————
Συ­νο­μι­λη­τής: Βα­σί­λης Λα­μπρό­που­λος
————

¤¦Με τί­τλο μια φρά­ση της Ζω­ής Κα­ρέλ­λη («Πορ­τραί­το», 1952) η πα­ρού­σα σει­ρά σύ­ντο­μων δο­κι­μια­κών κει­μέ­νων επι­χει­ρεί να στρέ­ψει την προ­σο­χή στο πολ­λα­πλό ερευ­νη­τι­κό βλέμ­μα σύγ­χρο­νων ποι­η­τριών και ποι­η­τών από την Ελ­λά­δα που κα­τα­πιά­νο­νται επί μα­κρόν όχι μό­νο με το λο­γο­τε­χνι­κό τους έρ­γο αλ­λά ταυ­τό­χρο­να με επι­στή­μες και άλ­λες τέ­χνες. Συ­γκε­κρι­μέ­να, πολ­λά από τα βι­βλία ποί­η­σης που κυ­κλο­φό­ρη­σαν ήδη από τις αρ­χές του 21ου αιώ­να εί­ναι γραμ­μέ­να από συγ­γρα­φείς που έχουν πραγ­μα­το­ποι­ή­σει συ­στη­μα­τι­κές σπου­δές με­γά­λης ποι­κι­λί­ας, σε όλο το φά­σμα των επι­στη­μών και των τε­χνών. Στα κεί­με­να που ακο­λου­θούν (στο πα­ρόν και σε επό­με­να τεύ­χη), εί­κο­σι ποι­ή­τριες και ποι­η­τές μι­λούν για την σχέ­ση της επι­στη­μο­νι­κής τους πο­ρεί­ας με το λο­γο­τε­χνι­κό τους έρ­γο και την δια­μόρ­φω­ση της ποι­η­τι­κής τους πο­ρεί­ας.

_{ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ :}

Γιάν­νης Δού­κας, Λέ­νια Ζα­φει­ρο­πού­λου, Πα­να­γιώ­της Ιω­αν­νί­δης,
Χά­ρης Ψαρ­ράς, Πα­τρί­τσια Κο­λαϊ­τη, Ιω­άν­να Λιού­τσια,
Τώ­νια Τζι­ρί­τα Ζα­χα­ρά­του, Λέ­να Καλ­λέρ­γη, Νί­κος Ερη­νά­κης,
Ελέ­νη Τζα­τζι­μά­κη, Πέ­τρος Γκο­λί­τσης, Φοί­βη Γιαν­νί­ση,
Όλ­γα Πα­πα­κώ­στα, Θο­δω­ρής Χιώ­της,
Πα­να­γιώ­της Αρ­βα­νί­της, Άν­να Γρί­βα

___________

Γιατί εγώ είμαι ένας παραστρατημένος δάσκαλος. Γιατί
αγαπώ τα παιδικά μου χρόνια και κυκλοφορώ γύρω σ’ αυτά.
Ανέκδοτο αυτόγραφο σημείωμα (Αρχείο Τέλλου Άγρα, ΕΛΙΑ / ΜΙΕΤ)

