ΣΤΙΓΜΑΤΑ

Αφού συγκεντρωθούν 100 καύκαλα συγγραφέων, ακολουθεί επόμενος αιώνας. Κάποιοι έχουν γίνει γνωστοί. Άλλοι μένουν άγνωστοι. Κάθε λογοτεχνικός αιώνας έχει διαφορετική διάρκεια. Για τους γνώστες της τελετουργίας σημασία έχει ο αριθμός των κρανίων, που συνδέει τη μοναδικότητα με την αναριθμησία και την τριαδικότητα με τον πολυθεϊσμό. Ανώτεροι από τους γνώστες θεωρούνται οι αναγνώστες, που επιδεικνύουν την κρυφή τέχνη της ανάγνωσης ξεφυλλίζοντας ό,τι βρουν: δέντρα, βιβλία, ηλεκτρονικές σελίδες. Κανείς δεν ξέρει τι διαβάζουν, αφού κανείς δεν ξέρει να διαβάσει. Ενδιαμέσως επιδίδονται βραβεία. Ιδιαίτερη αναγνώριση θεωρείται η μη βράβευση, την οποία βραβευμένοι επιδιώκουν αρνούμενοι να παραλάβουν το δικό τους.
Τα άπαντα κάθε συγγραφέα, ή μάλλον το σύμπαν, διαρρέουν σύμφωνα με το ρεύμα μίας επιστολής, όπου εξηγεί, δηλαδή υπαινίσσεται, ότι φράγμα γραφής δεν του επιτρέπει να πλημμυρίζει σελίδες. Ζητά να καταστρέψουν την επιστολή χωρίς να τη διαβάσουν, αίτημα εύλογο εφόσον κανείς δεν διαβάζει. Η επιστολή περιγράφει πώς από τα Άγραφα έχουν κατεβεί όλοι οι συγγραφείς, για να ξεχυθούν στα νερά της Θεσσαλίας, τις πεδιάδες της Μακεδονίας και τα φαράγγια της Αττικής, πριν μεταναστεύσουν στο Δουβλίνο, την Πράγα και την ενάλιο νήσο της Νέας Γης. Μετά τον αλφαβητικό κατακλυσμό επικρατεί η λατρεία των λειψάνων των συγγραφέων, με τα απολιθωμένα δάχτυλα των οποίων παίζουν ψαλίδι, πέτρα, χαρτί. Οι νικητές δίνουν στα λείψανα νέα ονόματα, με τα οποία ταξινομούνται.

Στις 3 Ιουνίου συμπληρώθηκαν εκατό χρόνια από τον θάνατό του σε ηλικία σαράντα ετών. Εβραϊκής καταγωγής συγγραφέας της γερμανικής γλώσσας στο έδαφος της Βοημίας στην Τσεχία σήμερα, ο Κάφκα ήταν Βοημός ή Μποέμ, επομένως. Η ζωή του δεν ήταν καφκική, θύμισε πρόσφατο βιογραφικό σίριαλ στη γερμανική τηλεόραση. Σε ηλεκτρονικό πλειστηριασμό του οίκου Sotheby’s στα τέλη Ιουνίου πάνω από εβδομήντα χιλιάδες στερλίνες αναμενόταν να αποφέρει επιστολή του. Μην ξεχνάτε να γράφετε με το χέρι. Υπάρχει ζήτηση για χειρόγραφες επιστολές την ψηφιακή εποχή.
Όταν οι ανησυχίες έχουν διεισδύσει σε ένα ορισμένο επίπεδο ύπαρξης, η γραφή και τα παράπονα προφανώς σταματούν, γράφει με τα πολύ καθαρά γερμανικά του ο Κάφκα στον Αυστριακό ποιητή Albert Ehrenstein, που πρέπει να του είχε ζητήσει συνεργασία για το εξπρεσιονιστικό λογοτεχνικό περιοδικό Οι σύντροφοι (Die Gefährten), που έβγαζε τότε. Ούτε η αντίστασή μου ήταν ιδιαίτερα σθεναρή. Δεν έχω γράψει τίποτε για τρία χρόνια, προσθέτει.
Δεν γράφω για τρία χρόνια, μπορεί κάποιος να γράφει κάθε τρία χρόνια. Συγκρίσεις εξωτερικών εμποδίων και εσωτερικών φραγμών γραφής μεταξύ διαφορετικών συγγραφέων θα διευκόλυνε η υιοθέτηση μίας διεθνούς μονάδας μέτρησης της δυσκολίας γραφής. Η μονάδα θα μπορούσε να ονομάζεται Κάφκα. Επειδή όμως στα αγγλικά καθιερώθηκε ο όρος writer’s block σχετικά με τη φραγή γραφής, στο Λεξικό αναμνήσεων λέγεται ότι μόνο στα αγγλικά θα έπρεπε να μη μπορούν να γράφουν οι συγγραφείς.

