Από τις Ειδήσεις των οχτώ μέχρι τον άλλον αιώνα

Η Νη­στεία του Χρό­νου εί­ναι η πρώ­τη ολο­κλη­ρω­μέ­νη ποι­η­τι­κή κα­τά­θε­ση του Φώ­τη Α. Στα­θό­που­λου, και σί­γου­ρα μια κα­τά­θε­ση ώρι­μη και συ­μπα­γής. Απο­τε­λεί­ται από 19 ποι­ή­μα­τα, στην πλειο­ψη­φία τους ολι­γό­στι­χα, μι­κρό­στι­χα και ιδιο­τύ­πως λυ­ρι­κά. Ο ανα­γνώ­στης δια­κρί­νει σ’ αυ­τά κά­τι σα­χτου­ρι­κό, που εντο­πί­ζε­ται κυ­ρί­ως στην επι­λο­γή συ­γκε­κρι­μέ­νων συμ­βό­λων και στην ονει­ρι­κή –ενί­ο­τε εφιαλ­τι­κή- ει­κο­νο­ποι­ία. Πα­ράλ­λη­λα με τον Σα­χτού­ρη όμως, μέ­σα στα ποι­ή­μα­τα της συλ­λο­γής, εμ­φι­λο­χω­ρεί τό­σο ο Ελύ­της, με την αγά­πη του για το με­σο­γεια­κό το­πίο, τη με­τα­φυ­σι­κή του ορ­μή και την προ­σή­λω­σή του στη λαϊ­κή ζωή, όσο και ο Σε­φέ­ρης, με τη σκο­τει­νή του μα­τιά που βα­θαί­νει ως την ιστο­ρι­κή υπαρ­ξια­κή ανα­ζή­τη­ση. Όλοι αυ­τοί οι από­η­χοι αφο­μοιώ­νο­νται και συ­νε­νώ­νο­νται αρ­μο­νι­κά μέ­σα στη φω­νή του Στα­θό­που­λου, δη­μιουρ­γώ­ντας ένα ποι­η­τι­κό σύ­νο­λο συ­νε­κτι­κό και κα­λο­χτι­σμέ­νο.
Δο­μι­κός αρ­μός αυ­τού του συ­νό­λου εί­ναι ο Χρό­νος: ο κυ­κλι­κός χρό­νος (της ημέ­ρας και των επο­χών), ο γραμ­μι­κός χρό­νος (της ζω­ής και της ιστο­ρί­ας), ο εσω­τε­ρι­κός χρό­νος (του ονεί­ρου και της αν­θρώ­πι­νης ψυ­χής) και ο άχρο­νος χρό­νος (του επέ­κει­να). Τέσ­σε­ρις εκ­δο­χές χρό­νου δη­λα­δή: δύο προσ­διο­ρί­σι­μες και άλ­λες δύο εν μέ­ρει ή εν όλω απροσ­διό­ρι­στες. Στο πα­ρά­θε­μα που ανοί­γει το βι­βλίο, ο ποι­η­τής -εκτο­πι­σμέ­νος μύ­στης ενός συ­μπα­ντι­κού μυ­στη­ρί­ου- αφού με­τα­λαμ­βάν[ει] την ακί­νη­τη θλί­ψη των άστρων, επα­να­το­πο­θε­τεί εαυ­τόν στη ροή του Χρό­νου. Φρο­ντί­ζει πά­ντως να δια­κρί­νει αυ­στη­ρά τον συμ­βα­τι­κά τα­ξι­νο­μη­μέ­νο χρό­νο των άλ­λων αν­θρώ­πων από τον δι­κό του προ­σω­πι­κό χρό­νο που πα­ρα­μέ­νει ασα­φής και απροσ­διό­ρι­στος: «εσείς θα επι­στρέ­ψε­τε στις Ει­δή­σεις των οχτώ/ κι εγώ στον άλ­λον αιώ­να».
