Πρωτοχρονιάτικες ευχές

Το ρή­μα εύ­χο­μαι μαρ­τυ­ρεί­ται στη γλώσ­σα μας εδώ και 3500 χρό­νια. Κα­τα­γρά­φε­ται σε πι­να­κί­δα της γραμ­μι­κής γρα­φής Β με τον τύ­πο eu-ke-to και τη ση­μα­σία «προ­σεύ­χο­μαι». Η λέ­ξη ευ­χή ενυ­πήρ­χε πα­ρο­μοί­ως στο υπο­συ­νεί­δη­το των αν­θρώ­πων από τα πα­νάρ­χαια χρό­νια. Ο Όμη­ρος χρη­σι­μο­ποιεί μό­νο μια φο­ρά σε ολό­κλη­ρο το έρ­γο του την ευ­χή (Οδύσ­σεια κ 526, σε δο­τι­κή πτώ­ση εὐχῇσι) με τη ση­μα­σία «προ­σευ­χή προς τους Θε­ούς».
Η πρω­το­χρο­νιά σε όλους τους λα­ούς και σε όλες τις γλώσ­σες του κό­σμου συν­δέ­ε­ται στε­νά με τη δια­τύ­πω­ση ευ­χών κα­θώς η έλευ­ση του νέ­ου χρό­νου ενερ­γο­ποιεί τα αντα­να­κλα­στι­κά του αν­θρώ­που για το άγνω­στο και αβέ­βαιο μέλ­λον. Οι πρω­το­χρο­νιά­τι­κες ευ­χές δεν εί­ναι απλώς απα­ραί­τη­τες στο πλαί­σιο των ευ­ε­τη­ρια­κών δρώ­με­νων (ευ­ε­τη­ρία εί­ναι η «κα­λή χρο­νιά»), αλ­λά και ανα­γκαί­ες ως μορ­φή κοι­νω­νι­κής συ­μπε­ρι­φο­ράς σε ατο­μι­κό και συλ­λο­γι­κό επί­πε­δο.^[1]

Η τυ­πω­μέ­νη ευ­χε­τή­ρια κάρ­τα υπήρ­ξε έμπνευ­ση του Sir Henry Cole (1808-1882), βρε­τα­νού κυ­βερ­νη­τι­κού λει­τουρ­γού και εφευ­ρέ­τη. Τη σχε­δί­α­σε το 1843 ο φί­λος του John Horsley. Η χρι­στια­νι­κή αγά­πη απο­τυ­πώ­νε­ται στις κα­λές πρά­ξεις: σί­τι­ση πει­να­σμέ­νων (αρι­στε­ρά), προ­σφο­ρά ρού­χων σε φτω­χούς (δε­ξιά). Επι­κρί­θη­κε έντο­να η απει­κό­νι­ση μι­κρού παι­διού που πί­νει κρα­σί, αυ­τό όμως συ­νέ­βα­λε στην τε­ρά­στια εμπο­ρι­κή επι­τυ­χία της κάρ­τας η οποία κό­στι­ζε μό­νο ένα σε­λί­νι, 12 ση­με­ρι­νές πέ­νες. Από τις 2.050 κάρ­τες που τυ­πώ­θη­καν σώ­ζο­νται μό­λις 21. Το 2001 που­λή­θη­κε σε δη­μο­πρα­σία μία από αυ­τές στην τι­μή των 22.500 λι­ρών Αγ­γλί­ας.

• [Ο φί­λος Peter Mackridge, δια­βά­ζο­ντας το πα­ρόν άρ­θρο στο πε­ριο­δι­κό, μου επι­σή­μα­νε, και τον ευ­χα­ρι­στώ, ότι «στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα η τι­μή της κάρ­τας ήταν αρ­κε­τά με­γά­λη, πράγ­μα το οποίο δεί­χνει ότι οι αγο­ρα­στές που εί­χαν υπό­ψη τους οι πα­ρα­γω­γοί της ήταν μάλ­λον ευ­κα­τά­στα­στοι. Το ένα σε­λί­νι (12 πέ­νες, όπως σω­στά γρά­φεις) του 1843 ισο­δυ­να­μούν σή­με­ρα, με­τά από πλη­θω­ρι­σμό 177 ετών, σε έξι λί­ρες και 40 πέ­νες!».]
  