Όταν, στα δεκαεννιά μου, άφηνα τις σπουδές μου στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο για να μεταπηδήσω στην κατά Auerbach «πτωχή» και «εξόριστη» επιστήμη της φιλολογίας, παρακινημένος από την ασαφή –αν μη τι άλλο– και εν πολλοίς απαράσκευη τότε πρόθεσή μου να γράψω ποιήματα, δεν είχα, βέβαια, υπόψη μου την περίφημη «ντροπιαστική εξομολόγηση» του John Keats, σύμφωνα με την οποία, όπως μας έχει διαφωτίσει ο Giorgio Agamben, «η ποιητική εμπειρία είναι η ντροπιαστική εμπειρία μίας αποϋποκειμενοποίησης, μιας ολοκληρωτικής και χωρίς μέτρο αδυναμίας ευθύνης, που εμπλέκει κάθε πρακτική της ομιλίας και τοποθετεί τον αυτοαποκαλούμενο ποιητή σε μία κατηγορία ακόμη πιο χαμηλή από εκείνη ενός παιδιού». Ακόμη πιο χαμηλή και από εκείνη ενός ανέργου, θα πρόσθετα εγώ, καθώς η απόφανση «εγώ είμαι ποιητής», στην Ελλάδα τουλάχιστον, δεν είναι απόφανση –πόσω δε μάλλον επάγγελμα–, αλλά αντίφαση και εισιτήριο διαρκείας για την ανεργία. Έπρεπε κάπως να βιοποριστώ και η φιλολογική επιστήμη έμοιαζε να είναι κάτι παρεμφερές, κάτι που δεν θα με αποσπούσε ολοκληρωτικά από τα λογοτεχνικά μου διαβάσματα. Τουναντίον, ίσως και να τα ενίσχυε, σκέφτηκε εκείνο το δεκαεννιάχρονο ποιητικό εγώ, που είχε απότομα προσγειωθεί από τη μικρή επαρχία στην απρόσωπη και αφιλόξενη αστική χλωρίδα και πανίδα της πρωτεύουσας.
Η ντροπή του επαρχιώτη ήρθε, αναπόφευκτα θα έλεγε κανείς, να προστεθεί σε εκείνη του ποιητή. Συνεπώς, η προσφυγή στις λογοτεχνικές σπουδές υπήρξε, κατά κάποιον τρόπο, μία έξοδος –με τη λυτρωτική, καθαρτική σχεδόν, ένταση που φέρει η βιβλική γενεαλογία του όρου– προς τον διαλογικό και ενίοτε συγκρουσιακό χώρο της συνάντησης των δύο πόλων που, ώς τα τώρα, διαμόρφωσαν τη σύντομη πνευματική μου πορεία. Τέχνη και επιστήμη, ποίηση και λογοτεχνικές σπουδές, έκτοτε συναρμόζονται, με αμοιβαία συγκατάβαση, σε μία ασταθή σύνθεση, που ενίοτε παραπέμπει ειρωνικά στην «παράξενη υπόθεση» του δόκτορος Τζέκιλ και του κύριου Χάιντ. Από τη μία, η ποίηση, με τη δίχως κανένα μέτρο «αδυναμία ευθύνης», αλλά και την εγγενή ελευθεροφροσύνη της, θυμίζει παιδικό παραστράτημα –για να θυμηθούμε τον εξαίσια χαμηλό τόνο της ταπεινοφροσύνης του Τέλλου Άγρα: ελευθεριάζει, ξεστρατίζει, βεβηλώνει, σκαρφίζεται, πρωτοτυπεί. Από την άλλη, η φιλολογική επιστήμη, ως αυστηρός λόγος περί μεθόδου, συνετίζει, συσχετίζει, κανονικοποιεί, ιστορικοποιεί. Αλλά κυρίως απενοχοποιεί.
Απενοχοποιεί εκείνη τη ντροπή που φέρει η απόφανση «εγώ είμαι ποιητής» σε μία κοινωνία βάρβαρα νεοφιλελεύθερη και τεχνοκρατική, φιλύποπτη και άκρως εχθρική απέναντι σε κάθε σκίρτημα της «εξόριστης» ανθρωπιστικής παιδείας. Η ανασκευασμένη απόφανση «είμαι φιλόλογος και ποιητής», η οποία, με τον –συμπλεκτικό κατά την ουσία– σύνδεσμο «και», ηχεί λιγότερο παράδοξη και σίγουρα πιο προσγειωμένη ως προς την πραγματική θέση και το κύρος που κατέχουν σήμερα η ποίηση και οι ανθρωπιστικές σπουδές εν γένει, σχετικοποιεί εν μέρει τη ντροπή του ποιητικού υποκειμένου. «Ένα εγώ χωρίς εγγυήσεις», που καθιστά τον εαυτό «πεδίο των ίδιων του των πειραματισμών». Έτσι αποκαλούσε η Ingeborg Bachmann τους ποιητές σε μία από τις φρανκφουρτιανές διαλέξεις της. Η φιλολογική επιστήμη, λοιπόν, εκτός από συστηματική μελέτη της διαχρονίας της ποίησης, και πέρα από ένα –αμφίβολο κι αυτό βέβαια– επαγγελματικό εχέγγυο, αποτέλεσε για μένα μία «εγγύηση», ώστε να υπάρξω απενοχοποιημένα ως ποιητής, ενώ, παράλληλα, μου παρείχε εκείνο το κριτικό, αναστοχαστικό, «ενήλικο» βλέμμα πάνω στον πειραματικό εαυτό και στο σύμφυτα παιδικό και διαχρονικά «ανήλικο» πείραμα της ποίησης.

