Πρωτοχρονιάτικο

Κα­θώς αφή­νου­με πί­σω μας την κα­τα­ρα­μέ­νη χρο­νιά του 2020, αυ­τό το annus terribilis, και προσ­δο­κού­με το νέο 21 ως annus mirabilis, με τον από­η­χο (για εμάς) της πα­λιγ­γε­νε­σί­ας, όλοι πι­στεύω έχου­με συ­ναί­σθη­ση ότι τί­πο­τε δεν μπο­ρεί να ξα­να­γί­νει όπως πρώ­τα.
Μα δεν εί­ναι μό­νο η τε­λευ­ταία χρο­νιά. Εί­ναι μια ολό­κλη­ρη δε­κα­ε­τία τώ­ρα που ξε­χαρ­βα­λώ­νε­ται ο κό­σμος, ξε­κι­νώ­ντας από μια πα­γκό­σμια οι­κο­νο­μι­κή κρί­ση που τραυ­μά­τι­σε βα­ριά όλες τις χώ­ρες, μι­κρές και με­γά­λες, προ­χω­ρώ­ντας στα δια­λυ­μέ­να κρά­τη που άφη­σε πί­σω της η αλή­στου μνή­μης αρα­βι­κή άνοι­ξη, στις δι­χα­σμέ­νες κοι­νω­νί­ες που μας άφη­σε η ευ­ρω­παϊ­κή βα­ρυ­χει­μω­νιά τής ανό­δου του λαϊ­κι­σμού, και φτά­νο­ντας στην ανά­δυ­ση ενός νέ­ου τύ­που απο­λυ­ταρ­χι­κού μα λα­ο­πρό­βλη­του ηγέ­τη στις με­γά­λες, και όχι μό­νο, χώ­ρες του πλα­νή­τη, ωθού­με­νη από μια ξέ­φρε­νη ανά­πτυ­ξη των ερ­γα­λεί­ων επι­κοι­νω­νί­ας που ευ­νό­η­σαν μια άνευ προη­γου­μέ­νου δια­σπο­ρά τής πα­ρα­πλη­ρο­φό­ρη­σης και της συ­νω­μο­σιο­λο­γί­ας. Κι όλα αυ­τά προ­τού ξε­σπά­σει η κα­ται­γί­δα της παν­δη­μί­ας του κο­ρω­νοϊ­ού.

Κι τώ­ρα όλοι μας προ­σβλέ­που­με στην πο­λυ­πό­θη­τη επι­στρο­φή στην κα­νο­νι­κό­τη­τα. Και τι άλ­λο να κά­νου­με, θα πει κα­νείς.
Αλ­λά, κοι­τώ­ντας προς τα πί­σω, πού ακρι­βώς θέ­λου­με να επι­στρέ­ψου­με;
Βέ­βαια, μπο­ρού­με, με το έβγα της χρο­νιάς, με μια χει­ρο­νο­μία να τα στεί­λου­με όλα στον αγύ­ρι­στο. Και σ’ αυ­τό βοη­θά­ει λι­γά­κι κι η εκλο­γι­κή νί­κη των Δη­μο­κρα­τι­κών στην Αμε­ρι­κή, που δί­νει την αί­σθη­ση ότι μπο­ρού­με ίσως να γυ­ρί­σου­με σε­λί­δα.
Όμως το πρό­βλη­μα εί­ναι πιο βα­θύ και δεν λύ­νε­ται τό­σο εύ­κο­λα. Κι από την άλ­λη τα πράγ­μα­τα τρα­βούν το δρό­μο τους. Πέ­ρα από το κα­λό και το κα­κό.

