Kατάδεσμοι οι χάρτες στο νέο κράτος;

Το ιδιαί­τε­ρο γαλ­λι­κό χαρ­το­γρα­φι­κό εν­δια­φέ­ρον για τον ελ­λα­δι­κό χώ­ρο των αρ­χών του 19^ου αιώ­να εντάσ­σε­ται στο ευ­ρύ­τε­ρο πε­ρι­βάλ­λον των χαρ­το­γρα­φή­σε­ων συν­δε­δε­μέ­νων με τους πο­λέ­μους του Να­πο­λέ­ο­ντα μέ­χρι το 1815, της γε­ω­πο­λι­τι­κής της Γαλ­λί­ας με­τά το Συ­νέ­δριο της Βιέν­νης και του εν­δια­φέ­ρο­ντός της για την Επα­νά­στα­ση του 1821 και την ίδρυ­ση νέ­ου ελ­λη­νι­κού κρά­τους. Οι μο­νό­φυλ­λοι χάρ­τες της Πε­λο­πον­νή­σου του Bocage (1801, 1808), ο δε­κα­πε­ντά­φυλ­λος και τε­τρά­φυλ­λος του Lapie (1822, 1826) και οι δύο χάρ­τες ει­κο­σιέ­να φύλ­λων του Αυ­στρια­κού Weiss (1823, 1829) ―ακτο­γραμ­μι­κά πα­ρό­μοιοι των γαλ­λι­κών― ανή­κουν γε­νε­α­λο­γι­κά στην ημι-επι­στη­μο­νι­κή πε­ρί­ο­δο της χαρ­το­γρα­φί­ας του 17^ου και 18^ου αιώ­να. Για κά­ποιους (των Bocage και Lapie) ανα­φέ­ρε­ται η χρή­ση από τους Έλ­λη­νες κα­τά την Επα­νά­στα­ση του 1821. Από το 1828 και μέ­χρι τα μέ­σα του 19^ου αιώ­να οι Γάλ­λοι γε­ω­γρά­φοι μη­χα­νι­κοί του Dépôt de la guerre εκτε­λούν την πρώ­τη επι­στη­μο­νι­κή χαρ­το­γρά­φη­ση του νέ­ου ελ­λη­νι­κού κρά­τους επί του πε­δί­ου, σε αγ­χω­τι­κές συν­θή­κες φυ­σι­κού και αν­θρω­πο­γε­νούς πε­ρι­βάλ­λο­ντος. Ο Peytier εί­ναι το ση­μα­ντι­κό πρό­σω­πο της επι­χεί­ρη­σης, ένας καλ­λιερ­γη­μέ­νος στρα­τιω­τι­κός χαρ­το­γρά­φος, γνω­στό­τε­ρος στην Ελ­λά­δα για τα ζω­γρα­φι­κά του σχέ­δια εμπνευ­σμέ­να από την εξά­χρο­νη δύ­σκο­λη πα­ρα­μο­νή του στη χώ­ρα.

Ει­δι­κά για τους χάρ­τες της επο­χής του ’21, για τους οποί­ους το εν­δια­φέ­ρον εί­ναι αυ­ξη­μέ­νο, η σχέ­ση ομοιό­τη­τας με­τα­ξύ των ημι-επι­στη­μο­νι­κών χαρ­τών δια­φό­ρων χαρ­το­γρά­φων έχει ιδιαί­τε­ρη ση­μα­σία. Δη­μιουρ­γεί μια σει­ρά ερω­τη­μά­των για τον τύ­πο, βαθ­μό και τους λό­γους της ομοιό­τη­τας, στα οποία οι απα­ντή­σεις συ­νή­θως πα­ρα­κάμ­πτουν τη χαρ­το­γρα­φι­κή ανά­λυ­ση. Στην επι­στή­μη της χαρ­το­γρα­φί­ας, η συ­ζή­τη­ση πε­ρί ομοιο­τή­των (και η χαρ­το­γρα­φι­κή συ­γκρι­τι­κή) γί­νε­ται με τον δια­χω­ρι­σμό της ολό­τη­τας του χάρ­τη στα δύο θε­με­λιώ­δη συ­νι­στώ­ντα μέ­ρη του: το γε­ω­με­τρι­κό και το θε­μα­τι­κό. Ο δια­χω­ρι­σμός διευ­κο­λύ­νει την ανά­γνω­ση, ανά­λυ­ση και ερ­μη­νεία των πα­λαιών χαρ­τών, ως κα­τ’ εξο­χήν πο­λύ­πλο­κων οπτι­κών τεκ­μη­ρί­ων. Κύ­ριο στοι­χείο του γε­ω­με­τρι­κού μέ­ρους εί­ναι η ακτο­γραμ­μή, που δια­μορ­φώ­νει τη βα­σι­κή μορ­φή του χάρ­τη· τα το­πω­νύ­μια εί­ναι κα­θο­ρι­στι­κά του θε­μα­τι­κού του πε­ριε­χο­μέ­νου. Ο δια­χω­ρι­σμός διευ­κο­λύ­νει τη χαρ­το­γρα­φι­κή ανά­γνω­ση, ανά­λυ­ση και τις τυ­πο­λο­γι­κές κα­τα­τά­ξεις των χαρ­τών και φθά­νει μέ­χρι χρο­νο­λο­γή­σεις των συ­νι­στώ­ντων με­ρών τους, οι οποί­ες δεν ταυ­τί­ζο­νται πά­ντα. Για την πε­ρί­πτω­ση των ημι-επι­στη­μο­νι­κών χαρ­τών της επο­χής του ’21, η μορ­φο­λο­γι­κή πει­ρα­μα­τι­κή μας ανά­λυ­ση της ακτο­γραμ­μής πε­ριο­χής με με­γά­λα ιστο­ρι­κά συμ­φρα­ζό­με­να, όπως εί­ναι η Αρ­γο­λι­κή χερ­σό­νη­σος, έδει­ξε