Τσιγάρα, ατμοί, που επιβεβαιώνουν ότι υπάρχει καπνός χωρίς φωτιά, προϊόντα νικοτίνης ή υποκατάστατα, νερό, αλκοόλ, καφές, ροφήματα, μεζέδες, τάπας, σνακ, μπινελίκια συνωθούνται στον ίδιο κατάλογο. Πρόκειται για αναλώσιμα σημεία στίξης. Με επίκεντρο τη φωλιά της ομιλίας, το στόμα, διευκολύνουν λιπαίνοντας τις κινήσεις του σώματος, που δράση και αδράνεια διεκδικούν καθημερινά. Όσοι εναρμονίζοντας τη σημειολογία της λίπανσης υπερβάλλουν, καταλήγουν νικοτινομανείς, αλκοολικοί ή παχύσαρκοι. Η λαιμαργία ανακηρύσσεται μητέρα θανάσιμων αμαρτημάτων. Καπνούς εκπνέοντας, ο καπνιστής προειδοποιεί για επόμενο κεφάλαιο. Κάθε κείμενο συνιστά μετοχή του ρήματος κείμαι σε όσα στα όρθια συμβαίνουν. Ενθάδε κείται λόγος επιτάφιος.
Τώρα όλα φαίνονται καθαρά. Μετά το χειρουργείο. Δεν καπνίζω. Δεν πίνω αλκοόλ. Καταναλώνω μικρές ποσότητες φαγητού. Ούτε καφέ δεν έπινα στην αρχή. Γι’ αυτό είναι δύσκολο να συγκεντρωθώ, καθώς τις κινήσεις δεν γρασάρουν τα εν λόγω σημεία στίξης. Όλα εμφανίζονται προκαθορισμένα. Οξύμετρο για παλμούς και οξυγόνο. Θερμόμετρο για τον πυρετό. Ζυγαριά. Είχα να ζυγιστώ από τότε που πέθανε ο πατέρας μου. Εκείνος ήταν τυπικός στις μετρήσεις. Βρήκα και το πιεσόμετρο της θείας μου. Μετρά την ποίηση, την πείραζα. Για πεζογραφία, θα φέρω άλλη συσκευή, της έλεγα. Τηρούμε όμως τις υποσχέσεις στους νεκρούς;
Το ότι φαγητό, ποτό, τσιγάρο αποτελούν σημεία στίξης δεν αντιλαμβάνονται όσοι υποβαθμίζουν την επίδρασή τους, νομίζοντας ότι άρνηση και νηστεία αναστρέφουν ανθρώπινες προτιμήσεις. Το τι πράγματι συμβαίνει συνοψίζεται σε ακραίες περιπτώσεις. Τους πιο αχόρταγους έχει περιγράψει ο Κάφκα, που από ασιτία πέθανε σε σανατόριο έξω από τη Βιέννη. Δεν είχαν αναπτυχθεί εναλλακτικές μορφές σίτισης. Στην ασιτία επικεντρώνεται η ιστορία με τίτλο «Ένας καλλιτέχνης της πείνας», την οποία είχε δημοσιεύσει δύο χρόνια νωρίτερα, το 1922. Πενήντα εννέα χρόνια μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, που κοριτσάκι έφερε τη γιαγιά μου στη Θεσσαλονίκη, οπισθόφυλλο στη συλλογή Η άλλη γλώσσα (Ύψιλον 1981) είχα βάλει το κείμενο του Κάφκα που ακολουθεί.
Oι αχόρταγοι
Οι πιο αχόρταγοι άνθρωποι είναι ορισμένοι ασκητές, που κηρύσσουν απεργία πείνας σε όλα τα επίπεδα της ζωής και θέλουν με αυτόν τον τρόπο να πετύχουν ταυτόχρονα τα εξής:
1. Μια φωνή θα πει: Αρκετά, έχεις νηστέψει αρκετά, τώρα μπορείς να φας όπως και οι άλλοι και αυτό δεν θα σου καταλογιστεί σαν να τρως.
2. Η ίδια φωνή ταυτόχρονα θα πει: Για τόσον καιρό τώρα έχεις νηστέψει με καταναγκασμό, από τώρα και ύστερα θα νηστεύεις με απόλαυση, θα είναι πιο γλυκό από φαγητό (ταυτόχρονα όμως επίσης στην πραγματικότητα θα τρως).
3. Η ίδια φωνή ταυτόχρονα θα πει: Έχεις κατακτήσει τον κόσμο, σε αποδεσμεύω από αυτόν, από το φαγητό και από τη νηστεία (ταυτόχρονα όμως και θα νηστεύεις και θα τρως).