Όλο και πε­ρισ­σό­τε­ρο η ψη­φια­κή τε­χνο­λο­γία κα­θο­ρί­ζει τη ζωή μας. Οι δυ­σκο­λί­ες των πρό­σφα­των ετών δρουν ως επι­τα­χυ­ντές. Προ­σω­πι­κά θυ­μά­μαι ότι κα­τέ­φυ­γα στις υπη­ρε­σί­ες του ebanking για πρώ­τη φο­ρά στις μέ­ρες του δη­μο­ψη­φί­σμα­τος του 2015. Οι κα­θη­με­ρι­νές μας δρα­στη­ριό­τη­τες και οι συ­ναλ­λα­γές μας κά­θε εί­δους ξε­κι­νούν πια από την εγ­γρα­φή μας σε κά­ποια δια­δι­κτυα­κή πλατ­φόρ­μα και διεκ­πε­ραιώ­νο­νται με τη συμ­με­το­χή μας στον άυ­λο κυ­βερ­νο­χώ­ρο όπου απο­θη­κεύ­ο­νται όλες οι πλη­ρο­φο­ρί­ες που συ­γκρο­τούν την προ­σω­πι­κό­τη­τά μας.
Κι ίσως σ’ αυ­τό τον απροσ­διό­ρι­στο χώ­ρο βρί­σκε­ται εν μέ­ρει κι η ρί­ζα του προ­βλή­μα­τός μας. Για­τί ζού­με ένα πα­ρά­δο­ξο: Αντί η ρα­γδαία τε­χνο­λο­γι­κή πρό­ο­δος να εμ­φυ­σή­σει τον ορ­θό λό­γο σε κά­θε γω­νιά του πλα­νή­τη, αντί να δια­χυ­θεί η επι­στη­μο­νι­κή γνώ­ση και η ορ­θή πλη­ρο­φό­ρη­ση πα­ντού, τα ερ­γα­λεία αυ­τής της θριαμ­βεύ­ου­σας τε­χνο­λο­γί­ας πολ­λα­πλα­σί­α­σαν την πα­ρα­πλη­ρο­φό­ρη­ση και τη διά­δο­ση αντι­λή­ψε­ων που συγ­γε­νεύ­ουν με τις πα­λιές δει­σι­δαι­μο­νί­ες. Κι αντί να συ­νο­μι­λού­με κα­λύ­τε­ρα, πε­τά­με βρι­σιές ο ένας στον άλ­λον. Και ζα­λί­ζε­σαι από τις τό­σες ανοη­σί­ες που κυ­κλο­φο­ρού­νε και τις πλα­στές ει­δή­σεις.
Σ’ αυ­τόν τον απροσ­διό­ρι­στο χώ­ρο όλα χω­ρά­νε. Δεν μπο­ρού­με να εί­μα­στε σί­γου­ροι για τί­πο­τε. Και δύ­σκο­λα δια­κρί­νου­με τη αλη­θι­νή από την ψευ­δή ει­κό­να. Για­τί (κι εί­ναι και τού­το άλ­λο ένα πα­ρά­δο­ξο) η εξε­λιγ­μέ­νη επι­στή­μη το μπο­ρεί κι αυ­τό: να λέ­ει τα πει­στι­κό­τε­ρα ψέ­μα­τα.