Η αχρονολόγητη επιστολή, με την υπογραφή Kafka, εκτιμάται ότι έχει γραφεί τον Ιούνιο του 1920 ή λίγο νωρίτερα, όταν ο Κάφκα βρισκόταν σε σανατόριο στη βόρεια Ιταλία, έχοντας διαγνωστεί με φυματίωση, ασθένεια με την οποία παγίωσε «το τέλος της γραφής», στο οποίο επανέρχεται στα ημερολόγια και τα σκίτσα του. Πρέπει να βουτήξεις βαθιά, κατά κάποιον τρόπο, και να βυθιστείς πιο γρήγορα από αυτό που βυθίζεται πριν από εσένα, σημείωνε στις 30 Ιανουαρίου 1915. Η άρνηση του υλισμού από πνευματικούς ανθρώπους συνδέεται με την ακρότητα της χειρωνακτικής εργασίας που συνεπάγεται η γραφή.
Εν πάση περιπτώσει, συμπίπτει μία περίοδος έντονης ερωτικής σχέσης με τη δημοσιογράφο Milena Pollaková-Jesenská, που είχε μόλις μεταφράσει τον Θερμαστή ή Στόκερ (Der Heizer). Ο πύργος και ο Καλλιτέχνης της πείνας ακολουθούν. Ο Κάφκα δεν ολοκλήρωσε κανένα από τα μυθιστορήματά του. Κορυφαία έργα του αποτελούν οι νουβέλες, τα διηγήματα και οι αφορισμοί εν διελεύσει – en passant, όπως στο σκάκι, όπου ο βασιλιάς δεν μπορεί να βρίσκεται σε σαχ τη στιγμή του ροκέ.
Η επιστολή του Κάφκα έχει τεθεί σε πλειστηριασμό από ανώνυμο συλλέκτη, στα χέρια του οποίου περιήλθε πριν από έντεκα χρόνια. Το γράμμα βρίσκεται στον αεροπορικό φάκελο, με τον οποίο ο Ερενστάιν το είχε στείλει το 1948 στην Αδολφίνη Dolly Perutz, που με τον σύζυγό της είχαν δραπετεύσει το 1938 από την Τσεχοσλοβακία υπό ναζιστική κατοχή. Το γλυπτό της «Πτηνο-πτητική μηχανή» (Bird Flying Machine) εκτίθεται στην οροφή του Οπλοστασίου (Arsenal) εντός του Κεντρικού Πάρκου της Νέας Υόρκης. 

_{ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ}

Ασιτία: ο Κάφκα και η μη πληρότητα της λογοτεχνίας https://www.hartismag.gr/hartis-21/klimakes/asitia
… είναι γνωστό ότι ο συγγραφέας ένα βιβλίο γράφει. Εκείνο που δεν είναι γνωστό είναι ότι ο αναγνώστης ένα βιβλίο διαβάζει όλη του τη ζωή επίσης. https://www.hartismag.gr/hartis-61/klimakes/thewrima-toi-enos-vivlioi

