————
Συ­νο­μι­λη­τής: Βα­σί­λης Λα­μπρό­που­λος
————

¤¦Με τί­τλο μια φρά­ση της Ζω­ής Κα­ρέλ­λη («Πορ­τραί­το», 1952) η πα­ρού­σα σει­ρά σύ­ντο­μων δο­κι­μια­κών κει­μέ­νων επι­χει­ρεί να στρέ­ψει την προ­σο­χή στο πολ­λα­πλό ερευ­νη­τι­κό βλέμ­μα σύγ­χρο­νων ποι­η­τριών και ποι­η­τών από την Ελ­λά­δα που κα­τα­πιά­νο­νται επί μα­κρόν όχι μό­νο με το λο­γο­τε­χνι­κό τους έρ­γο αλ­λά ταυ­τό­χρο­να με επι­στή­μες και άλ­λες τέ­χνες. Συ­γκε­κρι­μέ­να, πολ­λά από τα βι­βλία ποί­η­σης που κυ­κλο­φό­ρη­σαν ήδη από τις αρ­χές του 21ου αιώ­να εί­ναι γραμ­μέ­να από συγ­γρα­φείς που έχουν πραγ­μα­το­ποι­ή­σει συ­στη­μα­τι­κές σπου­δές με­γά­λης ποι­κι­λί­ας, σε όλο το φά­σμα των επι­στη­μών και των τε­χνών. Στα κεί­με­να που ακο­λου­θούν (στο πα­ρόν και σε επό­με­να τεύ­χη), εί­κο­σι ποι­ή­τριες και ποι­η­τές μι­λούν για την σχέ­ση της επι­στη­μο­νι­κής τους πο­ρεί­ας με το λο­γο­τε­χνι­κό τους έρ­γο και την δια­μόρ­φω­ση της ποι­η­τι­κής τους πο­ρεί­ας.

_{ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ :}

Γιάννης Δούκας, Λένια Ζαφειροπούλου, Παναγιώτης Ιωαννίδης,
Χάρης Ψαρράς, Πατρίτσια Κολαϊτη, Ιωάννα Λιούτσια,
Τώνια Τζιρίτα Ζαχαράτου, Λένα Καλλέργη, Νίκος Ερηνάκης,
Ελέ­νη Τζα­τζι­μά­κη, Πέ­τρος Γκο­λί­τσης, Φοί­βη Γιαν­νί­ση,
Ορ­φέ­ας Απέρ­γης, Κων­στα­ντί­νος Πα­πα­χα­ρά­λα­μπος, Να­τα­λία Κα­τσού,
Όλ­γα Πα­πα­κώ­στα, Θο­δω­ρής Χιώ­της,
Πα­να­γιώ­της Αρ­βα­νί­της, Άν­να Γρί­βα

