Ρολόγια εν πλω
ΝΤΕΪΒΑ ΣΟΜΠΕΛ
Η αληθινή ιστορία ενός ιδιοφυούς ανθρώπου που έλυσε το μεγαλύτερο επιστημονικό πρόβλημα του καιρού του
Μετάφραση: Παναγιώτης Δρεπανιώτης
Κατά τον 18ο αιώνα, ενόσω η επιστηµονική επανάσταση βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη και η εποχή των µεγάλων ανακαλύψεων στο απόγειό της, το πλέον ακανθώδες επιστηµονικό πρόβληµα που κυριαρχούσε στους επιστηµονικούς και πολιτικούς κύκλους της Βρετανίας, και όχι µόνο, είχε καθαρά πρακτική σηµασία: ήταν ο υπολογισµός του γεωγραφικού µήκους. Η αδυναµία µέτρησής του είχε κοστίσει επί αιώνες χιλιάδες ανθρώπινες ζωές χαµένες στη θάλασσα, ενώ έθετε σοβαρά εµπόδια στην εµπορική επέκταση και την αµυντική θωράκιση της νησιωτικής χώρας.
Με το συγκεκριµένο πρόβληµα καταπιάστηκαν οι κορυφαίοι αστρονόµοι της εποχής, όµως ένας επίµονος τεχνίτης, ο Τζων Χάρρισον, συνέλαβε µια µηχανική λύση. Αφιερώνοντας 40 χρόνια από τη ζωή του, µπόρεσε να κατασκευάσει ένα ρολόι που µετρούσε µε ακρίβεια την πάροδο του χρόνου στη θάλασσα, κάτι που τα ρολόγια της εποχής δεν κατάφερναν ούτε στη στεριά. Τούτο το τέλειο ρολόι, που σήμερα ονομάζεται χρονόμετρο, υπήρξε το επιστέγασμα μιας ηρωικής προσπάθειας η οποία αντιμετώπισε ατέλειωτες δυσκολίες, αμφισβητήσεις και τρικλοποδιές, για να γνωρίσει τέλος την επίσημη αναγνώριση και την καθολική αποδοχή.
Η συμβιωτική περιπέτεια
ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΝΕΤΑΣ
Η καταγωγή της γεωργίας και της κτηνοτροφίας, και οι βιολογικές και κοινωνικές τους συνέπειες
Με την εμφάνιση της ζωής στη Γη ξεκίνησε ένας δαρβινικός διάλογος μεταξύ έμβιων όντων και άβιου περιβάλλοντος, που αενάως αλληλοεπηρεάζονται και αλλάζουν. Και όταν η εξέλιξη τα έφερε έτσι ώστε να εμφανιστεί και η ανθρώπινη νοημοσύνη, μια τρίτη ειδοποιός συνιστώσα ήρθε να εμπλακεί στον διάλογο. Αρχικά, η πολιτισμική εξέλιξη άσκησε ήπια επίδραση στα γήινα πράγματα. Μέχρι που φτάσαμε στην περίοδο την οποία οι γεωλόγοι ονόμασαν Ολόκαινο και οι αρχαιολόγοι Νεολιθική Επανάσταση, οπότε εγκαθιδρύθηκε μια ισχυρή βιολογική συμβίωση: η υιοθέτηση από τον άνθρωπο της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Έκτοτε τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν ραγδαία: για πρώτη φορά στην ιστορία του πλανήτη ένα και μοναδικό είδος, ο Homo sapiens, αναγορεύτηκε σε κυρίαρχο παίκτη.
Ωστόσο, η εξημέρωση ζώων και φυτών δεν άλλαξε μόνο το πώς ο άνθρωπος εξασφαλίζει την τροφή του. Επηρέασε βαθιά τη βιολογία, την υγεία, τον τρόπο ζωής, τις κοινωνικές δομές, την ιδεολογία, τα κοσμοθεωρητικά συστήματα και, τελικά, την ίδια του τη συμπεριφορά.
