματα ιαπωνικής συλλογικής ταυτότητας και κοινωνικής ευθύνης, σύμφωνα με τη Nanako Shirai. Οι Εξομολογήσεις μιας μάσκας είχαν εκδοθεί δύο δεκαετίες πριν ο Γιούκιο Μισίμα με τον εραστή του τελετουργικά αυτοκτονήσουν.

Ζωή & θάνατος
Κουκούλες και μάσκες από μαντίλια ή άλλα υλικά επίσης προτιμούν καταδότες που συνεργάζονται με κατακτητές, όπως και όσοι θα ήθελαν να μετριάσουν τις επιπτώσεις δακρυγόνων σε διαδηλώσεις ή συναισθηματικά επιθετικών σκηνών σε δακρύβρεκτες αναπαραστάσεις. Με καταγωγή από αρχαία δρώμενα, μάσκες δεν ξεμυτίζουν μόνο σε θεατρικές, χορευτικές, μεταφυσικές, συνωμοτικές και άλλες τελετουργίες, αλλά δηλώνουν παρών με τους εκάστοτε εικαστικούς τρόπους. «Πρωτόγονες» μάσκες αναβιώνουν στον κυβισμό. Και στη μουσική κάποιοι ήχοι μασκαρεύονται ή καμουφλάρονται ώστε να ακούγονται αλλιώς.
Μάσκες εμφανίζονται ή κρύβονται σε κάθε πτυχή της ζωής και του θανάτου. Η κοινωνιολογία δεν πάει πίσω. Στο Μεξικό μάσκες άρχισαν να χρησιμοποιούνται σε αγώνες κατς ή σκηνοθετημένης πάλης όταν από κωμικογραφίες (comics) στη χώρα εισέβαλαν μασκοφορεμένοι ήρωες. Βεβαίως δεν μπορεί να υποτιμηθεί η επιρροή που άσκησαν στην αμερικανική λογοτεχνία κουκούλες της Κου Κλουξ Κλαν. Είναι μάλλον πρόωρο να εκτιμηθεί κατά πόσον η μπούρκα, το νικάμπ και αμφίφυλα καλύμματα κεφαλής και σώματος μπορεί να καταστούν υποχρεωτικά σε Δυτικές κοινωνίες.
Προβάλλοντας μεταμφιέσεις και διπλές ή πολλαπλές προσωπικότητες, η λογοτεχνία όχι μόνον δεν υστερεί, αλλά θέλει να προηγείται στην ανάδειξη της μάσκας ως του σημαντικότερου ίσως χαρακτηριστικού του ανθρώπινου προσώπου. Η περίεργη υπόθεση του Δρ. Τζέκιλ και του κ. Χάιντ φωτίζει τη Σκιά που, με τον τρόπο του Γιουνγκ, ονειρευόταν ο Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον πριν ταφεί στη Σαμόα, όπου εγκαταστάθηκε. Σοφότεροι των κριτικών, οι αυτόχθονες, που τον ονόμασαν Τουγιτάλα (Παραμυθά), τον είχαν κάνει αρχηγό μιας φυλής.
Κατά την αναζήτηση κατάλληλης μάσκας δεν χρειάζεται να ενοχληθούν περιστασιακά μεταμφιεσμένοι, όπως ο Γκιλγκαμές ή ο Ηρακλής, ο Οδυσσέας ή ο Μπέογουλφ, για να μην περιοριστούμε στον Πάτροκλο, σε παρενδυσία με την πανοπλία του Αχιλλέα. Χάνουν τη δύναμή τους οι τελετουργικές μάσκες, όταν «Τα πάντα γίνονται κομμάτια», όπως με τον ήρωα του Τσινούα Ατσέμπε, το μυθιστόρημα του οποίου οφείλει τον τίτλο του σε στίχο από τη «Δευτέρα Παρουσία» του Γέιτς.