απρό­σμε­νες ομοιό­τη­τες και δια­φο­ρές χαρ­τών. Με εύ­λο­γες απο­κλί­σεις, η ακτο­γραμ­μή στον χάρ­τη του Weiss του 1823 προ­σο­μοιά­ζει με την ακτο­γραμ­μή των χαρ­τών του Bocage (του 1801 και 1808), η οποία εί­ναι ανό­μοια των πα­ρό­μοιων με­τα­ξύ τους χαρ­τών του Lapie (του 1822 και 1826). Αντί­θε­τα, η ακτο­γραμ­μή στον χάρ­τη του Weiss του 1829 εί­ναι πα­ρό­μοια με εκεί­νες των δύο χαρ­τών του Lapie. Η ανά­λυ­ση της Αρ­γο­λι­κής ακτο­γραμ­μής στον επι­στη­μο­νι­κό χάρ­τη Peytier/Dépôt του 1832 έδει­ξε (ανα­με­νό­με­νη) ανο­μοιό­τη­τα με την ακτο­γραμ­μή των ημι-επι­στη­μο­νι­κών χαρ­τών. Έκ­πλη­ξη απο­τε­λεί η ομοιό­τη­τά της με τον χάρ­τη του 1707 των Βε­νε­τών μη­χα­νι­κών στην Πε­λο­πόν­νη­σο ―με εξαί­ρε­ση την Ύδρα, φα­νε­ρά εκτός χαρ­το­γρα­φι­κής ύλης της βε­νε­τι­κής χαρ­το­γρά­φη­σης. Η σύ­γκρι­ση των χαρ­τών της επο­χής του ’21, ως προς τα το­πω­νύ­μια (θε­μα­τι­κή συ­νι­στώ­σα) οδη­γεί σε με­γα­λύ­τε­ρη δια­σπο­ρά απο­κλί­σε­ων με­τα­ξύ χαρ­τών, ακό­μη και των ιδί­ων χαρ­το­γρά­φων. Οι χάρ­τες, π.χ., του Weiss δια­φέ­ρουν το­πω­νυ­μι­κά όχι μό­νο με­τα­ξύ τους, αλ­λά και με τους χάρ­τες των Bocage και Lapie με τους οποί­ους προ­σο­μοιά­ζουν ακτο­γραμ­μι­κά. Για άλ­λη μια φο­ρά απο­δει­κνύ­ε­ται ότι η συ­γκρι­τι­κή με­λέ­τη των χαρ­τών απαι­τεί ιδιαί­τε­ρη τε­χνο­γνω­σία.

Από τους τρεις ση­μα­ντι­κό­τε­ρους χαρ­το­γρά­φους ημι-επι­στη­μο­νι­κών χαρ­τών της επο­χής του ’21, ο Lapie (1777-1850) εί­ναι αναμ­φί­βο­λα ο πα­ρα­γω­γι­κό­τε­ρος και πλέ­ον γνω­στός διε­θνώς για το ευ­ρύ­τα­το έρ­γο του· ακο­λου­θεί­ται από τον πα­λαιό­τε­ρο και γνω­στό­τε­ρο στην Ελ­λά­δα Bocage και από τον μάλ­λον άγνω­στο Weiss (1791-1858) ―το όνο­μα ακού­στη­κε σχε­τι­κά πρό­σφα­τα στην Ελ­λά­δα και διε­θνώς. Τον χάρ­τη της Ελ­λά­δας του Lapie του 1826 ανα­φέ­ρει ο Κα­πο­δί­στριας στον Λο­βέρ­δο για το χαρ­το­γρα­φι­κό πρό­τυ­πο που ζη­τού­σε (σε με­γα­λύ­τε­ρη κλί­μα­κα) ως μέ­ρος της γαλ­λι­κής συν­δρο­μής στο έρ­γο του. Απει­κο­νί­ζει τον χώ­ρο που θα κα­λύ­ψει τε­λι­κά το νέο ελ­λη­νι­κό κρά­τος, αλ­λά επι­πλέ­ον τη Θεσ­σα­λία και μέ­ρος της Ηπεί­ρου, σε κλί­μα­κα 1 εκ. στον χάρ­τη να αντι­στοι­χεί σε 4 χλμ. στο έδα­φος. Ο Lapie χρη­σι­μο­ποί­η­σε δε­δο­μέ­να και πλη­ρο­φο­ρί­ες από σχε­τι­κές συλ­λο­γές των δια­κε­κρι­μέ­νων στρα­τιω­τι­κών Guilleminot (πρέ­σβη στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη) και Tromelin και τους προσ­διο­ρι­σμούς γε­ω­γρα­φι­κού στίγ­μα­τος τό­πων (πλά­τος και μή­κος) των πλοιάρ­χων Gauttier και Smith. Αλ­λά και από τα­ξι­διω­τι­κά και οδοι­πο­ρι­κά κεί­με­να στον ελ­λα­δι­κό χώ­ρο των Pouqueville, Gell (1777-1836) και Dodwell (1767-1832) της πρώ­της δε­κα­ε­τί­ας του 19^ου αιώ­να ―εκ­δό­θη­καν λί­γο πριν Επα­νά­στα­ση του 1821. Τον ίδιο χάρ­τη χρη­σι­μο­ποιεί και ο ση­μα­ντι­κός κλα­σι­κός φι­λό­λο­γος Müller (1797-1840) για να ανα­πτύ­ξει επί χάρ­του την πε­ρί των Δω­ριέ­ων ιστο­ρία, στα βό­ρεια τμή­μα­τα της Ελ­λά­δας, με ση­μα­ντι­κές γε­ω­γρα­φι­κές