Στον αποχαιρετισμό της Άντειας-Καλλιόπης Φραντζή, που με το ονοματεπώνυμό της γεφύρωνε την ομηρική και ησιόδεια Αρχαιότητα με το ύστερο Βυζάντιο, την Πόλη των γονιών της, δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε την αναφορά σε δύο γνωρίσματά της, που τα κράτησε ώς το τέλος της: τη μαχητική γενναιότητα και τη δοτική γενναιοδωρία.
Όσοι την πρωτογνωρίσαμε από τα χρόνια της προετοιμασίας της διδακτορικής της διατριβής στο Παρίσι υπό την εποπτεία τού κωνσταντινουπολίτικης καταγωγής Κωνσταντίνου Θ. Δημαρά, δηλαδή από τη σταυρική ηλικία των τριάντα τριών χρόνων της, είναι αδύνατο να μη θυμόμαστε τη φιλέρευνη εργατικότητά της, τα πολλά λογοτεχνικά, φιλολογικά, πολιτιστικά και πολιτικά ενδιαφέροντα της προοδευτικής όσο και γειωμένης προσωπικότητάς της, μα και την εξομολογητική φλεγματικότητα και τη συναισθηματική γενναιοδωρία με την οποία αντιμετώπιζε, από τη μια τα έντονα βιωματικά τραύματά της, από την άλλη τις οικονομικές και άλλες δυσκολίες του ξενιτεμού της σε έναν τόπο που η γλώσσα του δεν ήταν η κύρια ξένη γλώσσα που ήξερε (δηλαδή η αγγλική, χάρη κυρίως στις προπανεπιστημιακές σπουδές της στο αθηναϊκό Pierce College). Όσοι μεταπτυχιακοί συσπουδαστές της είχαμε την ευκαιρία να τη γνωρίσουμε μόλις τότε, αν και είχε υπάρξει αφανής συμφοιτήτριά μας στη Φιλοσοφική Θεσσαλονίκης τη χρονιά 1965-1966, προτού αποφασίσει να μεταγραφεί, με στόχο ιστορικές, ιδίως, σπουδές, στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, αρχίσαμε να χαιρόμαστε την παρέα της και τις συζητήσεις μαζί της στη Cité Universitaire, στο Institut Néo-hellénique της Σορβόννης και στις αίθουσες σεμιναρίων της École Pratique des Hautes Études, στο I.NA.L.C.O. και στα αναγνωστήρια των κεντρικών κτηρίων της Bibliothèque Nationale: χάρη στην Άντεια, άλλωστε, γνωριστήκαμε με ξεχωριστούς έλληνες επιστήμονες και διδάσκοντες του Παρισιού, όπως ο μακαρίτης Σπύρος Ασδραχάς, ο εύγλωττος ιστορικός του νεότερου ελληνισμού Βασίλης Παναγιωτόπουλος και ο γοητευτικότατος, ως διδάσκων, νεοελληνιστής φιλόλογος Χρήστος Παπάζογλου.
Η τύχη, αλλά και οι προτροπές κάποιων φίλων της, το έφεραν ώστε η Άντεια να ξανασυνδεθεί με το πρώτο της Πανεπιστήμιο, της Θεσσαλονίκης, από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, και να δράσει εκεί ως διδάσκουσα, πολύ αγαπητή στους φοιτητές της, έως και τη συνταξιοδότησή της το 2012, μα και αργότερα, αφού ακόμη και στα τέλη της δεκαετίας του 2010 ήταν ολοπρόθυμη να αναλαμβάνει ανιδιοτελώς την εποπτεία και την καθοδήγηση πολλών υποψήφιων διδακτόρων και διδακτορισσών, πάνω σε θέματα τόσο νεοελληνιστικά όσο και συγκριτολογικά.
Πριν, όμως, από αυτή τη μακρόχρονη πανεπιστημιακή θητεία της, ή και μετέπειτα, παράλληλα με τα πρώτα χρόνια της πανεπιστημιακής διδακτικής και ερευνητικής δουλειάς της, δεν μπορούμε να μη θυμηθούμε τη διαρκή και αφιλοκερδή δραστηριότητα και προσφορά της στο αθηναϊκό περιοδικό Αντί, και κατόπιν στις υπόλοιπες εκδόσεις του. Ιδιαίτερα θα πρέπει να τονίσουμε τη συμβολή της στην οργάνωση και τη μεγάλη επιτυχία της Συνάντησης «Kύπρος. Πολιτιστική Πράξη ’83», τον Ιούλιο του 1983, δείγμα της σταθερής αγάπης της στον δοκιμαζόμενο ελληνοκυπριακό λαό, καθώς και της νηφάλιας επαγρύπνησης όσο και της γόνιμης απαισιοδοξίας της σε ζητήματα εθνικά (της Κύπρου, της Δυτικής Θράκης, της Β. Ηπείρου) και σε θέματα καταπάτησης ανθρώπινων δικαιωμάτων.
