Θεατρική Ολυμπιάδα: Όλος ο κόσμος μια σκηνή

Το 9^ο φε­στι­βάλ MITEM (Madach International Theatre Meeting), του Εθνι­κού Θε­ά­τρου της Βου­δα­πέ­στης, ανέ­λα­βε το βα­ρύ φορ­τίο να φι­λο­ξε­νή­σει φέ­τος για τρεις μή­νες (από τις 15 Απρι­λί­ου μέ­χρι τις 13 Ιου­νί­ου, 2023), τη 10^η Θε­α­τρι­κή Ολυ­μπιά­δα, το όρα­μα του Θό­δω­ρου Τερ­ζό­που­λου που μας το σύ­στη­σε στους Δελ­φούς το 1995, έχο­ντας ως συ­νο­δοι­πό­ρους στη Διε­θνή Επι­τρο­πή κο­ρυ­φαία ονό­μα­τα του χώ­ρου (Τα­ντά­σι Σου­ζού­κι, Μπομπ Γουίλ­σον, Γιού­ρι Λιου­μπί­μοφ, Νού­ρια Εσπέρτ, Αντού­νες Φί­λο, Τό­νι Χά­ρι­σον, και Χάι­νερ Μί­λερ). Δι­ήρ­κε­σε δύο εβδο­μά­δες και φι­λο­ξέ­νη­σε εν­νέα πα­ρα­στά­σεις από εφτά χώ­ρες.
Αμέ­σως με­τά τους Δελ­φούς τη σκυ­τά­λη θα πά­ρει η Ια­πω­νία (1999), η οποία θα φι­λο­ξε­νή­σει 42 πα­ρα­στά­σεις από 20 χώ­ρες, σε διά­στη­μα δύο μη­νών. Έκτο­τε η Ολυ­μπιά­δα θα συ­νε­χί­σει να με­γα­λώ­νει και να εξε­λίσ­σε­ται, ακο­λου­θώ­ντας από κο­ντά τις καλ­λι­τε­χνι­κές και κοι­νω­νι­κο­πο­λι­τι­κές εξε­λί­ξεις.

Ανα­τρέ­χο­ντας κα­νείς στις εκα­το­ντά­δες συμ­με­το­χές, θα δια­σταυ­ρω­θεί με όλα τα ρεύ­μα­τα που δια­μόρ­φω­σαν τη φυ­σιο­γνω­μία του πα­γκό­σμιου θε­ά­τρου τα τε­λευ­ταία πε­νή­ντα πε­ρί­που χρό­νια: συμ­με­το­χι­κό θέ­α­τρο, θέ­α­τρο των ει­κό­νων, θέ­α­τρο της υψη­λής τε­χνο­λο­γί­ας, θέ­α­τρο site specific, θέ­α­τρο της επι­νό­η­σης, διά­λε­ξη-θέ­α­τρο, θέ­α­τρο της σκλη­ρό­τη­τας, σω­μα­τι­κό θέ­α­τρο, κλα­σι­κό θέ­α­τρο, δια­σκευ­ές κλα­σι­κών έρ­γων, κου­κλο­θέ­α­τρο, εγκα­τα­στά­σεις, χο­ρο-θέ­α­τρο, χο­ρός, θέ­α­τρο για παι­διά και νέ­ους, μι­μι­κή, τσίρ­κο. Ένα εντυ­πω­σια­κό θε­α­τρι­κό αν­θο­λό­γιο με τη συμ­με­το­χή καλ­λι­τε­χνών από 100 και πλέ­ον χώ­ρες. Μια ει­δο­λο­γι­κή, αι­σθη­τι­κή, στι­λι­στι­κή και γε­ω­γρα­φι­κή δια­σπο­ρά όχι μό­νο ευ­πρόσ­δε­κτη αλ­λά ανα­πό­φευ­κτη και συ­νά­μα ανα­γκαία, εάν λά­βου­με υπό­ψη πό­σα πράγ­μα­τα έχουν αλ­λά­ξει από τις αρ­χές της δε­κα­ε­τί­ας του 1990 μέ­χρι σή­με­ρα.
Μπρο­στά μας και γύ­ρω μας στρο­βι­λί­ζε­ται ένας κό­σμος δια­φο­ρε­τι­κός, ένας κό­σμος δυ­σερ­μή­νευ­τος, φουρ­του­νια­σμέ­νος, με­τα­βα­τι­κός, και με­τα­μορ­φω­τι­κός. Ένας κό­σμος απί­στευ­τα υψη­λών τα­χυ­τή­των, γε­γο­νός που ανα­γκά­ζει και το θέ­α­τρο να τρέ­χει ασθμαί­νο­ντας να τον προ­λά­βει, να τον κα­τα­γρά­ψει, να τον ακτι­νο­γρα­φή­σει, να τον εκλο­γι­κεύ­σει, άλ­λο­τε με επι­τυ­χία και άλ­λο­τε όχι. Ανα­με­νό­με­νο. Ας μην ξε­χνά­με ότι η πρω­τό­γνω­ρη τα­χύ­τη­τα που έχει επι­φέ­ρει στο lifestyle και στον τρό­πο σκέ­ψης των αν­θρώ­πων η τε­χνο­λο­γία εί­ναι ένα από τα πλέ­ον ακαν­θώ­δη ζη­τή­μα­τα που έχει να δια­χει­ρι­στεί το σύγ­χρο­νο θέ­α­τρο, υπό την έν­νοια ότι δεν έχει πια την πο­λυ­τέ­λεια του χρό­νου να στο­χα­στεί επά­νω στις ίδιες τις κα­τα­κτή­σεις του. Βρί­σκε­ται διαρ­κώς κά­τω από ανε­λέ­η­τη πί­ε­ση. Πριν κα­λά-κα­λά κα­τα­λα­γιά­σει κά­τι στους κόλ­πους του προ­κύ­πτει αμέ­σως κά­τι άλ­λο στη θέ­ση του, με απο­τέ­λε­σμα να μην μπο­ρούν να ανα­πτυ­χθούν οι ανα­γκαί­ες ρί­ζες που τρο­φο­δο­τούν τους χυ­μούς στο θε­α­τρι­κό δέ­ντρο ώστε να με­γα­λώ­σει και να ωρι­μά­σει αβί­α­στα και φυ­σιο­λο­γι­κά. Υπάρ­χει κά­τι σχε­δόν εκ­βια­στι­κό στις εξε­λί­ξεις του τύ­που «τρέ­ξε ει­δάλ­λως χά­νε­σαι». Με όλα αυ­τά υπό­ψη, δεν υπερ­βάλ­λου­με εάν ισχυ­ρι­στού­με ότι πο­τέ άλ­λο­τε στη μο­ντέρ­να ιστο­ρία του (από το 1850 πε­ρί­που και με­τά) το θέ­α­τρο δεν έζη­σε σε τό­σο μι­κρό χρο­νι­κό διά­στη­μα τό­σο έντο­νους κρα­δα­σμούς, όπως και τό­σο με­γά­λη αβε­βαιό­τη­τα ως προς τον κοι­νω­νι­κό και καλ­λι­τε­χνι­κό του ρό­λο. Εί­ναι ένα θέ­α­τρο σε συ­νε­χές τρέ­ξι­μο. Ένα θέ­α­τρο- νο­μά­δας. Με­τα­κι­νεί­ται διαρ­κώς σε ανα­ζή­τη­ση νέ­ου κοι­νού αλ­λά συ­νά­μα και νέ­ων ερ­γα­λεί­ων για να αντι­με­τω­πί­σει ένα κό­σμο πο­λύ­πλο­κο και ολο­έ­να λι­γό­τε­ρο πραγ­μα­τι­κό. Οι πιο χα­ρι­σμα­τι­κοί κα­τα­θέ­τουν έρ­γο που αντέ­χει. Άλ­λοι έρ­γο που ξε­χνιέ­ται γρή­γο­ρα. Δεν έχει ση­μα­σία. Όλα εί­ναι μέ­σα στο παι­χνί­δι της δη­μιουρ­γί­ας και της επι­βί­ω­σης. Και αυ­τή τη βά­σα­νο της ανα­ζή­τη­σης και της αβε­βαιό­τη­τας συ­να­ντά κα­νείς και στη φυ­σιο­γνω­μία του πιο συ­μπε­ρι­λη­πτι­κού θε­α­τρι­κού γε­γο­νό­τος, της Θε­α­τρι­κής Ολυ­μπιά­δας, η οποία κά­θε τέσ­σε­ρα χρό­νια, πέ­ρα από και­νούρ­για ονό­μα­τα, μας εκ­θέ­τει στις αγω­νί­ες, στις τά­σεις και στα ορά­μα­τα που κυ­ριαρ­χούν στον χώ­ρο και εκ­θέ­το­ντάς μας σε αυ­τά θέ­τει ταυ­τό­χρο­να σε δο­κι­μα­σία και τα ερ­γα­λεία του κρι­τι­κού μας λό­γου, υπό την έν­νοια ότι οι αλ­λα­γές που πα­ρα­τη­ρού­νται στα υλι­κά και στις ιδέ­ες κα­τα­σκευ­ής των πα­ρα­στά­σε­ων επι­βάλ­λουν τη συ­νε­χή ανα­νέ­ω­ση και των ερ­γα­λεί­ων της κρί­σης τους. Πρό­κει­ται για μια γό­νι­μη, κα­τά την άπο­ψή μου, «ανα­μέ­τρη­ση» η οποία με τον τρό­πο της καλ­λιερ­γεί και ένα διά­λο­γο ου­σί­ας ανά­με­σα στο έρ­γο τέ­χνης και τον κρι­τι­κό, εμπλου­τί­ζο­ντας ταυ­τό­χρο­να και τους δύο, και φυ­σι­κά την ίδια την κοι­νό­τη­τα, τον τε­λι­κό απο­δέ­κτη.
Αυ­τά ως μια πο­λύ γε­νι­κή ει­σα­γω­γή στη 10^η Ολυ­μπιά­δα, μι­κρό μέ­ρος της οποί­ας εί­χα την τύ­χη να πα­ρα­κο­λου­θή­σω.

