Το κρασί του Αγίου Νικολάου

Αρ­χές Δε­κεμ­βρί­ου γιορ­τά­ζε­ται τό­σο από την Ανα­το­λι­κή Ορ­θό­δο­ξη όσο και από την Ρω­μαιο­κα­θο­λι­κή Εκ­κλη­σία η μνή­μη ενός δη­μο­φι­λούς Αγί­ου, του επι­σκό­που Μύ­ρων Νι­κο­λά­ου (Λυ­κία, Μ. Ασί­ας, τέ­λη 3^ου - πρώ­το μι­σό του 4^ου αιώ­να).
Στην πα­ρά­δο­σή μας ο Άγιος Νι­κό­λα­ος εί­ναι προ­στά­της των φτω­χών και κυ­ρί­ως των θα­λασ­σι­νών, κα­θώς έχει συν­δε­θεί με πολ­λά θαύ­μα­τα διά­σω­σης ναυ­τι­κών και πλοί­ων.
Ο Dante Alighieri όμως στην τε­ρά­στια συλ­λο­γή προ­σώ­πων, φα­ντα­στι­κών, μυ­θι­κών, αγιο­λο­γι­κών, ιστο­ρι­κών, της «La Commedia» (πιο γνω­στής ως La Divina Commedia, όπως τη θέ­λη­σε ο Βο­κά­κιος) δια­λέ­γει να ανα­φερ­θεί σε ένα μό­νο πε­ρι­στα­τι­κό από τη ζωή του Αγί­ου:

Βρι­σκό­μα­στε στον πέμ­πτο κύ­κλο του Κα­θαρ­τη­ρί­ου, όπου οι ψυ­χές εξα­γνί­ζο­νται για την φι­λαρ­γυ­ρία που έδει­ξαν στην ζωή. Ο ποι­η­τής προ­χω­ρά­ει και ακού­ει το πνεύ­μα ενός Γάλ­λου, του Ού­γου Κα­πέ­του (του πα­λιού βα­σι­λιά των Φρά­γκων Hugues Capet) να μι­λά­ει για κά­ποιους που δεν πα­ρα­σύρ­θη­καν από το πά­θος αυ­τό και για άλ­λους αντί­θε­τα που τους χα­ρα­κτή­ρι­ζε.
Έτσι εδώ, σε μια και μό­νο πυ­κνή νοη­μα­τι­κά τερ­τσί­να, κλεί­νε­ται όλη η πε­ρί­φη­μη γεν­ναιο­δω­ρία του Αγί­ου Νι­κο­λά­ου, με την πε­ρι­λη­πτι­κή δι­ή­γη­ση της φι­λαν­θρω­πί­ας του. Στα Πά­τα­ρα της Λυ­κί­ας, γε­νέ­θλια πό­λη του Νι­κό­λα­ου, κά­ποιος γεί­το­νας, «ανήρ των πρώ­ην εν­δό­ξων και ευ­πα­τρι­δών…εξ επι­βου­λής και φθό­νου του αεί βα­σκαί­νο­ντος Σα­τάν τοις κα­τά θε­όν ζην προ­αι­ρου­μέ­νοις πε­νία πολ­λή και απο­ρία κα­τα­πιε­σθείς και εξ ευ­η­με­ρί­ας εις εσχά­την δυ­ση­με­ρί­αν ελη­λα­κώς, έχων τρεις θυ­γα­τέ­ρας ευ­μόρ­φους και κα­λάς τω εί­δει σφό­δρα, εβού­λε­το ταύ­τας προ­στή­σαι εις ακο­λα­σί­ας ερ­γα­στή­ριον κα­ντεύ­θεν την χρεί­αν της ζω­ής εαυ­τώ τε και τοις με­τ’ αυ­τού πε­ρι­ποι­ή­σα­σθαι. Νο­μί­μως γαρ αυ­τάς αγα­γέ­σθαι γυ­ναί­κας ου­δείς των αγε­ρώ­χων και αδρών διά το πέ­νε­σθαι κα­τε­δέ­χε­το». Ο Νι­κό­λα­ος τρεις φο­ρές, μια για κά­θε κό­ρη, έρι­ξε κρυ­φά τη νύ­χτα από ένα φεγ­γί­τη «δε­σμόν χρυ­σί­ου» ώστε να μπο­ρέ­σουν να νυμ­φευ­τούν και να ζή­σουν με αξιο­πρέ­πεια. (Vita per Michaelem).

