Ένα σουρεαλιστικό, καταιγιστικό μυθιστόρημα, που διαβάζεται διαρκώς

Ένας πε­ρί­ερ­γος τύ­πος, ο Βό­λαντ (ο οποί­ος δεν εί­ναι άλ­λος από τον ίδιο τον Διά­βο­λο), θα εμ­φα­νι­στεί στη Μό­σχα, ανα­στα­τώ­νο­ντας τη ζωή των κα­τοί­κων με πολ­λούς και διά­φο­ρους τρό­πους. Την ίδια στιγ­μή η Μαρ­γα­ρί­τα θα πά­ρει την από­φα­ση να του που­λή­σει την ψυ­χή της, προ­κει­μέ­νου να ξα­να­συ­να­ντη­θεί με τον αγα­πη­μέ­νο της.

Το πο­λυ­ε­πί­πε­δο αυ­τό σου­ρε­α­λι­στι­κό, κα­ται­γι­στι­κό μυ­θι­στό­ρη­μα δεν στα­μα­τά πο­τέ να δια­βά­ζε­ται, να επα­νεκ­δί­δε­ται και να κρα­τά μια στα­θε­ρή θέ­ση στις προ­τι­μή­σεις των ανα­γνω­στών. Ξε­κί­νη­σε να γρά­φε­ται το 1928, για να δη­μο­σιευ­τεί για πρώ­τη φο­ρά το 1966 και να εκ­δο­θεί ολό­κλη­ρο το 1973 και να απο­κτή­σει τον τί­τλο ενός από τα πιο εμ­βλη­μα­τι­κά μυ­θι­στο­ρή­μα­τα της ρώ­σι­κης λο­γο­τε­χνί­ας. Ποια ανα­γνω­στι­κή ανά­γκη προ­κα­λεί τις επα­νεκ­δό­σεις του βι­βλί­ου αυ­τού, με πιο πρό­σφα­τη αυ­τή των εκ­δό­σε­ων Μί­νω­ας (που τυγ­χά­νει μά­λι­στα εκ­πλη­κτι­κής με­τά­φρα­σης);

Το γαρ­γα­λι­στι­κό του θέ­μα (η επί­σκε­ψη του ίδιου του Δια­βό­λου στη γη) και η σκο­τει­νή του ατμό­σφαι­ρα που ακρο­βα­τεί ανά­με­σα στον σου­ρε­α­λι­σμό, το καυ­στι­κό χιού­μορ και την κοι­νω­νι­κή σά­τι­ρα αρ­κούν για να κερ­δί­σουν το εν­δια­φέ­ρον του ανα­γνώ­στη. Ο συγ­γρα­φέ­ας στή­νει ένα πραγ­μα­τι­κό χά­ος, όπου συ­μπλέ­κο­νται οι δυ­νά­μεις του κα­κού με απλούς πο­λί­τες, με λο­γο­τέ­χνες, με αν­θρώ­πους του θε­ά­τρου, σχο­λιά­ζο­ντας έτσι έμ­με­σα και όλο το κοι­νω­νι­κό γί­γνε­σθαι του σο­βιε­τι­κού κα­θε­στώ­τος.

Μέ­σα σε όλη αυ­τήν τη θε­ό­τρε­λη κα­τά­στα­ση που ξε­τυ­λί­γε­ται στο βι­βλίο, υπάρ­χει χώ­ρος και για έναν με­γά­λο έρω­τα, αυ­τόν με­τα­ξύ του μετρ και της Μαρ­γα­ρί­τας, που απο­δί­δε­ται με τον πιο όμορ­φο, τον πιο αγνό και τον πιο γνή­σιο τρό­πο, πα­ρό­λο που δια­σταυ­ρώ­νε­ται μοι­ραία με τις δυ­νά­μεις του Σα­τα­νά.

Όμως ο Μπουλ­γκά­κοφ δεν στα­μα­τά εδώ: βά­ζει στο βι­βλίο του ακό­μα μια ιστο­ρία, αυ­τήν του Πό­ντιου Πι­λά­του και της συ­νά­ντη­σής του με τον Χρι­στό. Εναλ­λάξ με τα κε­φά­λαια της κυ­ρί­ως υπό­θε­σης, βλέ­που­με τις τε­λευ­ταί­ες ώρες του Χρι­στού και τον θά­να­τό του, όχι όμως από την οπτι­κή γω­νία του Θε­αν­θρώ­που, αλ­λά από του Πι­λά­του, ο οποί­ος βα­σα­νί­ζε­ται από τις αμ­φι­βο­λί­ες για το αν πή­ρε τη σω­στή από­φα­ση.

