___________________________

Στο προηγούμενο κείμενό μου (Χάρτης #50) αναφέρθηκα στη χαρά που σου δίνει το φυσικό παλαιό βιβλίο, από το ράφι της βιβλιοθήκης στο τραπέζι της μελέτης, όταν θέλοντας ―θαρρείς― να σου μιλήσει, σου χαρίζει έναν μικρό θησαυρό ― ανταμοιβή της υπομονής και επιμονής σου. Μου συνέβη, επιτρέποντάς μου να συμπληρώσω κάτι πολύ συγκεκριμένο και σημαντικό στην εξιστόρηση του χαρτογραφικού αγώνα του Καποδίστρια, με χώρο αναφοράς το Παρίσι, για τα πρώτα σύνορα της Ελλάδας, όπως εξελίχθηκε από το 1826 μέχρι τον θάνατό του (βλ. Χάρτης#25, #26, #27, #28, #29 και #30).

Στην Τρικόγλειο Βιβλιοθήκη της Κεντρικής Βιβλιοθήκης του ΑΠΘ ―σημαντική δωρεά, μαζί με άλλες σημαντικές στη Θεσσαλονίκη, του Αιγυπτιώτη ευπατρίδη Ιωάννη (Γιάγκου) Τρικόγλου, η οποία συμπληρώνει εφέτος 60 χρόνια στο ΑΠΘ― βρίσκεται το βιβλίο του 1796, Recueil de Cartes Géographiques, Plans, Vues et Médailles de L'Ancienne Grèce, Relatifs au Voyage du Jeune Anacharsis; Précédé d'Une Analyse Critique des Cartes. Nouvelle Édition. A Paris, de L'Imprimerie de Didot Jeune. L'An Septième, με χάρτες του Barbié du Bocage ― για το Ταξίδι του νέου Ανάχαρση του Barthélemy. Στην πρώτη ―λευκή― σελίδα του βιβλίου υπάρχει ένα άγνωστο μέχρι σήμερα χειρόγραφο σημείωμα στα γαλλικά του Ανδρέα Μουστοξύδη, από τον Σεπτέμβριο του 1827, όταν ο Καποδίστριας βρισκόταν στο Παρίσι, πριν το ταξίδι του προς την Ακνόνα και Ελλάδα. Μας πληροφορεί ότι το συγκεκριμένο βιβλίο ―δανισμένο από πολύ αγαπητό Γάλλο φίλο του Μουστοξύδη― χρησιμοποιήθηκε ως χαρτογραφικό βοήθημα μελέτης, περί των συνόρων του νέου ελληνικού κράτους, για να απαντηθούν από τον Καποδίστρια τα επίμονα βρετανικά ερωτήματα, με γεωγραφικό νόημα, που του έθεταν τότε (1827): τί εννοείται ως Ελλάς; ποια σύνορα; έχοντας ίσως με ανησυχία υπόψιν τους ―στο βρετανικό υπουργείο Πολέμου― τα περί Ελληνικής επικράτειας γραφόμενα στο Σύνταγμα της Τροιζήνας (Κεφ. Β΄, 4)...
Η ελληνική απόδοση του σημειώματος είναι η εξής:

Αφότου το Αγγλικό Υπουργείο ζήτησε από τον Κόμη Καποδίστρια διευκρινίσεις για τα σύνορα, που πρέπει να δοθούν στην Ελλάδα, μελετήθηκε η οριοθέτηση αυτού του νέου κράτους σε αυτό το βιβλίο, που ανήκει στον πολύ αγαπητό μου φίλο Jules Lardian, και το οποίο μου δάνεισε για τον σκοπό αυτό.