Η γλώσ­σα έχει ασύλ­λη­πτες για τον αν­θρώ­πι­νο νου δυ­να­τό­τη­τες να εκ­φρά­σει ακό­μα και τα πιο απλά πράγ­μα­τα με πολ­λές εναλ­λα­κτι­κές μορ­φές. Το ση­μα­σιο­λο­γι­κό πε­δίο των ευ­χών πα­ρου­σιά­ζει πο­λυ­διά­στα­τη και πο­λυ­στρω­μα­τι­κή δο­μή κα­θώς συν­δέ­ε­ται με τις πο­λι­τι­σμι­κές ιδιαι­τε­ρό­τη­τες. Η δια­τύ­πω­ση ευ­χών ποι­κίλ­λει, ανά­λο­γα με τη θε­μα­τι­κή τους και το πρό­σω­πο στο οποίο απευ­θύ­νε­ται. Η ίδια βα­σι­κή σκέ­ψη λαμ­βά­νει διά­φο­ρες μορ­φές ανά­λο­γα με το επι­διω­κό­με­νο υφο­λο­γι­κό απο­τέ­λε­σμα. Ό,τι έρ­χε­ται πρώ­το στο μυα­λό των πολ­λών έχει πε­ριο­ρι­σμέ­νη υφο­λο­γι­κή αξία, εξυ­πη­ρε­τεί όμως κοι­νω­νι­κές ανά­γκες σε ένα πρώ­το επί­πε­δο και με την έν­νοια αυ­τή το επι­κοι­νω­νια­κό απο­τέ­λε­σμα εί­ναι ικα­νο­ποι­η­τι­κό. Το πρω­το­τυ­πι­κό πα­ρά­δειγ­μα Χρό­νια πολ­λά και κα­λή χρο­νιά απο­τε­λεί τη βά­ση πα­ρα­γω­γής εναλ­λα­κτι­κών μορ­φών λό­γου με ποι­κί­λες υφο­λο­γι­κές δια­φο­ρο­ποι­ή­σεις:

• Σας εύ­χο­μαι από καρ­διάς Χρό­νια πολ­λά και κα­λή χρο­νιά με υγεία και δύ­να­μη.
• Σας εύ­χο­μαι από τα βά­θη της καρ­διάς μου Χρό­νια πολ­λά και κα­λά. Ο και­νούρ­γιος χρό­νος να εί­ναι γε­μά­τος υγεία, χα­ρά και προ­κο­πή.
• Το νέο έτος να σας φέ­ρει υγεία, χα­ρά, αγά­πη. Χρό­νια πολ­λά!
• Εγκάρ­διες ευ­χές για ένα χα­ρού­με­νο και ευ­τυ­χι­σμέ­νο νέο χρό­νο.
•   Σε όλες σχε­δόν τις ευ­ρω­παϊ­κές γλώσ­σες κυ­κλο­φο­ρούν ελεύ­θε­ρα στο δια­δί­κτυο προ­τά­σεις για δια­τύ­πω­ση ευ­χών ανά­λο­γα με την πε­ρί­στα­ση επι­κοι­νω­νί­ας.^[2] Οι πρω­το­χρο­νιά­τι­κες ευ­χές, με επι­μέ­ρους κα­τη­γο­ριο­ποι­ή­σεις, οι οποί­ες δεν με βρί­σκουν πά­ντο­τε σύμ­φω­νο, έχουν την τι­μη­τι­κή τους:^[3]

κλα­σι­κές ευ­χές

• Ευ­τυ­χι­σμέ­νο το νέο έτος με υγεία, χα­ρά και ευ­τυ­χία… My best wishes!
• Χρό­νια πολ­λά. Ευ­τυ­χι­σμέ­νος ο και­νούρ­γιος χρό­νος.

έξυ­πνες ευ­χές

• Σου εύ­χο­μαι μέ­σα απ’ την καρ­διά μου μια χρο­νιά δια­φο­ρε­τι­κή με 2021 πόρ­τες ανοι­χτές προς την επι­τυ­χία.