Το βιβλίο αυτό αφηγείται το πότε, πώς και γιατί ο παλαιολιθικός άνθρωπος αντικατέστησε το κυνήγι, τη συλλογή τροφής από τη φύση και τη νομαδική ζωή με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την εδραία διαβίωση. Το πότε, πώς και γιατί τούτες οι αλλαγές οδήγησαν στην ανάπτυξη τεχνολογικού πολιτισμού και στη συσσώρευση πλούτου και ανθρώπων. Συνάμα όμως και στην υποχώρηση του εξισωτικού, γενναιόδωρου και συνεργατικού παλαιολιθικού ήθους, επιτρέποντας τη σταδιακή εμφάνιση των σημερινών ανταγωνιστικών κοινωνιών με την έκδηλη ανισότητα.
Ο διαταραγμένος νους
ERIC R. KANDEL
Ασυνήθιστες εγκεφαλικές λειτουργίες και ανθρώπινη ιδιαιτερότητα
Μετάφραση: Έρση Μπομπολέση
Ο Eric R. Kandel, βραβευμένος με Νομπέλ για τις θεμελιώδεις έρευνές του πάνω στο πώς αποθηκεύεται η μνήμη στον εγκέφαλο, είναι ένας από τους πρωτοπόρους της σύγχρονης επιστήμης του εγκεφάλου. Το έργο του εξακολουθεί να διαμορφώνει την αντίληψή μας για το πώς λειτουργούν οι διεργασίες της μάθησης και της μνήμης, αλλά και να ανατρέπει φραγμούς που διαχωρίζουν τα πεδία των επιστημών και της τέχνης.
Σ’ αυτό το σημαντικό νέο βιβλίο του, ο Kandel, στηριζόμενος στην καινοτόμο έρευνα που διεξάγει εδώ και χρόνια, αλλά και στο έργο πολλών άλλων κορυφαίων νευροεπιστημόνων, μας προσφέρει μια ασυνήθιστη περιήγηση στα άδυτα του εγκεφάλου. Εξετάζει ένα από τα δυσκολότερα ερωτήματα που καλούμαστε να απαντήσουμε: Πώς προκύπτει, από τη φυσική ύλη του εγκεφάλου, ο νους μας — η προσωπική αίσθηση του εαυτού μας; Τα 86 δισεκατομμύρια νευρώνες του εγκεφάλου επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω συνδέσεων πολύ υψηλής ακρίβειας. Ορισμένες φορές, όμως, οι συνδέσεις αυτές απορρυθμίζονται. Οι εγκεφαλικές διεργασίες που διαμορφώνουν τον νου μας μπορούν να διαταραχθούν και, ως αποτέλεσμα, είναι δυνατόν να προκύψουν ασθένειες όπως ο αυτισμός, η κατάθλιψη, η σχιζοφρένεια, η νόσος Πάρκινσον, οι εξαρτήσεις και η διαταραχή μετατραυματικού στρες. Τούτες οι διαταραχές προκαλούν τεράστιο πόνο· μπορούν, όμως, και να αποκαλύψουν τους μυστηριώδεις τρόπους με τους οποίους ο εγκέφαλος παράγει τις πιο θεμελιώδεις εμπειρίες και ικανότητές μας — την ίδια τη φύση της ανθρώπινης υπόστασης. Οι μελέτες για τον αυτισμό ρίχνουν φως στη νευρολογική βάση των κοινωνικών μας ενστίκτων· οι έρευνες για την κατάθλιψη προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες για τις συγκινήσεις και την ακεραιότητα του εαυτού· και οι ρηξικέλευθες εργασίες πάνω στις εξαρτήσεις έχουν οδηγήσει σε μια νέα αντίληψη για τη σχέση μεταξύ ευχαρίστησης και αυτοελέγχου.