Στην ει­κο­νο­γρα­φία της Ανα­το­λι­κής Εκ­κλη­σί­ας επί­ση­μης ή λαϊ­κής η ιστο­ρία αυ­τή δεν φαί­νε­ται να εί­ναι αρ­κε­τά δια­δε­δο­μέ­νη, ανε­ξάρ­τη­τη εί­τε ως μέ­ρος του κύ­κλου σκη­νών (πιο συ­χνή) από το βίο του Αγί­ου. Ωστό­σο στην Ερ­μη­νεία της Βυ­ζα­ντι­νής Τέ­χνης, ο Διο­νύ­σιος ο εκ Φουρ­νά δεν πα­ρα­λεί­πει να ση­μειώ­σει μια χα­ρα­κτη­ρι­στι­κή λε­πτο­μέ­ρεια: « ο Άγιος Νι­κό­λα­ος νέ­ος», κα­θώς δεν πρό­κει­ται για θαύ­μα, ού­τε κά­ποια θαυ­μα­στή εμ­φά­νι­ση, αλ­λά για μια φι­λεύ­σπλα­χνη πρά­ξη από την νε­α­νι­κή επο­χή του Νι­κό­λα­ου. Ξε­χω­ρί­ζει βέ­βαια η τοι­χο­γρα­φία στον Άγιο Νι­κό­λαο Ορ­φα­νό στη Θεσ­σα­λο­νί­κη με την πλού­σια χρω­μα­τι­κή πα­λέ­τα της πα­λαιο­λό­γιας επο­χής. Αντί­θε­τα στη Δύ­ση η ιστο­ρία αυ­τή εί­χε με­γα­λύ­τε­ρη εξά­πλω­ση και τα ει­κο­νο­γρα­φι­κά πα­ρα­δείγ­μα­τα εί­ναι πο­λύ πε­ρισ­σό­τε­ρα σε αυ­το­τε­λείς συν­θέ­σεις σε πολ­λούς να­ούς.