Για πα­ρά­δειγ­μα: Το σχε­τι­κά πρό­σφα­το (2018) λο­γι­σμι­κό deepfake του Photoshop της Adobe μπο­ρεί να με κά­νει να φαί­νο­μαι σε μια οθό­νη να λέω, ‘σαν να ήταν αλή­θεια’, τα ακρι­βώς αντί­θε­τα από αυ­τά που πι­στεύω. Και φυ­σι­κά θα εί­ναι πο­λύ δύ­σκο­λο να πεί­σω κά­ποιον που δεν με ξέ­ρει ότι δεν ξε­στό­μι­σα πο­τέ τέ­τοια λό­για. Για να αντι­με­τω­πί­σει προ­βλή­μα­τα πα­ρα­πλη­ρο­φό­ρη­σης, η εται­ρεία Adobe ανα­πτύσ­σει ένα σύ­στη­μα που θα δια­πι­στώ­νει κα­τά πό­σον το οπτι­κό υλι­κό εί­ναι αυ­θε­ντι­κό και θα δί­νει έναν κω­δι­κό γνη­σιό­τη­τας που θα το πι­στο­ποιεί. Χω­ρίς αυ­τό τον κω­δι­κό το οπτι­κό υλι­κό δεν θα μπο­ρεί να με­τα­δο­θεί ή θα απο­κα­λύ­πτε­ται ως αλ­λοιω­μέ­νο.
Αλ­λά αν εί­ναι κά­θε οπτι­κό σή­μα να πρέ­πει να «δεί­χνει ταυ­τό­τη­τα» πριν γί­νει δε­κτό από τον εγκέ­φα­λό μας, τα πράγ­μα­τα αρ­χί­ζουν να ζο­ρί­ζουν. Για­τί δεν θα ’ναι δα και τό­σο δύ­σκο­λο να δη­μιουρ­γή­σεις πλα­στές ταυ­τό­τη­τες, που θα απαι­τή­σουν κά­ποιο άλ­λο σύ­στη­μα δια­πί­στω­σης γνη­σιό­τη­τας και ού­τω κα­θε­ξής.
Έτσι δεν εί­ναι να απο­ρεί κα­νείς που δυ­σκο­λευό­μα­στε όλο και πε­ρισ­σό­τε­ρο να δια­κρί­νου­με την αλη­θι­νή από την ψευ­δή ει­κό­να, ή πιο απλά την αλή­θεια από το ψέ­μα. Το «εμπι­στεύ­ο­μαι τα μά­τια μου» του μπρε­χτι­κού Γα­λι­λαί­ου πά­ει πε­ρί­πα­το, και κά­θε κοι­νή βά­ση πα­ρα­τή­ρη­σης δια­σα­λεύ­ε­ται. Υπάρ­χει τώ­ρα χώ­ρος για εναλ­λα­κτι­κά γε­γο­νό­τα, για πολ­λα­πλές αλή­θειες.
Ως προς αυ­τό μας εί­χαν προ­ε­τοι­μά­σει σπου­δαί­οι στο­χα­στές που με­σου­ρά­νη­σαν προ τρια­κο­ντα­ε­τί­ας, όπως ο Μπoντρι­γιάρ που δή­λω­νε ότι το «ομοί­ω­μα εί­ναι αλη­θι­νό» (le simulacre est vrai).

Κι ίσως τώ­ρα εί­ναι η στιγ­μή που περ­νά­με από την άλ­λη πλευ­ρά του κα­θρέ­φτη. Τώ­ρα που πο­λε­μά­με έναν αό­ρα­το εχθρό που μας απο­δε­κα­τί­ζει, και συ­ζη­τά­με με στρα­τιές αλ­λο­παρ­μέ­νων για το αν κά­τι που υπάρ­χει εί­ναι όντως υπαρ­κτό.
Αυ­τό θαρ­ρώ εί­ναι το πιο βα­ρύ φορ­τίο που, πέ­ρα από τις μυ­ριά­δες τυ­ραν­νι­σμέ­νων θα­νά­των, αφή­νει στις πλά­τες μας η χρο­νιά που φεύ­γει.
Αλ­λά ας αφή­σου­με κι εμείς, μέ­ρες που εί­ναι, τις βα­ριές σκέ­ψεις και τα λυ­πη­τε­ρά συ­μπε­ρά­σμα­τα για κά­ποια άλ­λη φο­ρά, κι ας ευ­χη­θού­με να ’χου­με –επι­τέ­λους– ένα ευ­τυ­χές νέ­ον έτος και (σε αντί­θε­ση με τα όσα λέ­γα­με αρ­χι­κά) ας πού­με μα­ζί με τον με­γά­λο ποι­η­τή μας τού­τα τα λό­για σαν πα­ρη­γο­ριά:

Όλα να γί­νου­νε ξα­νά σαν πρώ­τα
στα δά­χτυ­λα στα μά­τια και στα χεί­λια,
ν’ αφή­σου­με τη γε­ρα­σμέ­νη αρ­ρώ­στια
που­κά­μι­σο που αφή­σα­νε τα φί­δια
κί­τρι­νο μες στα πρά­σι­να τρι­φύλ­λια.

[ Προς απο­φυ­γήν πα­ρε­ξη­γή­σε­ων: πα­ρα­θέ­τω τον ελ­πι­δο­φό­ρο τε­λευ­ταίο στί­χο αν και δεν εί­μαι Πα­να­θη­ναϊ­κός, αλ­λά ΑΕ­Κτζής… Άντε, και κα­λές γιορ­τές σε όλους, και πά­νω απ’ όλα με υγεία! ]