συμ­πτώ­σεις το­πο­θε­σιών όπως απει­κο­νί­ζο­νται από τον Lapie. Για τα νό­τια τμή­μα­τα ο Müller ανα­φέ­ρει τους αρ­χαιο­ελ­λη­νι­στές Gell και Dodwell χρη­σμο­ποιώ­ντας τον πα­λαιό­τε­ρο χάρ­τη του Bocage εντο­πί­ζο­ντας όμως πε­ρισ­σό­τε­ρες απο­κλί­σεις. Ο χάρ­της του Lapie, του 1826 μάλ­λον λει­τούρ­γη­σε και ως έν­δει­ξη της υπέρ των ιδε­ών του Κα­πο­δί­στρια και Λο­βέρ­δου γαλ­λι­κής γε­ω­πο­λι­τι­κής δυ­νη­τι­κό­τη­τας, την επο­χή του ’21, για πιο εκτε­τα­μέ­να βό­ρεια σύ­νο­ρα του νέ­ου ελ­λη­νι­κού κρά­τους. Ίσως τη συμ­με­ρί­στη­κε και η Ρω­σία, αλ­λά η (από την αρ­χή) αμε­τα­κί­νη­τη βρε­τα­νι­κή γε­ω­πο­λι­τι­κή θέ­ση υπέρ των συ­νό­ρων στη Στε­ρεά ήταν τό­σο ισχυ­ρή ώστε τε­λι­κά θα την ακο­λου­θή­σουν Γαλ­λία και Ρω­σία υπο­γρά­φο­ντας το πρω­τό­κολ­λο του 1830.

Ο ημι-επι­στη­μο­νι­κός χάρ­της του Weiss του 1829 εκ­δό­θη­κε στη Βιέν­νη ένα χρό­νο με­τά το Ναυα­ρί­νο και την άφι­ξη του Κα­πο­δί­στρια στην Ελ­λά­δα· εί­ναι σα­φώς ένας δια­φο­ρε­τι­κός χάρ­της από τον χει­ρό­γρα­φο του 1823. Και οι δύο απει­κο­νί­ζουν το γνω­στό ―από τις αρ­χές του 16^ου αιώ­να― γε­ω­γρα­φι­κό πα­ρά­θυ­ρο των οθω­μα­νι­κών εδα­φών στην Ευ­ρώ­πη σε κλί­μα­κα 1 εκ. στον χάρ­τη να αντι­στοι­χεί σε περ. 6 χλμ. στο έδα­φος (ένα­ντι των 8 και 4 χλμ. των χαρ­τών του Lapie του 1822 και 1826). Ο αυ­στρια­κός χάρ­της του 1829 εί­ναι ακτο­γραμ­μι­κά σχε­δόν πα­νο­μοιό­τυ­πος των χαρ­τών του Lapie και εν­δε­χο­μέ­νως στό­χευε στην υπο­στή­ρι­ξη της αυ­στρια­κής γε­ω­πο­λι­τι­κής οπτι­κής για το ελ­λη­νι­κό ζή­τη­μα, την οποία συ­ζη­τού­σαν τό­τε οι ευ­ρω­παϊ­κές Δυ­νά­μεις. Άλ­λω­στε, στο κεί­με­νο που υπο­γρά­φει ως Τ το 1828, ο Tromelin ―με τις πα­λιές βρε­τα­νι­κές εμπει­ρί­ες του― ανα­φέ­ρε­ται ρη­τά στην αντι­κα­τά­στα­ση της Ρω­σί­ας από την Αυ­στρία στην τριά­δα των προ­στά­τι­δων Δυ­νά­με­ων του ελ­λη­νι­κού κρά­τους.

O Peytier, ο τρί­τος Γάλ­λος που άφη­σε το χαρ­το­γρα­φι­κό του απο­τύ­πω­μα στην επο­χή του ’21, έφθα­σε τον Μάιο 1828 και τέ­θη­κε στην υπη­ρε­σία του Κα­πο­δί­στρια για τη χαρ­το­γρά­φη­ση της χώ­ρας. Όμως, αντί να αρ­χί­σει το έρ­γο του, πε­ριο­ρί­στη­κε αμέ­σως σε τρί­μη­νη κα­ρα­ντί­να σε γαλ­λι­κά κα­ρά­βια στην Αί­γι­να λό­γω των αυ­στη­ρών μέ­τρων της κα­πο­δι­στρια­κής κυ­βέρ­νη­σης για την αντι­με­τώ­πι­ση της επι­δη­μί­ας πα­νώ­λης· ένα μή­να πριν, με εστία την Ύδρα, έπλη­ξε τα νη­σιά του Αρ­γο­σα­ρω­νι­κού και δια­δό­θη­κε στην Πε­λο­πόν­νη­σο. Τον Αύ­γου­στο, με­τά την κα­λο­και­ρι­νή ύφε­ση της επι­δη­μί­ας, ο Peytier επι­χεί­ρη­σε επί τρί­μη­νο γε­ω­δαι­τι­κές και το­πο­γρα­φι­κές ερ­γα­σί­ες πε­δί­ου· από την Κο­ριν­θία και με­τά στην Αρ­γο­λί­δα, με υπό­δει­ξη του Κα­πο­δί­στρια, αλ­λά τε­χνι­κές δυ­σκο­λί­ες και η ανα­ζω­πύ­ρω­ση της επι­δη­μί­ας δεν επέ­τρε­ψαν με­γά­λες επι­δό­σεις. Ο Peytier άρ­χι­σε να συ­νερ­γά­ζε­ται με τμή­μα της Expédition, ενώ πα­ρέ­με­νε επι­σή­μως στην υπη­ρε­σία του Κα­πο­δί­στρια. Σύ­ντο­μα εντά­χθη­κε στην επι­χεί­ρη­ση χαρ­το­γρά­φη­σης