Στο πρώ­το ποί­η­μα του βι­βλί­ου [«Απο­λο­γία»] ο ποι­η­τής πα­ρεμ­βαί­νει ενερ­γά στον εγκό­σμιο χρό­νο, διευ­κο­λύ­νο­ντας την κί­νη­ση της σε­λή­νης: «όλη νύ­χτα πά­λευα ν’ απε­λευ­θε­ρώ­σω το φεγ­γά­ρι/ απ’ τα κλα­διά μιας λε­μο­νιάς», γρά­φει. Τε­λι­κά τα κα­τα­φέρ­νει. Η σε­λή­νη συ­νε­χί­ζει προ­φα­νώς την ου­ρά­νια πο­ρεία της, και το εγκό­σμιο ρο­λόι ξα­να­τί­θε­ται σε λει­τουρ­γία. Το νό­η­μα εί­ναι σα­φές: ο Χρό­νος δεν κυ­λά ερή­μην μας, αλ­λά με τη σύ­μπρα­ξή μας. Εμείς τον δια­μορ­φώ­νου­με, με τις πρά­ξεις μας, και άρα φέ­ρου­με ακέ­ραια την ευ­θύ­νη για όσα συμ­βαί­νουν μέ­σα στην επι­κρά­τειά του. Οι πρά­ξεις, όμως, συ­νε­πά­γο­νται ευ­θύ­νη και πι­θα­νώς ενο­χή. Ο ποι­η­τής –ως άν­θρω­πος και ως δη­μιουρ­γός– ανα­λαμ­βά­νει την ευ­θύ­νη και επω­μί­ζε­ται την ενο­χή: «Ένο­χος» απά­ντη­σα, «για ό,τι συμ­βεί από ’δω και πέ­ρα».
Στα­μα­τώ για λί­γο στη λέ­ξη «ένο­χος». Λέ­ξη με σα­φές νο­μι­κό βά­ρος. Αλ­λά όχι μό­νο. Η λέ­ξη πα­ρα­πέ­μπει ευ­θέ­ως και σε ένα βί­ω­μα τυ­πι­κά και ου­σια­στι­κά χρι­στια­νι­κό. Αυ­τό δεν πρέ­πει να το προ­σπε­ρά­σου­με. Στα ποι­ή­μα­τα της πα­ρού­σας συλ­λο­γής, άλ­λω­στε, η χρι­στια­νι­κό­τη­τα, και δη η ορ­θό­δο­ξη χρι­στια­νι­κό­τη­τα, έχει εξέ­χου­σα θέ­ση. Δεν εί­ναι μό­νο η πα­ρου­σία προ­σώ­πων και γε­γο­νό­των της χρι­στια­νι­κής ιστο­ρί­ας, οι συ­χνές ανα­φο­ρές σε λει­τουρ­γι­κά και τε­λε­τουρ­γι­κά σχή­μα­τα της ορ­θό­δο­ξης πί­στης, τα στοι­χεία της χρι­στια­νι­κής κο­σμο­λο­γί­ας, η ανά­δει­ξη της σχέ­σης ανά­με­σα στη θρη­σκεία και στην κα­θη­με­ρι­νό­τη­τα των αν­θρώ­πων, και τα πολ­λά θραύ­σμα­τα της εκ­κλη­σια­στι­κής γλώσ­σας που εν­σω­μα­τώ­νο­νται στον ποι­η­τι­κό λό­γο του Στα­θό­που­λου. Το πιο κύ­ριο και το πιο καί­ριο εί­ναι η χρι­στια­νι­κή κο­σμο­α­ντί­λη­ψη που δια­περ­νά σχε­δόν τα πά­ντα.
Ξα­να­πιά­νω το νή­μα από ’κει που το εί­χα αφή­σει. Στο ποί­η­μα «Ο Εκα­τό­νταρ­χος Απο­κοι­μή­θη­κε Ήσυ­χα Δί­πλα Στο Μνή­μα» το θέ­μα του Χρό­νου επα­νέρ­χε­ται, αλ­λά με τρό­πο ευ­διά­κρι­τα βι­βλι­κό. Εδώ ο ποι­η­τής ξε­κι­νά την αφή­γη­σή του από έναν ανώ­νυ­μο σταθ­μό του με­τρό, και μπαί­νο­ντας στο συρ­μό, βιώ­νει μια συμ­βο­λι­κή (και αυ­στη­ρά εσω­τε­ρι­κή) εμπει­ρία θα­νά­του: «Η πόρ­τα σφρα­γί­στη­κε μπρο­στά μου με θό­ρυ­βο κι έμει­να με το πα­ρά­πο­νο ενός νε­κρού, όταν τον σκε­πά­ζουν τα χώ­μα­τα», γρά­φει. Μια μι­κρή νέ­κυια δια­μεί­βε­ται εκεί στον Κά­τω Κό­σμο του υπό­γειου σι­δη­ρο­δρό­μου, όπου όλα εί­ναι βυ­θι­σμέ­να σε άχρο­νο σκο­τά­δι, ώσπου κά­ποια στιγ­μή ο συρ­μός φτά­νει στον επό­με­νο σταθ­μό και η πόρ­τα ανοί­γει. Ο ποι­η­τής μπο­ρεί πια να βγει από τον με­ταλ­λι­κό του τά­φο στο φως. Λί­γο πριν βγει όμως, απευ­θύ­νε­ται ως άλ­λος Ιη­σούς ή και Ιω­νάς, στους συ­νε­πι­βά­τες του, θέ­λο­ντας να χρη­σι­μο­ποι­ή­σει τη δι­κή του Κά­θο­δο εις Άδην, για να νοη­μα­το­δο­τή­σει το δι­κό τους βίο, τον δι­κό τους επί­γειο χρό­νο: «Εμπρός, βγεί­τε έξω λοι­πόν –φώ­να­ξα– ίσως εί­ναι η τε­λευ­ταία σας ευ­και­ρία!». Και τό­τε ο χώ­ρος απο­κτά όνο­μα, ακρι­βώς για­τί ο χρό­νος απέ­κτη­σε νό­η­μα: Η επι­γρα­φή στο μάρ­μα­ρο έγρα­φε:/ «Συγ­γρού – Φιξ».