Έχο­ντας σχέ­ση και στη δυ­τι­κή πα­ρά­δο­ση με το υγρό στοι­χείο ο Άγιος Νι­κό­λα­ος απο­κτά εκ­κλη­σί­ες κο­ντά σε πη­γές, πο­τά­μια, βάλ­τους, λί­μνες ακό­μη και σε γέ­φυ­ρες (Avignon). Σε ένα πρώ­ι­μο κεί­με­νο που συμ­φύ­ρε­ται με τους Βί­ους του Αγί­ου πε­ρι­γρά­φε­ται το θαύ­μα της εκ­δί­ω­ξης του κα­κού πνεύ­μα­τος από μία πη­γή: « ‘…πη­γήν γαρ εί­χο­μεν ύδα­τος εκ πα­λαιού του χρό­νου εν τη κώ­μη ημών (λέ­γουν οι προ­στρέ­χο­ντες στον Άγιο), εξ ης, αρυό­με­νοι απ’ αυ­τής, πά­ντες του πό­του την χρεί­αν απο­πλη­ρού­μεν, ημών τε αυ­τών εις υπη­ρε­σί­αν και των κτη­νών και αλό­γων ζώ­ων. Εν μια γουν εξήλ­θέν τις γυ­νή, του υδρεύ­σαι εν τη τοιαύ­τη πη­γή και εξαίφ­νης συ­ντα­ρά­ξαν αυ­τήν πνεύ­μα πο­νη­ρόν, ώθη­σε και έρ­ρι­ψεν εν τω ύδα­τι αυ­τήν και απέ­πνι­ξεν. Από ουν της ώρας εκεί­νης ετα­ρά­χθη το ύδωρ και βορ­βο­ρώ­δες εγέ­νε­το. Αλ­λά και φό­βος κα­τέ­σχεν ημάς και δει­λία ου­χί τυ­χού­σα, ωστέ μη­κέ­τι κα­τα­τολ­μάν τι­να εξ ημών προ­σεγ­γί­σαι τη πη­γή εκεί­νη. Και ιδού, κιν­δυ­νεύ­ο­μεν πά­ντες συν τοις κτή­νε­σιν ημών. Κα­τα­ξιω­σά­τω τοί­νυν η ση οσιό­της, μέ­χρι του τό­που πα­ρα­γε­νέ­σθαι και τη θλί­ψει ημών αυ­το­ψί θε­ά­σα­σθαι και την λύ­σιν του κα­κού θάτ­τον ποι­ή­σα­σθαι’. Ο δε μέ­γας Νι­κό­λα­ος…» και σε ένα άλ­λο πε­ρι­στα­τι­κό βοη­θά τους πι­στούς να ανα­κα­λύ­ψουν υπό­γεια πη­γή: «‘Δε­ό­με­θά σου, κύ­ριε, εν τω πα­ρ’ ημίν όρει …ύδωρ εστί κε­κρυμ­μέ­νον, ού­τι­νος την ακο­ήν έχο­μεν κα­τά πα­ρά­δο­σιν, ότι υπήρ­χέ πο­τε πη­γή ύδα­τος εν τοις προ­πά­λαι χρό­νοις εν τω τό­πω εκεί­νω. Της δε νυν γε­νε­άς ού­τε το ύδωρ τε­θέ­α­ταί τις, ού­τε τον τό­πον επί­στα­ται, έν­θα το ύδωρ εστί. Δε­ή­θη­τι ουν του Κυ­ρί­ου, δού­λε του θε­ού, όπως δια των ευ­προσ­δέ­κτων ευ­χών σου φα­νε­ρώ­ση ημίν ο Κύ­ριο­ς’. Και κε­λεύ­σα­ντος αυ­τού του μα­κα­ρί­ου πα­τρός ημών Νι­κο­λά­ου πα­ντί τω πλή­θει ακο­λου­θείν αυ­τώ, άρα­ντες με­τά χεί­ρας το τί­μιον όπλον του ζω­ο­ποιού σταυ­ρού συν τοις αχρά­ντοις ευαγ­γε­λί­οις, απέρ­χο­νται λι­τα­νεύ­ο­ντες συν αυ­τώ έως του ρη­θέ­ντος όρους. Και κλί­νας τα γό­να­τα ο του θε­ού θε­ρά­πων Νι­κό­λα­ος προ­σηύ­ξα­το λέ­γων ‘Κύ­ριε (…)’ της ουν ευ­χής τε­λε­σθεί­σης και του λα­ού επει­πό­ντος το αμήν, πε­ριε­σκό­πει έκα­στος αυ­τών, δια­λο­γι­ζό­με­νοι, εν ποίω άρα τό­πω η δω­ρεά του ύδα­τος μέλ­λει πη­γά­ζειν. Ο δε του Θε­ού εκλε­κτός έφη ‘Εν τω τό­πω τού­τω, εν ω’, φη­σιν, ‘έκλι­να τα γό­να­τα, εν αυ­τώ την ευ­λο­γί­αν του ύδα­τος ρυ­ή­σε­σθαί μοι απε­κά­λυ­ψεν ο Κύ­ριο­ς’. Και λα­βών ο του Θε­ού δού­λος δί­κελ­λαν του ορύγ­μα­τος πρώ­τος απήρ­ξα­το (…) έβλυ­σεν άφθο­νον ύδωρ πο­λύ σφό­δρα». (Vita Nicolai Sionitae, Paraphrasis Ambrosiana στο G. Anrich, Hagios Nikolaos, Band I: Texte, Teubner 1913).

Σε μια άλ­λη δι­ή­γη­ση ο Άγιος Νι­κό­λα­ος πά­λι στέλ­νε­ται από τον ίδιο το Θεό να σώ­σει κά­ποιον, που βλέ­πει στο όνει­ρό του να πνί­γε­ται μέ­σα σ’ ένα βάλ­το εξαι­τί­ας της δυ­σπι­στί­ας του: «‘Ιδών δε ο φι­λάν­θρω­πος θε­ός την το­σαύ­την μου απι­στί­αν, δεί­κνυ­σί μοι τη νυ­κτί εκεί­νη πο­τα­μόν πε­πλη­ρω­μέ­νον βορ­βό­ρου, ορ­μή­σα­ντα επί εμέ και υπο­βρύ­χιον μέλ­λο­ντά με κα­τα­πιείν διά την σκλη­ρο­καρ­δί­αν μου. Και έμ­φο­βος γε­νό­με­νος εκραύ­γα­σα με­γά­λη φω­νή και εί­πον ‘Ελέ­η­σόν με, Κύ­ριε, και εξάρ­πα­σόν με εκ του βορ­βό­ρου τού­του’. Και ήκου­σα φω­νής άνω­θεν λε­γού­σης προς με ‘ Έρ­χε­ται προς σε ο δού­λος του Θε­ού Νι­κό­λα­ος, ος εκ­σπά­σαι δυ­νή­σε­ταί σε εκ του επερ­χο­μέ­νου κιν­δύ­νου’. Και με­τά το γε­νέ­σθαι την τοιαύ­την φω­νήν, πα­ρε­γέ­νε­τό τις ιε­ρο­πρε­πής τω εί­δει, και κρα­τή­σας μου της χει­ρός, ανή­γα­γέ με εκ του βορ­βό­ρου πο­τα­μού ει­ρη­κώς ‘Τέ­κνον μου, γε­νού πι­στός (…)’».

