Ωραίες περιπλοκές και γρίφοι των χαρτών

Η πρόσφατη δημοσίευση, για πρώτη φορά στην Ελλάδα και παγκοσμίως, του χειρόγραφου χάρτη εικοσιένα φύλλων (δεκαεννέα πλήρων συν δύο «αναμονών») του Αυστριακού στρατιωτικού χαρτογράφου Franz von Weiss ―μάλλον άγνωστου στην Ελλάδα― με χρονολογία 1819-23, περιέπλεξε τα πράγματα σχετικά με τους πολύφυλλους χάρτες που εκδόθηκαν στο Παρίσι και στη Βιέννη τη δεκαετία μεταξύ του 1821 (έτους της Επανάστασης) και του 1831 (έτους της δολοφονίας του Καποδίστρια): τους έντυπους χάρτες του ―γνωστότερου στην Ελλάδα― Γάλλου στρατιωτικού χαρτογράφου Pierre Lapie, του 1822 και του 1826, και του ίδιου του Weiss, του 1829 (περισσότερα για τους τρεις αυτούς χάρτες στον Χάρτη#26 και στον Χάρτη#27).

Η πρώτη περιπλοκή συνδέεται με την ανατύπωση το 1854 του δεύτερου χάρτη του Weiss (1829) από τον Βρετανό στρατιωτικό χαρτογράφο Thomas Best Jervis, για τις ανάγκες του Κριμαϊκού Πολέμου (πώς τα φέρνει η ζωή με την Κριμαία...). Σε αυτή την ανατύπωση του χάρτη ο Βρετανός σημειώνει: Ο χάρτης αυτός του τωρινού πεδίου πολέμου, αρχικά στηρίχτηκε και κατασκευάστηκε, με βάση αξιοσημείωτο ρωσικό υλικό, από το Επιτελείο του αυστριακού στρατηγού επιμελητείας υπό τη διοίκηση του στρατάρχη-πρίγκιπα Schwarzenberg. Περιπλέκεται δηλαδή, από τον Βρετανό, ένας αυστριακός χάρτης του 1829 με έναν Αυστριακό στρατάρχη-πρίγκιπα και με αξιοσημείωτο ρωσικό χαρτογραφικό υλικό· δηλαδή η Βιέννη με την Πετρούπολη.

Η δεύτερη περιπλοκή, της μικρής (ή μπορεί και μεγάλης) ιστορίας, είναι το γεγονός ότι ο ιδιαίτερα κινητικός στρατάρχης-πρίγκιπας Schwarzenberg πέθανε πρόωρα το 1821. Δηλαδή οκτώ χρόνια πριν από την έκδοση του χάρτη του Weiss του 1829, που ανατυπώνει ο Jervis και επομένως ο Βρετανός μάλλον θα εννοεί τον χειρόγραφο χάρτη του Weiss, του 1819-23, τον οποίο ως χειρόγραφο δεν θα είχε καν δει, αλλά μπορεί να είχε ακούσει ― όπως και για το αξιοσημείωτο ρωσικό υλικό του.

Αυτό όμως το ρωσικό χαρτογραφικό υλικό οδηγεί στην τρίτη περιπλοκή: Από πού θα μπορούσε να προέρχεται το υλικό αυτό την περίοδο 1819-23 όταν κατασκευάστηκε ο χειρόγραφος χάρτης του Weiss; και από πού θα μπορούσε να το αποκτήσει ο Schwarzenberg; Μήπως στις περιπλοκές Βιέννης – Πετρούπολης προστίθεται τώρα και η Κωνσταντινούπολη; Μία ήταν η μεγάλη χαρτογραφική μορφή εκεί, η οποία συνέλεγε χαρτογραφικό υλικό πριν την περίοδο σύνταξης του χάρτη του Weiss: ο γνωστός μας Γάλλος Choiseul-Gouffier, πρέσβης της Γαλλίας και αντίπαλος της Γαλλικής Επανάστασης. Παρών από το 1784 στην Κωνσταντινούπολη, κοντά στους διαδοχικούς πολυάριθμους ρωσοτουρκικούς πολέμους, βρήκε φιλόξενο καταφύγιο το 1791 και για δέκα χρόνια στην Πετρούπολη, μέχρι το 1802, όταν μετά την αμνηστία του Ναπολέοντα θα επιστρέψει στο Παρίσι. Ακριβώς τότε που θα αρχίσει έμπρακτα στο Παρίσι το μεγάλο γαλλικό χαρτογραφικό ενδιαφέρον για τον ελλαδικό γεωγραφικό χώρο. Αλλά στην Πετρούπολη θα φιλοξενηθεί, μετά τον Choiseul-Gouffier, ο Schwarzenberg o οποίος το 1810 θα βρεθεί στο Παρίσι για τη διαπραγμάτευση της σύντομης Γαλλοαυστριακής «συμμαχίας του μέλιτος» με τον γάμο του Ναπολέοντα με τη Μαρία Λουίζα. Η ένθερμη σχέση Παρισίων – Βιέννης θα στραφεί εναντίον της Ρωσίας με τον «πανταχού παρόντα» Schwarzenberg, μέχρι το 1813-4 όταν η Βιέννη θα στραφεί πάλι εναντίον των Παρισίων. Ποιος ήταν ο ρόλος του Αυστριακού στρατάρχη πρίγκιπα; Υπήρξε κύκλωμα χαρτογραφικής περιπλοκής μεταξύ Παρισίων – Βιέννης – Πετρουπόλεως – Κωνσταντινουπόλεως συνοψιζόμενος τελικά στους χάρτες του Weiss;

Τον χαρτογραφικό γρίφο του πολύ πιθανού αυτού κυκλώματος χαρτογραφικής περιπλοκής ενισχύουν ―εκτός του σχολίου του Jervis― οι μεγάλες ομοιότητες των χαρτών του Αυστριακού Weiss με τους χάρτες των Γάλλων Choiseul-Gouffier και Lapie λίγο μετά, όπως δείχνει η χαρτογραφική μας ανάλυση. Άλλωστε ο Αυστριακός χαρτογράφος στον χάρτη του, του 1819-23, αφιερώνει το πρώτο φύλλο του στην πιστή μεταφορά του στατιστικού πίνακα περί του εμπορικού ναυτικού των Ελλήνων, τον οποίο είχε δημοσιεύσει ο πασίγνωστος Γάλλος Pouqueville το 1813, ανέκδοτου μέχρι το 1971. Αλλά και από την άλλη δεν είναι χαριτωμένο ότι τον γρίφο προκάλεσε ένας Βρετανός;

^{Χρησιμοποιήθηκαν ως βιβλιογραφία}

Ε. Λιβιεράτος. Γεωχωρικά διακυβεύματα. 1821 και μετά – Μια Απόκλιση. Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 2022.
Κ. Σβολόπουλος. «Ο Ελληνικός Εμπορικός Στόλος κατά τας Παραμονάς του Αγώνος της Ανεξαρτησίας. Ανέκδοτος πίναξ του F. Pouqueville». Ερανιστής, Ιʹ, 59, 1971-72, 187-207.