Σκόρπιες σκέψης μιας δύσκολης στιγμής

Θα χρειαστεί να ψάξει πολύ κανείς για να βρει στην ιστορία κάποια περίπτωση όπου να δικαιώνεται η επίθεση ενός ισχυρότερου επί ενός ασθενέστερου. Και δεν είναι λίγες οι φορές όπου ο ισχυρότερος εισβολέας αποδεικνύεται ανίκανος να επιβληθεί στον ασθενέστερο που αποφασίζει να αμυνθεί. Η αλαζονική συμπεριφορά απέναντι στην ύστατη ελπίδα. Το έχουμε δει συχνά στο παρελθόν, το βλέπουμε και τώρα. Και ακόμα κι αν το θύμα συντριβεί ο θύτης δεν επικρατεί ποτέ – κανείς δεν υμνεί έναν τέτοιο νικητή, και μόνο η μνήμη της αντίστασης είναι αρκετή για να τον ντροπιάσει. Αυτό το ξέρουμε στα μέρη μας εδώ κι αιώνες, τουλάχιστον από τα χρόνια των μηδικών πολέμων αλλά ίσως πιο εμφατικά από τον καιρό της καταστροφής της Μήλου, τότε που οι κάτοικοι του νησιού είχαν πει στους Αθηναίους ότι οι τύχες του πολέμου μπορεί καμιά φορά να κρίνουν διαφορετικά από ό,τι δείχνουν τα μεγέθη των αντιπάλων και, έτσι κι αλλιώς, αν ήταν να παραδοθούν θα χάνονταν μες στην απελπισιά, ενώ αν αντιστέκονταν θα κράταγαν ζωντανή την ελπίδα να σταθούν ορθοί.*

Επίσης είναι μάλλον απίθανο να βρει κανείς στη νεωτερική εποχή έργα ποίησης, μουσικής ή των εικαστικών τεχνών που να εκθειάζουν ηγεμόνες, εκτός κι αν πρόκειται για έργα ευτελούς προπαγάνδας και αφελούς κολακείας ή κατευθυνόμενης προσωπολατρίας. Και, με τα ως σήμερα πολιτιστικά μας δεδομένα, οι καλλιτέχνες και ποιητές τείνουν να αποστρέφονται ηγεμόνες που βάζουν συμμορίες να δολοφονούν τους αντιπάλους τους εν μέση οδώ, ή μυστικούς πράκτορες να τους δηλητηριάζουν ακόμα και σε ξένες χώρες, ή που στέλνουν όσους εκφράζουν διαφορετικές απόψεις από τις δικές τους στην φυλακή. Κι αυτό όχι μόνο για λόγους ευαισθησίας και υψηλών ιδανικών. Ακόμη κι αν υπηρετήσεις τέτοιους ηγεμόνες δεν μπορείς να είσαι σίγουρος για την εύνοιά τους. Όπως ο καημένος ο Γκούσταβ Κλούτσις, ο σπουδαίος Λετονός εικαστικός καλλιτέχνης, μέλος της ιστορικής «ρωσικής πρωτοπορίας», ο οποίος συνέβαλε στη δημιουργία του όλου ύφους του ευρωπαϊκού μοντερνισμού, με σημαντική συνεισφορά στη διαμόρφωση της τεχνικής του φωτομοντάζ που αποτέλεσε το κατ’ εξοχή μέσο της «πρωτοποριακής» προπαγάνδας της πρώτης σοβιετικής περιόδου. Στα 22 του υπήρξε μέλος της προσωπικής φρουράς του Λένιν στο Σμόλνι (το 1917-18) και στη δεκαετία του 1920 δίδαξε στην πρωτοπόρα σχολή της Βχούτεμας στη Μόσχα. Παρέμεινε προσηλωμένος στην κομματική γραμμή και μετά την καταδίκη τής «ακαταλαβίστικής» πρωτοποριακής τέχνης το 1934 από τον Ζντάνωφ, και το 1937 ανέλαβε το σχεδιασμό του σοβιετικού περιπτέρου στη μεγάλη Διεθνή Έκθεση Τέχνης και Τεχνολογίας στο Παρίσι. Επιστρέφοντας στη Μόσχα, έπεσε πάνω στην εκκαθάριση του ΚΚ Λετονίας που καταγγέλθηκε, μέσα στην παράνοια του Σταλινικού καθεστώτος, ως άντρο εθνικιστών σαμποτέρ. Δεν άργησε να συλληφθεί και, μαζί με άλλους συντρόφους του, εκτελέστηκε στις αρχές του 1938 – του έτους κορύφωσης μιας παράκρουσης του ολοκληρωτικού εκείνου καθεστώτος, που έβλεπε εχθρούς παντού. (Με απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΣΕ στις 31 Ιανουαρίου 1938, το πεδίο δράσης της NKVD επεκτάθηκε ώστε «να συντριβεί το δίκτυο των Πολωνών, Λετονών, Εσθονών, Φινλανδών, Ελλήνων, Χαρμπινιανών [Μαντσουριανών], Κινέζων και Ρουμάνων κατασκόπων-σαμποτέρ»).

