Με όπλο το χιούμορ και το απέριττο

Κοί­τα να εί­σαι σύ­ντο­μος
και να μην επι­μέ­νεις σε τί­πο­τα

Με την πα­ρα­πά­νω προ­τρο­πή του Διο­νυ­σί­ου Σο­λω­μού στην προ­με­τω­πί­δα η Μα­ρία Στα­σι­νο­πού­λου κα­λω­σο­ρί­ζει τον ανα­γνώ­στη στο τρί­το της λο­γο­τε­χνι­κό βι­βλίο με τί­τλο Ασκή­σεις αντο­χής στον χρό­νο. Τα δύο προη­γού­με­να εί­ναι: Κυ­ρία με θυ­μά­στε; και Χα­μη­λή βλά­στη­ση (και τα δύο από την Κί­χλη). Η συγ­γρα­φέ­ας και στα τρία βι­βλία προ­στα­τεύ­ει τις ανα­μνή­σεις και δια­χει­ρί­ζε­ται το βα­ρύ και βα­θύ συ­ναί­σθη­μα της μνή­μης με τρό­πο που, θα έλε­γα πως, συ­γκρο­τούν μια τρι­λο­γία. Ο θε­μα­τι­κός τους πυ­ρή­νας εί­ναι ο χρό­νος, ένας χρό­νος θρυμ­μα­τι­σμέ­νος σε φευ­γα­λέα στιγ­μιό­τυ­πα.
Πα­ρεν­θε­τι­κά να ανα­φέ­ρω εδώ πως η Μα­ρία Στα­σι­νο­πού­λου ασχο­λεί­ται επί­σης με τη με­λέ­τη και την κρι­τι­κή της νε­ο­ελ­λη­νι­κής λο­γο­τε­χνί­ας, όπου εί­χε και έχει έντο­νη πα­ρου­σία.
Επα­νέρ­χο­μαι στην προ­με­τω­πί­δα. Η συγ­γρα­φέ­ας πι­στή στην προ­τρο­πή του ποι­η­τή αφη­γεί­ται ιστο­ρί­ες με τον όσο το δυ­να­τό συ­ντο­μό­τε­ρο τρό­πο και επει­δή ακρι­βώς δεν επι­μέ­νει, οι ιστο­ρί­ες έχουν εσω­τε­ρι­κό όγκο.

Η Έλ­λη, το alter ego της συγ­γρα­φέ­ως, αντι­στέ­κε­ται στο πέ­ρα­σμα του χρό­νου, όπως άλ­λω­στε το δη­λώ­νει εύ­γλωτ­τα και ο τί­τλος. Ο χρό­νος εί­ναι βιω­μέ­νος. Οι στιγ­μές και οι λε­πτο­μέ­ρειες δια­γρά­φουν χα­ρα­κτή­ρες και, ενί­ο­τε, κρί­νουν τη ζωή. Με αφορ­μή ένα κα­θη­με­ρι­νό γε­γο­νός, έναν συ­νη­θι­σμέ­νο διά­λο­γο, ένα στιγ­μιό­τυ­πο φω­το­γρα­φι­κό, ανα­σύ­ρει στην επι­φά­νεια θραύ­σμα­τα μνή­μης από το απώ­τε­ρο έως το πο­λύ πρό­σφα­το πα­ρελ­θόν. Στιγ­μιό­τυ­πα τα οποία, όχι μό­νο αντέ­χουν στο φως τού τώ­ρα αλ­λά, εί­ναι χα­ρα­κτη­ρι­στι­κές ψη­φί­δες μιας συλ­λο­γι­κής μνή­μης. Ψη­φί­δες, επί­σης, στιγ­μιό­τυ­πα με πρό­σω­πα γνω­στά, όπως η Έλ­λη Αλε­ξί­ου, ο Χάρ­ρυ Κλιν, η Αγνή Μπάλ­τσα, η Άλ­κη Ζέη. Ψη­φί­δες πο­λύ­χρω­μες και πο­λυ­το­νι­κές σε μια τοι­χο­γρα­φία επο­χής.
Μια τοι­χο­γρα­φία που απλώ­νε­ται και στο τώ­ρα σε θέ­μα­τα επί­και­ρα όπως η παν­δη­μία, η με­τα­νά­στευ­ση, η τη­λεκ­παί­δευ­ση, με στιγ­μιό­τυ­πα σε δρό­μους, σε σχο­λι­κές αί­θου­σες, στην τη­λε­ό­ρα­ση, ακό­μη και από τυ­χαί­ες μα­τιές στο δι­πλα­νό μπαλ­κό­νι.
Οι εναλ­λα­γές δεν επι­τρέ­πουν στον ανα­γνώ­στη να πλή­ξει χω­ρίς όμως να χά­νε­ται το νή­μα του χρό­νου.