Μελετώντας τις διαταραχές της τυπικής εγκεφαλικής λειτουργίας και εξερευνώντας πιθανούς τρόπους για τη θεραπεία τους, θα κατανοήσουμε σε μεγαλύτερο βάθος τις έννοιες της σκέψης, του συναισθήματος, της συμπεριφοράς, της μνήμης και της δημιουργικότητας. Μόνο τότε θα καταφέρουμε να δώσουμε απάντηση στο καίριο ερώτημα: Πώς, από δισεκατομμύρια νευρώνες, δημιουργείται η συνείδηση;
Ποιητική και πολιτική της αφήγησης
ΧΟΥΛΙΟ ΚΟΡΤΑΣΑΡ
Δοκίμια και ομιλίες για το διήγημα, το μυθιστόρημα και τη σχέση τους με τη ζωή
Μετάφραση: Κώστας Βραχνός
Ο Χούλιο Κορτάσαρ είναι ευρέως γνωστός ως ένας από τους σημαντικότερους Λατινοαμερικανούς συγγραφείς, που με το μυθοπλαστικό τους έργο σφράγισαν την ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Πολύ λιγότερο γνωστό παραμένει, ωστόσο, το εκτενές δοκιμιακό / κριτικό του έργο, το οποίο, πλην της φιλολογικής του αρτιότητας, ξεχωρίζει για την υψηλή αισθητική του αξία, κάτι, μάλιστα, που έχει κάνει ορισμένους μελετητές να το τοποθετούν ανάμεσα στα κορυφαία δείγματα του δοκιμίου ως είδους. Η παρούσα έκδοση περιλαμβάνει πέντε κείμενα, τα οποία συμπυκνώνουν αλλά και αναπτύσσουν με τον πλέον αντιπροσωπευτικό τρόπο τις θεωρητικές αρχές του Αργεντινού συγγραφέα πάνω στα δύο βασικά αφηγηματικά είδη που κατεξοχήν διακόνησε, το διήγημα και το μυθιστόρημα, καθώς και στην εν γένει σχέση τους με την ιστορική, πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα.
Ύλη ιστορίας του βενετοκρατούμενου Ελληνισμού (13ος - 18ος αι.)
ΧΡΥΣΑ ΜΑΛΤΕΖΟΥ
Τὸ 1204, πολεμιστὲς ἀπὸ τὴ δυτικὴ Εὐρώπη μὲ σύμβολό τους τὸν σταυρὸ κατέλαβαν τὴν πρωτεύουσα τῆς βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας, κατέλυσαν τὴ βυζαντινὴ ἔννομη τάξη καὶ λεηλάτησαν μὲ μανία τὴν πλουσιότερη πολιτεία τοῦ μεσαιωνικοῦ μεσογειακοῦ κόσμου. Οἱ ὀδυνηρὲς γιὰ τὶς τύχες τοῦ ἑλληνικοῦ κόσμου συνέπειες τῆς τέταρτης σταυροφορίας εἶναι γνωστές. Μετὰ τὴν κατάκτηση τῆς Κωνσταντινούπολης, οἱ σταυροφόροι, Φράγκοι καὶ Βενετοί, μοίρασαν μεταξύ τους τὰ ἐδάφη τῆς Ρωμανίας, ἐγκαθιδρύοντας στὸν ἑλληνικὸ χῶρο τὴν ξένη κυριαρχία. Ἡ διείσδυση καὶ ἐπικράτηση τῆς Δύσης στὴν Ἀνατολὴ ἀποτελεῖ ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ σπουδαῖα κεφάλαια τῆς ἱστορίας τῆς Εὐρώπης.
Θεωρούμενη μέσα ἀπὸ τὸ πρίσμα τῆς καθολικότερης εὐρωπαϊκῆς ἱστορίας, ἡ ἐποχὴ ποὺ συνηθίζουμε νὰ καλοῦμε «λατινοκρατία» καί, εἰδικότερα, «βενετοκρατία» ἀποδεικνύεται μείζων περίοδος τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας. Καὶ τοῦτο, γιατὶ τὸ ἑλληνικὸ στοιχεῖο παρουσιάζει στὸ διάστημα αὐτὸ ἀφενὸς προσαρμοστικότητα στὶς θεσμικὲς ἀλλαγές, μὲ ἀποτέλεσμα τὴν οἰκονομικὴ ἐξίσωσή του μὲ τοὺς ξένους, καὶ ἀφετέρου πολιτισμικὴ ἀντοχὴ καὶ εὐρωστία ποὺ τοῦ ἐπιτρέπει γόνιμη ἐπικοινωνία μὲ τοὺς Δυτικοευρωπαίους, ὁδηγώντας το ἐν τέλει στὴν παραγωγὴ νέας πολιτισμικῆς ἔκφρασης.