10^η Ολυ­μπιά­δα: η ογκω­δέ­στε­ρη

Η Ολυ­μπιά­δα στη Βου­δα­πέ­στη εί­ναι, εξ όσων γνω­ρί­ζω, η με­γα­λύ­τε­ρη μέ­χρι σή­με­ρα από άπο­ψη όγκου συμ­με­το­χών. Και αυ­τό εί­ναι ένα εν­δια­φέ­ρον στοι­χείο, για­τί δεί­χνει ότι το δέ­ντρο του θε­ά­τρου, πα­ρ’ όλη την κρί­ση που βιώ­νει, κυ­ρί­ως οι­κο­νο­μι­κή, εξα­κο­λου­θεί να πα­ρά­γει και­νούρ­γιους καρ­πούς, επα­λη­θεύ­ο­ντας τη γνω­στή άπο­ψη που λέ­ει ότι το θέ­α­τρο εί­ναι παι­δί της κρί­σης, ένα εί­δος που αντλεί υλι­κό και έμπνευ­ση μέ­σα από συ­γκρού­σεις, δυ­σκο­λί­ες και κα­κο­το­πιές.
Επί­σης, αξί­ζει να ση­μειω­θεί στα ιδιαί­τε­ρα χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά της φε­τι­νής διορ­γά­νω­σης και η εντυ­πω­σια­κή γε­ω­γρα­φι­κή δια­σπο­ρά των εκ­δη­λώ­σε­ων. Η ορ­γα­νω­τι­κή επι­τρο­πή, με πρό­ε­δρο τον καλ­λι­τε­χνι­κό διευ­θυ­ντή του Εθνι­κού Θε­ά­τρου Ατί­λα Βι­ντ­νιάν­σκι, έκρι­νε (και πο­λύ σω­στά) ότι θέ­α­τρο δεν μπο­ρεί να έχει μό­νο η πρω­τεύ­ου­σα, η Βου­δα­πέ­στη, γι’ αυ­τό άνοι­ξε τη φε­στι­βα­λι­κή βε­ντά­λια ώστε οι πε­ρισ­σό­τε­ρες πό­λεις της χώ­ρας να απο­λαύ­σουν έστω και ένα μι­κρό μέ­ρος της πα­γκό­σμιας αλ­λά και της εγ­χώ­ριας δρα­μα­τουρ­γί­ας και των πα­ρα­στα­τι­κών τε­χνών, εφαρ­μό­ζο­ντας στην πρά­ξη ένα από τα βα­σι­κά motto του θε­σμού: «δια­σχί­ζο­ντας σύ­νο­ρα», εσω­τε­ρι­κά ή εξω­τε­ρι­κά, δεν έχει ση­μα­σία. Ση­μα­σία έχει η με­τα­κί­νη­ση του ενός και μο­να­δι­κού κέ­ντρου (εν προ­κει­μέ­νω της Βου­δα­πέ­στης) και προς άλ­λα κέ­ντρα.

