Το υποσυνείδητο μάς δείχνει τους δρόμους του για τη ζωή και για την τέχνη

Η γρα­φή λέ­γε­ται ότι επι­διώ­κει την τά­ξη στο χά­ος των πολ­λα­πλών σκέ­ψε­ων, των αι­σθη­μά­των, των εμπει­ριών ενός ατό­μου, το φιλ­τρά­ρι­σμά τους, την απο­κρυ­στάλ­λω­ση ώστε να γί­νε­ται κά­θε φο­ρά απο­λύ­τως κα­τα­νοη­τό το πε­ριε­χό­με­νο της συ­νεί­δη­σης από τον εαυ­τό πρώ­τα και από τρί­τους με­τά. Ωστό­σο το ρεύ­μα του αμι­γούς σου­ρε­α­λι­σμού δεν εν­δια­φέρ­θη­κε για την προ­βο­λή προς τα έξω ενός λό­γου προς συ­νεν­νό­η­ση, όπως εί­ναι εκεί­νος της κα­θη­με­ρι­νής γλώσ­σας, αλ­λά πώς θα ανα­σύ­ρει το πε­ριε­χό­με­νο του ασυ­νει­δή­του, του ονεί­ρου, της φα­ντα­σί­ας, ακό­μα και της επι­θυ­μί­ας και πώς θα ανα­δεί­ξει ως κυ­ρί­αρ­χο στοι­χείο στη γλώσ­σα την έκ­πλη­ξη ή και την πρό­κλη­ση κά­πο­τε, ξε­φεύ­γο­ντας εσκεμ­μέ­να από τα κα­θιε­ρω­μέ­να, αλ­λά και από αυ­τή την απαί­τη­ση του ελέγ­χου από τη λο­γι­κή τό­σο του υπο­κει­μέ­νου, όσο και του κει­μέ­νου.
Βε­βαί­ως στη με­ταϋ­περ­ρε­α­λι­στι­κή επο­χή, έχουν κρα­τη­θεί κά­ποια γό­νι­μα στοι­χεία, όπως η απρό­σμε­νη χρή­ση της γλώσ­σας, η πα­ρά­θε­ση ασύν­δε­των ει­κό­νων που συμ­βάλ­λουν στην όρα­ση του κό­σμου με ένα εντε­λώς και­νού­ριο βλέμ­μα, η ερ­μη­νεία των γε­γο­νό­των του πε­ρι­βάλ­λο­ντος από το υπο­κεί­με­νο με ψυ­χο­λο­γι­κούς όρους. Σε αυ­τό το ρεύ­μα κα­τά βά­ση ανή­κουν και τα εγ­χει­ρή­μα­τα της Ιφι­γέ­νειας Σια­φά­κα να δο­μή­σει το δι­κό της ιδιαί­τε­ρο ποι­η­τι­κό σύ­μπαν δια μέ­σου μιας εξαι­ρε­τι­κά ελ­λει­πτι­κής γρα­φής με κα­τα­κλυ­σμιαί­ες ει­κό­νες, πα­ρα­στά­σεις και σκη­νές που με­τα­βάλ­λο­νται διαρ­κώς και με ανοί­κειες συν­δέ­σεις αντι­κει­μέ­νων, γε­γο­νό­των, χρο­νι­κών πε­ριό­δων, σκέ­ψε­ων. Με αυ­τά τα ευ­ρή­μα­τα η ποί­η­ση της κα­θί­στα­ται ένα συ­μπα­γές προ­σω­πι­κό κει­με­νι­κό σώ­μα όπου από μι­κρές δια­νοί­ξεις προ­βάλ­λουν κά­ποιες γνω­στές απο­τυ­πώ­σεις της κα­θη­με­ρι­νής πραγ­μα­τι­κό­τη­τας (αίφ­νης «ένα σκι­σμέ­νο φα­νε­λά­κι» ή «μια γό­βα με φού­ξια στρας» ή «μια φλού­δα από πορ­το­κά­λι…μια ρό­δα από κα­ου­τσούκ, ένα τσου­ρέ­κι με λειω­μέ­νη σο­κο­λά­τα»), που η μνή­μη της επα­να­φέ­ρει από την πα­ρελ­θού­σα ζωή της, συν­δε­δε­μέ­νες με άλ­λες της φα­ντα­σί­ας και του υπο­συ­νεί­δη­του σε ένα αξε­διά­λυ­το σύ­μπλο­κο («νυ­φί­τσες αγκα­λιά­ζουν λα­μέ πο­ντί­κια φτε­ρω­τά, χο­ρεύ­ουν