Τὸ ἱστορικὸ ὑλικὸ ποὺ συγκεντρώνεται στὸ παρὸν πόνημα ἀποσκοπεῖ νὰ λειτουργήσει ὡς πρόκληση γιὰ τὴν προώθηση τῆς ἔρευνας τῶν ζητημάτων τὰ ὁποῖα ἀφοροῦν τὴν περίοδο τῆς βενετοκρατίας στὸν ἑλληνικὸ χῶρο. Τὸ ἔργο φιλοδοξεῖ νὰ προσφέρει μὲ εὔληπτο τρόπο τόσο στὸν εἰδικὸ ὅσο καὶ στὸ εὐρύτερο μορφωμένο κοινὸ μία σύνθεση τῶν ἤδη ἐγνωσμένων. Πρόκειται γιὰ ἐγχειρίδιο μὲ ἀποδέκτη τὸν νέο σπουδαστή, ἀλλὰ καὶ τὸν ἐξοικειωμένο ἐρευνητὴ καὶ γενικότερα τὸν κάθε ἐνδιαφερόμενο νὰ προσεγγίσει τὸ ἱστορικὸ αὐτὸ παρελθόν.
Risorgimento / Μια ιστορία της ιταλικής εθνικής ενοποίησης 1796-1861
ΑΛΜΠΕΡΤΟ ΜΑΡΙΟ ΜΠΑΝΤΙ
Μετάφραση: Δημήτρης Δ. Αρβανιτάκης
Το βιβλίο αυτό παρουσιάζει τη διαδικασία διαμόρφωσης ενός εθνικοπατριωτικού κινήματος στην Ιταλία του πρώτου μισού του δέκατου ένατου αιώνα, η οποία ολοκληρώθηκε με την οικοδόμηση ενός ενιαίου ιταλικού κράτους. Πρόκειται για μια ιστορία που εντάσσεται σε ένα ευρύ πλαίσιο ευρωπαϊκών διαστάσεων, αλλά που εκτείνεται και πέραν της Ευρώπης. Η ιδέα του έθνους υπήρξε το συμβολικό σύστημα το οποίο καθοδήγησε αυτή τη συγκρουσιακή πολιτική και πολιτισμική εμπειρία.
Ο όρος nazione (έθνος), που προέρχεται από τη λατινική λέξη natio, χρησιμοποιήθηκε ευρέως κατά τον Μεσαίωνα και τους νεότερους χρόνους. Εκείνες, όμως, τις περιόδους δεν αποτελούσε μέρος του πολιτικού λεξιλογίου, παρά μόνο κατά τρόπο συμπτωματικό και περιθωριακό. Μονάχα κατά τη διάρκεια των έντονων πολιτικών και φιλοσοφικών συζητήσεων στην Ευρώπη του δέκατου όγδοου αιώνα ο όρος αυτός έλαβε καινούργιο περιεχόμενο — αλλά, όχι μόνο αυτό: βρέθηκε στην καρδιά της νέας πολιτικής που εγκαινιάστηκε με τις δύο επαναστάσεις του τέλους του δέκατου όγδοου αιώνα, εφόσον υποδήλωνε ένα νέο συλλογικό υποκείμενο στο οποίο ενυπήρχε η κυριαρχία.
Αρχικά, το κίνημα του Risorgimento ήταν αδύναμο, διασπασμένο, ελάχιστα ριζωμένο στις πόλεις, για να μη μιλήσουμε για την ύπαιθρο. […] Μια mission impossible, λοιπόν, ήταν το κίνημα του Risorgimento. Κι όμως, όποιος στην αρχή έτσι έβλεπε τα πράγματα, στο τέλος θα αναγκαζόταν να αλλάξει γνώμη: όπως συνέβη και σε άλλες περιπτώσεις στην Ευρώπη, ένα κίνημα που φαινόταν καταδικασμένο να αποτύχει, κατόρθωσε να επιβληθεί, φτάνοντας μέχρι την οικοδόμηση ενός κράτους για το ιταλικό έθνος.