ιδιαί­τε­ρες ευ­χές

• Σας εύ­χο­μαι ο και­νούρ­γιος χρό­νος να σας βρει ερω­τευ­μέ­νους και να σας τα­ξι­δέ­ψει σ’ έναν κό­σμο γε­μά­το ευ­τυ­χία φέρ­νο­ντας στην αγκα­λιά σας ένα υγιέ­στα­το μω­ρά­κι.

πρω­τό­τυ­πες ευ­χές

• Άπει­ρα αστέ­ρια να σου χα­ρί­σουν τη λάμ­ψη τους και άπει­ρες φλό­γες να κά­ψουν ό,τι σε εμπό­δι­ζε να ορ­θο­πο­δή­σεις.
• Ευ­τυ­χι­σμέ­νο το Νέο Έτος. Εύ­χο­μαι φέ­τος η φλό­γα της αγά­πης να καί­ει για να ζε­σταί­νει και να μα­λα­κώ­νει τις καρ­διές όλων. Υγεία, ευ­τυ­χία, ελ­πί­δα και Κα­λή Χρο­νιά.

αστεί­ες ευ­χές (κυ­ρί­ως για νε­α­νι­κό κοι­νό)

• Εύ­χο­μαι φέ­τος η χρο­νιά να εί­ναι σέ­ξι, πολ­λά λε­φτά να βρέ­ξει, η υγεία μας ν’ αντέ­ξει, κα­κό να μη μας φέ­ξει και όποιος δεν μας χω­νεύ­ει, να πά­ει να πιει μία Pepsi!
• Πριν αλ­λά­ξει ο χρό­νος και γί­νω στου­πί, πριν προ­λά­βει να σου ευ­χη­θεί κά­ποιος άλ­λος, πριν χά­σω το κι­νη­τό μου και δεν θυ­μά­μαι που εί­ναι, Σου εύ­χο­μαι….ου­πς τι ήθε­λα να ευ­χη­θώ τώ­ρα;

  Αξιο­πρό­σε­κτη κα­τη­γο­ρία ευ­χών απο­τε­λούν οι μα­ντι­νά­δες, οι οποί­ες δεν πε­ριο­ρί­ζο­νται στην Κρή­τη, ού­τε ανταλ­λάσ­σο­νται μό­νο με­τα­ξύ Κρη­τι­κών. Με­ρι­κά πα­ρα­δείγ­μα­τα:

Κρό­σια κρα­τώ του φεγ­γα­ριού, του ήλιου ακτί­νες παίρ­νω,
για να κε­ντή­σω τις ευ­χές που σή­με­ρα σου στέλ­νω!

Όσες και αν βά­ζει ο νους ευ­χές, κρε­μώ στ’ αστέ­ρια από­ψε,
τσ’ αυ­γής λου­λού­δια να γε­νούν κι όποιο σ’ αρέ­σει κό­ψε!

Δυο πράγ­μα­τα σας εύ­χο­μαι για τον και­νούρ­γιο χρό­νο,
πά­μπλου­τοι να ’στε στη χα­ρά και πά­μπλου­τοι^[4] στον πό­νο.

Ευ­χές με έντο­νη «λο­γο­τε­χνι­κό­τη­τα»

• Ας εί­ναι κά­θε αστέ­ρι μια ευ­χή μας για να ’ναι ο ου­ρα­νός πιο λα­μπε­ρός και μό­νο φως να υπάρ­χει στη ζωή μας.
• Το 2021 να εί­ναι η ζωή σου με­λω­δι­κή σαν ένα όμορ­φο τρα­γού­δι και να κυ­λά­ει σαν ξέ­φρε­νος χο­ρός!
• Η και­νούρ­για χρο­νιά ας ανα­στή­σει το χα­μό­γε­λο στα χεί­λη των αν­θρώ­πων, ας ζε­στά­νει τις πα­γω­μέ­νες καρ­διές τους και ας χα­ρί­σει σ’ αυ­τούς που αγω­νί­ζο­νται τη ζωή που τους αξί­ζει.