Πε­ρί­που 100 θέ­α­τρα και επι­λεγ­μέ­νοι χώ­ροι σε όλη την χώ­ρα θα έχουν φι­λο­ξε­νή­σει μέ­χρι τα μέ­σα Ιου­νί­ου που λή­γει η Ολυ­μπιά­δα, 750 εκ­δη­λώ­σεις, που εκτός από πα­ρα­στά­σεις πε­ρι­λαμ­βά­νουν, συ­νέ­δρια, συ­ζη­τή­σεις στρογ­γυ­λής τρά­πε­ζας, βι­βλιο­πα­ρου­σιά­σεις κ.λπ. 7500 καλ­λι­τέ­χνες από 58 χώ­ρες και συ­νο­λι­κό κό­στος 22 εκα­τομ­μύ­ρια, εί­ναι ο τε­λι­κός απο­λο­γι­σμός. Ανά­με­σα στους καλ­λι­τέ­χνες που συμ­με­τέ­χουν εί­ναι ονό­μα­τα όπως: Ρό­μεο Κα­στε­λού­τσι, Κρι­στιάν Λού­πα, Βα­λε­ρί Φο­κίν, Τιά­γκο Ρο­ντρί­γκες, Πί­πινγκ Τομ, Χάι­νερ Γκέ­μπελς, Σίλ­βιου Πουρ­κα­ρέ­τε, Ντέ­κλαν Ντό­νε­λαν, Κρι­στόφ Μαρ­τά­λε, Αλε­σά­ντρο Σέ­ρα, Εου­τζί­νιο Μπάρ­μπα, Ίβο βον Χό­βε, Σάι­μον Μακ­μπέρ­νι, Έμα Ντά­ντε, Γιαν Φαμπρ, Γιαν Κλά­τα, Τζον Κα­λα­μά­ντα­λαμ, Γκα­μπόρ Τό­μπα, και από την Ελ­λά­δα, Θό­δω­ρος Τερ­ζό­που­λος, Σάβ­βας Στρού­μπος και Δη­μή­τρης Πα­παϊ­ω­άν­νου, με­τα­ξύ δε­κά­δων άλ­λων.

Το σύμ­βο­λο της φε­τι­νής Ολυ­μπιά­δας

Σύμ­βο­λο της 10^ης Ολυ­μπιά­δας εί­ναι η κι­βω­τός, η οποία απο­τε­λεί μέ­ρος της πρό­σο­ψης του Εθνι­κού Θε­ά­τρου. Επε­λέ­γη από τους σχε­δια­στές του κτη­ρί­ου ώστε να πα­ρα­πέ­μπει κυ­ρί­ως στο βι­βλι­κό αφή­γη­μα, δη­λα­δή στο συμ­βο­λι­κό μέ­σον σω­τη­ρί­ας των αν­θρώ­πι­νων αξιών και όλων εκεί­νων που απο­φα­σί­ζουν να επι­βι­βα­στούν σε αυ­τή. Το φορ­τίο της απο­τε­λούν αρ­χαιο­πρε­πείς ελ­λη­νι­κοί κί­ο­νες και κιο­νό­κρα­να, που πα­ρα­πέ­μπουν συμ­βο­λι­κά στις αθη­ναϊ­κές αφε­τη­ρί­ες του θε­ά­τρου και κυ­ριο­λε­κτι­κά στο πρώ­το κτή­ριο του Εθνι­κού θε­ά­τρου της Ουγ­γα­ρί­ας στις αρ­χές του 19^ου αιώ­να. Δη­λα­δή, στο φορ­τίο της συ­νυ­πάρ­χουν και συ­ντε­λούν η πα­ρά­δο­ση με την και­νο­το­μία, όπως ακρι­βώς συμ­βαί­νει και με τη Θε­α­τρι­κή Ολυ­μπιά­δα, απο­στο­λή της οποί­ας εί­ναι να γε­φυ­ρώ­νει χά­σμα­τα και απο­στά­σεις, να βοη­θά τον κό­σμο να δει πιο κα­θα­ρά τι γί­νε­ται γύ­ρω του, να του υπο­δει­κνύ­ει νέα δρο­μο­λό­για ώστε να αντι­με­τω­πί­ζει πιο απο­τε­λε­σμα­τι­κά τις προ­κλή­σεις της επο­χής, τις συ­γκρού­σεις, τις αντι­πα­λό­τη­τες, τις επι­πτώ­σεις της κλι­μα­τι­κής αλ­λα­γής, τα αν­θρώ­πι­να δι­καιώ­μα­τα, τον θρη­σκευ­τι­κό φα­να­τι­σμό, τις έμ­φυ­λες σχέ­σεις.

Το «πι­στεύω» της ορ­γα­νω­τι­κής επι­τρο­πής λέ­ει πως σε μια φουρ­του­νια­σμέ­νη θά­λασ­σα, όπως εί­ναι ο κό­σμος σή­με­ρα, έρ­γο του καλ­λι­τέ­χνη του θε­ά­τρου που βρί­σκε­ται στην κι­βω­τό εί­ναι να φέρ­νει πιο κο­ντά τους λα­ούς, χω­ρίς να θυ­σιά­ζει τις δια­φο­ρε­τι­κό­τη­τές τους. Ο καλ­λι­τέ­χνης του θε­ά­τρου δεν προ­πα­γαν­δί­ζει, δεν εγκλω­βί­ζει την τέ­χνη του σε μο­νο­μα­νί­ες και προ­σω­πι­κές ιδε­ο­λο­γι­κές αγκυ­λώ­σεις. Δεν δι­δά­σκει πο­λι­τι­κή αλ­λά πρω­τί­στως δι­δά­σκει διά­λο­γο. Ο διά­λο­γος και όχι ο μο­νό­λο­γος, εί­ναι η ύψι­στη μορ­φή πο­λι­τι­κής έκ­φρα­σης. Ο διά­λο­γος εί­ναι ο μο­να­δι­κός δρό­μος που οδη­γεί στη δη­μο­κρα­τία, για­τί ακρι­βώς ζει μέ­σα από τη συ­νά­ντη­ση δια­φο­ρε­τι­κών θέ­σε­ων. Όπως λέ­ει ο συγ­γρα­φέ­ας Χά­ου­πτμαν, «Το θέ­α­τρο, μα­ζί με το κοι­νό του, εί­ναι η πιο πα­λιά πνευ­μα­τι­κή κοι­νό­τη­τα στον κό­σμο». Και η κι­βω­τός επε­λέ­γη για να κου­βα­λή­σει συμ­βο­λι­κά αυ­τή την κοι­νό­τη­τα στα δύ­σκο­λα μο­νο­πά­τια του 21^ου αιώ­να.

Το όρα­μα της Θε­α­τρι­κής Ολυ­μπιά­δας

Ο Τερ­ζό­που­λος, ο εμπνευ­στής και θε­με­λιω­τής αυ­τού του πο­λύ ση­μα­ντι­κού θε­σμού, εί­ναι από­λυ­τα σα­φής όταν λέ­ει ότι το όρα­μα πί­σω από τη δη­μιουρ­γία της Θε­α­τρι­κής Ολυ­μπιά­δας εί­ναι τα όρα­μα της συ­νύ­παρ­ξης, όπως ήταν το όρα­μα των αρ­χαί­ων Ολυ­μπια­κών Αγώ­νων, για χα­τί­ρι των οποί­ων ανα­στέλ­λο­νταν ακό­μη και οι πιο αι­μα­τη­ρές πο­λε­μι­κές συ­γκρού­σεις. Και προς επίρ­ρω­ση αυ­τού, ο Τερ­ζό­που­λος ανα­φέ­ρει ως χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό πα­ρά­δειγ­μα το γε­γο­νός ότι αμέ­σως με­τά την εξαγ­γε­λία της δη­μιουρ­γί­ας του θε­σμού το 1992, για πρώ­τη φο­ρά συ­να­ντή­θη­καν οι υπουρ­γοί πο­λι­τι­σμού της Ελ­λά­δος και της Τουρ­κί­ας για να συ­ζη­τή­σουν τρό­πους υπο­στή­ρι­ξής του (απο­τέ­λε­σμα: η Κων­στα­ντι­νού­πο­λη θα γί­νει μία από τις πό­λεις που θα φι­λο­ξε­νή­σει την Ολυ­μπιά­δα — το 2006).
Και κά­τι ακό­μη που αξί­ζει να ση­μειω­θεί. Σε μια επο­χή που επι­διώ­κει την ομο­γε­νο­ποί­η­ση των λα­ών, με όρους όμως οι­κο­νο­μι­κούς, η Θε­α­τρι­κή Ολυ­μπιά­δα επι­διώ­κει κά­τι άλ­λο: τη συ­νύ­παρ­ξη των λα­ών σε­βό­με­νη τη δια­φο­ρε­τι­κό­τη­τα του κα­θε­νός, κά­τι άλ­λω­στε που το δη­λώ­νουν όλα τα επι­λεγ­μέ­να motto και των δέ­κα Ολυ­μπιά­δων: «δια­σχί­ζο­ντας χι­λιε­τί­ες» στους Δελ­φούς, «Θέ­α­τρο για τον κό­σμο» στη Μό­σχα, «Πέ­ρα από τα σύ­νο­ρα» στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη, «Αγά­πη και αν­θρω­πό­τη­τα» στη Νό­τια Κο­ρέα, «Ο κό­σμος ως το μέ­ρος της αλή­θειας» στο Βρό­τσλαβ, «Ση­μαία φι­λί­ας» στο Νέο Δελ­χί, «Δη­μιουρ­γώ­ντας γέ­φυ­ρες» στην Πε­τρού­πο­λη και την Τό­γκα και το πιο πρό­σφα­το «Άν­θρω­πε προ­χώ­ρα, προ­σπά­θη­σε, προ­σπά­θη­σε, έχε πί­στη και εμπι­στο­σύ­νη» στη Βου­δα­πέ­στη, πί­στη στο μέλ­λον που έρ­χε­ται και εμπι­στο­σύ­νη στους αν­θρώ­πους.

Ολυ­μπιά­δα μνή­μης

Η Ολυ­μπιά­δα, αυ­τή η δε­ξα­με­νή των καλ­λι­τε­χνι­κών επι­τευγ­μά­των του αν­θρώ­που, εί­ναι πα­ράλ­λη­λα και μια απο­θή­κη μνή­μης, όπως εύ­στο­χα επι­ση­μαί­νει ο Τερ­ζό­που­λος, μια μνή­μη που πη­γαί­νει ενά­ντια στις λει­τουρ­γί­ες της λή­θης που προ­ω­θεί ο σύγ­χρο­νος πο­λι­τι­σμός.
Η υψη­λή τε­χνο­λο­γία μπο­ρεί να «απει­λεί» με απο­διορ­γά­νω­ση ορι­σμέ­να βα­σι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά του ζω­ντα­νού θε­ά­τρου, όμως αυ­τό δεν ση­μαί­νει ότι ο άν­θρω­πος θα πά­ψει να πα­ρα­κο­λου­θεί θέ­α­τρο. Αυ­τό δεν γί­νε­ται, για­τί απλού­στα­τα το θέ­α­τρο εί­ναι συ­νυ­φα­σμέ­νο με τη ζωή. Και όσο θα υπάρ­χει ζωή, το θέ­α­τρο θα εί­ναι πά­ντα εκεί να την πα­ρα­τη­ρεί, να τη σχο­λιά­ζει, να την κρί­νει και να τη συ­γκρί­νει, να την απο­θη­κεύ­ει, θέ­το­ντας κά­θε τό­σο και νέα ερω­τή­μα­τα που να την αφο­ρούν.

Η τέ­χνη δεν απα­ντά, ερω­τά

Μπο­ρεί ορι­σμέ­νοι να υπο­στη­ρί­ζουν ότι η τέ­χνη οφεί­λει να δί­νει απα­ντή­σεις, όμως αυ­τό δεν εί­ναι η δου­λειά της, αλ­λά η δου­λειά του κα­θε­νός από εμάς. Τη θε­α­τρι­κή τέ­χνη δεν την αφο­ρούν οι απα­ντή­σεις αλ­λά τα ζη­τή­μα­τα που βά­ζει προς κρί­ση και προ­βλη­μα­τι­σμό.
Το σπου­δαίο θέ­α­τρο εί­ναι εκεί­νο που μας στέλ­νει στο σπί­τι με­τά από μια πα­ρά­στα­ση φορ­τω­μέ­νους με λο­γής-λο­γής απο­ρί­ες. Το σπου­δαίο θέ­α­τρο αρ­χί­ζει εκεί όπου στα­μα­τά η δι­κή μας φα­ντα­σία. Το σπου­δαίο θέ­α­τρο μας κά­νει να συ­νει­δη­το­ποι­ή­σου­με τις ελ­λεί­ψεις μας, το πό­σο λί­γα πράγ­μα­τα γνω­ρί­ζου­με για τον κό­σμο , ακό­μη και για τον εαυ­τό μας. Και ένα σπου­δαίο γε­γο­νός όπως μια Θε­α­τρι­κή Ολυ­μπιά­δα μας φέρ­νει πρό­σω­πο με πρό­σω­πο με τις βα­σι­κές απο­ρί­ες που αφο­ρούν την αν­θρώ­πι­νη ύπαρ­ξη, τις ατέ­λειες του αν­θρώ­που όπου γης, όπως εύ­στο­χα θα πει και πά­λι ο Τερ­ζό­που­λος στην πο­λύ εν­δια­φέ­ρου­σα συ­ζή­τη­σή του με τον Τα­ντά­σι Σου­ζού­κι λί­γες μέ­ρες με­τά την έναρ­ξη της Ολυ­μπιά­δας.

Ορι­σμέ­νες πα­ρα­στά­σεις: Εν αρ­χή η Νό­ρα

Εντε­λώς δειγ­μα­το­λη­πτι­κά στέ­κο­μαι σε ορι­σμέ­νες πα­ρα­στά­σεις που φι­λο­ξε­νή­θη­καν μέ­σα στον Απρί­λιο, αρ­χί­ζο­ντας με ένα πο­λύ σύ­ντο­μο σχό­λιο για τη «δι­κή μας» «Νό­ρα» (προ­σαρ­μο­γή του ιψε­νι­κού «Κου­κλό­σπι­του»), σε σκη­νο­θε­σία Θό­δω­ρου Τερ­ζό­που­λου, η οποία θα εγκαι­νιά­σει τη 10^η Ολυ­μπιά­δα στην κε­ντρι­κή σκη­νή του Εθνι­κού Θέ­α­τρου της Βου­δα­πέ­στης. Δυ­στυ­χώς δεν πρό­λα­βα να δω την πα­ρά­στα­ση στη Βου­δα­πέ­στη, επει­δή όμως γνω­ρί­ζω την αθη­ναϊ­κή, μπο­ρώ να κα­τα­λά­βω πού οφεί­λε­ται ο με­γά­λος εν­θου­σια­σμός του κό­σμου που γέ­μι­σε ασφυ­κτι­κά την αί­θου­σα.

Η ιδιαί­τε­ρη σκη­νι­κή γρα­φή του με­γά­λου Έλ­λη­να καλ­λι­τέ­χνη, ο πο­λυ­ση­μαί­νον μι­νι­μα­λι­σμός του, η αυ­στη­ρή δια­χεί­ρι­ση της ση­μειω­τι­κής του χώ­ρου, η προ­σο­χή και στην ελά­χι­στη κί­νη­ση, η με μα­θη­μα­τι­κή ακρί­βεια ανά­δει­ξη του σώ­μα­τος σε ύψι­στο εκ­φρα­στή νοη­μά­των, ο δι­υ­λι­σμέ­νος λό­γος που απε­λευ­θε­ρώ­νει κα­τά κύ­μα­τα το παλ­λό­με­νο σώ­μα λες και απε­λευ­θε­ρώ­νει χο­ρευ­τές, το κοι­νω­νι­κό Εγώ που στέ­κε­ται εκ­στα­τι­κό απέ­να­ντι στο άφα­το, το φο­βι­σμέ­νο Εγώ της κρυμ­μέ­νης αλή­θειας, το εγκλω­βι­σμέ­νο σώ­μα που ανα­λαμ­βά­νει δρά­ση λειαί­νο­ντας την έξο­δο της Νό­ρας από τα προ­σω­πι­κά της αδιέ­ξο­δα, όλα αυ­τά που εί­χαν συ­νε­πά­ρει το αθη­ναϊ­κό κοι­νό, μα­θαί­νω από τον ίδιο τον σκη­νο­θέ­τη ότι εν­θου­σί­α­σαν εξί­σου εάν όχι πε­ρισ­σό­τε­ρο και τον κό­σμο στη Βου­δα­πέ­στη. Επί 8 λε­πτά, μου εί­πε ο Θό­δω­ρος Τερ­ζό­που­λος, ο κό­σμος χει­ρο­κρο­τού­σε όρ­θιος, κα­τα­θέ­το­ντας τη δι­κή του αδιά­ψευ­στη ετυ­μη­γο­ρία. Ένα λα­μπρό και τι­μη­τι­κό για τον Έλ­λη­να καλ­λι­τέ­χνη ξε­κί­νη­μα της 10^ης διορ­γά­νω­σης.

Επί­σης, με θέρ­μη θα υπο­δε­χτεί ο κό­σμος, δύο μέ­ρες με­τά τη «Νό­ρα», την «Ανα­φο­ρά για μια Ακα­δη­μία», τη σπου­δαία δου­λειά του συ­νε­χι­στή του Τερ­ζό­που­λου και διαρ­κώς εξε­λισ­σό­με­νου Σάβ­βα Στρού­μπου. Μια πα­ρά­στα­ση-σε­μι­νά­ριο σω­μα­τι­κού και φω­νη­τι­κού θε­ά­τρου. Μια πυ­κνή, μι­νι­μα­λι­στι­κή προ­σέγ­γι­ση του δι­η­γή­μα­τος του Κάφ­κα, γε­μά­τη συμ­βο­λι­σμούς, ει­κό­νες και νο­ή­μα­τα γύ­ρω από τον βί­αιο εξαν­θρω­πι­σμό μιας μαϊ­μούς.

Οι Τρω­ά­δες και η Ηλέ­κτρα του Σου­ζού­κι

Ο Τα­ντά­σι Σου­ζού­κι, ο έτε­ρος συ­νο­δοι­πό­ρος του Τερ­ζό­που­λου στη Διε­θνή Επι­τρο­πή της Θε­α­τρι­κής Ολυ­μπιά­δας, και γνώ­ρι­μος στο θε­α­τρό­φι­λο κοι­νό της Ελ­λά­δος (εί­δα­με δου­λειές του στους Δελ­φούς και στην Επί­δαυ­ρο), θα δη­λώ­σει το πα­ρόν του με δύο από τις με­γά­λες και δια­χρο­νι­κές του επι­τυ­χί­ες, τις «Τρω­ά­δες» και την «Ηλέ­κτρα».
Κα­τά δι­κή του ομο­λο­γία, η εμπει­ρία της ήτ­τας των Ια­πώ­νων στον Δεύ­τε­ρο Πα­γκό­σμιο πό­λε­μο εί­ναι αυ­τή που θα τον οδη­γή­σει στις ευ­ρι­πί­δειες «Τρω­ά­δες» στις αρ­χές της δε­κα­ε­τί­ας του 1980, προ­κει­μέ­νου να υπο­γραμ­μί­σει το πα­ναν­θρώ­πι­νο αί­σθη­μα του πό­νου και της απώ­λειας.
«Δεν υπάρ­χει τί­πο­τε πιο δρα­μα­τι­κό», γρά­φει στις ση­μειώ­σεις του για το έρ­γο ο σκη­νο­θέ­της, «από τα να εί­σαι ανα­γκα­σμέ­νος να πε­ρι­μέ­νεις και να φα­ντά­ζε­σαι ένα μέλ­λον κα­τα­στραμ­μέ­νο και μια μοί­ρα ανα­πό­φευ­κτη. Πι­στεύω πως πολ­λοί από μας στην Ια­πω­νία, που βί­ω­σαν την εμπει­ρία της ήτ­τας του Δεύ­τε­ρου Πα­γκό­σμιου πό­λε­μου, δο­κι­μά­στη­καν από μια ανά­λο­γη συ­ναι­σθη­μα­τι­κή κα­τά­στα­ση. Τέ­τοιες σκέ­ψεις με οδή­γη­σαν να επι­λέ­ξω το έρ­γο αυ­τό. Ήθε­λα να δω κα­τά πό­σο, με­τα­τρέ­πο­ντας τους χα­ρα­κτή­ρες σε Ιά­πω­νες που επι­βί­ω­σαν μέ­σα από τα ερεί­πια του πο­λέ­μου, θα μπο­ρού­σα, μέ­σα από την σκη­νι­κή τους πα­ρου­σία, να ξα­να­ζω­ντα­νέ­ψω τα πά­θη των Τρω­ά­δων. Εκεί­νο που ελ­πί­ζω μέ­σα από αυ­τή τη δι­πλή προ­σέγ­γι­ση, εί­ναι να μπο­ρέ­σω να απο­κα­λύ­ψω πώς ο αν­θρώ­πι­νος πό­νος υπερ­βαί­νει τον χρό­νο και τον χώ­ρο, τό­σο στην Ια­πω­νία όσο και πέ­ρα από αυ­τήν».