Παρίσι 10 Σεπτεμβρίου 1827

Α. Μουστοξύδης

Μέχρι τώρα γνωρίζαμε ότι ο Καποδίστριας στην έμπειρη γεωγραφική του σκέψη ―και στην ασκημένη διαπραγματευτική του μηχανική― είχε υπόψη του τα Γεωγραφικά περί Ελλάδος του Στράβωνος (στην μετάφραση του Κοραή;) ―για τις απαντήσεις του περί του «όλου» των ιστορικών ελληνικών χωρών· κυρίως όμως είχε (βεβαιωμένα) τον περίφημο τετράφυλλο χάρτη του Pierre Lapie του 1826, βάσει του οποίου διατύπωνε τη «φυσικωτάτη» περί πρώτων συνόρων πρότασή του, συμπεριλαμβάνοντας τη Θεσσαλία και Ήπειρο στην διεκδικούμενη Ελληνική επικράτεια. Από εκεί ―μετά τις προτάσεις της Διάσκεψης του Πόρου (1828), τις αφαιρετικές βρετανικές επιμονές στις αποφάσεις αυτές (1829) με την εξαίρεση της Δυτικής Στερεάς― η διαρκής Σύνοδος των τριών Δυνάμεων στο Λονδίνο κατέληξε στη «συνεσταλμένη» συνοριακή πρόταση του Καποδίστρια, αυτή τη φορά λίγο βορειότερα της πρότασης των τριών διπλωματών της Διάσκεψης του Πόρου. Αυτά ήταν τα πρώτα σύνορα του νέου κράτους (1832) για να καταλήξουμε αργότερα στην οριογράφηση, στο πλαίσιο των εργασιών πεδίου ―της β΄ φάσης― των Γάλλων στρατιωτικών χαρτογράφων στην Στερεά (Χάρτης #32).

Με το πρόσφατο εύρημα του χειρόγραφου σημειώματος του Μουστοξύδη, πλουτίζεται η γνώση μας για το χαρτογραφικό σκέλος του αγώνα του Καποδίστρια προκειμένου να επιτύχει το μέγιστο δυνατό των ελληνικών διεκδικήσεων για τα πρώτα σύνορα της Ελλάδας. Επιπλέον αναδεικνύεται σε ιστορική μοναδικότητα ένα βιβλίο με χάρτες και η σημαντική χρήση του, για την ιστορία των πρώτων συνόρων και του ρολου του Καποδίστρια σε αυτήν· ενός βιβλίου, κατά τα άλλα, γνωστού και διαδεδομένου σε πολλές βιβλιοθήκες. Επιπλέον φωτίζεται, για ακόμη μια φορά, η σπουδαιότητα της Τρικογλείου Βιβλιοθήκης στη Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης ΑΠΘ.

Το σημείωμα του Μουστοξύδη εκτίθεται από τις 22 Φεβρουρίου 2023 στη χαρτογραφική έκθεση στους χώρους της Κεντρικής Βιβλιοθήκης ΑΠΘ με συναφές εκθεσιακό υλικό ― συνεργασία του Εργαστηρίου Χαρτογραφίας & Γεωγραφικής Ανάλυσης και της Βιβλιοθήκης ΑΠΘ, με την επιμέλεια και κείμενα του υπογράφοντος. Αποτελεί ερευνητικό εκθεσιακό παράρτημα της μεγάλης έκθεσης των δεκαπέντε (μεγεθυμένων) φύλλων του χάρτη του Pierre Lapie του 1822, η οποία λειτουργεί από τον Ιούνιο του 2022 στην Κεντρική Βιβλιοθήκη ΑΠΘ, για την επέτειο των 200 χρόνων από την έκδοσή του, με τη συνεργασία του Ιδρύματος Σύλβιας Ιωάννου, του Γενικού Προξενείου της Γαλλίας και του Γαλλικού Ινστιτούτου Θεσσαλονίκης.

Ερευνητικά θέματα που αναφέρονται στο κείμενο, προέκυψαν στο πλαίσιο του προγράμματος Digital Library Map System (DiLiMAPS) του Εργαστηρίου Χαρτογραφίας και Γεωγραφικής Ανάλυσης ΑΠΘ, με την υποστήριξη του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ).