«Την τεφροδόχο σου να αφήνεις»

[ Η τρύ­πα με τις κου­μπό­τρυ­πες ]
—————————————————————

Σει­ρά ση­μειω­μά­των για ποι­η­τι­κά και πε­ζο­γρα­φι­κά έρ­γα που εκ­δό­θη­καν πρό­σφα­τα, επι­χει­ρεί να κα­τα­δυ­θεί στο κά­θε ένα χω­ρι­στά, ωσάν αυ­τό να ήταν μαύ­ρη τρύ­πα, δη­λα­δή, συ­γκε­κρι­μέ­νο ση­μείο στον χω­ρο­χρό­νο, όπου η βα­ρύ­τη­τα εί­ναι τό­σο ισχυ­ρή που ού­τε καν το φως δεν μπο­ρεί να εξέλ­θει, για­τί η ύλη που βρί­σκε­ται εκεί συ­γκε­ντρω­μέ­νη έχει συ­μπιε­στεί σε ένα ελά­χι­στο διά­στη­μα. Για να κα­τορ­θω­θεί η κα­τά­δυ­ση στο εκά­στο­τε «λο­γο­τε­χνι­κό έρ­γο-τρύ­πα», αξιο­ποιεί­ται σε κά­θε πε­ρί­πτω­ση και ένα δια­φο­ρε­τι­κό «θε­ω­ρη­τι­κό βι­βλίο-κου­μπί», προ­κει­μέ­νου να φω­τι­στεί το πυ­κνό υλι­κό που μα­ςπε­ρι­βάλ­λει κα­τά τη διάρ­κεια της ανά­γνω­σης-κα­τά­δυ­σης, χω­ρίς να στε­ρη­θού­με το πα­ρα­μι­κρό από την ανα­γκαία σκο­τει­νή πυ­κνό­τη­τα που το δια­κρί­νει.

————————————————————————

————————————

Αν διά­λε­γα μια και μό­νη πρό­τα­ση για να πε­ρι­γρά­ψω εκεί­νο που κα­τα­λα­βαί­νω πως επι­χει­ρεί ο Δη­μή­τρης Γκιού­λος στην πρώ­τη του προ­σω­πι­κή ποι­η­τι­κή συλ­λο­γή, Αστι­κά δύ­στυ­χα (εκδ. Θί­νες, 2020), θα έλε­γα πως ιστο­ρεί σε μι­κρή, κα­τά βά­ση, φόρ­μα, επι­στρα­τεύ­ο­ντας, όμως, με­γά­λη φό­ρα και ικα­νή σπί­θα, το σώ­μα της σύγ­χρο­νής πό­λης, όπως το συν-δη­μιουρ­γού­με στον έξω κό­σμο αλ­λά και όπως εγ­γρά­φε­ται μέ­σα μας, ενώ πα­ράλ­λη­λα αφη­γεί­ται τους, συ­χνά δυσ­διό­ρα­τους, πυ­ρή­νες αντί­στα­σης, στις πρα­κτι­κές της κα­θη­με­ρι­νής μας ανα­μέ­τρη­σης μα­ζί του. Ο αμε­ρι­κα­νός φι­λό­σο­φος Μάρ­σαλ Μπέρ­μαν, στο σπου­δαίο ─αμε­τά­φρα­στο, ακό­μη, στα ελ­λη­νι­κά─ έρ­γο του All that is solid melts into air (Penguin Books, 1982), με τί­τλο την φρά­ση του Μαρξ από το Κομ­μου­νι­στι­κό Μα­νι­φέ­στο, «Ό,τι εί­ναι στέ­ρεο, λιώ­νει στον αέ­ρα», ορί­ζει ως νε­ω­τε­ρι­κό­τη­τα «οποια­δή­πο­τε από­πει­ρα σύγ­χρο­νων αν­δρών και γυ­ναι­κών να γί­νουν υπο­κεί­με­να όπως και αντι­κεί­με­να της νε­ω­τε­ρι­κό­τη­τας, προ­σεγ­γί­ζο­ντας τον σύγ­χρο­νο κό­σμο προ­κει­μέ­νου να τον κα­τα­στή­σουν σπί­τι τους (…)». Ο Γκιού­λος, ήδη από την αρ­χή της αφή­γη­σής του, το­πο­θε­τεί τα αστι­κά μας πράγ­μα­τα ως εξής:

Και λέ­ει ο Μπέρ­μαν σχε­τι­κά, πως, το να εί­μα­στε μο­ντέρ­νοι ση­μαί­νει πως ζού­με μια ζωή γε­μά­τη πα­ρα­δο­ξό­τη­τα και αντι­φά­σεις. Ση­μαί­νει πως «μας υπερ­βαί­νουν τε­ρά­στιοι γρα­φειο­κρα­τι­κοί μη­χα­νι­σμοί που έχουν τη δύ­να­μη να ελέγ­χουν και να κα­τα­στρέ­φουν κοι­νό­τη­τες, αξί­ες και ζω­ές» και, επί­σης, ση­μαί­νει «να επι­θυ­μείς να δη­μιουρ­γή­σεις και να κρα­τη­θείς από κά­τι μο­λο­νό­τι όλα γύ­ρω σου λιώ­νουν». Και ο Γκιού­λος μας δεί­χνει πως, «πό­λη» και «χω­ριό» δεν εί­ναι δυο έν­νοιες αντί­θε­τες, πως δεν υφί­στα­ται πό­λη δί­χως την αγριό­τη­τα του χω­ριού, και, μά­λι­στα, πολ­λών χω­ριών μα­ζί∙ πως, τέ­λος, ο «πο­λι­τι­σμέ­νος» δεν εί­ναι λι­γό­τε­ρο «επαρ­χιώ­της» στην κα­τα­βο­λή του, και ας εί­ναι αχα­νής η επαρ­χία στην οποία διά­γει τον πα­ρό­ντα «πο­λι­τι­σμέ­νο» βίο του. Όλα τα πα­ρα­πά­νω ως «στοι­χεία προ­έ­λευ­σης», εμπλου­τί­ζο­νται πο­λι­τι­κά, ιδε­ο­λο­γι­κά, μα κυ­ρί­ως ψυ­χι­κά, αν επι­σκε­φθού­με ένα συ­νη­θι­σμέ­νο, στην χώ­ρα μας, κυ­ρια­κά­τι­κο οι­κο­γε­νεια­κό τρα­πέ­ζι –κα­τά προ­τί­μη­ση όχι της δι­κής μας οι­κο­γέ­νειας, προ­κει­μέ­νου να έχου­με την ευ­και­ρία να δού­με και να ακού­σου­με ευ­κρι­νέ­στε­ρα:

Ο λό­γος των παπ­πού­δων μας, των προ­γό­νων μας που προ­λά­βα­με εν ζωή, αλ­λά και των άλ­λων, πι­θα­νώς πα­λαιό­τε­ρων, που η στά­ση τους μας έγι­νε γνω­στή μέ­σω τρί­των ή και πολ­λές φο­ρές ανε­πί­γνω­στα δια­με­σο­λα­βη­μέ­νη, εί­ναι κα­λή αφε­τη­ρία για την κα­τα­νό­η­ση της δι­κής μας κουλ­τού­ρας και στά­σης, εφό­σον, όπως ση­μειώ­νει ο Μπέρ­μαν, «κα­τα­λα­βαί­νου­με την κουλ­τού­ρα ως πη­γή τρο­φής για την ζωή που συ­νε­χί­ζε­ται, και όχι ως λα­τρεία του νε­κρού». Και ο Γκιού­λος στα ποι­ή­μα­τά του, πά­ντο­τε ανα­φέ­ρε­ται στο πα­λιό, εντε­λώς προ­ση­λω­μέ­νος στο να μι­λή­σει όσο πιο κα­θα­ρά γί­νε­ται για το απο­λύ­τως σύγ­χρο­νό μας, το τό­σο σύγ­χρο­νο, τό­σο τρέ­χον, που θα έλε­γε κα­νείς πως δεν έχου­με προ­λά­βει καν, κα­θώς το ζού­με, να το σκε­φτού­με. Μα αν ανα­λο­γι­στού­με την επα­φή μας με την νε­ω­τε­ρι­κό­τη­τα ως αγώ­να για να κά­νου­με τον εαυ­τό μας να νιώ­σει πως έχει σπί­τι σ’ έναν κό­σμο που βρί­σκε­ται σε διαρ­κή αλ­λα­γή, κα­τά τον Μπέρ­μαν «θα συ­νει­δη­το­ποι­ή­σου­με πως κα­μία μορ­φή νε­ω­τε­ρι­κό­τη­τας δεν εί­ναι ορι­στι­κή» ─και ο ποι­η­τής, εν προ­κει­μέ­νω, με λό­γο κο­φτό, απλό και ρέ­ο­ντα, μας βά­ζει, θέ­λο­ντας και μη, στο πο­τά­μι της δι­κής του μυ­θο­λο­γί­ας πό­λε­ως, στον πο­τα­μό μιας ζω­ής όπου διαρ­κώς συ­ντε­λεί­ται η αλ­λα­γή.

Δια­βά­ζο­ντας την «Αγία γκαρ­σό­να» του Γκιού­λου, θα έλε­γε κα­νείς πως τού­τος ο χα­ρα­κτή­ρας, στις διά­φο­ρες με­τα­μορ­φώ­σεις του, υπάρ­χει στον κό­σμο από πά­ντα, αλ­λά δεν θα μπο­ρού­σε να ταυ­τί­ζε­ται πε­ρισ­σό­τε­ρο με κα­μία όσο με το κο­ρί­τσι της γε­νιάς μας, που ως παι­δί δεν φα­ντά­στη­κε πο­τέ πως αυ­τή η ιστο­ρία της γκαρ­σό­νας θα ήταν η μο­να­δι­κή επι­λο­γή που της επι­φυ­λάσ­σε­ται. Η αγιό­τη­τά της, δεν συ­νί­στα­ται σε κά­ποια αφε­λή απο­δο­χή των δε­δο­μέ­νων, ού­τε στην στω­ι­κό­τη­τα, ού­τε στην άνευ όρων υπα­κοή, αλ­λά στο αί­μα που δεν χύ­θη­κε, αφού το μα­χαί­ρι της πα­ρα­μέ­νει ακο­νι­σμέ­νο μεν, φυ­λαγ­μέ­νο δε, για ανυ­πο­λό­γι­στο διά­στη­μα, ανα­μέ­νο­ντας ίσως κα­λύ­τε­ρη λύ­ση, τύ­χη, ή το, σε κά­ποιο εξί­σου ανυ­πο­λό­γι­στο και απρό­βλε­πτο διά­στη­μα, μη πε­ραι­τέ­ρω.

«Ό,τι εί­ναι στέ­ρεο λιώ­νει στον αέ­ρα, ό,τι εί­ναι ιε­ρό εί­ναι ‘βρώ­μι­κο’, και ο άν­θρω­πος εντέ­λει υπο­χρε­ώ­νε­ται να αντι­με­τω­πί­σει νη­φά­λια τις πραγ­μα­τι­κές συν­θή­κες ζω­ής και τις σχέ­σεις του με το εί­δος του», γρά­φει ο ο Μαρξ, και ο Γκιού­λος γρά­φο­ντας για σχέ­σεις, επι­κυ­ρώ­νει τα­κτι­κά στα «Αστι­κά Δύ­στυ­χα» την συλ­λο­γή μας από απώ­λειες, η οποία, πα­ρα­φρά­ζο­ντάς τον, «εκτί­θε­ται πά­νω μας». Και ενώ κά­ποια από τα πιο συ­γκι­νη­τι­κά ποι­ή­μα­τα των Αστι­κών Δυ­στύ­χων τα αφή­σα ήσυ­χα, ώστε να τα ανα­λά­βουν μα­κράν πιο γεν­ναί­οι από εμέ­να σχο­λια­στές, θα μου ήταν αδύ­να­το να πα­ρα­λεί­ψω το αγα­πη­μέ­νο μου ποί­η­μα, «Αντι­στρο­φή», όπου η απώ­λεια βρί­σκει τρό­πο να με­τα­μορ­φω­θεί σε ιδιό­τυ­πη πα­ρου­σία, πα­ρα­μέ­νο­ντας σε αδια­πραγ­μά­τευ­τη συν­θή­κη απώ­λειας, μα και επα­να­φέ­ρο­ντας, πα­ρά­δο­ξα μα τό­σο αλη­θι­νά, τις ρου­τί­νες της άλ­λο­τε πα­ρου­σί­ας. Και, πέ­ρα από την ανα­κού­φι­ση για την γκρί­ζα ζώ­νη με­τα­ξύ απου­σί­ας και πα­ρου­σί­ας όπως επι­βε­βαιώ­νε­ται στο ποί­η­μα, ο συγ­γρα­φέ­ας δεν παύ­ει να μας κλεί­νει το μά­τι, μι­σο­γε­λώ­ντας ακό­μα και στις πιο σκο­τει­νές ποι­η­τι­κές του στιγ­μές: Όπως μας θυ­μί­ζει ο Μπέρ­μαν, και ο Μι­σέλ Φου­κώ δια­τη­ρού­σε την πιο άγρια πε­ρι­φρό­νη­σή του για τους αν­θρώ­πους που φα­ντά­ζο­νται πως εί­ναι δυ­να­τόν η μο­ντέρ­να αν­θρω­πό­τη­τα να θε­ω­ρεί­ται ελεύ­θε­ρη, εφό­σον, σύμ­φω­να με τον τε­λευ­ταίο, ακό­μη και η κρι­τι­κή που ασκεί­ται από τον άν­θρω­πο, τό­σο στην εξου­σία (όσο και στην κα­νο­νι­κό­τη­τα, εν προ­κει­μέ­νω), εί­ναι ανα­πό­σπα­στο κομ­μά­τι του πα­νο­πτι­κού συ­στή­μα­τος ελέγ­χου, υπα­κο­ής και πει­θάρ­χη­σης. Στο ποί­η­μα του Γκιού­λου, ού­τε ο θά­να­τος ο ίδιος, ού­τε καν η απο­τέ­φρω­ση, δεν αλ­λοί­ω­σαν τις κυ­ρί­αρ­χες ποιό­τη­τες που δη­μιούρ­γη­σαν ρου­τί­νες τις οποί­ες κλη­ρο­νό­μη­σε εκεί­νος που έφυ­γε από τη ζωή σε εκεί­νον που έμει­νε .

Ο Μπέρ­μαν ση­μειώ­νει πως ο Μαρξ, ο Νί­τσε και οι σύγ­χρο­νοί τους, βί­ω­σαν τον εκ­συγ­χρο­νι­σμό σε μια στιγ­μή που ένα πραγ­μα­τι­κά μι­κρό μέ­ρος του κό­σμου ήταν στ’ αλή­θεια μο­ντέρ­νο. Έναν αιώ­να με­τά, κα­θώς οι δια­δι­κα­σί­ες του μο­ντερ­νι­σμού έχουν ρί­ξει επι­τυ­χώς τα δί­χτυα τους και στην πιο απο­μα­κρυ­σμέ­νη γω­νιά του πλα­νή­τη, μπο­ρού­με να μά­θου­με τό­σα πολ­λά από τους πρώ­τους μο­ντερ­νι­στές, όχι τό­σο για την δι­κή τους επο­χή, αλ­λά για τη δι­κή μας, που σχε­δόν θα πι­στέ­ψου­με πως, μέ­σω των κει­μέ­νων τους, μπο­ρούν και κα­τα­νο­ούν τις ζω­ές μας κα­λύ­τε­ρα απ’ όσο τις κα­τα­νο­ού­με εμείς οι ίδιοι. Και επι­ση­μαί­νει ακό­μη ο Μπέρ­μαν, ότι «φω­τί­ζο­ντας τα δι­κά μας πε­ρι­βάλ­λο­ντα με τις δι­κές τους οπτι­κές, κα­τα­λα­βαί­νου­με πως υπάρ­χει πο­λύ με­γα­λύ­τε­ρο βά­θος στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τά μας από εκεί­νο που νο­μί­ζα­με. Κα­τ’ αυ­τόν τον τρό­πο, νιώ­θου­με με ποιους αν­θρώ­πους ανή­κου­με στην ίδια κοι­νό­τη­τα, ποιοι άν­θρω­ποι σε όλο τον κό­σμο δί­νουν αγώ­να αντι­με­τω­πί­ζο­ντας τα ίδια δι­λήμ­μα­τα με τα οποία ερ­χό­μα­στε αντι­μέ­τω­ποι και εμείς. Έτσι, βρι­σκό­μα­στε εκ νέ­ου σε επα­φή με μια ζω­ντα­νή μο­ντερ­νι­στι­κή κουλ­τού­ρα που πε­ριέ­χει τε­ρά­στιους πό­ρους δύ­να­μης και υγεί­ας, εάν και μό­νο εάν την προ­σεγ­γί­σου­με ως δι­κή μας». Ο πρω­τα­γω­νι­στής του ποι­ή­μα­τος δεν χα­ρί­ζει την συ­γκί­νη­σή του στα «προ­κάτ σου­η­δι­κά», τα οποία, όμως, την ίδια στιγ­μή, έχουν πά­ψει να απο­τε­λούν απλώς και μό­νο, ψυ­χρά πα­γκο­σμιο­ποι­η­μέ­να αντι­κεί­με­να προς πώ­λη­ση σε δια­φη­μι­στι­κό φυλ­λά­διο ─όμως, ακό­μη και έτσι, όλα τα τό­σο τε­τριμ­μέ­να, τα κα­θη­με­ρι­νά, τα απεί­ρως ανα­λώ­σι­μα στοι­χεία, δύ­στυ­χα, αστι­κά, δεν γλι­τώ­νουν από τον σω­τή­ριο συ­νειρ­μό που τα κα­θι­στά δέ­σμια στο άρ­μα που σέρ­νει το νοιά­ξι­μο των από­ντων-πα­ρό­ντων αγα­πη­μέ­νων μας για τη ζωή μας, το νοιά­ξι­μο το δι­κό μας για αυ­τή τη φω­λιά αντί­στα­σης και συ­γκί­νη­σης που θέ­λου­με να χτί­σου­με στη ζωή, όσο πε­ρα­στι­κοί κι αν ξέ­ρου­με πως εί­μα­στε.