Εν­δει­κτι­κό εί­ναι το ακό­λου­θο πα­ρά­θε­μα από γερ­μα­νι­κή ιστο­σε­λί­δα:^[5] «Εί­μαι πά­ντα λι­γά­κι με­λαγ­χο­λι­κός κα­θώς λι­γο­στεύ­ουν οι ώρες του πα­λιού χρό­νου. Βγαί­νει κα­νείς από ένα πο­λύ­χρω­μο, γε­μά­το ζωή χώ­ρο και μπαί­νει σε ένα άδειο σα­λό­νι. Αυ­τό το ξαφ­νι­κό κε­νό εί­ναι λί­γο πα­ρά­ξε­νο στην αρ­χή, αλ­λά το ωραίο εί­ναι ότι ο χώ­ρος πε­ρι­μέ­νει να τον γε­μί­σου­με! Mπο­ρού­με να επι­λέ­ξου­με μό­νοι μας τι να βά­λου­με μέ­σα: ελ­πί­δα και χα­ρά, φως και αγά­πη, γέ­λιο και χα­μό­γε­λο ... Αυ­τά πρέ­πει να εί­ναι τα έπι­πλα του νέ­ου σου έτους!».

Στην επο­χή της τη­λε­μα­τι­κής και της επι­κρά­τη­σης των ipad και των μέ­σων κοι­νω­νι­κής δι­κτύ­ω­σης, οι έντυ­πες κάρ­τες πε­ριο­ρί­ζο­νται με γε­ω­με­τρι­κή πρό­ο­δο. Επι­κρα­τεί η τυ­πο­ποί­η­ση και ο αυ­το­μα­τι­σμός. Στέλ­νο­νται δι­σε­κα­τομ­μύ­ρια ιμέιλ με ηλε­κτρο­νι­κές κάρ­τες και ευ­χές και σχε­τι­κά βί­ντεο, με το πά­τη­μα ενός κου­μπιού. Σε σχε­τι­κές ιστο­σε­λί­δες γί­νο­νται υπο­δεί­ξεις του τύ­που: «Κα­τε­βά­στε, τυ­πώ­στε και στείλ­τε τις πα­ρα­κά­τω κάρ­τες Πρω­το­χρο­νιάς σε αυ­τούς που αγα­πά­τε για να τους ευ­χη­θεί­τε Κα­λή Πρω­το­χρο­νιά. Απο­θη­κεύ­στε τις ει­κό­νες στο smartphone σας και ανε­βά­στε τις στα αγα­πη­μέ­να σας Social Media».

Η λέ­ξη-κλει­δί που δεν μπο­ρεί να απου­σιά­ζει από τις ευ­χές οποιασ­δή­πο­τε μορ­φής, εί­ναι πρω­τί­στως η υγεία. Η γε­νι­κό­τε­ρη ευ­χή «Χρό­νια πολ­λά και κα­λά» εμπε­ρι­κλεί­ει στο δεύ­τε­ρο σκέ­λος της το μέ­γι­στο αυ­τό αγα­θό. Οι λέ­ξεις αγά­πη, ευ­τυ­χία, κα­λή τύ­χη, χα­ρά έπο­νται από άπο­ψη στα­τι­στι­κής συ­χνό­τη­τας, ακο­λου­θού­με­νες από την επι­τυ­χία και τη δη­μιουρ­γι­κό­τη­τα, σε ατο­μι­κό κυ­ρί­ως επί­πε­δο. Η ελ­πί­δα εί­ναι ανα­πό­σπα­στα συν­δε­δε­μέ­νη με την αι­σιο­δο­ξία η οποία πρέ­πει να μας δια­κα­τέ­χει, ιδιαί­τε­ρα την πρω­το­χρο­νιά, οπό­τε ανοί­γε­ται ένα ακό­μα άγνω­στο κε­φά­λαιο του ατο­μι­κού και συλ­λο­γι­κού βί­ου. Η ευ­η­με­ρία και η ει­ρή­νη διευ­ρύ­νουν το εν­νοιο­λο­γι­κό πλαί­σιο των ευ­χών στο υπε­ρα­το­μι­κό επί­πε­δο, ξε­φεύ­γουν από το προ­σω­πι­κό στοι­χείο και απο­κτούν με­γα­λύ­τε­ρη βα­ρύ­τη­τα κα­θώς η ιδιω­τι­κή οδός με­τα­σχη­μα­τί­ζε­ται σε δη­μό­σιο δρό­μο, και σε τε­λευ­ταία ανά­λυ­ση, σε πα­ναν­θρώ­πι­νο χώ­ρο. Οι κα­λύ­τε­ρες ευ­χές εί­ναι αυ­τές που δεν πε­ριο­ρί­ζο­νται μό­νο σε οι­κεία και φι­λι­κά πρό­σω­πα, αλ­λά εκ­φρά­ζουν πα­ράλ­λη­λα οι­κου­με­νι­κά μη­νύ­μα­τα.