Παναγιώτης Αρβανίτης

___________

Το επιστημονικό μου πεδίο είναι η φιλολογία και πιο συγκεκριμένα η Ιταλική Λογοτεχνία της Αναγέννησης. Μέσα από τη μελέτη των ιδεών και των έργων εκείνης της περιόδου δεν έχω στόχο μονάχα να πραγματοποιήσω κάποιες πρωτότυπες μελέτες, αλλά αναζητώ και κάτι πολύ πιο προσωπικό και ουσιαστικό: βαθιές αλήθειες για τη ζωή και τον άνθρωπο, απαντήσεις σε μεταφυσικά ερωτήματα, γνώσεις για τη φύση του κόσμου. Γιατί για εμένα η Αναγέννηση υπήρξε η δεύτερη λαμπρή περίοδος της ανθρώπινης ιστορίας μετά την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα (με την οποία επίσης ασχολούμαι ερευνητικά ως πηγή της Αναγέννησης): αυτές είναι οι δύο περίοδοι κατά τις οποίες έλαμψε το κάλλος, η σοφία, ο έρωτας, η ελεύθερη αναζήτηση της γνώσης προς κάθε κατεύθυνση, η αξία της γυναίκας ως δημιουργού, η αμφισβήτηση κάθε βεβαιότητας, που είναι το προαπαιτούμενο κάθε επιστήμης και τέχνης, η δυνατότητα του ανθρώπου να βρει το κλειδί σε υπερκόσμια μυστικά.
Τα ίδια αυτά πράγματα είναι που αναζητώ και στα ποιήματά μου. Όταν μελετώ τους ποιητές της Αναγέννησης, νιώθω να σκιρτούν μέσα μου αμέτρητες εμπνεύσεις. Νιώθω δεμένη για πάντα μαζί τους, λες και είναι ζωντανά πλάσματα που ταξιδεύουν δίπλα μου μέσα στην ατελείωτη νύχτα του κόσμου. Είμαστε, εκείνοι κι εγώ, θαλασσοπόροι και εξερευνητές αδιάβατων περιοχών, συνομιλούμε για τους αστερισμούς, την αλχημεία και την τέλεια ερωτική ένωση, συνομιλούμε για την αθανασία της ψυχής, τις θείες οντότητες και τις ιεραρχίες τους, μοιραζόμαστε την ίδια αγωνία να δώσουμε ένα νόημα στα γραπτά και στις πράξεις μας. Εκείνοι θα ζουν πάντα κι εγώ προσπαθώ να αγγίξω λίγη από τη γνώση τους. Θα ήθελα να γίνω, όπως εκείνοι, ένας homo universalis: να είμαι ποιήτρια, αστρονόμος και μαθηματικός, φιλόσοφος, μυστικίστρια και γεωγράφος, μηχανικός, ταξιδεύτρια και κυνηγός χειρογράφων. Οι λέξεις τους τροφοδοτούν τη σκέψη μου αδιάκοπα, ακούραστα, με υπομονή.
Δεν θα μπορούσα να με φανταστώ να γράφω ποίηση, αν δεν ζούσα βυθισμένη στα ποιήματα άλλων. Γράφω γιατί είμαι αρχαιολόγος των κειμένων. Βυθίζομαι μέσα τους για να αναδυθώ στην επιφάνεια με δικά μου λόγια, βγαλμένα όμως από τα σπλάχνα των αιώνων.

Άννα Γρίβα