Εί­ναι εκ­πλη­κτι­κό το ότι ο Μπουλ­γκά­κοφ κα­τα­φέρ­νει να συ­νε­νώ­σει τρεις ου­σια­στι­κά ιστο­ρί­ες σε μία, χω­ρίς να χά­σει το κε­ντρι­κό νό­η­μα αυ­τών που θέ­λει να πει, χω­ρίς να κου­ρά­σει τον ανα­γνώ­στη, αλ­λά κα­τα­φέρ­νο­ντας να κά­νει επι­τυ­χη­μέ­να τη σύν­δε­ση. Κι­νού­με­νος σε τό­σα επί­πε­δα και θί­γο­ντας τό­σα ξε­χω­ρι­στά θέ­μα­τα, ο συγ­γρα­φέ­ας ου­σια­στι­κά επι­τυγ­χά­νει να ασκή­σει κρι­τι­κή για κά­θε θέ­μα που αφο­ρά τον άν­θρω­πο και την κοι­νω­νία: θρη­σκεία, πί­στη, λο­γο­τε­χνία, πο­λι­τι­κή, φύ­ση του αν­θρώ­που, εξου­σία, χει­ρα­γώ­γη­ση, έρω­τα, αγά­πη.

Πέ­ρα από όλα αυ­τά, Ο μετρ κι η Μαρ­γα­ρί­τα έχουν ιδιαί­τε­ρο λο­γο­τε­χνι­κό εν­δια­φέ­ρον και για άλ­λους λό­γους. Ένας από αυ­τούς εί­ναι ότι ο Μπουλ­γκά­κοφ κα­τα­φέρ­νει να πε­ρι­γρά­ψει τα πιο σου­ρε­α­λι­στι­κά σκη­νι­κά με τον πλέ­ον απλό και ρε­α­λι­στι­κό τρό­πο, λες και όλα αυ­τά που συμ­βαί­νουν στο βι­βλίο θα μπο­ρού­σαν να συμ­βούν στα αλή­θεια ανά πά­σα στιγ­μή. Αυ­τός εί­ναι και ο λό­γος που ακό­μα και το με­τα­φυ­σι­κό στοι­χείο δεν ξε­νί­ζει τον ανα­γνώ­στη, δεν φαί­νε­ται πα­ρά­ται­ρο ή ξέ­νο και σε κα­μία πε­ρί­πτω­ση δεν πέ­φτει στην πα­γί­δα της γε­λοιό­τη­τας.

Ένας άλ­λος λό­γος εί­ναι ο λε­πτός και δε­ξιο­τε­χνι­κός τρό­πος με τον οποίο σκια­γρα­φού­νται οι ήρω­ες και πα­ρου­σιά­ζο­νται οι αντι­δρά­σεις τους. Ένας εντε­λώς δια­φο­ρε­τι­κός από αυ­τόν που έχου­με γνω­ρί­σει Πι­λά­τος υπο­φέ­ρει από τύ­ψεις. Οι κά­τοι­κοι της Μό­σχας πα­ρα­σύ­ρο­νται μα­ζι­κά από τον μά­γο Βό­λαντ κα­τά τη διάρ­κεια μιας εμ­φά­νι­σής του και κα­τα­λή­γουν εξα­πα­τη­μέ­νοι. Ακό­μα και ο ίδιος ο Διά­βο­λος και οι ακό­λου­θοί του φα­ντά­ζουν σχε­δόν συ­μπα­θη­τι­κοί, δεί­χνο­ντας πως κα­λό και κα­κό συ­νυ­πάρ­χουν και ενυ­πάρ­χουν στον κα­θέ­να.

Ο μετρ κι η Μαρ­γα­ρί­τα εί­ναι ένα από­λυ­τα γοη­τευ­τι­κό μυ­θι­στό­ρη­μα, χα­ώ­δες ως προς το πε­ριε­χό­με­νο, αλ­λά τό­σο αλη­θι­νό ως προς αυ­τά που θέ­λει να προ­βάλ­λει και να σχο­λιά­σει. Δεν ξέ­ρεις πού ακρι­βώς θα κα­τα­λή­ξει ού­τε τι θα απο­γί­νουν οι ήρω­ες και συ­νε­χί­ζεις να δια­βά­ζεις όχι μό­νο από πε­ριέρ­γεια, αλ­λά και για­τί ο κι­νη­μα­το­γρα­φι­κός ρυθ­μός του βι­βλί­ου σε μα­γνη­τί­ζει ήδη από τις πρώ­τες σε­λί­δες.