της Πε­λο­πον­νή­σου για λο­γα­ρια­σμό του Dépôt και όχι πλέ­ον της ελ­λη­νι­κής κυ­βέρ­νη­σης. Εντο­λή των γαλ­λι­κών στρα­τιω­τι­κών αρ­χών ήταν η γρή­γο­ρη το­πο­γρα­φι­κή απο­τύ­πω­ση και έτσι ορ­γα­νώ­θη­κε ει­δι­κή μο­νά­δα χαρ­το­γρά­φη­σης στη στρα­τιά του Maison και η προ­μή­θεια των ανα­γκαί­ων ορ­γά­νων· ανά­με­σά τους το θε­ο­δό­λι­χο Gambey. Τον Μάρ­τιο 1829 άρ­χι­σαν οι ερ­γα­σί­ες απο­τύ­πω­σης με με­τρο­τρά­πε­ζες και τον πο­λυ­πράγ­μο­να Barthélemy επι­κε­φα­λής πέ­ντε δι­με­λών το­πο­γρα­φι­κών ομά­δων. Η κλί­μα­κα απο­τύ­πω­σης ήταν 1 εκ. στην πι­να­κί­δα να αντι­στοι­χεί σε 100 και 200 μέτ. στο έδα­φος για τις κα­τοι­κη­μέ­νες πε­ριο­χές και τα πε­ρί­χω­ρα και σε 500 μέτ. για τις υπό­λοι­πες εκτά­σεις· η ισα­πο­χή των υψο­με­τρι­κών κα­μπύ­λων ορί­στη­κε αντί­στοι­χα σε 10 και 25 μέτ. Χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­καν οι αστρο­νο­μι­κοί προσ­διο­ρι­σμοί των πλοιάρ­χων Gautier και Smith σε ακτές και νη­σιά και το­πο­γρα­φή­θη­καν αρ­χι­κά οι πε­ριο­χές των δια­δρο­μών με­τα­ξύ των κύ­ριων κα­τοι­κη­μέ­νων πε­ριο­χών. Ακο­λού­θη­σε η απο­τύ­πω­ση των πο­τα­μιών και η κα­τα­γρα­φή πο­λυ­θε­μα­τι­κών στα­τι­στι­κών δε­δο­μέ­νων. Τον Μάιο 1829 έγι­ναν, κυ­ρί­ως από τον Peytier, γε­ω­δαι­τι­κές ερ­γα­σί­ες τρι­γω­νι­σμού στην Αρ­γο­λί­δα και με­τά στις δύ­σκο­λες πε­ριο­χές της Αρ­κα­δί­ας και της ορει­νής Ηλεί­ας. Όμως το έρ­γο των Γάλ­λων το­πο­γρά­φων δυ­σκό­λε­ψε η εμπλο­κή του (στρα­τιω­τι­κού) προ­γράμ­μα­τος του Dépôt με εκεί­νο της Expédition. Επι­πλέ­ον, οι με­γά­λες εδα­φι­κές ανω­μα­λί­ες και η δια­σπο­ρά των Γάλ­λων το­πο­γρά­φων δεν επέ­τρε­πε την επι­χει­ρη­σια­κή αλ­λη­λο­κά­λυ­ψή τους. Σε όλες αυ­τές τις αντι­ξο­ό­τη­τες ήρ­θαν να προ­στε­θούν σο­βα­ρά προ­βλή­μα­τα υγεί­ας και οι επι­πτώ­σεις των εμ­φύ­λιων δει­νών που τα­λά­νι­ζαν τη ζωή των Ελ­λή­νων της επο­χής. Η χαρ­το­γρά­φη­ση δια­κό­πη­κε και ο θά­να­τος χτύ­πη­σε τους χαρ­το­γρά­φους απο­δε­κα­τί­ζο­ντας δύο από τις πέ­ντε ομά­δες της απο­τύ­πω­σης. Από τους οκτώ ενα­πο­μεί­να­ντες, μό­νο δύο ήταν πλέ­ον ικα­νοί για ερ­γα­σία· οι άλ­λοι σο­βα­ρά άρ­ρω­στοι ―και ο Peytier― ή ανί­κα­νοι να συ­νε­χί­σουν. Η μι­κρή ομά­δα ήταν πλέ­ον σε απο­σύν­θε­ση· ενι­σχύ­θη­κε στο τέ­λος του έτους με με­ρι­κά επι­πλέ­ον μέ­λη και η ερ­γα­σία προ­χώ­ρη­σε με με­τρή­σεις και υπο­λο­γι­σμούς. Οι εκ­πτώ­σεις από τον αρ­χι­κό προ­γραμ­μα­τι­σμό ήταν ανα­πό­φευ­κτες. Λό­γω των αρ­νη­τι­κών συν­θη­κών δό­θη­καν νέ­ες οδη­γί­ες από το Dépôt και η χαρ­το­γρά­φη­ση θα συ­νέ­χι­ζε πλέ­ον μό­νο με την απο­τύ­πω­ση κα­τά τις δια­δρο­μές με­τα­ξύ κα­τοι­κη­μέ­νων πε­ριο­χών, στο πρό­τυ­πο της αντί­στοι­χης γαλ­λι­κής επι­χεί­ρη­σης στην Ισπα­νία· τώ­ρα με τρι­γω­νι­σμό σε κά­πως κα­λύ­τε­ρες συν­θή­κες. Για την συ­ντό­μευ­ση της ερ­γα­σί­ας, η ακρι­βέ­στε­ρη αλ­λά χρο­νο­βό­ρα υψο­μέ­τρη­ση για τη χά­ρα­ξη ισο­ϋ­ψών κα­μπύ­λων αντι­κα­τα­στά­θη­κε από τον πα­λαιό τρό­πο σχε­δί­α­σης του εδα­φι­κού ανα­γλύ­φου.