Έκτο­τε ο Σου­ζού­κι θα τα­ξι­δέ­ψει σε διά­φο­ρα φε­στι­βάλ με το έρ­γο αυ­τό, το οποίο θε­ω­ρεί ως μια από τις πλέ­ον ση­μα­ντι­κές, κα­θο­ρι­στι­κές σκη­νο­θε­σί­ες του. Στο πρό­σω­πο της Εκά­βης συ­μπυ­κνώ­νε­ται το δρά­μα των ητ­τη­μέ­νων και κυ­ρί­ως των γυ­ναι­κών που πλη­ρώ­νουν το τί­μη­μα μιας πρά­ξης που απο­φά­σι­σαν οι άντρες. Μό­νες και αβο­ή­θη­τες κα­λού­νται να δώ­σουν τον δι­κό τους αγώ­να επι­βί­ω­σης.
Με την κα­τά Ευ­ρι­πί­δη και Ού­γκο φον Χόφ­μαν­σταλ «Ηλέ­κτρα» ο Σου­ζού­κι συ­νε­χί­ζει να κα­τα­δύ­ε­ται στα βά­θη του εθνι­κού και πα­ναν­θρώ­πι­νου τραύ­μα­τος. Ένα τραύ­μα που εξα­κο­λου­θεί να χά­σκει και να αι­μορ­ρα­γεί. Η Ηλέ­κτρα, βυ­θι­σμέ­νη στα πά­θη και την ορ­γή της, πα­γι­δευ­μέ­νη σε κα­τα­στά­σεις από τις οποί­ες δεν μπο­ρεί να απαλ­λα­γεί, απευ­θύ­νει διαρ­κώς τον λό­γο της στο κοι­νό. Η έντα­ση της φω­νής γί­νε­ται ακό­μη πιο τρο­μα­κτι­κή από τις πα­ρα­μορ­φω­τι­κές, τις γκρο­τέ­σκες εκ­φρά­σεις του προ­σώ­που της. Απέ­να­ντί της εί­ναι μια Κλυ­ται­μνή­στρα ητ­τη­μέ­νη, άυ­πνη, εξου­θε­νω­μέ­νη, όμως και κα­κο­ποι­η­τι­κή απέ­να­ντι στην οι­κο­νό­μο της και χει­ρι­στι­κή με το προ­σω­πι­κό της. Αυ­τή εξου­σιά­ζει, αυ­τή ορί­ζει (η νο­μί­ζει ότι ορί­ζει) τη βιο­πο­λι­τι­κή της ιστο­ρί­ας. Δεν έχει όμως και τό­ση ση­μα­σία, για­τί στο τέ­λος το απο­τέ­λε­σμα με­τρά­ει. Η κραυ­γή της τη στιγ­μή του φό­νου στα πα­ρα­σκή­νια φτά­νει στο κοι­νό με τρό­πο εκ­κω­φα­ντι­κό, ώστε να υπο­γραμ­μι­στεί το μέ­γε­θος της πρά­ξης αλ­λά και της ύβρε­ως.

Ο Σου­ζού­κι, σχο­λιά­ζο­ντας το έρ­γο, υπο­στη­ρί­ζει πως κα­νέ­νας άν­θρω­πος δεν εί­ναι στο απυ­ρό­βλη­το. Όλους μας αφο­ρούν και μας δι­δά­σκουν αυ­τές οι πρά­ξεις εκ­δί­κη­σης και από­δο­σης δι­καιο­σύ­νης. Από την Ηλέ­κτρα απο­μο­νώ­νω εν τά­χει τον Χο­ρό των πέ­ντε ηθο­ποιών σε αμα­ξί­δια. Συ­γκλο­νι­στι­κός! Απί­στευ­το τάι­μινγκ, απί­στευ­τη ενέρ­γεια και σω­μα­τι­κή αρ­μο­νία. Μό­νο κο­λα­κευ­τι­κά λό­για αρ­μό­ζουν στην ηθο­ποιό Sato Aki/Ηλε­κτρα. Χάρ­μα ιδέ­σθαι. Όπως χάρ­μα ιδέ­σθαι ήταν όλοι γε­νι­κά οι συ­ντε­λε­στές, και στις δυο πα­ρα­στά­σεις. Δύο πα­ρα­στά­σεις που προ­τεί­νουν και υπο­στη­ρί­ζουν με κα­θα­ρό­τη­τα, πυ­κνό­τη­τα και συ­νέ­πεια την πρό­τα­σή τους, που αφο­ρά το ανέ­βα­σμα κλα­σι­κών έρ­γων.
Συ­γκρί­νο­ντας τες με το πως τις εί­δα πα­λαιό­τε­ρα να λει­τουρ­γούν σε ανοι­κτό θέ­α­τρο, υπάρ­χουν δια­φο­ρές Πιο πο­λύ έχω εντυ­πω­σια­στεί τώ­ρα από τη δυ­να­μι­κή του φω­τι­σμού σε κλει­στό θέ­α­τρο, μια δυ­να­μι­κή που εί­ναι αδύ­να­το να ανα­πα­ρα­χθεί το ίδιο εντυ­πω­σια­κά σε ένα υπαί­θριο θέ­α­τρο. Το φως πολ­λές φο­ρές με­τα­μορ­φώ­νε­ται σε από­λυ­το πρω­τα­γω­νι­στή, σε φο­ρέα που με­τα­τρέ­πει τους υπο­κρι­τι­κούς όγκους σε σκιές, σαν σκιές της ίδιας της ιστο­ρί­ας που στοι­χειώ­νει τους αν­θρώ­πους, τα όνει­ρα τους, τις πρά­ξεις τους. Λες και κα­νείς δεν μπο­ρεί να απαλ­λα­γεί από την ιστο­ρία (του). Εί­ναι το ρι­ζι­κό του. Η σκιά του. Το φως και το σκο­τά­δι του. Ανά­λο­γης δια­πε­ρα­στι­κής ενέρ­γειας και απο­κα­λυ­πτι­κής έντα­σης οι ήχοι--οι οποί­οι εί­ναι αδύ­να­το να φτά­σουν όλοι ακέ­ραιοι στον θε­α­τή σε ένα ανοι­κτό θέ­α­τρο. Πολ­λοί χά­νο­νται. Εξαί­ρε­ση, οι ήχοι της τυ­μπα­νί­στριας (εκ­πλη­κτι­κή δε­ξιο­τε­χνία).
Αυ­τά πο­λύ βια­στι­κά για δυο πα­ρα­στά­σεις που δεί­χνουν ότι αντέ­χουν ακό­μη στις απο­δο­μη­τι­κές δο­κι­μα­σί­ες του χρό­νου.