Ο Χρό­νος μέ­σα στα ποι­ή­μα­τα του Στα­θό­που­λου –όπως ήδη ανα­φέρ­θη­κε– ακο­λου­θεί συ­χνά τη χρι­στια­νι­κή κο­σμο­α­ντί­λη­ψη. Ση­μειώ­νω εδώ ότι, σύμ­φω­να με το ιου­δαϊ­κό και χρι­στια­νι­κό δόγ­μα, ο Θε­ός της Βί­βλου, μο­λο­νό­τι άχρο­νος ο ίδιος, ει­σβάλ­λει κα­τά και­ρούς στο χρό­νο της αν­θρώ­πι­νης ιστο­ρί­ας, δη­μιουρ­γώ­ντας κά­θε­τες το­μές. Στο ποί­η­μα «Το Θείο Δρά­μα» γί­νε­ται λό­γος για δύο τέ­τοιες το­μές (η μία σχε­τί­ζε­ται με τον Ισα­άκ και η δεύ­τε­ρη με τον Ιη­σού). Στην πρώ­τη το­μή δο­κι­μά­ζε­ται ένας θνη­τός πα­τέ­ρας (Αβρα­άμ) ενώ στη δεύ­τε­ρη ο αθά­να­τος Πα­τήρ της Αγί­ας Τριά­δας. Κομ­βι­κό όμως ρό­λο, όσον αφο­ρά αυ­τήν ακρι­βώς τη δια­πλο­κή του εν­θά­δε με το επέ­κει­να και του αν­θρώ­πι­νου χρό­νου με τον θεϊ­κό, δια­δρα­μα­τί­ζουν στην πα­ρού­σα συλ­λο­γή δύο άλ­λα ποι­ή­μα­τα: το ένα τι­τλο­φο­ρεί­ται «Προ­ε­τοι­μα­σία» και το άλ­λο «Αντί Επι­λό­γου». Οι τί­τλοι προ­δια­θέ­τουν: η «Προ­ε­τοι­μα­σία», ένα από τα πρώ­τα ποι­ή­μα­τα της συλ­λο­γής πα­ρα­πέ­μπει σε ένα ξε­κί­νη­μα, ενώ το «Αντί Επι­λό­γου», προ­τε­λευ­ταίο ποί­η­μα του βι­βλί­ου, σε μια κα­τά­λη­ξη. Τα δύο αυ­τά ποι­ή­μα­τα πρέ­πει να δια­βα­στούν ως αρ­χή και τέ­λος της ίδιας πο­ρεί­ας. Στο πρώ­το ποί­η­μα (που εμπε­ριέ­χει σα­φείς και εσκεμ­μέ­νες ανα­φο­ρές στον «Ελεγ­κτή» του Σα­χτού­ρη) ο ποι­η­τής, «κλη­ρο­νό­μος που­λιών» και «συ­νή­γο­ρος των άστρων», ξε­κι­νά μια προ­σπά­θεια να φτιά­ξει την Άνοι­ξη, ενώ στο άλ­λο ποί­η­μα ομο­λο­γεί απο­γοη­τευ­μέ­νος ότι απέ­τυ­χε: «η Άνοι­ξη χα­μέ­νη υπό­θε­ση», γρά­φει. Η απο­τυ­χία του αυ­τή μά­λι­στα συ­μπλη­ρώ­νε­ται από εσχα­το­λο­γι­κές ει­κό­νες κα­τα­στρο­φής. Πα­ρ’ όλα αυ­τά το ποί­η­μα (και κα­τ’ ου­σί­αν το ίδιο το βι­βλίο) τε­λειώ­νει λυ­τρω­τι­κά: «Σ’ αυ­τή τη γη τη δύ­σκο­λη,/ απ’ τη σκι­σμέ­νη στέρ­να/ θα υψω­θούν ένα πρωί/ νι­κη­τή­ρια τα χα­μο­μή­λια». Η Άνοι­ξη θα φτά­σει τε­λι­κά, αλ­λά μάλ­λον χά­ρη σε κά­ποια θεία οι­κο­νο­μία, όπως ακρι­βώς φτά­νει η Βα­σι­λεία των Ου­ρα­νών στα χρι­στια­νι­κά εσχα­το­λο­γι­κά κεί­με­να. Και όλα αυ­τά το­πο­θε­τού­νται σε ένα αό­ρι­στο μέλ­λον: τό­τε το μι­κρό χα­μο­μή­λι θα