Τον Ια­νουά­ριο 1830 η Expédition επέ­στρε­ψε στη Γαλ­λία έχο­ντας ολο­κλη­ρώ­σει το έρ­γο της στην Πε­λο­πόν­νη­σο. Το γαλ­λι­κό εκ­στρα­τευ­τι­κό σώ­μα πα­ρέ­μει­νε χω­ρίς πλέ­ον εμπλο­κές ρό­λων και το Dépôt επι­τά­χυ­νε τις ερ­γα­σί­ες ενι­σχύ­ο­ντας τα τμή­μα­τα χαρ­το­γρά­φη­σης. Οι απώ­λειες και αντι­κα­τα­στά­σεις προ­σω­πι­κού ήταν συ­νε­χείς το πρώ­το εξά­μη­νο του έτους. Έν­δε­κα ενερ­γοί το­πο­γρά­φοι εί­χαν βά­σεις στην Πά­τρα, Κό­ριν­θο, Επι­τά­λιο, Άρ­γος· δύο ασθε­νείς με τον Barthélemy πα­ρέ­με­ναν στο αρ­χη­γείο στη Με­θώ­νη. Ο Peytier με δύο έμπει­ρους γε­ω­γρά­φους μη­χα­νι­κούς συ­νέ­χι­ζε τον τρι­γω­νι­σμό. Τον Ιού­λιο όλα σχε­δόν τα μέ­λη της ομά­δας ήταν εμπύ­ρε­τα, με απώ­λειες έναν νε­κρό και έναν επα­να­πα­τρι­σθέ­ντα. Τραυ­μα­τι­σμοί και κα­κου­χί­ες ακο­λου­θού­σαν τις ερ­γα­σί­ες μέ­χρι το φθι­νό­πω­ρο και στο τέ­λος της χρο­νιάς οι Barthélemy και Peytier ―εί­χε ήδη ολο­κλη­ρώ­σει τον τρι­γω­νι­σμό― απο­σπά­σθη­καν στο έρ­γο της επι­τρο­πής εδα­φι­κού προσ­διο­ρι­σμού και χά­ρα­ξης των συ­νό­ρων· μα­ζί δύο αξιω­μα­τι­κοί από τη Βρε­τα­νία και Ρω­σία, οι Baker και Scalon. Τον Απρί­λιο 1831 συ­νε­χί­στη­καν οι ερ­γα­σί­ες πε­δί­ου. Σχε­δόν όλοι οι το­πο­γρά­φοι εί­χαν προ­βλή­μα­τα υγεί­ας και η πο­λι­τι­κή κα­τά­στα­ση στη χώ­ρα χει­ρο­τέ­ρευε. Επι­θέ­σεις λη­στών, προ­κλή­σεις και απει­λές από κα­τοί­κους των πε­ριο­χών που απο­τύ­πω­ναν οι Γάλ­λοι δυ­σχέ­ραι­ναν, μέ­χρι εγκα­τά­λη­ψης, το έρ­γο τους ―ιδί­ως στις πε­ριο­χές της Μά­νης. Τον Ιού­λιο οι το­πο­γρά­φοι, με το υλι­κό του μέ­χρι τό­τε έρ­γου τους, συ­γκε­ντρώ­θη­καν στη Με­θώ­νη για να αξιο­λο­γη­θεί η κα­τά­στα­ση. Στο πε­δίο έμει­νε μό­νο ο Peytier να πε­ρι­τρέ­χει από τη μια άκρη της χώ­ρας στην άλ­λη για να συ­μπλη­ρώ­νει τρι­γω­νι­σμούς και κε­νά. Εξα­ντλη­μέ­νος επέ­στρε­ψε τό­τε στη Γαλ­λία μα­ζί με άλ­λους της ομά­δας και όλο το υλι­κό της ερ­γα­σί­ας των δύο χρό­νων, αφή­νο­ντας στη Με­θώ­νη έξι το­πο­γρά­φους και μια χώ­ρα σε ανε­ξέ­λεγ­κτη ανα­τα­ρα­χή που προ­μή­νυε νέα εμ­φύ­λια δει­νά. Στο Dépôt ο Peytier αρ­χί­ζει την επε­ξερ­γα­σία για τη σύ­ντα­ξη και πα­ρα­γω­γή του εξά­φυλ­λου (με δύο συ­νο­δά φύλ­λα) πρώ­του επι­στη­μο­νι­κού χάρ­τη της Πε­λο­πον­νή­σου. Θα εκ­δο­θεί στο Πα­ρί­σι το 1832 σε κλί­μα­κα δι­πλά­σια εκεί­νης του ημι-επι­στη­μο­νι­κού χάρ­τη του Lapie, του 1826· 1 εκ. στον χάρ­τη αντι­στοι­χού­σε τώ­ρα σε 2 χλμ. στο έδα­φος. Τον Σε­πτέμ­βριο 1831 εξε­γερ­μέ­νοι Μα­νιά­τες αντί­πα­λοι του Κα­πο­δί­στρια θα επι­τε­θούν, λε­η­λα­τή­σουν και κα­τα­λά­βουν την Κα­λα­μά­τα. Οι ενα­πο­μεί­να­ντες λί­γοι το­πο­γρά­φοι απο­μο­νώ­θη­καν στη Με­θώ­νη πε­ρι­μέ­νο­ντας ευ­και­ρί­ες για να ολο­κλη­ρώ­σουν τις απο­τυ­πώ­σεις στο ακρω­τή­ριο Ταί­να­ρο (κά­βο Μα­τα­πά) και στις δύ­σβα­τες πε­ριο­χές της Μά­νης, τις μό­νες που έμε­ναν αχαρ­το­γρά­φη­τες. Από τη στρα­τιά του Maison και του δια­δό­χου του Schneider, υπη­ρε­τού­σαν ακό­μη στην Πε­λο­πόν­νη­σο πε­ρί­που πέ­ντε χι­λιά­δες Γάλ­λοι. Τον Μάιο