__________________

Το σπίτι πάντα με ήθελε γιατρό. Γιατροί οι παππούδες, γιατροί οι γονείς, γιατροί οι φίλοι τους, αναντάμμπαμπαντάμ. Έτσι, αναντάμ-μπαμπαντάμ, από μάνα κι από πατέρα – και για μάνα και για πατέρα– είχα την «επιστήμη». Αλλά τα φυλλοκάρδια μου θέλαν άλλα, και σιγοτραγουδάγανε ριγώντας αλλιώτικους σκοπούς. Κι επειδή, το νιώθω πια, μετά τόσα χρόνια, πως ευτυχία της ανθρώπινης ζωής είναι ο σκοπός, ο δικός σου σκοπός, η «altracosa» των σολωμικών σημειώσεων, το «παν άλλον» που μπορεί να κλείσεις μες στο μυαλό και την καρδιά σου, γι’ αυτό η πατρική και μητρική επιστήμη μού έδωσε ένα ωραίο ταξίδι εντεινόμενων νευρωτικών επεισοδίων, εν είδειεισοδίων στο σαλονάκι του ψυχαναλυτή, ή τέλος πάντων του όποιου ψυχικού αναστηλωτή: χάνοντας οριστικά τον πατέρα, χρειάζεσαι αναγκαστικά πατερίτσα. Τα επεισόδια αυτά –που δεν είναι καθόλου, μα καθόλου διασκεδαστικά όταν πηδάνε έξω από τη γουντιαλλενική οθόνη (όπως στο «Πορφυρό Ρόδο του Καΐρου»), που δεν έχουν τίποτα το χαριτωμένα ευφυές ή κωμικό όταν τα ζεις στο πετσί σου– αυτά τα επεισόδιαπου σε αναγκάζουν να δεις τον εαυτό σου ως ον, αυτά που σε αναγκάζουν να δεις, είναι που θεωρώ το μεγαλύτερο κέρδος μου από τα σπουδάγματα της θετικής επιστήμης. Αν η επιστήμη αυτή είναι τωόντι θετική, αυτό δεν μπορεί παρά να σημαίνει ότι βάζει τα πράγματα στη θέση τους, στις θέσεις τους, θέτει το εκάστοτε προς επίλυσιν ζήτημα καθώς και τις πιθανές του λύσεις. Αλλά το ίδιο κάνει κι η τέχνη: μια από τις αγαπημένες μου φράσεις (αυτές που έχουνε λιώσει στο βυθό του μυαλού έτσι ώστε να μην μπορείς να τις ανακαλέσεις παρά αλλοιωμένες), φράση του μεγάλου ποιητή-δεξιοτέχνη Παύλου Μαλντούν, λέει ότι το ποίημα είναι η λύση ενός ζητήματος που αυτό το ίδιο έχει θέσει. Άρα θετική και η τέχνη, άρα έτσι μπόρεσα να νιώσω ότι με βοηθούσε πια η σπουδαγμένη επιστήμη – με βοηθούσε να νιώσω την αξία της αλαζονείας του νου που μπορεί και θέτει. Μην φοβάσαι να θέτεις το προς επίλυσιν ζήτημα – αυτό μου ψιθύριζε στ’ αυτάκι. Άρα ζήσε θετικά – θέσε για να ζήσεις. Βρες πράγματα να λύσεις. Πειραματίσου. Ματίσου (που θα πει μπάλωσε τον εαυτό σου με λογιών-λογιών μπαλώματα δικής σου ευρεσιτεχνίας – «ματίζω» θα πει μπαλώνω τα δίχτυα μου ως ψαράς). Αυτή τη ζωήτης διαρκούς θέσεως, αυτή τη θέαση της ζωής ως διαρκούς θέσεως ζητημάτων, αυτή την αντίληψη της ζωής ως πεδίου (μάχης ή δράσης, εννοείται, αφού το πεδίο ποτέ δεν είναι συνώνυμο της ειρήνης, ούτε ποτέ συναρθρώνεται γλωσσικά με αυτήν), αυτή την αίσθηση ότι η ζωή που ζεις είναι μια διαρκής ενέργεια πέδησης –επέλευσης και φανέρωσης στο πεδίο–, ένα διαρκές fielding(εκ του πεδίου-field) εαυτοτικών (σα να λέμε ταυτοτικών) πράξεων και ρήξεων, και μια αδιάκοπη fieldwork, μια εργασία πεδίου, μια επιτόπια επιστημονική παρατήρηση των φαινομένων του ζην και άρα μια επισταμένη διερεύνηση του κοινωνικού φαινομένου (δηλαδή της κοινωνίας ως φαινομένου) – αυτή τη ζωή και την αντίληψη ζωής που βλέπει, ξαναλέω, τη ζωή σα θέση, η θετική, η σπουδαγμένη επιστήμη μού την έδωσε. Και γι’ αυτό μου την έδωσε, όπως θα περίμενε κανείς να συμβεί σε κάθε παιδί που του έλεγε η επιστήμη του από μικρό –ένεκα οι τόσο θετικοί γονείς!– «θέσε», αντί για «παίξε». Οπότε διπλό ήταν το κέρδος μου από τη σπουδαγμένη επιστήμη. Και το θετικό του πράγματος –η αξία τού να θέτεις, ως προείπα– αλλά και το αρνητικό: η διαρκής νευρωτική αμφισβήτηση (δηλαδή η διαρκής νεύρωση ως αμφισβήτηση) της σημασίας της θέσεως αυτής. Αλλά η ίαση επήλθε όπως στη λύση οιουδήποτε οιδιποδείου, ή άλλου, συμπλέγματος. Πρησμένος ων, ήδη, από την πολλή γνώση του «οίδα» και του «είδα», οιδίνους πραγματικός, γύρισε κάποια στιγμή ο πανδαμάτωρ διακόπτης του νου, και είδε και κατάλαβε –είδα και κατάλαβα– ότι μπορώ να κάνω τη θέση δική μου – μπορούσα να κάνω θέση δική μου, ήμουνα πια θέσει υπεύθυνος, μπορούσα δηλαδή να θέτω, εις το υγιές διηνεκές, το δικό μου κάθε φορά προς επίλυσιν ζήτημα, αντί να μου θέτουνε απλώς τα δικά τους ζητήματα προς δικήν μου επίλυσιν οι άλλοι, ιδία δε οι επιστήμονες γονιοί μου. Κάθε τέτοιο δικό μου προς επίλυσιν ζήτημα –ασχέτως λύσεως– ήτανε πια ένα ποίημα. Έτσι με βοήθησε η επιστήμη να γράψω ποιήματα.