βαλς σ’ έναν λο­φί­σκο ροζ με πού­που­λα και ου­ρο­βό­ρα φί­δια μυ­θι­κά»). Εί­ναι σαν να κυ­λούν με τα­χύ­τη­τα οι συ­νε­χείς και εναλ­λασ­σό­με­νες ει­κό­νες ενός φιλμ. Ο τρό­πος αυ­τός γρα­φής βέ­βαια απαι­τεί πολ­λα­πλές ανα­γνώ­σεις και τη με­γί­στη εστί­α­ση της προ­σο­χής ώστε να μπο­ρέ­σει να ει­σχω­ρή­σει κά­ποιος στα εν­δό­μυ­χα της γρα­φής και των προ­θέ­σε­ων της ποι­ή­τριας. Το απο­τέ­λε­σμα όμως δεν εί­ναι χα­ο­τι­κό, όπως στον κα­θα­ρό πρώ­ι­μο σου­ρε­α­λι­σμό, εί­ναι φα­νε­ρή σε αυ­τή τη συλ­λο­γή η λο­γι­κή ορ­γά­νω­ση των πλη­θω­ρι­κών απο­σπα­σμα­τι­κών ει­κό­νων σε συ­γκε­κρι­μέ­νο κά­να­βο. Αν και δεν μπο­ρού­με εύ­κο­λα να πα­ρα­κο­λου­θή­σου­με όλα τα ποι­ή­μα­τα ανι­χνεύ­ο­ντας τις λε­πτο­μέ­ρειές τους, εί­ναι φα­νε­ρό ότι εί­ναι μια ποί­η­ση τραυ­μά­των, εφιαλ­τών, προ­δο­σί­ας ερω­τι­κής, πέν­θους εν τέ­λει, που κά­πο­τε κρύ­βο­νται και άλ­λο­τε φα­νε­ρώ­νο­νται μέ­σα από τις πε­ριε­λί­ξεις της γλώσ­σας.
Πράγ­μα­τι ως προ­οί­μιο της πρώ­της ενό­τη­τας της συλ­λο­γής αυ­τής που εί­ναι δο­μη­μέ­νη σε πέ­ντε συ­νο­λι­κά ενό­τη­τες και η οποία ονο­μά­ζε­ται ερω­τι­κή οι­κο­νο­μία το­πο­θε­τεί υπο­βοη­θη­τι­κά των νοη­μά­των της τα εξής: «απα­λά στα σε­ντό­νια σπαρ­γα­νώ­νει/ με ρυ­τί­δες η μνή­μη/ φά­ντα­σμα ερώ­των – εμέ­να/ νάρ­κισ­σο νε­ο­γνό/ με­λα­νια­σμέ­νο απ’ το θρή­νο ερή­μην». Αμέ­σως ο χρό­νος των ποι­η­μά­των ορί­ζε­ται στο πα­ρελ­θόν με τον έρω­τα φά­ντα­σμα, πε­θα­μέ­νο δηλ. και απο­τυ­χη­μέ­νο. Η μνή­μη ανα­κα­λεί θραύ­σμα­τα πα­ρω­χη­μέ­νων ει­κό­νων και επι­χει­ρεί την ανα­σύν­θε­σή τους προ­σπα­θώ­ντας να κα­τα­λά­βει, να εξη­γή­σει, να τα­ξι­νο­μή­σει, να θε­ρα­πευ­τεί πι­θα­νά από το πέν­θος. Η γλώσ­σα της επι­θυ­μί­ας εί­ναι πα­ρού­σα στην ενό­τη­τα αυ­τή αλ­λά και σε όλο το βι­βλίο, κα­θώς ο σου­ρε­α­λι­σμός πά­ντα υπερ­θε­μα­τί­ζει τις φρο­ϋ­δι­κές κα­τα­βο­λές του. «Ερα­στές, ερω­τι­δείς, σπέρ­μα, «όρ­χεις και αι­δοία», «αφρι­σμέ­νοι ορ­γα­σμοί», «στύ­ση γα­λα­ντό­μος» και πα­ρό­μοια. Ο άντρας βέ­βαια πα­ρου­σιά­ζε­ται με ελ­λεί­ψεις και αδυ­να­μί­ες, ιδω­μέ­νος από τη θη­λυ­κή πλευ­ρά. Τα κα­τά τό­πους σύμ­βο­λά της επί­σης εί­ναι δυ­σοί­ω­να, πχ ο Κο­ντο­ρε­βι­θού­λης (πρό­σω­πο που κιν­δυ­νεύ­ει να χά­σει το δρό­μο του) ή η Κοκ­κι­νο­σκου­φί­τσα (που κα­τα­πί­νε­ται από το λύ­κο), ο Οδυσ­σέ­ας (που οφεί­λει πά­ντα να επι­στρέ­φει).