το­πο­θε­τή­θη­κε επι­κε­φα­λής τους ο στρα­τη­γός Guéhéneuc, ο οποί­ος διέ­τα­ξε τον προϊ­στά­με­νο των το­πο­γρά­φων Barthélemy να ανα­λά­βει στην Κα­λα­μά­τα μια «ει­δι­κή» απο­στο­λή δια­πραγ­μά­τευ­σης με τους Μα­νιά­τες, ενώ η κυ­βέρ­νη­ση του Κα­πο­δί­στρια ορ­γά­νω­νε δρά­ση ενα­ντί­ον τους. Μέ­χρι την επί­λυ­ση αυ­τής της μεί­ζο­νος εμ­φύ­λιας κρί­σης ο Barthélemy, δια­κιν­δυ­νεύ­ο­ντας τη δια­τά­ρα­ξη των σχέ­σε­ων του Κα­πο­δί­στρια με τους Γάλ­λους, πλη­σί­α­σε τους εξε­γερ­μέ­νους Μα­νιά­τες. Φαί­νε­ται ότι τό­τε εξα­σφά­λι­σε τη συ­ναί­νε­σή τους για να ολο­κλη­ρω­θεί από τέσ­σε­ρις το­πο­γρά­φους η χαρ­το­γρά­φη­ση της Μά­νης, την οποία εί­χαν απο­φύ­γει όλοι μέ­χρι τό­τε, συ­μπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νων των Βε­νε­τών για τη σύ­ντα­ξη των χαρ­τών τους, του 1707. Η εμ­φύ­λια κρί­ση της Κα­λα­μά­τας κο­ρυ­φώ­θη­κε με τη δο­λο­φο­νία του Κα­πο­δί­στρια τον Οκτώ­βριο 1831 και τα πο­λι­τι­κά επα­κό­λου­θά της. Σε κλί­μα κα­χυ­πο­ψί­ας οι το­πο­γρά­φοι του Barthélemy απο­σύρ­θη­καν στη Με­θώ­νη προς το τέ­λος του τα­ραγ­μέ­νου έτους, για τις επε­ξερ­γα­σί­ες των απο­τυ­πώ­σε­ων, μέ­χρι τον Μάιο 1832 όταν ανα­κοι­νώ­νε­ται επί­ση­μα από το Dépôt η ολο­κλή­ρω­ση των ερ­γα­σιών στην Πε­λο­πόν­νη­σο. Η προ­σω­ρι­νή ελ­λη­νι­κή κυ­βέρ­νη­ση ζή­τη­σε την πα­ρα­μο­νή των Γάλ­λων στρα­τιω­τι­κών και οι το­πο­γρά­φοι από αυ­τούς ερ­γά­στη­καν για την ολο­κλή­ρω­ση των απο­τυ­πώ­σε­ων πό­λε­ων και οχυ­ρών και για την προ­ε­τοι­μα­σία της χά­ρα­ξης επί του εδά­φους των συ­νό­ρων του νέ­ου κρά­τους, με επι­κε­φα­λής της οριο­θέ­τη­σης τον Barthélemy. Ήταν μια επί­πο­νη επι­χεί­ρη­ση στο αφι­λό­ξε­νο και δύ­σκο­λα προ­σπε­λά­σι­μο χιο­νο­σκε­πές ορει­νό έδα­φος της Στε­ρε­άς, κα­τά τον σκλη­ρό χει­μώ­να του 1832-1833, με στε­ρή­σεις, ασθέ­νειες και προ­κλή­σεις από τη βό­ρεια πλευ­ρά των συ­νό­ρων. Τις πα­ρε­νο­χλή­σεις της οριο­γρά­φη­σης επε­σή­μα­ναν αρ­νη­τι­κά και οι Baker και Scalon. Τον Μάρ­τιο 1833, σχε­δόν ένα μή­να με­τά την άφι­ξη του Όθω­να και των Βαυα­ρών, επέ­στρε­ψε στην Ελ­λά­δα ο Peytier με απο­στο­λή τις χαρ­το­γρα­φή­σεις στην Ατ­τι­κή, ενώ στην Άρ­τα ο Barthélemy συ­νέ­χι­ζε το γε­ω­δαι­τι­κό και το­πο­γρα­φι­κό έρ­γο της οριο­θέ­τη­σης, το οποίο δυ­σκό­λευε η οθω­μα­νι­κή πλευ­ρά και το­πι­κοί πλη­θυ­σμοί που αντι­δρού­σαν στην οριο­θέ­τη­ση. Βιαιο­πρα­γί­ες, εμπρη­σμοί, λη­στεί­ες και εξε­γέρ­σεις, ανά­γκα­σαν το γαλ­λι­κό κλι­μά­κιο να απο­συρ­θεί στην Πρέ­βε­ζα, μέ­χρι την απο­κα­τά­στα­ση της τά­ξης. Τους κα­λο­και­ρι­νούς μή­νες οι ερ­γα­σί­ες δια­κό­πη­καν και για τον κίν­δυ­νο ασθε­νειών. Ο Barthélemy και οι Γάλ­λοι το­πο­γρά­φοι επι­στρέ­φουν στη Με­θώ­νη, ο Baker στη Ζά­κυν­θο και ο Scalon στη Λα­μία. Τον Αύ­γου­στο απο­χώ­ρη­σαν και οι τε­λευ­ταί­οι Γάλ­λοι στρα­τιώ­τες από την Ελ­λά­δα, αφή­νο­ντας πί­σω λί­γους το­πο­γρά­φους τους, οι οποί­οι θα συ­νέ­χι­ζαν το έρ­γο της οριο­γρά­φη­σης και χαρ­το­γρά­φη­σης στη βό­ρεια Στε­ρεά. Ο Peytier ερ­γά­ζε­ται στην