Τρί­πτυ­χο από τους Peeping Tοm

Ανά­με­σα στα από­λυ­τα highlights της φε­τι­νής Ολυ­μπιά­δας ανή­κει η φο­βε­ρή δου­λειά που κα­τέ­θε­σε στο «Τρί­πτυ­χο» (Triptych) η βελ­γι­κή ομά­δα Peeping Tom. Τρεις ανε­ξάρ­τη­τες ιστο­ρί­ες (των Gabriela Carrizo και Frank Chartier) που εκτυ­λίσ­σο­νται γύ­ρω από μια λέ­ξη: ανα­ζή­τη­ση. Ανα­ζή­τη­ση της ελ­πί­δας, η ανα­ζή­τη­ση ενός ονεί­ρου, η ανα­ζή­τη­ση μιας εξό­δου από τα άπει­ρα αδιέ­ξο­δα, η ανα­ζή­τη­ση του φω­τός. Εξού και οι δη­λω­τι­κοί τί­τλοι κά­θε ιστο­ρί­ας: Η απού­σα πόρ­τα [Missing Door], To χα­μέ­νο δω­μά­τιο [The Lost Room] και Το κρυμ­μέ­νο πά­τω­μα [The Hidden Floor].
Η «πόρ­τα» και στις τρεις ιστο­ρί­ες, λει­τουρ­γεί ως το από­λυ­το εμπό­διο, το σύμ­βο­λο του εγκλει­σμού και πα­ράλ­λη­λα η γέ­φυ­ρα από τη μια ιστο­ρία στην άλ­λη. Και στις τρεις ιστο­ρί­ες η πόρ­τα συμ­βάλ­λει κα­θο­ρι­στι­κά στη σύν­θε­ση ενός σκο­τει­νού και απει­λη­τι­κού λα­βύ­ριν­θου, δο­σμέ­νου σε τό­νους και χρώ­μα­τα φιλμ νουάρ.

Πρό­κει­ται για έναν ύμνο στην ομορ­φιά του χο­ρού και του σω­μα­τι­κού θε­ά­τρου, μια περ­φόρ­μανς η οποία με τον τρό­πο της συ­νε­χί­ζει την ενα­σχό­λη­ση της ομά­δας με την έν­νοια του κλει­στού χώ­ρου, εί­τε αυ­τός ο χώ­ρος έχει την έν­νοια τη χω­ρι­κή εί­τε τη ψυ­χι­κή.
Να θυ­μί­σω πως από την πρώ­τη κιό­λας δου­λειά της ομά­δας (με τον εν­δει­κτι­κό τί­τλο «Caravana», 1999), ο χώ­ρος, ως δρώ­σα δύ­να­μη, θα μπει στο επί­κε­ντρο των δο­κι­μα­σιών και ανα­ζη­τή­σε­ών της. Στη συ­γκε­κρι­μέ­νη περ­φόρ­μανς, οι θε­α­τές βρί­σκο­νταν εκτός του χώ­ρου/αί­θου­σας επι­τέ­λε­σης και πα­ρα­κο­λου­θού­σαν («έπαιρ­ναν μά­τι») τους επι­τε­λού­ντες εντός του τρο­χό­σπι­του, μια χω­ρι­κή τα­κτο­ποί­η­ση των σχέ­σε­ων θε­α­τή και θε­ά­μα­τος σύμ­φω­νη με τον τί­τλο που εί­χαν επι­λέ­ξει να δώ­σουν στην ομά­δα τους: «Μα­τά­κη­δες/Peeping Tοm», μια ονο­μα­σία που μπο­ρεί στα αγ­γλι­κά να φέ­ρει σε­ξουα­λι­κά υπο­νο­ού­με­να, όπως το­νί­ζει η αρ­γε­ντί­νι­κης κα­τα­γω­γής χο­ρο­γρά­φος Gabriella Carizzo, όμως κα­μία σχέ­ση δεν έχει με αυ­τό που κά­νουν. Η ίδια διευ­κρι­νί­ζει σε μια συ­νέ­ντευ­ξή της πώς προ­έ­κυ­ψε το όνο­μα: «Πα­ρα­κο­λου­θού­με τον κό­σμο πώς τρώ­ει, πώς εί­ναι, και κα­τε­βά­ζου­με ιδέ­ες. Ανα­ζη­τού­με κα­τα­στά­σεις στη ζωή μας και στις οι­κο­γέ­νειές μας. Μι­λά­με για τα­μπού. Κι έτσι εί­πα­με, οκ εί­μα­στε μα­τά­κη­δες». Δη­λα­δή, πα­ρα­τη­ρη­τές της ζω­ής που βλέ­πουν αυ­τό που δια­φεύ­γει της προ­σο­χής των πολ­λών, εμ­βο­λιά­ζο­ντάς το με και­νούρ­για ενέρ­γεια και εν­δια­φέ­ρον. Ένα εί­δος δη­μιουρ­γι­κής απο­δό­μη­σης του οι­κεί­ου, μια ανα­νε­ω­μέ­νη γνω­ρι­μία με τον κό­σμο και τα μυ­στή­ριά του.
Αξί­ζει να ση­μειώ­σου­με εδώ πως για την περ­φόρ­μανς του Τρί­πτυ­χου θα πε­ρά­σουν από ακρό­α­ση 600 άτο­μα (σε σύ­νο­λο 2000 αι­τή­σε­ων), για να κα­τα­λή­ξουν στους εφτά χο­ρευ­τές που εί­δα­με.

Πό­λε­μος και ει­ρή­νη

Το Εθνι­κό Θέ­α­τρο του Βε­λι­γρα­δί­ου επέ­λε­ξε να φέ­ρει στην Ολυ­μπιά­δα το επι­κό έρ­γο του Τολ­στόι «Πό­λε­μος και Ει­ρή­νη», σε σκη­νoθε­σία Μπό­ρις Λι­γιέ­σε­βιτς. Ένα πο­λυ­συ­ζη­τη­μέ­νο πε­ζο­γρά­φη­μα που κα­λύ­πτει την πε­ρί­ο­δο από το 1805, τη μά­χη του Άου­στερ­λιτς (γνω­στή και ως «Η Μά­χη των Τριών Αυ­το­κρα­τό­ρων»), μέ­χρι την κα­τά­κτη­ση της Μό­σχας από τον Να­πο­λέ­ο­ντα τον Σε­πτέμ­βριο του 1812. Τε­ρά­στιο το δια­κύ­βευ­μα για κά­θε θε­α­τρι­κό καλ­λι­τέ­χνη, εάν ανα­λο­γι­στεί κα­νείς τον όγκο των 1400 σε­λί­δων, όπου ο συγ­γρα­φέ­ας με χει­ρουρ­γι­κό τρό­πο ακτι­νο­γρα­φεί ένα σύ­μπαν ολό­κλη­ρο. Πρό­κει­ται για ένα πα­νο­ρα­μι­κό έρ­γο όπου χω­ρά­ει όλη η αν­θρω­πό­τη­τα, ένα έρ­γο που αγ­γί­ζει τα πά­ντα, την αγά­πη, τον πό­λε­μο, την ει­ρή­νη, τον Θεό, το μί­σος, οπό­τε εύ­λο­γο και το ερώ­τη­μα: πώς μπο­ρεί να χω­ρέ­σει σε μια πα­ρά­στα­ση πε­ριο­ρι­σμέ­νου χώ­ρου και χρό­νου, χω­ρίς να τσα­λα­κω­θεί;