Μάσκες και μεταμφιέσεις δίνουν και παίρνουν στον Όσκαρ Ουάιλντ και τον Έντγκαρ Άλαν Πόε, τον Μπραμ Στόουκερ και τον Χένρι Τζέιμς. Στην Πατρίσια Χάισμιθ ο ταλαντούχος κ. Ρίπλεϊ (Ripley) έχει επώνυμο που θυμίζει επανάληψη (replay). Έξοδο από «την κοινή κουρτίνα του προσώπου» επαγγέλλεται ποίημα (Out From Behind This Mask) του Γουόλτ Γουίτμαν το 1876, ενώ ακολουθεί το ποίημα «Φοράμε τη μάσκα» του Αφρο-Αμερικανού Paul Lawrence Dunbar. Έχει προηγηθεί το 1832 το διήγημα ή παραβολή, όπως την αποκαλούσε ο συγγραφέας, «Το μαύρο πέπλο του ιερέα» του Ναθανιήλ Χώθορν. |

Μέρα & νύχτα
Κεντρική θέση σε κάθε κατάλογο μασκοφόρων καταλαμβάνουν, με την ιδιαίτερη πειθώ που χαρακτηρίζει τη βία, ήρωες κωμικογραφιών. Ο Σούπερμαν βέβαια δεν φορά μάσκα. Πολλών όμως οι μορφές είναι κεκαλυμμένες σε ώρα δράσης. Επίκαιρος σε σχέση με την προέλευση των ιών παραμένει ο Batman (Νυχτεριδάνθρωπος), με τον νεαρό μασκοφορεμένο σύντροφό του Ρόμπιν. Δεν λείπουν Iron Man (Σιδερένιος Άνθρωπος), Spiderman (Αραχνάνθρωπος), Ant-Man (Μυρμηγκάνθρωπος). Ούτε Captain America και Cyclops (Κύκλωψ). Επίσης παρόντες Shadow (Σκιά) και Phantom (Φάντασμα). Ηρωίδες, όπως η Cat Woman (Γυναίκα Γάτα), η Black Widow (Μαύρη Χήρα) και η Wonder Woman (Γυναίκα Θαύμα), θυμίζουν πως η βαρώνη Orczy υπήρξε προπομπός παρομοίων ιστοριών στις αρχές του εικοστού αιώνα.
Άμεσος πρόγονος των ηρώων αυτών είναι ένας Ρομπέν των Δασών στην ισπανοκρατούμενη Καλιφόρνια. Ο Ζορό του Johnston McCulley εμφανίστηκε με την «Κατάρα του Καπιστράνο», σε πέντε συνέχειες από τον Αύγουστο του 1919. Το μυθιστόρημα εκδόθηκε αργότερα με τίτλο Το σημάδι του Ζορό. Η μεγάλη επιτυχία της ομώνυμης ταινίας με τον Ντάγκλας Φέρμπανκς το 1920 επέτρεψε στον συγγραφέα να συνεχίσει τα επόμενα σαράντα χρόνια με πάνω από εξήντα ιστορίες του Ζορό, που σημαίνει αλεπού στα ισπανικά. Μια ανθρωπόμορφη αλεπού, τον Ρέιναρντ, που ασκεί κριτική σε πολιτικούς και εκκλησιαστικούς άρχοντες και σατιρίζει έρωτες αυλικών, πρωταγωνιστώντας σε κύκλο μεσαιωνικών αλληγοριών σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες, είχε χαρακτηρίσει παράδειγμα διαλεκτικού στοχαστή ο Νίτσε στο Λυκόφως των ειδώλων.
Γοργοπόδαρος Ιάκωβος (Spring-heeled Jack) ήταν το προσωνύμιο ενός «δράκου» και αντικείμενο υστερίας στην ομίχλη αστικών θρύλων στη βικτωριανή Αγγλία. Σε ιστορίες όμως, που τον είχαν πρωταγωνιστή αργότερα, μετεξελίχθηκε σε προστάτη κατατρεγμένων και πρόγονο ηρώων κωμικογραφιών του εικοστού αιώνα. Τους εχθρούς και την περιοχή του σημάδευε με το ξίφος του. Επίσης πριν από τον Ζορό εμφανίστηκε, το 1915, ο πρώην πειρατής και κατά κόσμον φιλήσυχος πάστορας σε αγγλικό παραθαλάσσιο χωριό του δέκατου όγδοου αιώνα, όπου μόνο με λαθρεμπόριο μπορούσαν να επιζήσουν, ο οποίος ως μασκοφορεμένο Σκιάχτρο με το σπαθί του προστάτευε το εκκλησίασμα από τους εφοριακούς του βασιλιά.
Πολλά τα άτομα που χρειάζεται να προφυλαχθούν, αλλά πολλές είναι και οι μάσκες. Αν ζούσε ο Κλίντ Ίστγουντ την εποχή των ιστοριών του Γοργοπόδαρου Ιάκωβου, ίσως υιοθετούσε μια ατάκα του: «Η μέρα είναι δική σου – άσε τη νύχτα σε μένα.»

Σχετικό κείμενο: Ιός & πανδημία της λογοτεχνίας

Σου γράφω αυτό το σύντομο μήνυμα αν και δεν ξέρω αν θελήσεις να το διαβάσεις και δεν είμαι σίγουρος ακόμα αν θα στο στείλω.