υπε­ρι­σχύ­σει ή (για να μι­λή­σου­με στη γλώσ­σα του Ευαγ­γε­λί­ου) οι έσχα­τοι έσο­νται πρώ­τοι. Σ’ αυ­τήν την ακα­θό­ρι­στη μελ­λο­ντι­κή επο­χή ο αν­θρώ­πι­νος χρό­νος τε­λειώ­νει και τε­λειώ­νε­ται, έχου­με δη­λα­δή ένα Τέ­λος της Ιστο­ρί­ας, σύμ­φω­νο όχι προς τον Φου­κου­γιά­μα αλ­λά προς το βι­βλίο της Απο­κα­λύ­ψε­ως. Μια ανώ­τε­ρη δι­καιο­σύ­νη μοιά­ζει να ει­σβάλ­λει στον κο­σμι­κό χω­ρο­χρό­νο, για να τον ανα­δο­μή­σει και να τον ολο­κλη­ρώ­σει. Η χρι­στια­νι­κή τε­λε­ο­λο­γία θριαμ­βεύ­ει.

Ο Χρό­νος εμπλέ­κε­ται και σε άλ­λα ποι­ή­μα­τα της συλ­λο­γής χω­ρίς να έχει πά­ντα μια ομοί­ως εξέ­χου­σα θέ­ση. Συ­χνά δεν λει­τουρ­γεί ως θε­μα­τι­κό κέ­ντρο αλ­λά ως απλός άξο­νας πά­νω στον οποίο τα­ξι­νο­μού­νται θέ­μα­τα και γε­γο­νό­τα. Στο ποί­η­μα «Προ­φά­σεις», ας πού­με, ο νυ­χτε­ρι­νός χρό­νος πε­ρι­κλεί­ει τη θαυ­μα­τουρ­γία ενώ η έλευ­ση της μέ­ρας την απο­θαυ­μα­το­ποί­η­ση. Στο ποί­η­μα «Ανα­τρο­πή» ο Χρό­νος -–με την απρό­βλε­πτη ροή του–- ανα­τρέ­πει προσ­δο­κί­ες και αν­θρώ­πι­να σχέ­δια. Στην εξαι­ρε­τι­κή «Ιστο­ρία Ενός Ελαιώ­να» διε­ρευ­νά­ται κυ­ρί­ως η σχέ­ση τέ­χνης και κό­σμου ή μάλ­λον τέ­χνης και ζω­ής: η τέ­χνη ζω­ντα­νεύ­ει τμη­μα­τι­κά, και ο καλ­λι­τέ­χνης γί­νε­ται συν τω χρό­νω καλ­λι­τέ­χνη­μά. Υπάρ­χει τέ­λος και ένας κύ­κλος ποι­η­μά­των που έχουν μια υπο­δό­ρια σχέ­ση με το Χρό­νο: τα ποι­ή­μα­τα αυ­τά κα­λύ­πτουν χω­ρο­τα­ξι­κά όλο σχε­δόν το δεύ­τε­ρο ήμι­συ της συλ­λο­γής, και εί­ναι στην πλειο­ψη­φία τους ποι­ή­μα­τα θα­νά­του: συ­χνά μά­λι­στα ανα­φέ­ρο­νται και αφιε­ρώ­νο­νται σε αγα­πη­μέ­νους νε­κρούς (πρω­τί­στως στον εκλι­πό­ντα πα­τέ­ρα). Το αρ­τιό­τε­ρο εξ αυ­τών εί­ναι «Ο Κουρ­δι­στής Του Πιά­νου», όπου με τρό­πο μα­ε­στρι­κό ο Στα­θό­που­λος συ­μπλέ­κει το πα­ρελ­θόν με το πα­ρόν, το πραγ­μα­τι­κό με το φα­ντα­στι­κό και το εν­θά­δε με το επέ­κει­να. Τα ποι­ή­μα­τα αυ­τά (επτά στον αριθ­μό) επι­κε­ντρώ­νο­νται σε πρό­σω­πα και γε­γο­νό­τα του πα­ρελ­θό­ντος, που στιγ­μα­τί­ζουν όμως το πα­ρόν του ποι­η­τή, και γι’ αυ­τό με­του­σιώ­νο­νται σε τέ­χνη και ξα­να­ζω­ντα­νεύ­ουν, ανοί­γο­ντας τα πα­νιά τους προς ένα άγνω­στο μέλ­λον.