Η επαγγελματική της σταδιοδρομία στο ΑΠΘ και η παράλληλη «ερασιτεχνική» (με την καλύτερη έννοια του όρου) εργασία της στο Αντί, που συνεχίστηκε έως και το σταμάτημα της έκδοσης του περιοδικού, συνδέθηκαν όχι μόνο με το δικό της πλούσιο λογοτεχνικό – κυρίως ποιητικό – λυρικό έργο με υπαρξιακό και ερωτικό, περισσότερο, περιεχόμενο, μα και με το καθαυτό λογοτεχνοκριτικό και φιλολογικό έργο της: με την εκδοτική, ανθολογική και κριτική ενασχόλησή της με αρκετούς συγγραφείς της περιόδου του Διαφωτισμού και ιδιαίτερα με τη λεγόμενη φαναριώτικη ποίηση και λογιοσύνη, με μεμονωμένους λογίους της ελληνικής διασποράς (π.χ. στις ΗΠΑ), με τη μοντερνιστική (υπερρεαλιστική και άλλη) νεοελληνική λογοτεχνική παραγωγή από τον Μεσοπόλεμο κ.ε., με πολιτικοποιημένους και κοινωνι(στι)κούς συγγραφείς της Α´ Μεταπολεμικής Γενιάς, αλλά και των κατοπινών περιόδων της λογοτεχνίας μας ώς σήμερα. Ακόρεστη μα και συστηματική αναγνώστρια λογοτεχνικών και κριτικών-δοκιμιακών εκδόσεων, ιδίως γυναικείων έργων του 20ού και 21ου αιώνα, καθιέρωσε στο Αντί μια δική της στήλη σύντομου κριτικού σχολιασμού και παρουσίασης, που πρόσφερε πολλά στη γνωριμία του κοινού με αρκετούς δημιουργούς, καθώς και στην προβολή του έργου τους. Εδώ εντάσσεται και η συχνή παρουσία της, ως οργανώτριας και επιμελήτριας, σε σημαντικά λογοτεχνικά Αφιερώματα του περιοδικού αυτού, που το έκαναν να διευρύνει τη σκόπευσή του και έξω από τα αμιγή πολιτικά ζητήματα και, κάποτε, και από την ίδια την «αριστερή» προπτική του. Καθοριστικό ήταν το μπελαλίδικο έργο της και στην εκδοτική σειρά των μικρόσχημων βιβλίων του «Πολύτυπου», όπως και σε ανθολογίες μεταφράσεων με ευρύτερη (βαλκανική π.χ.) εμβέλεια.
Τέλος, αποχαιρετώντας την Άντεια-Καλλιόπη Φραντζή και από εδώ, μερικοί από εμάς δεν μπορούμε να ξεχάσουμε και να μην τονίσουμε – μέσα από την πλατιά γκάμα των ιδιαίτερων, καθαρά ανθρώπινων, γνωρισμάτων και αρετών της:
αφενός μια περήφανη όσο και πεισματική προσήλωση σε ορισμένες πεποιθήσεις, ιδέες και πρακτικές (π.χ. στον καθαρά φιλολογικό τομέα, αλλά και στην πανεπιστημιακή «διαπάλη»), που την έφερνε κάποτε σε σφοδρή σύγκρουση ακόμη και με φίλους της, φανερώνοντας την απροθυμία ή και την αδυναμία της να αποστεί από, ή να «προδώσει», κάποια δεδομένα στάδια της πολιτικής και ιστορικοφιλολογικής διαμόρφωσής της (όπως, π.χ., μεταξύ άλλων, την προσήλωσή της στις αρχειοδιφικές και ιστοριοκεντρικές εκδοτικές, ορθογραφικές και άλλες εμμονές της Σχολής Κ. Θ. Δημαρά και Φίλιππου Η. Ηλιού),
αφετέρου, όμως, και μιαν αφειδώλευτη τάση για προσφορά φιλοξενίας, δώρων φιλίας και αγάπης, και για συμπαράσταση σε δοκιμασίες και περιστάσεις δύσκολες, τάση που συνοδευόταν με το συχνό χαμόγελο, με την πάντοτε ειλικρινή ευγένεια και με μια μοναδική θερμότητα τρόπων και ψυχής.