Τον τελευταίο καιρό όλα συμβαίνουν λες και είναι μια ψευδαίσθηση και δεν μπορώ να ξεχωρίσω το περίγραμμα των γεγονότων, να αποσυνδέσω την μια μέρα από την άλλη, ούτε έχω καμία εγγύηση αν τα γεγονότα είναι αντιστρέψιμα.
Εσύ ξέρεις πόσο μοναχικός είμαι,μερικοί θα το ονόμαζαν διακριτική εσωστρέφεια, άλλοι αβάσταχτη μοναξιά έτοιμη να σε κατασπαράξει με το παραμικρό σημάδι αδυναμίας.
Η μοναξιά όμως για εμένα,όπως θα το έχεις καταλάβει, είναι το φυσικό μου περιβάλλον, έχω ψηθεί πια στην κοινότυπη και στερεότυπη αλήθεια που λέει ότι το ιδιωτικό είναι και κοινωνικό και μολονότι συνήθως τους μοναχικούς τους βλέπεις να είναι στην τσίτα, σημαδεμένοι με μια ήπια μορφή αδιαφορίας και ένα ασταθές έδαφος διαθέσεων για όλους και για όλα, προσωπικά δεν έχω λόγο να ανησυχώ και να φοβάμαι.
Αποτραβηγμένος λοιπόν εξ αιτίας του χαρακτήρα μου στο μικρό δικό μου τίποτα, μένω στο ίδιο ορθογώνιο κτήριο που θυμάσαι. Εγκιβωτισμένος μαζί με όλους τους άλλους ένοικους στις σκληρές διαδοχικές στρώσεις τσιμέντου που μας κρατάνε ενωμένους τον ένα επάνω στον άλλον, συνεχίζω τόσα χρόνια να μην τους έχω πει ούτε καλημέρα, παρ΄ όλο που λένε ότι συνυπάρχοντας γίνεσαι πιο επικοινωνιακός και αποκτάς ενσυναίσθηση. Κάποιες φορές ισχυρίζομαι με κυνισμό, ότι η κοινωνία θα επιβιώσει για καιρό με άτομα σαν εμένα που το βιωματικό τους γίγνεσθαι περιορίζεται σε λίγες δημόσιες σχέσεις και ακολουθεί ένα πρότυπο κοινωνικής συμπεριφοράς που λέει ότι είναι καλύτερα να κρατιέσαι σε κάποια απόσταση από τον συλλογικό βίο, να αποτραβιέσαι και να καθίστασαι ει δυνατόν μη εντοπίσιμος,μακριά από τις αντιπαραθέσεις. Άλλωστε δεν υπάρχει κανένας λόγος να καταπιέζει κανείς την αντικοινωνικότητα του.
Πράγματι όταν βρίσκομαι με κόσμο δεν νοιώθω και πολύ άνετα, μιλάνε και ενθουσιάζονται συχνά για πράγματα που δεν με αφορούν, γι’ αυτό διασκεδάζω και γεμίζω τις μπαταρίες μου, παίζοντας ρουλέτα στο διαδίκτυο ή μπαίνω σε σάιτ γνωριμιών με την fake ψηφιακή συγκίνηση και μία φορά την εβδομάδα επισκέπτομαι ένα ινστιτούτο μασάζ. Αγόρασα και μια σεζ λονγκ και τα απογεύματα παρατηρώ μέσα από την τζαμαρία τις κινήσεις που ακολουθούν τα σύννεφα και οι γλάροι στον ουρανό, δίνοντας τους το κρυφό νόημα μιας αναγγελλίας αποκάλυψης.
Τα πράγματα όμως τελευταία άλλαξαν. Οι πρόσφατοι μήνες μου φαίνονται ατέλειωτοι και νοιώθω ένα ανεξήγητο προαίσθημα επερχόμενης συμφοράς.
Η ατμόσφαιρα γύρω μου είναι τεταμένη, διαπληκτισμοί που καταλήγουν σε μια επίδειξη αδιαλλαξίας, λογομαχίες και καυγάδες νυχθημερόν, όπως και ήχοι από αντικείμενα που σπάζουν στον δρόμο, με κάνουν να νοιώθω ανασφάλεια χωρίς να μπορώ να προβλέψω τι θα συμβεί από την μια στιγμή στην άλλη.
Αυτή η έκρηξη προσωπικής αντιπαλότητας που έχει ξεσπάσει φαίνεται να θέλει να καταλύσει κάθε οικείο μέτρο και κανόνα.
Το πολιτισμένο μίσος και η δυσπιστία που ανέκαθεν υπήρχαν τώρα δεν κρύβονται με τίποτα,ένας αδυσώπητος ατομικισμός σαν ραδιενεργό υλικό, σαν μεταλλαγμένος τύπος άγνωστου ιού, έχει διασπαρεί απροκάλυπτα στην ατμόσφαιρα και μολύνει ύπουλα τους πάντες αγγίζοντας τα όρια της επιδημίας, απειλώντας και απαξιώνοντας τον εύθραυστο χαρακτήρα των κοινωνικών δομών,εκμηδενίζοντας τις πολιτισμικές αξίες και την συμβατικότητα μιας ειρηνικής συνύπαρξης. Και όχι μόνο.
Αυτή η ανατρεπτικότητα για την οποία σου μιλάω, συνεχίζει να εξυφαίνεται καθημερινά και αιφνίδια με εκδηλώσεις μνησικακίας, πανικόβλητης αταξίας, προσβολών και διασυρμών, όλου αυτού του τζογαρίσματος ρήξης προσώπων, εγκλωβισμένων στον ασφυκτική δυσφορία και ψυχρότητα του μετανεωτερικού κόσμου,που θέλει να μετατρέψει την ζωή που μας έχει απομείνει σε απλή επιβίωση, κρούοντας κώδωνα κινδύνου για μια πλεκτάνη με χαρακτηριστικά μαζικής εξόντωσης.
Μερικοί ισχυρίζονται ότι πρόκειται περί απάτης, σκόπιμης πολιτικής παγίδευσης, ότι είναι κάποια τακτική του κοινότοπου μιντιακού συστήματος αποτροπής, ότι η λέξη κλειδί για όλα αυτά είναι ένας εκβιασμός ασφάλειας έναντι του δυνητικού εχθρού που αποτελεί ο άλλος.
Δυστυχώς όλα πλέον εδώ είναι ρευστά και εκτυλίσσονται τόσο γρήγορα που είναι αδύνατον να τα επηρεάσεις.

Το πιο τρομακτικό αστείο
είναι αυτό το τρομακτικό
να μένεις όπως όλοι
κλεισμένος σ’ ένα σπίτι
και να είσαι μόνος
καλαμιά σε κάμπο απέραντο
με άλλες μόνες καλαμιές
καλαμιές ολοζώντανες
που κάνουν τα ίδια με σένα
αλλάζουν κανάλια συνεχώς
στέλνουν μηνύματα, κοιτάζουν εικόνες
πατούν κωδικούς για λίγη βόλτα
για ψώνια ή δουλειές
που κάθονται μόνοι σε απόσταση ασφαλείας
χωρίς να νιώθουν τη παραμικρή ασφάλεια
σαν κάποιος να τους έβαλε όλους
μέσα σ ένα τρομακτικό αστείο
όπου το «είναι» τους διαλύεται
περιμένοντας όλοι τα εργαστήρια
με τους γυάλινους σωλήνες
να δώσουν μια λύση
που θα ανακοινώσουν χαρούμενοι εκφωνητές
Δώξα τω Θεώ, δόξα επιτέλους
να ξαναμπούμε όλοι μαζί στον Γάγγη
να φουλάρουμε στις εκκλησίες, στα τεμένη,
στο μετρό, στις φάμπρικες, στα πάρκα
στα πάρκινγκ, σε άπειρα αστικά, σε τρένα
σε πορείες,
νέες συμφωνίες θα γίνουν και τελικά
δεν θα ψάχνουν οι χέστες για χαρτί
το χαρτί θα ξανά ‘ρθει
οι Τράπεζες θα βρουν λύσεις
οι αγορές το ρυθμό τους
αλλά μέχρι που να έρθουν όλα όπως πρέπει
το πιο τρομακτικό αστείο είναι ο Χρόνος
και πως όλοι θέλουν να δανειστούν Χρόνο
και κανεις δεν μπορεί να εγγυηθεί το Χρόνο
ούτε να μιλήσει για τα επιτόκιά του
κι αυτό τελεσίδικα είναι
το μοναδικό παγκόσμιο τρομακτικό αστείο
του Χρόνου η ανύπαρκτη αγορά.