Η συλ­λο­γή ολο­κλη­ρώ­νε­ται με ένα πε­ντά­στι­χο ποί­η­μα που επι­γρά­φε­ται «Εμ­φύ­λια Πά­θη» και μοιά­ζει να μας επα­να­φέ­ρει στον γραμ­μι­κό, ιστο­ρι­κό χρό­νο. (Θυ­μί­ζω ότι έχει προη­γη­θεί το εσχα­το­λο­γι­κό «Αντί Επι­λό­γου»). Το πα­ρα­θέ­τω:

Πό­σοι πό­λε­μοι
και πό­σο αί­μα
για να δια­νύ­σου­με
απ’ άκρη σ’ άκρη
ένα τρια­ντά­φυλ­λο.

Εδώ συ­μπυ­κνώ­νε­ται η ιστο­ρι­κή πο­ρεία της Ελ­λά­δας, η ιστο­ρία του κό­σμου, το μέλ­λον και των δύο. Ταυ­τό­χρο­να όμως υπο­κρύ­πτε­ται μια μυ­στι­κι­στι­κή ανα­φο­ρά στο αιώ­νιο θή­λυ, και κυ­ρί­ως μια αλ­λό­κο­τη τε­λε­ο­λο­γία που βλέ­πει το ιστο­ρι­κό γί­γνε­σθαι ως μια ακαν­θώ­δη πο­ρεία προς τη λύ­τρω­ση ή –για­τί όχι;– ως πρώ­τη ύλη για την καλ­λι­τε­χνι­κή δη­μιουρ­γία.

Το βι­βλίο ολο­κλη­ρώ­νε­ται εδώ, και επι­στρέ­φω στον τί­τλο του με διά­θε­ση ανα­στο­χα­στι­κή. Νη­στεία του χρό­νου: μια πο­λυ­σή­μα­ντη λε­κτι­κή συ­μπύ­κνω­ση που υπαι­νίσ­σε­ται άρα­γε τι; Μή­πως ότι ο Χρό­νος, σε αντί­θε­ση με το μυ­θο­λο­γι­κό του προ­σω­πείο, τον τι­τά­να Κρό­νο, απέ­χει ευ­λα­βι­κά από την τε­κνο­φα­γία, αφή­νο­ντας άκο­πα και αδά­γκω­τα τα πρό­σω­πα και τα βιώ­μα­τα μέ­σα στην αν­θρώ­πι­νη (και ιδί­ως την ποι­η­τι­κή) μνή­μη; Ή μή­πως το ακρι­βώς αντί­θε­το: ότι ο Χρό­νος δη­λα­δή τρέ­φε­ται με τη σάρ­κα μας ακό­μη και όταν φαι­νο­με­νι­κά συ­γκρα­τεί τις δια­βρω­τι­κές του ορ­μές; Δεν ξέ­ρω. Στα δι­κά μου μά­τια πά­ντως ο Χρό­νος του Στα­θό­που­λου εί­ναι ένας ιε­ρός (επι­τρέψ­τε μου το πα­ρά­δο­ξο) χώ­ρος, μέ­σα στον οποίο πρέ­πει να μπαί­νου­με δια­κρι­τι­κά, με­τρη­μέ­να, ευ­λα­βι­κά, σε­βα­στι­κά και προ­πά­ντων συ­νει­δη­τά και ενερ­γά, όπως μπαί­νου­με (ή όπως πρέ­πει να μπαί­νου­με) σε μια πε­ρί­ο­δο απο­χής και νη­στεί­ας.

ΒΡΕΙ­ΤΕ ΤΟ ΒΙ­ΒΛΙΟ ΣΤΟΝ ΙΑ­ΝΟ.
«Νη­στεία του xρό­νου» του Φώ­τη Α. Στα­θό­που­λου