Ατ­τι­κή, αντι­με­τω­πί­ζο­ντας και αυ­τός ακραία εχθρό­τη­τα με κίν­δυ­νο της ζω­ής του. Οι επί­τρο­ποι της χαρ­το­γρά­φη­σης στην Άρ­τα έψα­χναν τρό­πους αντι­με­τώ­πι­σης της βί­αι­ης αντί­δρα­σης των το­πι­κών πλη­θυ­σμών (και των Κλε­φτών στην άλ­λη πλευ­ρά των συ­νό­ρων). Ο Baker πρό­τει­νε τη βο­ή­θεια των Βαυα­ρών, που απέ­κλειε ο Barthélemy ζη­τώ­ντας να συ­νο­δεύ­ο­νται οι Γάλ­λοι χαρ­το­γρά­φοι στο έρ­γο τους από Έλ­λη­νες και Οθω­μα­νούς επι­τρό­πους με αντί­στοι­χη φρού­ρη­ση. Η οθω­μα­νι­κή πλευ­ρά αρ­νή­θη­κε συμ­με­το­χή, ενώ από ελ­λη­νι­κής πλευ­ράς υπήρ­ξε αντα­πό­κρι­ση ―συμ­με­τεί­χε ο Γιαν­νά­κης Στάϊ­κος, έμπι­στος του Κω­λέτ­τη, γνώ­στη των πε­ρί των χαρ­τών. Με­τά από σχε­δόν έναν άγο­νο χρό­νο, χω­ρίς την ολο­κλή­ρω­ση του τρι­γω­νι­σμού στο με­γα­λύ­τε­ρο μέ­ρος των συ­νό­ρων και χω­ρίς τις εν­δε­δειγ­μέ­νες απο­τυ­πώ­σεις, η επι­τρο­πή οριο­θέ­τη­σης συ­γκε­ντρώ­θη­κε τον Ιού­λιο 1834 στο Άρ­γος. Με το όποιο υλι­κό έχει κα­τορ­θώ­σει να συ­γκε­ντρώ­σει συ­νέ­τα­ξε χάρ­τη των πρώ­των συ­νό­ρων της Ελ­λά­δας σε δύο φύλ­λα. Κά­ποιες σκέ­ψεις για επι­στρο­φή των το­πο­γρά­φων τον Σε­πτέμ­βριο στη βό­ρειο Στε­ρεά, προ­κει­μέ­νου να ολο­κλη­ρώ­σουν το έρ­γο της οριο­γρά­φη­σης, απορ­ρί­φθη­καν ως ανέ­φι­κτες από την εξα­ντλη­μέ­νη και εύ­λο­γα αγα­να­κτι­σμέ­νη επι­τρο­πή, δη­λώ­νο­ντας ότι qu’elle n’en voyait pas l’utilité; que sa carte, bonne ou mauvaise, était prête et qu’elle considérait sa mission comme remplie.

Πα­ρό­λα όσα συ­νέ­βαι­ναν με τη χαρ­το­γρά­φη­ση της χώ­ρας και των συ­νό­ρων της, σε ένα άλ­λο σύ­μπαν από εκεί­νο που σχε­δί­α­ζε ο Κα­πο­δί­στριας λί­γα χρό­νια πριν, ο Όθων ζή­τη­σε από τους Γάλ­λους να ολο­κλη­ρώ­σουν τον χάρ­τη της Ελ­λά­δας, ανα­λαμ­βά­νο­ντας η χώ­ρα το μι­σθο­λο­γι­κό κό­στος. Οι Γάλ­λοι δέ­χτη­καν, ζη­τώ­ντας εγ­γύ­η­ση προ­στα­σί­ας των έξι το­πο­γρά­φων τους και του επι­κε­φα­λής τους, που θα ερ­γά­ζο­νταν επί τε­τρα­ε­τία απο­τυ­πώ­νο­ντας τη Στε­ρεά και Εύ­βοια, ώστε να ολο­κλη­ρω­θεί ο πρώ­τος επι­στη­μο­νι­κός χάρ­της της χώ­ρας. Ο Peytier επέ­στρε­ψε στο Πα­ρί­σι τον Μάρ­τιο του 1836 συ­μπλη­ρώ­νο­ντας έξι χρό­νια επι­κίν­δυ­νης πα­ρα­μο­νής στα βου­νά της Ελ­λά­δας, στην αφι­λό­ξε­νη για τη χαρ­το­γρα­φία χώ­ρα. Από τους συ­νο­λι­κά δε­κα­ο­κτώ Γάλ­λους που το­πο­γρά­φη­σαν την Πε­λο­πόν­νη­σο τρεις πέ­θα­ναν στο πε­δίο και δέ­κα απο­σύρ­θη­καν λό­γω σο­βα­ρής βλά­βης της υγεί­ας τους. Δεν έγρα­ψε λοι­πόν τυ­χαία ο Peytier ότι: C’est la géodésie qui me ruine la santé et je n’en veux plus faire en pays de montagne, à quelque prix que ce soit, ενώ σε ένα συ­νο­πτι­κό χει­ρό­γρα­φο που άρ­χι­σε να γρά­φει από το 1837 μέ­χρι τον Μάρ­τιο 1838, κα­τέ­γρα­ψε τη φυ­σι­κή και αν­θρω­πο­γε­νή κα­τά­στα­ση στην Ελ­λά­δα των 17-20 κα­τοί­κων ανά τετρ. χλμ., όπως τη γνώ­ρι­σε, προ­σέ­λα­βε, χαρ­το­γρά­φη­σε και ζω­γρά­φι­σε. Με­τά τους Bocage και Lapie, o Peytier απο­τε­λεί το τρί­το γαλ­λι­κό όνο­μα με ση­μα­ντι­κό χαρ­το­γρα­φι­κό απο­τύ­πω­μα στην Ελ­λά­δα.