Από το απέ­ρα­ντο πλή­θος των σχε­τι­κών ποι­η­μά­των επι­λέ­γω ένα γερ­μα­νι­κό και ένα αγ­γλι­κό, σε δι­κή μου με­τά­φρα­ση, τα οποία αντι­προ­σω­πεύ­ουν δια­φο­ρε­τι­κές επο­χές και νο­ο­τρο­πί­ες, ο συν­δε­τι­κός όμως κρί­κος που τα ενώ­νει πα­ρα­μέ­νει στα­θε­ρός. Η δια­τύ­πω­ση ευ­χών και οι υπο­σχέ­σεις απο­τε­λούν δια­χρο­νι­κά και δια­το­πι­κά φαι­νό­με­να, κα­θώς συν­δέ­ο­νται ανα­πό­σπα­στα με τον βα­θύ­τε­ρο ψυ­χι­σμό του αν­θρώ­που.

Η άγνω­στη ποι­ή­τρια που γέν­νη­σε τον Johann Wolfgang von Goethe

Η μη­τέ­ρα του Goethe Katharina Elizabeth (1731-1808) πα­ντρεύ­τη­κε στα 17 της χρό­νια τον αυ­το­κρα­το­ρι­κό σύμ­βου­λο Johann Gaspar, ο οποί­ος ήταν κα­τά 21 χρό­νια με­γα­λύ­τε­ρό της. Απέ­κτη­σαν 7 παι­διά από τα οποία επέ­ζη­σαν μό­νο τα δύο πρώ­τα, ο Johann Wolfgang και η Cornelia. Εί­χε έντο­νες πνευ­μα­τι­κές ανη­συ­χί­ες οι οποί­ες απο­τυ­πώ­νο­νται στην πλού­σια επι­στο­λι­κή της δρα­στη­ριό­τη­τα. Οι άγνω­στες στο ευ­ρύ­τε­ρο κοι­νό Επι­στο­λές της (Briefe), σε δύο τό­μους, απο­τε­λούν πο­λύ­τι­μες κα­τα­γρα­φές μιας ευαί­σθη­της ψυ­χής.^[6] Το πρω­το­χρο­νιά­τι­κο ποί­η­μα της που δη­μο­σιεύ­ου­με εδώ, πα­ρου­σιά­ζει αξιο­πρό­σε­κτη πρω­το­τυ­πία.^[7]

Η γνω­στή ποι­ή­τρια των κοι­νω­νι­κών ανα­τρο­πών

Η Jackie Kay (γεν­νή­θη­κε το 1961), παι­δί τα­πει­νής οι­κο­γέ­νειας (με πα­τέ­ρα νι­γη­ρια­νό και μη­τέ­ρα σκω­τσέ­ζα) που το έδω­σαν για υιο­θε­σία, βί­ω­σε τις πι­κρές εμπει­ρί­ες της φτώ­χειας και του ρα­τσι­σμού, χω­ρίς όμως να στα­θούν εμπό­διο στη λα­μπρή λο­γο­τε­χνι­κή της πο­ρεία.^[8] Το ποί­η­μα που ακο­λου­θεί τι­τλο­φο­ρεί­ται «Promise», λέ­ξη που δη­λώ­νει τό­σο την υπό­σχε­ση όσο και την ελ­πί­δα.