«Na Maria»

Όπως το συ­νη­θί­ζω τε­λευ­ταία, όταν τα πράγ­μα­τα στον πε­ρί­γυ­ρο γί­νο­νται δύ­σκο­λα, ανα­ζη­τώ κα­τα­φύ­γιο στην με­σαιω­νι­κή ποί­η­ση της επο­χής των τρο­βα­δού­ρων (και των τρο­βα­δου­ρισ­σών) που μι­λούν για τον έρω­τα. Ένα ποί­η­μα εκεί­νης της επο­χής επι­χεί­ρη­σα να με­τα­φρά­σω τού­το το πυρ­πο­λη­μέ­νο κα­λο­καί­ρι, με τα απο­κα­ΐ­δια τό­σο των δα­σών και οι­κιών όσο και των αν­θρω­πί­νων δι­καιω­μά­των να μας κα­τα­θλί­βουν όλους. (Στο με­τα­ξύ εί­χα­με και το φθι­νό­πω­ρο των κα­τα­πο­ντι­σμών και άλ­λων αλ­λε­πάλ­λη­λων κα­τα­στρο­φών).
Πρό­κει­ται για το άσμα (canso) της τρο­βα­δού­ρισ­σας (trabairitz) Beiris, ή Beatritz, de Romans (δη­λα­δή της Βε­α­τρί­κης από το Ρο­μάνς, στην Οξι­τα­νία), με τί­τλο Na Maria. Η προ­σφώ­νη­ση Na, μας λέ­νε οι ει­δι­κοί, υπο­δη­λώ­νει τί­τλο ευ­γε­νεί­ας – και με­τα­φρά­ζε­ται στις σύγ­χρο­νες ευ­ρω­παϊ­κές γλώσ­σες ως Dame (στα γαλ­λι­κά), Signora (στα ιτα­λι­κά), ή Lady (στα αγ­γλι­κά).
Το άσμα αυ­τό έχει συ­ζη­τη­θεί εκτε­νώς στη βι­βλιο­γρα­φία, ιδιαί­τε­ρα με­τά το 1970 με την ανά­δυ­ση των gender studies, κα­θώς απο­τε­λεί μο­να­δι­κό δείγ­μα ερω­τι­κού ποι­ή­μα­τος της με­σαιω­νι­κής επο­χής γραμ­μέ­νο από γυ­ναί­κα που απευ­θύ­νε­ται σε άλ­λη γυ­ναί­κα. Υπάρ­χουν αρ­κε­τοί που αμ­φι­βάλ­λουν κα­τά πό­σο ήταν δυ­να­τό να υπάρ­ξει μια τό­σο ανοι­χτή «δή­λω­ση» ομο­φυ­λο­φι­λι­κού έρω­τα και μά­λι­στα γυ­ναι­κεί­ου την επο­χή εκεί­νη. Δε­δο­μέ­νου όμως ότι το υπάρ­χον χει­ρό­γρα­φο από τα τέ­λη του 13^ου αιώ­να υπο­γρά­φε­ται με το γυ­ναι­κείο όνο­μα Βε­α­τρί­κη και μά­λι­στα προ­τάσ­σο­ντας και το εν­δει­κτι­κό «Na», που ση­μαί­νει ότι η ποι­ή­τρια ανή­κε σε υψη­λή κοι­νω­νι­κή τά­ξη, εί­ναι πο­λύ δύ­σκο­λο να αμ­φι­σβη­τη­θεί το φύ­λο του προ­σώ­που που συ­νέ­γρα­ψε το ποί­η­μα. Υπάρ­χει και η άπο­ψη ότι μπο­ρεί η Βε­α­τρί­κη να το έγρα­ψε κα­τά πα­ραγ­γε­λία κά­ποιου άντρα. Δεν υπάρ­χει κα­νέ­να στοι­χείο που να συ­νη­γο­ρεί γι’ αυ­τό, ού­τε οποια­δή­πο­τε ανα­φο­ρά στη σύ­ντο­μη vida (βιο­γρα­φι­κό) της Βε­α­τρί­κης που συ­νο­δεύ­ει το χει­ρό­γρα­φο που έχει σω­θεί.
Μια εμπε­ρι­στα­τω­μέ­νη ανά­λυ­ση για το θέ­μα μπο­ρεί να βρει κα­νείς στο κεί­με­νο της Frédérique Le Nan «Na Bieiris DeRomans, poétesse occitane du xiii^e siècle, ou le genre auctorial en question» (στο Frédérique Le Nan, Andrea Brünig και Catherine Pergoux-Baeza (επιμ.) Voix de femmes dans le monde, Presse Univesitaires de Rennes, 2018 https://​books.​ope​nedi​tion.​org/​pur/​87288)
Όπως υπο­δη­λώ­νει το όνο­μά της, η Βε­α­τρί­κη γεν­νή­θη­κε και έζη­σε στο Romans, μια πε­ριο­χή στα μι­σά του δρό­μου από τη Λυών στην Αβι­νιόν, και σύμ­φω­να με τα υπάρ­χο­ντα στοι­χεία άκ­μα­σε στο πρώ­το μι­σό του 13^ου αιώ­να.

Bieiris de Romans

Na Maria, pretz e fina valors

Αρ­χό­ντισ­σα Μα­ρία, η αρε­τή κι η αξία σου η αγνή
κι η χα­ρά, το πνεύ­μα και η λα­μπρή ομορ­φιά σου
κι η χά­ρη σου, η κα­λο­σύ­νη κι η τι­μή
κι η ευ­γε­νι­κή μι­λιά κι η συ­ντρο­φιά σου,
μα κι η γλυ­κιά μορ­φή και οι χα­ρω­ποί σου τρό­ποι
το βλέμ­μα σου το απα­λό, και η θω­ριά η θαυ­μα­στή,
όλα σε κά­νουν να ’σαι πά­ντα πρώ­τη
και μ’ οδη­γούν σε σέ­να με αφο­σί­ω­ση πι­στή.

Γι’ αυ­τό, σε ικε­τεύω, άσε μια αγά­πη αλη­θι­νή,
μια προ­σμο­νή και μια σε­μνό­τη­τα γλυ­κιά
να βοη­θή­σουν η πα­ρά­κλη­σή μου να τε­θεί,
και πρό­σφε­ρε πα­νέ­μορ­φη κυ­ρά
αυ­τό που μου δί­νει τη με­γα­λύ­τε­ρα ευ­τυ­χία.

Εσέ­να έχω στην καρ­διά κι άλ­λη κα­μιά δεν βά­ζω,
για­τί εσύ μου έδει­ξες τι εί­ν’ η ευ­δαι­μο­νία
και τό­σο συ­χνά για σέ­να ανα­στε­νά­ζω.

Κι επει­δή στην ομορ­φιά και στο πνεύ­μα σου το αγνό
άλ­λη κα­μιά μα­ζί σου δεν μπο­ρεί να πα­ρα­βγεί,
σ’ εκλι­πα­ρώ ώστε τ’ όνο­μά σου να γί­νει πιο τρα­νό
ν’ αρ­νη­θείς τους ερα­στές που δεν μέ­νου­νε πι­στοί.

Ωραία μου δέ­σποι­να γε­μά­τη αξιο­σύ­νη και χα­ρά
και λό­γο γλυ­κό, σου στέλ­νω στί­χους που έχω πλέ­ξει,
για­τί σε σέ­να βρί­σκω τη χά­ρη και κα­λή καρ­διά
κι ό,τι μπο­ρεί κα­νείς από μια γυ­ναί­κα να γυ­ρέ­ψει.