^{Θεσσαλονίκη, 2.6.2024}

Αν χανόταν η μισή Ελλάδα ξαφνικά, μέσα σε λίγες μέρες, κι ο ελλαδικός χώρος έφτανε πια —όπως μια φορά κι έναν καιρό— ως τη Λάρισα, αν όπως χάθηκε η μισή Κύπρος πριν πενήντα χρόνια —κι ας πολέμησες κι εσύ, κι ας έκανες ό,τι μπορούσες—, αν το σπίτι σου, το ιατρείο του πατέρα σου κοβόταν στη μέση, πάνω ακριβώς στην πράσινη μετά γραμμή, αν τόσων φίλων σου γκαρδιακών οι τόποι ήσαν πια αλλού, αιχμάλωτοι, με τι κουράγιο θα μπορούσες να συνεχίσεις, να υπάρχεις;

Κι όμως. Γιατρός πια στην Αθήνα, σώζοντας εκατοντάδες ασθενείς από την ασθένεια που κι εσύ θα έφευγες μια μέρα, ταυτόχρονα ζωγράφος ιδιαίτερος, απόρρητος, συγκινητικός, στα βιβλία, στην τέχνη, στην ένωση όλων των τρόπων τους αφιερωμένος, θα έβρισκες τη δύναμη να συνεχίσεις, να υπάρξεις στην πρώτη πάλι γραμμή αυτού του άλλου πολέμου, με τον εαυτό σου όπλο πάντα πανίσχυρο, τρομερό.

Κι η μισή πατρίδα έτσι διπλή, πολύ παραπάνω από γεωγραφικά όρια και φρικτά κόκκινα σύνορα, πολύ πιο στέρεη, πολύ πιο φωτεινή, πολύ πιο πλήρης.

Η Ρωμιοσύνη εν φυλή συνότζιαιρη του κόσμου,
                            κανένας δεν ηβρέθηκεν για να την ιξηλείψει [...]
                               Η Ρωμιοσύνη εν να χαθεί όντας ο κόσμος λείψει.                                

                            Κύριλλος Σαρρής (1950-2024)

(Από το ανέκδοτο βιβλίο Νουάρ Στιγμές)

Σουίφτις (Swifties) λέγονται στη Σκωτία οι φανατικές θαυμάστριες και θαυμαστές της Τέιλορ Σουίφτ (Taylor Swift). Σε συναυλία της ποπ σταρ σε στάδιο στο Εδιμβούργο τον Ιούνιο είχαν συγκεντρωθεί πάνω από εβδομήντα χιλιάδες. Χόρευαν τόσο σκληρά που, χιλιόμετρα μακριά, σταθμός μετρήσεων του Βρετανικού Γεωλογικού Ινστιτούτου κατέγραψε σεισμική δόνηση. Σεισμός είχε προκληθεί και σε προηγούμενες συναυλίες της, στο Λος Άντζελες και το Σιάτλ, όπου η δόνηση μετρήθηκε σε 2,3 Ρίχτερ.
Στη Σκωτία υψηλότερη σεισμική δραστηριότητα παρατηρήθηκε στα τραγούδια Έτοιμος; (Ready forIt?), Βάναυσο καλοκαίρι (Cruel Summer) και Σαμπάνιας προβλήματα (Champagne Problems). Ό,τι δεν με σκοτώνει με κάνει να σε θέλω πιο πολύ, τραγουδά η γρήγορη Swift αυτό το σκληρό καλοκαίρι, ενώ Στη μέση της νύχτας, στα όνειρά μου / Θά’ πρεπε να δεις τα πράγματα που κάνουμε, μωρό μου, παρακινεί η χορωδία σε άλλο τραγούδι.
Μέρος της πιο προσοδοφόρας ποτέ παγκόσμιας τουρνέ ήταν η στάση στο Εδιμβούργο, γενέτειρα του Άνταμ Σμιθ και του Ντέιβιντ Χιουμ. Σύμφωνα με το περιοδικό Billboard, κάθε συναυλία αποφέρει στην τραγουδίστρια και δημιουργό από 11 έως 13 εκατομμύρια δολάρια, περισσότερα δηλαδή από όσα βγάζουν όλοι οι Έλληνες συγγραφείς μαζί. Είναι η πρώτη δισεκατομμυριούχος με κύρια πηγή εσόδων τη μουσική. Συνδυάζει υψηλές πωλήσεις δίσκων, φανατικούς θαυμαστές και κριτική αναγνώριση. «Κέντρο του πολιτιστικού σύμπαντος» την έχει αποκαλέσει Αγγλίδα πανεπιστημιακός. Στην Αυστραλία λένε ότι ποτέ πριν «δεν έχει υπάρξει άτομο πολιτισμικά τόσο σημαντικό όσο η Σουίφτ».
Στα Βαλκάνια ψηλά βουνά κρατούν μακριά τον απόηχο της Αμερικανίδας τραγουδίστριας. Στη Μαδρίτη οι αρχές σημείωσαν 25 διαμαρτυρίες για υπερβολικό θόρυβο σε συναυλία της στο στάδιο Μπερναμπέου. Από πλευράς Ρεάλ δεν υπήρξε σχόλιο. Σε 143,2 ντεσιμπέλ έχει μετρηθεί η πιο θορυβώδης συναυλία, από το σουηδικό συγκρότημα Sleazy Joe στη μικρή πόλη Hässleholm, όπου γεννήθηκε ο εκπρόσωπος της Σουηδίας το 2013 στη Eurovision, έναν θεσμό που συνδυάζει το όραμα με το ευρώ. Ο μεγαλύτερος ποτέ αριθμός ακροαματοθεατών ήταν 3,5 εκατομμύρια σε συναυλία του Ροντ Στιούαρτ στην παραλία Κοπακαμπάνα το 1994 για την υποδοχή του νέου έτους.