Ορφέας Απέργης

__________________

Χάρτης είναι η οπτικοποίηση μιας διαδικασίας απεικόνισης του κόσμου, έκφραση της ανάγκης του ανθρώπου για εποπτεία, άκουγα τον κ. Ευάγγελο Λιβιεράτο να λέει με προσοχή και πάθος στα αμφιθέατρα του Τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΤΑΤΜ ΑΠΘ). Σπουδάζοντας υπό τον κ. Λιβιεράτο κι ένα πολύ αξιόλογο δυναμικό καθηγητών (2005 – 2010), ένιωθα πως η αγάπη μου για το χώρο βρίσκει επιστημονική ανταπόκριση, ένα εφαλτήριο για αφαίρεση, καταγραφή, κριτική, ανάλυση, υβριδικότητα και όνειρα.

Γοητευμένος  από την οπτική ποίηση του Μιχαήλ Μήτρα και το σουρεαλισμό του André Breton, κι ενώ ολοκλήρωνα τις σπουδές μου στο ΤΑΤΜ ΑΠΘ, σκεφτόμουν ότι ένας τοπολογικός χάρτης, όπως αυτός ενός μετρό, μπορεί να συνδυαστεί με την ποίηση και την performance. Σκεφτόμουν δηλαδή ότι η σχετική θέση των λέξεων πάνω σε μια επιφάνεια (σελίδα, οθόνη, σκηνή επιτέλεσης) μπορεί να δημιουργεί έναν νέο κόσμο, έναν κόσμο δράσης, ονείρων, απογοητεύσεων, τον κόσμο του νέου φουτουρισμού, το μέλλον, όπου η ισορροπία μεταξύ φύσης και ανθρώπου επιτυγχάνεται ή κρίνεται μέσω της τεχνολογίας. Έτσι γεννήθηκε το πρώτο μου βιβλίο, K – On (Εντευκτήριο, 2011), που εξερευνά τα νέα ξεκινήματα με διαδραστικά ποιήματα-χάρτες.

Λίγους μήνες πριν την έκδοση του K – On, μετακόμισα στο Λονδίνο για μεταπτυχιακό στο Real Estate (2010-2011), με έμφαση στον πολεοδομικό σχεδιασμό, τη βιωσιμότητα και την ανάπτυξη ακινήτων, ξεκινώντας μια αντίστοιχη εργασιακή πορεία με βάση τη βρετανική πρωτεύουσα. Το στοιχείο της μεταμόρφωσης είναι το κλειδί σε όσα με απασχολούν: για παράδειγμα, ένα οικόπεδο (η πραγματικότητα) μεταμορφώνεται σε κάτοψη στο χαρτί. Ακόμη, ένα οικόπεδο, κτίριο ή εγκαταλελειμμένη περιοχή μεταμορφώνονται με κατάλληλες αποφάσεις σε νέα και λειτουργικά στοιχεία της πόλης. Όλα αυτά είναι κομμάτια της δουλειάς μου ως τοπογράφου ανάπτυξης.