Επιπρόσθετα έρχεται μια άλλη ακατάπαυστη φωνή που ανέκαθεν λέει: Αν και δεν νηστεύεις εντελώς, όμως έχεις την καλή θέληση και αυτό αρκεί.
Τίποτε δεν μπορεί να συγκριθεί με την καλή θέληση ή απληστία των ασκητών, αν εξαιρεθεί η καλή θέληση και απληστία των συγγραφέων. Κείμενα προκύπτουν ό,τι και αν συμβεί. Από την απληστία αυτή τρέφονται οι αναγνώστες. Παραμένει όμως η απορία για το αν υπάρχει άλλη επιλογή πέραν εκείνης των ασκητών, που απέχουν από το φαγητό ενώ ταυτόχρονα τρώνε.
Το κείμενο για τους αχόρταγους προέρχεται από μεταφράσεις μου της περιόδου 70-71. Νωρίτερα στο Σαν Φρανσίσκο είχα ανακαλύψει τον Μπόρχες, που ήταν άγνωστος στην Ελλάδα. Της ανακάλυψης προηγήθηκαν Εκατό χρόνια μοναξιάς, που το 1970 μετέφρασε στα αγγλικά ο Γκρέγκορι Ραμπάσα. Ως κρυπτογράφος είχε υπηρετήσει στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. «Ο Κάφκα και οι πρόδρομοί του», ένα μωροδοκίμιο του Μπόρχες, μας έσωσε από το άγχος της επίδρασης, που διακινούσε ο Χάρολντ Μπλουμ. Προτεραιότητα πήραν παρωδίες της ψυχανάλυσης, όπως η Συνείδηση του Ζήνωνα, αγαπημένο βιβλίο του Τζέιμς Τζόις. Τα κεφάλαια του μυθιστορήματος του Ίταλο Σβέβο αποτελούν εξομολογήσεις, που αναλυόμενος έχει εμπιστευθεί στον ψυχαναλυτή του, ο οποίος εκδικητικά τις δημοσιεύει όταν διακόπτεται η ανάλυση. Το κεφάλαιο για το «τελευταίο τσιγάρο» καταγράφει γιατί ένα πιο τελευταίο ακολουθεί πάντοτε το τελευταίο τσιγάρο.
Δεν είναι περίεργο να θεωρείς ότι δεν καπνίζεις ενώ καπνίζεις. Αν αυτή τη στιγμή δεν καπνίζω, είναι γιατί δεν ξέρω σε ποιο τσιγάρο να σταματήσω, αν αρχίσω. Ακολουθώντας τους ειρμούς της διαλεκτικής, ένας τρόπος να μην καπνίζεις είναι παριστάνοντας ότι καπνίζεις. Κατοχυρώνεται αντιστροφή. Αν ο ασκούμενος δεν αποφεύγει τις ηδονές, ο ηδονοκρατούμενος μπορεί στην άσκηση να επιδοθεί. Κανείς βολονταριστής δεν υπερβαίνει τα εσκαμμένα της ειμαρμένης. Από αδιέξοδες καταστάσεις δεν σε βγάζουν οι σκέψεις. Δεν υπάρχει ανέξοδος έξοδος. Πάνω κάτω μία είναι η οδός. Και είναι άνω κάτω. Στρέφομαι στο πλάσμα, που εξ απαλών μεταλλικών ονύχων χαϊδεύει τις συνάψεις του εγκεφάλου μου. Νομίζω ότι χαμογελά.
Σκέφτομαι, μου λέει. Άρα υπάρχεις.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
Στο τασάκι της η καθεμία, λέξεις περί νικοτίνης πρέπει κάποτε μαζί να πάρουν φωτιά. Κανόνες που επιβάλλουν τοπολογίες καπνίσματος συνεπάγονται περιστολή θρησκευτικών ελευθεριών, στον βαθμό που ο καπνός αποτελεί ιερό φυτό των αυτοχθόνων, εξηγούσα όταν ήμουν σε νομική διάθεση στον Καναδά. Επιπλέον, σε συνθήκες ακραίου ψύχους, επέλεγα να μένω σε διαμερίσματα με μπαλκόνι, όπου μπορούσαν να βγουν οι επισκέπτες μου, αν ήθελαν, όταν κάπνιζα.
– Η γενιά των εβδομήκοντα | Φρέαρ
Φερλινγκέτι & Μπόρχες / Γιώργος Χουλιάρας - Χάρτης
Σημειώσεις για τον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες – του Γιώργου Χουλιάρα – frear
(Ο Κάφκα και η μη πληρότητα της λογοτεχνίας) Aσιτία / Γιώργος Χουλιάρας - Χάρτης
Δεν μιλώ, όταν γράφω, στο ημερολόγιο του σώματος / Γιώργος Χουλιάρας - Χάρτης