Στις αρχές Μαρτίου 2020, λίγες μέρες πριν ο αποτρόπαιος εστεμμένος θέσει υπό τον ασφυκτικό κλοιό του μεγάλο μέρος της Ιταλίας, ο Πάολο Tζορντάνο, συγγραφέας με πλούσιο επιστημονικό υπόβαθρο, λόγω και της ενασχόλησής του με τη φυσική, έσπευσε να γράψει τις σκέψεις του για τον τολμηρό, πιο εύκολα μεταδιδόμενο ιό σε παγκόσμια κλίμακα, τον SARS-CoV-2, και για την Covid-19, την ασθένεια που αυτός προκαλεί. Και το έπραξε:
Ψύχραιμα: «Αυτό που συμβαίνει δεν είναι ούτε ατύχημα ούτε θεϊκή τιμωρία. Δεν είναι καν πρωτοφανές: έχει συμβεί στο παρελθόν και θα ξανασυμβεί στο μέλλον. Οι επιδημίες είναι μαθηματικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Επειδή τα μαθηματικά δεν είναι η επιστήμη των αριθμών, αλλά η επιστήμη των σχέσεων, η επιδημία είναι η μόλυνση στο δίκτυο των σχέσεών μας».
Επιστημονικά: «Η ταχύτητα εξαρτάται από έναν αριθμό, τον κρυφό πυρήνα κάθε επιδημίας: τον συμβολίζουμε ως R0 και κάθε μεταδοτική ασθένεια έχει τον δικό της. Στο παράδειγμα με τις μπίλιες, ο R0 ήταν ακριβώς 2: η κάθε μολυσμένη μπίλια μολύνει, κατά μέσον όρο, δύο ευάλωτες μπίλιες. Για την Covid-19, ο R0 είναι περίπου 2,5».
Διεισδυτικά: «Οι ιοί είναι πρόσφυγες της περιβαλλοντικής καταστροφής. Όπως είναι πολλά βακτήρια, μύκητες, πρωτόζωα. Αν παραμερίζαμε λίγο τον εγωκεντρισμό μας, θα συνειδητοποιούσαμε ότι δεν μας κυνηγάνε οι μικροοργανισμοί· εμείς με τις ενέργειές μας τους φέρνουμε στην επιφάνεια».
Επίσης, βάζει στην τράπεζα των συζητήσεων το δίλημμα της καραντίνας, την έννοια του χάους, την επίρριψη ευθυνών στην κινέζικη αγορά, τον φόβο, τη θέση µας στο οικοσύστημα, την ιερότητα της αλήθειας στην επιστήµη και την ανάγκη να αμφιβάλλει κανείς. Τα συγγραφικά δικαιώματα από τις πωλήσεις του βιβλίου, παγκοσμίως, θα διατεθούν στις υγειονομικές μονάδες που μάχονται εκ του συστάδην την πανδημία. [ Περί μετάδοσης (Επιστήμη, άνθρωπος και κοινωνία στην εποχή της πανδημίας), μτφρ. Σώτη Τριανταφύλλου, Εκδόσεις Πατάκη ]

Η πόλη έφευγε. Όλα έφευγαν σαν κυνηγημένα. Oι άνθρωποι κοιμόνταν, όλοι οι άνθρωποι κοιμόνταν, ξαπλωμένοι στο κενό κοιμόνταν, όλα είχαν φύγει κι αυτοί συνέχιζαν να κοιμούνται, ξαπλωμένοι στο κενό. Το θέαμα στις πρώην μεγάλες πολυκατοικίες ήταν εκπληκτικό: Δεκάδες άνθρωποι σε κάθε πρώην όροφο, ξαπλωμένοι στο κενό, συνέχιζαν να κοιμούνται, όλα είχαν φύγει, είχαν εξαφανιστεί, σπίτια, έπιπλα, μηχανές, τα πάντα είχαν εξαφανιστεί κι αυτοί συνέχιζαν να κοιμούνται ξαπλωμένοι στο κενό. Κόντευε να ξημερώσει και αυτοί ακόμη κοιμόνταν, ευχόσουν να μην ξυπνήσουν, να μην τρομάξουν, να μην πέσουν και γκρεμοτσακιστούν. Καλύτερα να συνεχίζουν να κοιμούνται… Σαν πεθαμένοι…

^{The Alan Parsons Project}