Εί­κο­σι χρό­νια με­τά τον επι­στη­μο­νι­κό χάρ­τη της Πε­λο­πον­νή­σου του 1832 ακο­λού­θη­σε στην ίδια κλί­μα­κα η έκ­δο­ση στο Πα­ρί­σι το 1852 του ει­κο­σά­φυλ­λου χάρ­τη όλης της τό­τε χώ­ρας, που θα έχει τη δι­κή του ιστο­ρία. Και οι δύο χάρ­τες πα­ρέ­μει­ναν στο Πα­ρί­σι ως ιδιο­κτη­σία του Dépôt και όχι του νέ­ου κρά­τους, όπως εί­χε σχε­διά­σει ο Κα­πο­δί­στριας. Η απει­κό­νι­ση στο Άρ­γος, το 1834, των πρώ­των συ­νό­ρων του νέ­ου κρά­τους ―γε­ω­δαι­τι­κά και το­πο­γρα­φι­κά ατεκ­μη­ρί­ω­των― εκ­δό­θη­κε ως δί­φυλ­λο χαρ­το­γρά­φη­μα στο Λον­δί­νο στο τυ­πο­γρα­φείο της βρε­τα­νι­κής κυ­βέρ­νη­σης (χω­ρίς ανα­γρα­φή κλί­μα­κας) και όχι ως επι­στη­μο­νι­κός χάρ­της, όπως θα έπρε­πε να εί­χε γί­νει. Δυ­στυ­χώς δεν το επέ­τρε­ψε η εμ­φυ­λιο­πο­λε­μι­κή κα­τά­στα­ση της χώ­ρας, η πα­ρα­δο­σια­κή οθω­μα­νι­κή πα­ρέκ­κλι­ση από οτι­δή­πο­τε μπο­ρού­σε να προσ­διο­ρί­σει κά­ποια συμ­φω­νία της ευ­ρω­παϊ­κής δι­πλω­μα­τί­ας, αλ­λά και η δια­χρο­νι­κή απέ­χθεια των Ελ­λή­νων στην τεκ­μη­ρί­ω­ση της γης τους· μα­ζί με την ένο­πλη βία ορ­γα­νω­μέ­νων ομά­δων εκτός και εντός συ­νό­ρων. Η χαρ­το­γρά­φη­ση της χώ­ρας ατύ­χη­σε από την αρ­χή, με­τα­ξύ επι­δη­μιών, εμ­φυ­λί­ων, θα­νά­των, λη­στειών, κα­κου­χιών, μη­χα­νορ­ρα­φιών και άλ­λων δει­νών.

Από όλα όσα εξι­στο­ρού­νται εδώ, άλ­λα πε­ρισ­σό­τε­ρο και άλ­λα λι­γό­τε­ρο γνω­στά, αρ­χί­ζει ήδη να δια­φαί­νε­ται, νο­μί­ζω, ότι οι χάρ­τες από την αρ­χή του νέ­ου κρά­τους ως κα­τά­δε­σμοι ―απει­λη­τι­κώς πλα­νό­με­νοι ή υπο­χθο­νί­ως κρυ­πτό­με­νοι― ακύ­ρω­ναν τις όποιες προ­σπά­θειες για τη συ­γκρό­τη­ση ενός πλή­ρως ευ­ρω­παϊ­κού κρά­τους, χω­ρίς αστε­ρί­σκους, εκ­κρε­μό­τη­τες και ιδιαι­τε­ρό­τη­τες σχε­τι­κά με την τεκ­μη­ρί­ω­ση και διευ­θέ­τη­ση του ζη­τή­μα­τος των γαιών, μέ­χρι σή­με­ρα. Το σχέ­διο για τη δη­μιουρ­γία ενός ευ­ρω­παϊ­κού νέ­ου κρά­τους δεν θα μπο­ρού­σε πο­τέ να ολο­κλη­ρω­θεί χω­ρίς τη χω­ρι­κή τεκ­μη­ρί­ω­ση και χαρ­το­γρά­φη­ση των γαιών του.

Χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­καν ως βι­βλιο­γρα­φία:

Ε. Λι­βιε­ρά­τος. Χαρ­το­γρα­φι­κές Πε­ρι­πέ­τειες της Ελ­λά­δας 1821-1919. Αθή­να, ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ, 2009. ISBN 978-960-201-194-2.
H. Berthaut. Les Ingénieurs Géographes Militaires 1624-1831. Paris, Service Géographique de l’Armée, 1902. Πη­γή: Gallica-BnF.
S. A. Papadopoulos. ‘Capitaine Peytier: Mémoire sur la Grèce’. Ερα­νι­στής, 51[-52], Ιούν.-Αύγ. 1971, 121-164.