Η σχέση μου με τη χαρτογράφηση, ανάλυση και διαχείριση του χώρου συνέχισε να είναι σημαντική και στα τέσσερα βιβλία μου μετά το K – On, στα οποία επικεντρώνομαι παρακάτω, όπως και σε performances μου για το MOMus – Πειραματικό Κέντρο Τεχνών, το Φεστιβάλ Φιλίππων και το Ευρωπαϊκό Φεστιβάλ Ποίησης στο Λονδίνο.

Στο Είναι (ΦΡΜΚ, 2015) με απασχολεί η ζωή που συμβαίνει ταυτόχρονα με τη φθορά και το θάνατο. Σχεδιασμένο ως ένα αντικείμενο σημείων του χώρου, ως κάτοψη μιας σπασμένης discoball, με τεμαχισμένες λέξεις,με αναφορά στο έργο της Yayoi Kusama, το Είναι λειτουργεί ως διαλογισμός του νέου φουτουρισμού. Το3: Ανθρώπων Ιστορία (Κουκουνάρι, 2018)είναι ένα υβριδικό project για την επανάληψη του εγώ στα social media. Ένα συνθετικό κείμενο-performance, ένα μυθιστόρημα-κόμικ, όπου κάθε κεφάλαιο απαντά στα ερωτήματα της γεωγραφικής επιστήμης, το 3 εξερευνά τα social media ως τη νέα pop art.

To επόμενο βιβλίο μου Exchange: aneo-futuristidiommapping (Hesterglock Press, 2020) κυκλοφόρησε στη Βρετανία. Μέσα από πεζόμορφα και οπτικά ποιήματα, εικόνες και χάρτες, το Exchange εξερευνά μια ουτοπία όπου η θνητότητα έχει αντικατασταθεί μέσω μιας τεχνολογικά εξελιγμένης, χαρτογραφικής γλώσσας που μεταμορφώνει το σώμα. Κλείνοντας, σημειώνω το πρόσφατο Ζεστό Σώμα (Κουκουνάρι, 2021), ένα κείμενο-σχόλιο πάνω στην αίσθηση της όσφρησης. Στο Ζεστό Σώμα, παρότι δεν υπάρχει η οπτικότητα των υπόλοιπων βιβλίων μου, κάθε σελίδα χαρτογραφεί μέσω των στίχων μυρωδιές από την παιδική ηλικία ως τα άστρα, ως μια εξερεύνηση προς επιτέλεση.

Κωνσταντίνος Παπαχαράλαμπος

__________________

Ο Derrida ξεκίνησε την αντίσταση ενάντια στον Freud, για να βρεθεί δεμένος στην ανέμη που προσπάθησε να κόψει (Résistances, 1996). Αποκαθήλωσε τους ψυχολογισμούς και αναδόμησε την γραφή, την ανάλυση ως γραφή.
Η ανάλυση μάλλον χαίνει, οδηγεί σε ένα χάος υποθέσεων και πλέκει μία αιτιακή αλυσίδα εντελώς faux, καίτοι αστραφτερή. Τα ψήγματα που διασώζονται, ανήκουν περισσότερο στον αναλυτή, παρά στον αναλυόμενο – είναι η ερμηνεία που αχνοφαίνεται σαν την πιο πραγματική αλήθεια, ορίζοντας κάθε πράξη που αξολουθεί.