Εδώ και μερικούς μήνες, ξεκίνησα μια μακρά πορεία στη σιωπή σαν επίμονο περίπατο σε μιαν άρρωστη εξοχή. Κατέφθασε κατόπιν του Covid-19 ο εγκλεισμός, διευρύνοντας την έσω σιωπή με τον έξω κόσμο, που βαδίζει αμίλητος και σκυφτός. Καμία δυσφορία ή υποψία μπρος στον άλλον που συνήθισε να με κοιτάει σαν εχθρός. Καμία απάντηση στα αραιά και πού μηνύματα μιας υποτιθέμενης έγνοιας, που επείγεται να αποδράσει με την ίδια ανούσια επωδό: να ’σαι καλά. Ξέρει κανείς τί ακριβώς σημαίνει αυτό; Μόνη σταθερά το πείσμα των βημάτων, πάνω κάτω στους ίδιους δρόμους καθημερινά, να διασταυρώνονται –μέσα από ποικίλες εκδοχές της γεωμετρίας– με τα διαγωνίως και καθέτως άλλων βημάτων, βιαστικών και αθλητικών ή βαριεστημένων ώς υποτονικών. Πότε πότε, σαν από άναμμα σπίρτου, εκείνος, απορημένος στην άκρη ενός μυαλού σκυφτού, στο ρηχό ύψιλον ενός μειδιάματος αμυδρού –ψιμόγελο το έλεγε, θυμάμαι, αυτό το δείλιασμα μιας χαράς κρυφής– κι αμέσως το σφουμάτο πέρασμα από το φωτεινό στο σκοτεινό μιας απώλειας ενεπίγνωστης, αλλά θλιβερής. Ξέρει κανείς, άραγε, πώς ψαλιδίζεται η ανάσα μιας επιθυμίας δειλής; Μωραίνει ή μικραίνει κύριος ον βούλεται απολέσαι; Κάθε μέρα, μαζί με τον κόσμο, ζαρώνει κι αυτός· καταλήγει λιλιπούτειος σαν πρόωρος ερωδιός. Κανένα πέταγμα, κανένα θρόισμα φτερούγας που κυοφορεί την προσδοκία μιας πτεροφυΐας ανατρεπτικής, ή έστω τη συντριβή μιας μετάνοιας γονατιστής. Καμία έκπληξη αιφνίδιας ανατροπής μιας σμίκρυνσης εν προόδω απογοητευτικής. Τα πάντα επαληθεύονται ως αναμενόμενα, σαν το κουρασμένο μαξιλάρι μιας νύχτας άυπνης και αυστηρής. Τα πάντα στριμώχνονται μες στης αρρώστιας την αναβολή, συρρικνώνονται εν αναμονή. Καταφθάνει μόνο, ενίοτε, ένα δημοσίευμα στον ημερήσιο ή ηλεκτρονικό τύπο, διαμηνύοντας υπόρρητα την ψυχική απορία ενός στίχου με νόημα ένοχα διττό, που το καταπίνει η διπλωμένη εφημερίδα μόλις περάσει το πρώτο 24ωρο και αποβεί παλιό. Message subliminal λέγεται αυτό; Κάτι που εκπέμπει το υποσυνείδητο για να το ερμηνεύσει ένα μόνο βλέμμα, μεταθέτοντάς το στο συνειδητό; Κι αν ναι, προς τί τόσης παραβολής η φλύαρη σπουδή; Ή μήπως το μόνο που προέχει είναι αυτής καθαυτής της παραβολής η υπεκφυγή; Επιταχύνω το βήμα επιστρέφοντας σπίτι, υγραίνοντας με την άκρη της γλώσσας τη γενναία σιωπή, ενώ πληθαίνουν δίπλα μου οι κυανοπώγωνες, με τη μάσκα στο σαγόνι, που παλεύουν απεγνωσμένα να δαμάσουν την ίδια σιωπή.

«Πώς περνά η ώρα όταν περνάς καλά.» Φαίνεται θαυμάσιο για τάφο, έλεγε ο Γουόλτερ ένα βράδυ που αγωνιζόμασταν να βρούμε το καλύτερο επιτάφιο. Εγώ είχα μάλλον επιλέξει: «Θα ήθελα να είμαι κάποιος άλλος που θα ήθελε να είμαι εγώ».
Μια άλλου είδους άμιλλα συνέβαλε να γίνουμε φίλοι από την πρώτη στιγμή που γνωριστήκαμε. Ο Γουόλτερ θα επέστρεφε στο Πόρτλαντ από μια ξύλινη καμπίνα σε ένα δάσος, όπου είχε μείνει ένα διάστημα γράφοντας και διαβάζοντας, ιδίως Ναμπόκοφ, έχοντας πρόσφατα εγκαταλείψει το πανεπιστήμιο, όπως συχνά συνέβαινε εκείνη την εποχή στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Είχα βρεθεί από τη Θεσσαλονίκη στο Ρηντ, με μια υποτροφία μετά το γυμνάσιο. Ήταν τα χρόνια της δικτατορίας. «Καλύτερα στο Όρεγκον, παρά στη φυλακή», είχε πει η μητέρα μου, που δεν ήθελε να φύγω. Δύο ώρες από τον Ειρηνικό Ωκεανό, σε εξοχική γειτονιά του Πόρτλαντ, επρόκειτο για ίδρυμα με ισχυρές ανθρωπιστικές και θετικές σπουδές, δικό του πυρηνικό αντιδραστήρα και αίθουσα υπολογιστών, όπου πρώτη φορά ακόνισε τα δόντια του ο Στιβ Τζομπς.
«Θα τα βρείτε αμέσως με τον Γουόλτερ», είχε προβλέψει η συγκάτοικός μου, που τον γνώριζε. Συμπλήρωνε τη μισή υποτροφία που είχε δουλεύοντας ως χορεύτρια go-go. Θα έλειπε και η άλλη συγκάτοικος, η Σάρα.
Έμεινα σπίτι να τον περιμένω. Υπήρχε σπίτι. Δηλαδή, καταφύγιο. Οι Ρόλινγκ Στόουνς πρέπει ήδη να είχαν ηχογραφήσει το Gimme shelter. Δεν υπήρχε φαγητό. Είχα όμως δυο μπουκάλια Jameson, για να λιπαίνουν έναν αυξανόμενο φιλο-ιρλανδισμό, που είχε προκαλέσει ο Μπέκετ.
«Νομίζεις μπορούμε να πιούμε οι δυο μας ολόκληρο μπουκάλι;» ο Γουόλτερ κι εγώ προκαλέσαμε ο ένας τον άλλον. Οπότε, ήπιαμε και τα δύο. Μέχρι να γυρίσουν οι συμφοιτήτριές μου, ψάχναμε όλο το σπίτι για μπουκάλια φτηνό κρασί, η γεύση του οποίου μαγικά βελτιώνεται αν έχει προηγηθεί ουίσκι.
Για δεκαετίες, συχνά περάσαμε κάποιο διάστημα στον ίδιο χώρο με τον Γουόλτερ, κάτω ή πάνω από την ίδια στέγη, στο Όρεγκον και στη Νέα Υόρκη. Όχι όμως στην Ελλάδα, όπου ήρθε πολλές φορές και έζησε με τη Λέλη. Έλειπα όταν ήταν εδώ, που εκεί ήταν τότε για εμένα.
Νομίζω η Ιρλανδία ήταν το μόνο μέρος όπου δεν πρόλαβε να με επισκεφτεί, αν και την είχαμε ανακηρύξει ως κοινό προορισμό εκείνο το πρώτο βράδυ που γίναμε φίλοι. Ούτε εγώ πρόλαβα να πάω στη Σάντα Φε όταν έμενε εκεί, ούτε καν για τον γάμο του με την Καρολάιν.
Είχα όμως καταλυτικό ρόλο στον γάμο του με τη Λέλη, γιατί εγώ τους γνώρισα. Η προϋπόθεση ήταν απλή. Η προϋπόθεση ήταν το σπίτι που ο Γκρέγκορι κι εγώ νοικιάσαμε στο Πόρτλαντ, όταν έπρεπε να εγκαταλείψουμε το μέρος όπου μέναμε, γιατί επρόκειτο να πουληθεί.
Το νέο σπίτι ήταν διώροφο και εξαιρετικά στενό και είχε μεγάλη αυλή από πίσω για να καλλιεργείς λαχανικά. Υπήρχαν πολλά υπνοδωμάτια σε μέγεθος ντουλάπας και προσκάλεσα τον Γουόλτερ, που περνούσε από το Πόρτλαντ, να μείνει σε ένα από αυτά. Έπρεπε να προσέχεις το πρωί πηγαίνοντας στο μπάνιο, γιατί τα πόδια του έβγαιναν στον διάδρομο, που ήταν γεμάτος με τις καουμπόικες μπότες μας.
Προσκάλεσα επίσης να μείνει τη Λέλη, που άφηνε συναισθηματική απογοήτευση, μετά από ένα ταξίδι επιστροφής στο Πόρτλαντ, όπου ήταν από τους λίγους φίλους από την Ελλάδα που είχα στις Ηνωμένες Πολιτείες, πριν πάω στη Νέα Υόρκη. Ένας άλλος φίλος της Λέλης και δικός μου από το Όρεγκον ήταν ο Τομ, που είχε ασύγκριτο πάθος με τον κινηματογράφο πριν αρχίσει να συνεργάζεται με τον Βιμ Βέντερς, όπως τους έλεγα μετά από χρόνια στη Νέα Υόρκη.
Οπότε, ο Γουόλτερ και η Λέλη παντρεύτηκαν. Οι δυο τους και ο Γκρέγκορι και ο Τομ κι εγώ μετακομίσαμε σε ένα σπίτι με μεγάλα υπνοδωμάτια. Η φίλη μου από την Ιρλανδία μας λυπόταν και έφερνε φαγητά που είχε μαγειρέψει. Όλοι μαγειρεύαμε, αλλά η Λέλη ήταν πολύ γρήγορη στο καθάρισμα, ενώ ο Γουόλτερ για να μαγειρέψει χρησιμοποιούσε όλα τα σκεύη που υπήρχαν, ό,τι και αν μαγείρευε.
Ο γάμος τους με τη Λέλη δεν άντεξε όταν ήρθαν στην Αθήνα και χώρισαν. Η Λέλη μου θύμισε τι είχε πει τρυφερά ο πατέρας μου. «Μα τώρα βρήκε να φύγει που μάθαμε πώς προφέρεται το επώνυμό του;»

Έφηβος ο Γουόλτερ το είχε σκάσει από πρότυπο σχολείο στο Κονέτικατ, όπου τον έβαλαν οι δικοί του όταν χώρισαν. Βρήκε δουλειά βοηθού σερβιτόρου στο Πλέιμποϊ Κλαμπ, που υπήρχε τότε στη Νέα Υόρκη. Ψηλός και όμορφος, φαινόταν πιο μεγάλος. Γρήγορα αναδείχθηκε σε μπάρμαν, δουλειά στην οποία επέστρεφε κάθε φορά που του τελείωναν τα χρήματα. Γιατί ο Γουόλτερ ήταν συγγραφέας και, αν μετράς λέξεις στο χαρτί, συχνά δεν περισσεύει χρόνος να μετράς χαρτονομίσματα.
Η Καρολάιν και εκείνος ήταν οι επικεφαλής δύο αντίπαλων μπαρ, απέναντι το ένα από το άλλο, στη Σάντα Φε στο Νέο Μεξικό. Για τον γάμο τους μαζεύτηκε κόσμος και έκλεισαν παράνομα τον δρόμο και ήρθε και τους πάντρεψε ο δικαστής που επονομαζόταν «Τούρκος», γιατί σε κάθε είδους παραβάτες μονίμως ως πρόστιμο επέβαλε να δίνουν τούρκους ή γαλοπούλες σε φτωχούς.
Η έκθεσή του στην Ελλάδα είχε προηγηθεί. Χάρηκα όταν, σε ένα από τα περιπετειώδη και αστυνομικά μυθιστορήματά του, που λεγόταν μάλιστα «Υπόθεση Αιγαίου», για μια στιγμή εμφανίζεται ένας τρελός γέρος με το δικό μου επώνυμο.
Πρώτος του προορισμός στην Ελλάδα ήταν η Κάρπαθος, ένα νησί όπου έχει μείνει και ο Προμηθέας, πριν ο Δίας βάλει τον αετό να του τρώει το συκώτι, γιατί χάρισε τη φωτιά σε πυρομανείς ανθρώπους.
Πολύ θα ήθελα να μπορούσα να βρω καρτ-ποστάλ, που μου έστελνε στο Ρηντ από την Κάρπαθο. Πολλαπλασιάζονταν οι λέξεις που μάθαινε στα ελληνικά. Διέθετε τεχνογνωσία ώστε να επιλέγει τις πιο άσεμνες ελληνικές παροιμίες, που κοσμούσαν τις καρτ-ποστάλ, με γραφικό χαρακτήρα που σημαντικά είχε βελτιωθεί από τότε που κάναμε τις πρώτες ασκήσεις πριν φύγει.
Είμαι βέβαιος πως κάποιοι από τους πιο μορφωμένους αναγνώστες του Γουόλτερ υπήρξαν θαμώνες ταχυδρομείων και από τις δύο πλευρές της λίμνης του Ατλαντικού. Άλλοι μπορούν να βρουν πληροφορίες στον ιστότοπο https://waltersatterthwait.net. Θα βάλουν και κουμπί αυτόματης μετάφρασης, υποσχέθηκαν, για όσους δυσκολεύονται με τα αγγλικά.
Ο Γουόλτερ πέθανε στις 26 Φεβρουαρίου. Τους τελευταίους μήνες χρειαζόταν νοσοκομειακή υποστήριξη. Ενέσεις μορφίνης απάλυναν τους πόνους και τον διασκέδαζαν. Είχε αποδεχθεί τον θάνατο σε μια κατάσταση Ζεν. Μου λείπει.