«Na Maria»

Όπως το συνηθίζω τελευταία, όταν τα πράγματα στον περίγυρο γίνονται δύσκολα, αναζητώ καταφύγιο στην μεσαιωνική ποίηση της εποχής των τροβαδούρων (και των τροβαδουρισσών) που μιλούν για τον έρωτα. Ένα ποίημα εκείνης της εποχής επιχείρησα να μεταφράσω τούτο το πυρπολημένο καλοκαίρι, με τα αποκαΐδια τόσο των δασών και οικιών όσο και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων να μας καταθλίβουν όλους. (Στο μεταξύ είχαμε και το φθινόπωρο των καταποντισμών και άλλων αλλεπάλληλων καταστροφών).
Πρόκειται για το άσμα (canso) της τροβαδούρισσας (trabairitz) Beiris, ή Beatritz, de Romans (δηλαδή της Βεατρίκης από το Ρομάνς, στην Οξιτανία), με τίτλο Na Maria. Η προσφώνηση Na, μας λένε οι ειδικοί, υποδηλώνει τίτλο ευγενείας – και μεταφράζεται στις σύγχρονες ευρωπαϊκές γλώσσες ως Dame (στα γαλλικά), Signora (στα ιταλικά), ή Lady (στα αγγλικά).
Το άσμα αυτό έχει συζητηθεί εκτενώς στη βιβλιογραφία, ιδιαίτερα μετά το 1970 με την ανάδυση των gender studies, καθώς αποτελεί μοναδικό δείγμα ερωτικού ποιήματος της μεσαιωνικής εποχής γραμμένο από γυναίκα που απευθύνεται σε άλλη γυναίκα. Υπάρχουν αρκετοί που αμφιβάλλουν κατά πόσο ήταν δυνατό να υπάρξει μια τόσο ανοιχτή «δήλωση» ομοφυλοφιλικού έρωτα και μάλιστα γυναικείου την εποχή εκείνη. Δεδομένου όμως ότι το υπάρχον χειρόγραφο από τα τέλη του 13^ου αιώνα υπογράφεται με το γυναικείο όνομα Βεατρίκη και μάλιστα προτάσσοντας και το ενδεικτικό «Na», που σημαίνει ότι η ποιήτρια ανήκε σε υψηλή κοινωνική τάξη, είναι πολύ δύσκολο να αμφισβητηθεί το φύλο του προσώπου που συνέγραψε το ποίημα. Υπάρχει και η άποψη ότι μπορεί η Βεατρίκη να το έγραψε κατά παραγγελία κάποιου άντρα. Δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να συνηγορεί γι’ αυτό, ούτε οποιαδήποτε αναφορά στη σύντομη vida (βιογραφικό) της Βεατρίκης που συνοδεύει το χειρόγραφο που έχει σωθεί.
Μια εμπεριστατωμένη ανάλυση για το θέμα μπορεί να βρει κανείς στο κείμενο της Frédérique Le Nan «Na Bieiris DeRomans, poétesse occitane du xiii^e siècle, ou le genre auctorial en question» (στο Frédérique Le Nan, Andrea Brünig και Catherine Pergoux-Baeza (επιμ.) Voix de femmes dans le monde, Presse Univesitaires de Rennes, 2018 https://books.openedition.org/pur/87288)
Όπως υποδηλώνει το όνομά της, η Βεατρίκη γεννήθηκε και έζησε στο Romans, μια περιοχή στα μισά του δρόμου από τη Λυών στην Αβινιόν, και σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία άκμασε στο πρώτο μισό του 13^ου αιώνα.

Bieiris de Romans

Na Maria, pretz e fina valors

Αρχόντισσα Μαρία, η αρετή κι η αξία σου η αγνή
κι η χαρά, το πνεύμα και η λαμπρή ομορφιά σου
κι η χάρη σου, η καλοσύνη κι η τιμή
κι η ευγενική μιλιά κι η συντροφιά σου,
μα κι η γλυκιά μορφή και οι χαρωποί σου τρόποι
το βλέμμα σου το απαλό, και η θωριά η θαυμαστή,
όλα σε κάνουν να ’σαι πάντα πρώτη
και μ’ οδηγούν σε σένα με αφοσίωση πιστή.

Γι’ αυτό, σε ικετεύω, άσε μια αγάπη αληθινή,
μια προσμονή και μια σεμνότητα γλυκιά
να βοηθήσουν η παράκλησή μου να τεθεί,
και πρόσφερε πανέμορφη κυρά
αυτό που μου δίνει τη μεγαλύτερα ευτυχία.

Εσένα έχω στην καρδιά κι άλλη καμιά δεν βάζω,
γιατί εσύ μου έδειξες τι είν’ η ευδαιμονία
και τόσο συχνά για σένα αναστενάζω.

Κι επειδή στην ομορφιά και στο πνεύμα σου το αγνό
άλλη καμιά μαζί σου δεν μπορεί να παραβγεί,
σ’ εκλιπαρώ ώστε τ’ όνομά σου να γίνει πιο τρανό
ν’ αρνηθείς τους εραστές που δεν μένουνε πιστοί.

Ωραία μου δέσποινα γεμάτη αξιοσύνη και χαρά
και λόγο γλυκό, σου στέλνω στίχους που έχω πλέξει,
γιατί σε σένα βρίσκω τη χάρη και καλή καρδιά
κι ό,τι μπορεί κανείς από μια γυναίκα να γυρέψει.