Δια­βά­ζο­ντας τις Ασκή­σεις αντο­χλης στον χρό­νο, από την πρώ­τη «άσκη­ση» ως την τε­λευ­ταία, εί­χα την αί­σθη­ση ενός ενιαί­ου κει­μέ­νου που εξε­λίσ­σε­ται με την αρ­χι­τε­κτο­νι­κή των ομό­κε­ντρων κύ­κλων οι οποί­οι δη­μιουρ­γού­νται, όταν σε ήρε­μη επι­φά­νεια νε­ρού πε­τά­ξου­με τη βα­ριά πέ­τρα της ανά­μνη­σης. Ανα­μο­χλεύ­ει το πα­ρελ­θόν, το εμπλέ­κει με την επι­φά­νεια του τώ­ρα και στή­νει μια κου­βέ­ντα με­τα­ξύ φί­λων, εξο­μο­λο­γη­τι­κή και άμε­ση.  
Πα­ρόν και πα­ρελ­θόν, κοι­νω­νι­κά στρώ­μα­τα, φά­σμα­τα ηλι­κιών, άπα­ντα όλα συ­νυ­πάρ­χουν. Τα συ­ναι­σθή­μα­τα εί­ναι ποι­κί­λα, χω­ρίς το βά­ρος της νο­σταλ­γί­ας, δεν κα­το­νο­μά­ζο­νται, υπο­βάλ­λο­νται μέ­σα από τις ει­κό­νες.
Η γρα­φή της Μα­ρί­ας Στα­σι­νο­ποί­λου εί­ναι έντο­να ει­κο­νο­ποι­η­τι­κή, εντε­λώς λι­τή, κο­φτε­ρή, και άκρως ρε­α­λι­στι­κή. Άλ­λω­στε δη­λώ­νει: «Πο­τέ δεν μπό­ρε­σα να πα­ρα­μυ­θια­στώ στη ζωή μου». (σελ 15)

Η γλώσ­σα εί­ναι απλή, κα­θη­με­ρι­νή, χω­ρίς ίχνος ναρ­κισ­σι­σμού και επι­τή­δευ­σης. Η συγ­γρα­φέ­ας δεν θέ­λει να εί­ναι κρυ­πτι­κή. την δια­κρί­νει ακρί­βεια στην απο­τύ­πω­ση, από­λυ­τη διαύ­γεια και κα­θα­ρό­τη­τα στην έκ­φρα­ση, εντέ­λει μια εντι­μό­τη­τα, θα έλε­γα, απέ­να­ντι στον ανα­γνώ­στη. Ο δρα­μα­τι­κός τό­νος, εξαι­ρε­τι­κά συ­γκρα­τη­μέ­νος, ανι­χνεύ­ε­ται κά­τω από μια ελ­λει­πτι­κή ποι­η­τι­κή γρα­φή, δυσ­διά­κρι­τος σε πρώ­τη ανά­γνω­ση. Ο λό­γος απο­γυ­μνω­μέ­νος απο­δί­δει το ακα­ριαίο, δια­τη­ρεί το ελά­χι­στο, το ου­σιώ­δες και ως προς αυ­τό έχει συγ­γέ­νεια με το λό­γο του Η. Χ. Πα­πα­δη­μη­τρα­κό­που­λου, όπως επί­σης εί­ναι κο­ντά με τη σιω­πή της ποί­η­σης του Ανα­γνω­στά­κη ή και με την ποί­η­ση της απο­σιώ­πη­σης.

Ένα ισχυ­ρό νή­μα που δια­τρέ­χει τις Ασκή­σεις αντο­χής στον χρό­νο εί­ναι το χιού­μορ, η σά­τι­ρα και μια τά­ση δια­κω­μώ­δη­σης. Η σά­τι­ρα εί­ναι υπο­δό­ρια και κο­φτε­ρή, ενώ το χιού­μορ δεν φω­να­σκεί, έχει, θα έλε­γα, μια ευ­γέ­νεια. Κοι­τά­ζει με μια τρυ­φε­ρή μα­τιά τα πράγ­μα­τα, χα­μο­γε­λά λο­ξά, ενώ στην κα­τα­κλεί­δα των ιστο­ριών δια­φαί­νε­ται μια σκω­πτι­κή και συγ­χρό­νως γε­μά­τη κα­τα­νό­η­ση διά­θε­ση.

Εντέ­λει η Μα­ρία Στα­σι­νο­πού­λου με τις Ασκή­σεις αντο­χής στον χρό­νο, ένα βι­βλίο υψη­λής ποιό­τη­τας και από πλευ­ρά έκ­δο­σης με εντυ­πω­σια­κό εξώ­φυλ­λο, επι­χει­ρεί, όπως γρά­φει στο οπι­σθό­φυλ­λο, να ξορ­κί­σει την αδυ­σώ­πη­τη κοι­νή μοί­ρα.

Όπλα της το χιού­μορ, η αι­σθη­τι­κή του λι­τού, το χα­μό­γε­λο και κυ­ρί­ως η μνή­μη. Η μνή­μη που τε­λι­κά σώ­ζει.