Τρεις ώρες χρειά­στη­κε ο σκη­νο­θέ­της, σε συ­νερ­γα­σία με τον δια­σκευα­στή-συγ­γρα­φέα Φέ­ντορ Σού­λι, να μας δώ­σει με πο­λύ αδρές πι­νε­λιές ορι­σμέ­να μό­νο από τα βα­σι­κά συ­στα­τι­κά του έρ­γου. Κα­τα­φεύ­γο­ντας στο πρώ­το μέ­ρος σε τε­χνι­κές με­τα­δρα­μα­τι­κής αι­σθη­τι­κής, προ­σπά­θη­σε να γε­φυ­ρώ­σει την από­στα­ση ανά­με­σα στη σε­λί­δα και τη σκη­νή, χω­ρίς ωστό­σο κά­τι το ιδιαί­τε­ρο. Η ανά­γνω­ση επι­λεγ­μέ­νων απο­σπα­σμά­των από το βι­βλίο, τα δια­λο­γι­κά και αυ­το­σχε­δια­στι­κά ιντερ­μέ­δια, ο κα­τά τό­πους αφη­γη­μα­τι­κός τό­νος από­δο­σης, η χα­λα­ρή ατμό­σφαι­ρα (σαν σε πρό­βα), η με­τω­πι­κή επι­κοι­νω­νία με το κοι­νό κ.λπ. εί­ναι πια κοι­νός τό­πος, οπό­τε από αυ­τή την άπο­ψη δεν εί­δα­με κά­τι και­νούρ­γιο.
Επί­σης, η σκια­γρά­φη­ση των χα­ρα­κτή­ρων, κά­τι στο οποίο ο Τολ­στόι δί­νει ιδιαί­τε­ρη ση­μα­σία αφιε­ρώ­νο­ντας δε­κά­δες σε­λί­δες, στην πα­ρά­στα­ση δεν εί­χε εκ των πραγ­μά­των πολ­λά πε­ρι­θώ­ρια να ανα­πτυ­χθεί, με απο­τέ­λε­σμα να χα­θεί ένα μέ­ρος του κοι­νω­νι­κού και οι­κο­γε­νεια­κού άλ­μπουμ των δρώ­ντων προ­σώ­πων.
Το δεύ­τε­ρο μέ­ρος, ωστό­σο, όπου η σκη­νο­θε­σία έδω­σε πε­ρισ­σό­τε­ρο χώ­ρο να ανα­πτυ­χθεί το δρά­μα χω­ρίς τις με­τα­δρα­μα­τι­κές σφή­νες του πρώ­του, η πα­ρά­στα­ση και οι ερ­μη­νεί­ες ζω­ντά­νε­ψαν, απέ­κτη­σαν κα­λύ­τε­ρο και πιο συ­μπα­γή ρυθ­μό, πιο άμε­σο επι­κοι­νω­νια­κό γκελ και υπο­στη­ρί­χθη­καν με επάρ­κεια από όλα τα μέ­λη του θιά­σου και από τα πα­λαιό­τε­ρα και από τα νε­ό­τε­ρα.

Εν κα­τα­κλεί­δι

Μέ­νω σε αυ­τά τα εν­δει­κτι­κά δείγ­μα­τα σκη­νι­κής γρα­φής, αφή­νο­ντας εξ ανά­γκης εκτός συ­ζή­τη­σης δε­κά­δες άλ­λες πα­ρα­στά­σεις που φέ­ρουν την υπο­γρα­φή σπου­δαί­ων σκη­νο­θε­τών, κά­ποιες από τις οποί­ες έχου­με δει και στην Ελ­λά­δα, όπως για πα­ρά­δειγ­μα το «Bros» του Romeo Castelucci (Στέ­γη Ωνάσ­ση).
Κλεί­νω με μια ευ­χή. Μα­κά­ρι κά­ποια στιγ­μή να μπο­ρέ­σει αυ­τό το με­γά­λο καλ­λι­τε­χνι­κό γε­γο­νός να φι­λο­ξε­νη­θεί ξα­νά στην χώ­ρα μας, και ει­δι­κά στη Θεσ­σα­λο­νί­κη (που το έχει πε­ρισ­σό­τε­ρο ανά­γκη από ό,τι η Αθή­να). Θα ήταν μια μο­να­δι­κή ευ­και­ρία στους θε­α­τρό­φι­λους της πό­λης και τους καλ­λι­τέ­χνες της (και όχι μό­νο) να έχουν μια σφαι­ρι­κή και ποιο­τι­κή ει­κό­να του πα­γκό­σμιου θε­ά­τρου και των πα­ρα­στα­τι­κών εν γέ­νει τε­χνών σή­με­ρα. Κο­στί­ζει. Όμως, αξί­ζει μια τέ­τοια επέν­δυ­ση. Δεν εί­ναι τυ­χαίο που οι πε­ρισ­σό­τε­ρες χώ­ρες της πρώ­ην Σο­βιε­τι­κής Ένω­σης το πρώ­το πράγ­μα που έκα­ναν με­τά την κα­τάρ­ρευ­ση του κομ­μου­νι­στι­κού μπλοκ ήταν να επεν­δύ­σουν χρή­μα­τα στον πο­λι­τι­σμό (όπως: φι­λο­ξε­νία με­γά­λων πο­λι­τι­στι­κών γε­γο­νό­των, κα­θιέ­ρω­ση showcases, δη­μιουρ­γία διε­θνών φε­στι­βάλ, διευ­κό­λυν­ση εξα­γω­γής της εγ­χώ­ριας θε­α­τρι­κής πα­ρα­γω­γής κ.λπ. Βλ.. εν­δει­κτι­κά τα απο­τε­λέ­σμα­τα αυ­τής της πο­λι­τι­κής στην Πο­λω­νία, Ρου­μα­νία, Σλο­βα­κία, με­τα­ξύ άλ­λων). Ο πο­λι­τι­σμός εί­ναι πλέ­ον ισχυ­ρός πα­ρά­γο­ντας της πα­γκό­σμιας δι­πλω­μα­τί­ας. Ένα διε­θνές δια­βα­τή­ριο. Οφεί­λου­με να το αξιο­ποι­ή­σου­με. Αυ­τό έκα­νε και η Ουγ­γα­ρία φέ­τος με την Ολυ­μπιά­δα.