Στη νο­τιο­α­να­το­λι­κή Γαλ­λία, λί­γο προ­τού ο πο­τα­μός Σόν (Saône) συ­να­ντή­σει τον Ρο­δα­νό (Rhône), στην πό­λη Beaujeu, ένας από τους πιο πα­λιούς να­ούς του Αγί­ου Νι­κο­λά­ου χτί­στη­κε στις αρ­χές του 12^ου αιώ­να πά­νω σε έλη, που σχη­μά­τι­ζαν πα­ρα­πό­τα­μοι και ρυά­κια στην αρι­στε­ρή πλα­γιά της κοι­λά­δας του Σον. Ο θρύ­λος λέ­ει ότι εδώ πνί­γη­κε, ενώ γύ­ρι­ζε από κυ­νή­γι, ένας νέ­ος, ο γιος του άρ­χο­ντα της πε­ριο­χής, και το σώ­μα του χά­θη­κε.

Το μο­τί­βο με πα­ραλ­λα­γές εί­ναι γνω­στό στη με­σαιω­νι­κή λαϊ­κή πα­ρά­δο­ση. Ένα πα­ρό­μοιο βρί­σκου­με στο Δά­ντη πά­λι. Επτά τερ­τσί­νες με κα­ται­γι­στι­κό ρυθ­μό, σε ένα από τα πιο συ­ναρ­πα­στι­κά μέ­ρη της Commedia, πε­ρι­γρά­φουν πως χά­θη­κε το σώ­μα ενός νέ­ου ιπ­πό­τη, όταν σε μια θυ­ελ­λώ­δη νύ­χτα τα νε­ρά των πο­τα­μών φού­σκω­σαν και τον πα­ρά­συ­ραν. Ο Άγ­γε­λος του Θε­ού επι­κρα­τεί στη διεκ­δί­κη­ση της ψυ­χής, αφού ο νέ­ος πρό­λα­βε να κά­νει το σταυ­ρό του, αλ­λά ο Σα­τα­νάς ορ­γι­σμέ­νος προ­κα­λεί την απώ­λεια του σώ­μα­τος. Στην προη­γού­με­νη πε­ρί­πτω­ση ελ­πί­δα σω­τη­ρί­ας εί­ναι η επί­κλη­ση του Αγί­ου Νι­κο­λά­ου με την ανέ­γερ­ση εκ­κλη­σί­ας του. Όνει­ρο ή μη, το κοι­νό στοι­χείο εί­ναι το υγρό το­πίο με μι­κρούς και με­γά­λους πο­τα­μούς μιας κοι­λά­δας. Μι­λά­ει η ίδια η ψυ­χή στον ποι­η­τή:

Όμως η πό­λη Beaujeu, πρω­τεύ­ου­σα της πα­λιάς ιστο­ρι­κής επαρ­χί­ας του Beaujolais, όπου οι Ρω­μαί­οι άρ­χι­σαν να φυ­τεύ­ουν τους πρώ­τους αμπε­λώ­νες, εί­ναι γνω­στή και για το ομώ­νυ­μο κρα­σί, που πα­ρά­γε­ται από την το­πι­κή ποι­κι­λία Gamay Noir à Jus Blanc του­λά­χι­στον από τον 15^ο αιώ­να. Στα τέ­λη Νο­εμ­βρί­ου βγαί­νει πα­ρα­δο­σια­κά από τη νέα σο­δειά το πρώ­το beaujolais primeur (ή nouveau όπως έχει τις τε­λευ­ταί­ες δε­κα­ε­τί­ες γί­νει γνω­στό) φρέ­σκο, φρου­τώ­δες, αρω­μα­τι­κό με έντο­νο ρου­μπι­νί χρώ­μα. Η πό­λη γιορ­τά­ζει και σε λί­γες μέ­ρες ο Άγιος Νι­κό­λα­ος στο πα­νη­γύ­ρι έχει προ­φα­νώς το κρα­σί του.