Δεν ξέρεις ποτέ που βρίσκεσαι στα ολοκληρωτικά καθεστώτα.

Όμως το πραγματικό δράμα (κι ίσως εντονότερο για όσους βρέθηκαν κάποτε στην αριστερά) είναι ότι σήμερα, τριάντα χρόνια μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης παλεύουμε ακόμα με το φάντασμα του Στάλιν. Ή μάλλον με το κληροδότημά του, στο οποίο συγκαταλέγονται, μεταξύ άλλων, η κληρονομική μοναρχική δυναστεία των Κιμ στην Βόρεια Κορέα, το ΚΚ Κίνας από την παραληρηματική λατρεία του Μάο μέχρι τις σημερινές εικόνες του δυστοπικού μέλλοντός μας, το λουτρό αίματος του Πολ Ποτ στην Καμπότζη στη δεκαετία του 1970, ή άθλια κατάντια σήμερα του Ντανιέλ Ορτέγκα στη Νικαράγουα.

Κι όλα αυτά είναι εκεί να μας τα θυμίζει ο Βλαντίμιρ Πούτιν, το δημιούργημα της Κα Γκε Μπε, και να μας πηγαίνει παραπέρα καθώς τείνει χείρα φιλίας στον Ντόναλντ Τραμπ, στην Μαρίν Λεπέν, στον Βίκτορ Όρμπαν, στον Ταγίπ Ερντογάν, στον Ναρέντρα Μόντι, στον Ζαΐρ Μπολσονάρου, στον Σι Τζινπίνγκ και στους απανταχού εκφραστές του αυταρχισμού.

Τα παραπάνω μεγέθη είναι θηριώδη. Πάνω από τον μισό πληθυσμό του πλανήτη – με το υπόλοιπο κατακερματισμένο σε μικρά τεμάχια.

Και καθώς, παρά τα όσα λέγονται και παρά τα όσα γίνονται, η σκιά του λαϊκισμού ακατάπαυστα εξαπλώνεται πάνω από τον κόσμο, δεν μπορεί κανείς να είναι αισιόδοξος. Σαν να έχει στραβώσει ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε τον κόσμο και ερμηνεύουμε τα φαινόμενα και τα γεγονότα.

Και σ’ αυτό μας έδειξε το δρόμο ο ηγεμόνας της Ρωσίας με την παρανοϊκή του διάλεξη προτού εισβάλει στην Ουκρανία, όπου εζήλωσε την δόξαν των εθνολόγων, των ιστορικών και των γλωσσολόγων και μας εξήγησε γιατί η Ουκρανία δεν δικαιούται… διά να υπάρχει.

Ύστερα ήρθαν και οι συνομιλίες στα επίσης παρανοϊκά τραπέζια των είκοσι μέτρων και η γελοιοποίηση των υφισταμένων του.

—— ≈ ——

Το μόνο αισιόδοξο είναι ότι μάλλον ο Πούτιν βιάστηκε να παίξει το χαρτί του. Αν είχε κάνει λίγη υπομονή ακόμη, ίσως να κέρδιζε τη Γαλλία, ίσως να κράταγε τους Ρεπουμπλικάνους και ίσως να μην αποφάσιζαν να αποδεσμευτούν οι Γερμανοί από τις ενεργειακές πηγές του.
Βέβαια είναι και το άλλο: δεν είναι λίγες οι φορές που οι δικτάτορες, με τις εμμονές και την αλαζονεία τους (υπεροψία και μέθη), δεν αποδεικνύονται καλοί στρατηλάτες. Συχνά τα θαλασσώνουν.
Αλλά αυτό δεν μας εξασφαλίζει. Στρατιωτικά στριμωγμένος και με το γόητρό του πληγωμένο, ο παράφρων μπορεί να σκεφτεί πως ο μόνος τρόπος να ξεφύγει είναι να προκαλέσει μεγαλύτερη ανάφλεξη.

——————
* Θουκυδίδου, Ιστορία: [5.102.1] ΜΗΛ. Ἀλλ᾽ ἐπιστάμεθα τὰ τῶν πολέμων ἔστιν ὅτε κοινοτέρας τὰς τύχας λαμβάνοντα ἢ κατὰ τὸ διαφέρον ἑκατέρων πλῆθος· καὶ ἡμῖν τὸ μὲν εἶξαι εὐθὺς ἀνέλπιστον, μετὰ δὲ τοῦ δρωμένου ἔτι καὶ στῆναι ἐλπὶς ὀρθῶς.