Πώς απαντά η λογοτεχνία;

Αντίβαρο των Σουίφτις υπόσχονται να γίνουν οι Σουίφτερς (Swifters). Πρόκειται για μέλη του εκκλησιάσματος του Αρχιεπισκόπου της ιρλανδικής λογοτεχνίας και εκκλησίας Τζόναθαν Swift, που διοργάνωσε Τα ταξίδια του Γκάλιβερ ή Γκιούλιβερ, όπως είναι γνωστός στην Ελλάδα. Πληροφορίες από κελτικές πηγές αναφέρονται σε γέρους και γριές, που σεισμό προκαλούν χορεύοντας σε συναναγνώσεις κειμένων του Σουίφτ, τα οποία τους είναι αδύνατον να ακούσουν. Καθισμένοι σε αναπηρικά αμαξίδια, στηριγμένοι σε μπαστούνια και περιπατητικά πι, σέρνοντας τα πόδια τους ή έρποντας, κρυφά συρρέουν ήδη από παντού, ενώ με ακραίες δονήσεις προετοιμάζονται να σπάσουν το φράγμα του ήχου προξενώντας ένα τσουνάμι ακράτειας.
Εξ ακρωνύμου στα ελληνικά η κουλτούρα είναι πάντοτε ΠΟΠ, συνιστώντας Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης. Όμως το ασανσέρ της καλλιτεχνικής ανόδου είναι μικρό και όλοι δυσανασχετούν. Ακόμη και Αρχιεπίσκοπος αν είχε καταφέρει να εκλεγεί ο Καζαντζάκης, το πιθανότερο είναι ότι θα είχε αναγκαστεί να αφορίσει τον εαυτό του.

_{ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ}

Οι βλαβερές συνέπειες της ανάγνωσης
https://www.hartismag.gr/hartis-54/stigmata/oi-vlaveres-sinepeies-tis-anaghnosis
Έχω πάρει φωτιά: Ηράκλειτος ροκ εν ρολ (Jerry Lee Lewis)
https://www.hartismag.gr/hartis-/stigmata/ekho-parei-fotia-irakleitos-rok-en-rol-jerry-lee-lewis
Ευγνώμονες νεκροί (Robert Hunter: Grateful Dead)
https://www.hartismag.gr/hartis-10/stigmata/eygnwmones-nekroi

Υδάτινες ψευδαισθήσεις στο προαύλιο ενός σχολείου. Η μικρή κερκίδα πίσω από τις μπασκέτες μεταμορφώνεται: Το υγρό στοιχείο ακυρώνει το τσιμέντο και τα βήματα στην επιφάνεια του νερού θυμίζουν κάτι από το θαύμα στη θάλασσα της Γαλιλαίας. Η μπάλα ολοκληρώνει την οφθαλμαπάτη, αναπηδώντας με ευκολία στο νερό χωρίς να καταβρέχει τα παιδιά.