Ο Freud το εφαρμόζει ήδη παίζοντας – ο ίδιος μάλλον, παρά ο μικρός Ernest – με το καρούλι που κυλάει κι επανεμφανίζεται, καθησυχάζοντας την αγωνία – του παππού μάλλον, παρά του εγγονού – για την απουσία της οικείας φιγούρας (Πέρα από την αρχή της ηδονής, 1920). Άφαντη, fort!, μάλλον θα επιστρέψει, η πόρτα θα ξανανοίξει και θα μπει εκείνη, da!, η πλέον νεκρή.

O Stanislavski κουράστηκε από το μελόδραμα, την μανιέρα και τους τύπους. Αναζήτησε μία άλλη ψευδαίσθηση μέσα στο σπήλαιο της αλήθειας (Πλάθοντας ένα ρόλο, 1948). Να βάλει ο καθένας το χέρι στην καρδιά και να την εξορύξει, μαγικά – η έμφαση ήταν, φυσικά, στην κίνηση του χεριού, ενώ πολλοί ψάχνουν ακόμη την αιμάσσουσα καρδιά στα σανίδια. Ενεργός ανάλυση, κατανόηση μέσα από το σώμα που δρα.

Ο Merleau-Ponty θυμίζει ότι όλα είναι σώμα. Η κάθε κίνηση δεν δίνει μορφή στην αντίληψη και στη φαντασία, σαν κάποιος μηχανισμός επεξεργασίας, αλλά είναι (η) μορφή (της) αντίληψης και (της) φαντασίας (Φαινομενολογία της αντίληψης, 1944) . Η Pina Bausch ζητά από το σώμα να επιτελέσει τον εαυτό του μέσα σε έναν κόσμο πολιτικά και κοινωνικά φορτισμένο, να μεγαλοποιήσει τις χειρονομίες, να αποσυντονίσει τους εύκολους συνειρμούς, να ανασκευάσει τους ρόλους. Το ίδιο ζητά και η Judith Butler (Bodies that matter, 1996).

Και η σκέψη περί επιτέλεσης επαναφέρει τον Derrida. Και το ζήτημα της γλώσσας. Και κάπου στο βάθος αναβοσβήνουν δύο αρχές της νομικής. Αφενός, η δύναμη της ερμηνείας: κάθε κανονισμός είναι ένα κείμενο που καλείται να εφαρμοστεί βάσει των πραγματικών περιστατικών. Όπως ένα ανοιχτό σενάριο. Αφετέρου, το θεμέλιο του (ποινικού) δικαίου: ο καθένας είναι ικανός να πράξει οτιδήποτε. Υπό συνθήκες όλοι είναι δυνάμει θύματα και θύτες και κριτές.

Η γραφή είναι μία διαδικασία ανάλυσης και ανασύνθεσης, ένα prozess ενσώματης ερμηνείας και αφήγησης. Ο λόγος είναι ένας ακόμη τρόπος του σώματος να υπάρξει/πράξει και να συνομιλήσει με τον κόσμο. Το θέατρο είναι, μαζί με το forum και το podium, ο τόπος όπου το σώμα ανακαλύπτει και αποκαλύπτει, καλλιεργώντας ένα εδώ και τώρα αιφνιδιαστικό και ασφαλές ταυτόχρονα. Η ανάγκη της συμπύκνωσης και της μεταφοράς καθορίζει τις παραμέτρους της δουλειάς και στις δύο τέχνες. Η πολύβουη δημοκρατία και η κατάσταση επείγοντος που χαρακτηρίζει τον θεατρικό χώρο ανακουφίζεται στην ησυχία της ποίησης.

Δεν προσπαθώ να γίνω εγώ χιλιάδες άλλοι, αλλά θέλω να ανοίγω χώρους για τους άλλους, να γράφω ποιήματα-συμβάντα και να φτιάχνω παραστάσεις-συμβάντα.

Η ποίηση και το θέατρο είναι, βεβαίως, ο τρόπος της δικής μου ενσωμάτωσης στον κόσμο. Περαιτέρω, και κυρίως, είναι ο χώρος και ο χρόνος που πλάθω προκειμένου να ενσωματωθούν και άλλα πλάσματα, παράξενα και ανοίκεια.

Ναταλία Κατσού