Στην επό­με­νη ενό­τη­τα Ερή­μην θα συ­να­ντή­σου­με και οντο­λο­γι­κές σκέ­ψεις, ότι και το σύ­μπαν ολό­κλη­ρο ενέ­χει το ερω­τι­κό στοι­χείο και όλα τα δια­σπαρ­μέ­να κομ­μά­τια του επα­νέρ­χο­νται σε μια άγνω­στη άυ­λη αρ­χή. Εδώ αρ­χί­ζει να φτιά­χνει ιστο­ρί­ες, αφαι­ρε­τι­κές μεν και πά­λι, όμως με πιο συ­γκε­κρι­μέ­νο σχε­δια­σμό και κα­τά­λη­ξη στων οποί­ων το νό­η­μα εί­ναι πιο εύ­κο­λο να ει­σχω­ρή­σει κα­νείς αφού ο λό­γος απο­δί­δε­ται με πρό­ζα ποι­η­τι­κή. Μια εναλ­λα­γή λοι­πόν μου­σι­κών κομ­μα­τιών και πρό­ζας, θέ­λο­ντας προ­φα­νώς να ανα­μεί­ξει τα εί­δη. Πράγ­μα­τι, κα­θώς σκε­φτό­μουν εν­διά­με­σα ότι τα πε­ζό­μορ­φα αυ­τά κομ­μά­τια θα μπο­ρού­σαν άνε­τα να βρί­σκο­νται και σε ένα βι­βλίο αφαι­ρε­τι­κών δι­η­γη­μά­των, μα­θαί­νω από τις τε­λευ­ταί­ες σε­λί­δες του βι­βλί­ου ότι κά­ποια από αυ­τά εί­χαν πε­ρι­λη­φθεί σε πα­λαιό­τε­ρο βι­βλίο της με αφη­γή­μα­τα και απλά ανα­δη­μο­σιεύ­ο­νται στην πα­ρού­σα συλ­λο­γή με­τά από κά­ποιες διορ­θώ­σεις. Εδώ βε­βαί­ως απο­δει­κνύ­ε­ται και η προ­σπά­θεια για τη με­γα­λύ­τε­ρη δυ­να­τόν γλωσ­σι­κή τε­λειό­τη­τα με τους όρους βε­βαί­ως της προ­σω­πο­πα­γούς ποι­η­τι­κής της. Ωραίο και το θέ­μα της γυ­ναι­κο­κτο­νί­ας.
Στην επό­με­νη ενό­τη­τα «Σα­βά­να στο κε­φά­λι» η ζού­γκλα ρέ­ει μέ­σα από το πλα­στι­κό κα­πέ­λο της γυ­ναί­κας, οι συ­νειρ­μοί μας πά­λι όμως στρέ­φουν την προ­σο­χή στην ομοη­χία των σα­βά­να – σά­βα­να, δη­λω­τι­κό και αυ­τό εδώ των κα­τα­στά­σε­ων απώ­λειας και πέν­θους.
Στην πα­ρα­πέ­ρα ενό­τη­τα «Μι­κρό μνη­μό­συ­νο ερω­διών στις λέ­ξεις» που απο­τε­λεί και το γε­νι­κό τί­τλο της συλ­λο­γής, και πά­λι φαί­νε­ται η ότι η συλ­λο­γή εί­ναι κα­τά το με­γά­λο της μέ­ρος αυ­τό που εί­πα­με και πά­ρα πά­νω, ένα μνη­μό­συ­νο σε μια ερω­τι­κή ιστο­ρία (ή και σε πε­ρισ­σό­τε­ρες όταν η αφή­γη­ση γί­νε­ται τρι­το­πρό­σω­πη, ενώ προη­γου­μέ­νως εί­ναι εξο­μο­λο­γη­τι­κή). Εδώ με αυ­τούς τους τί­τλους ακρι­βώς θα υμνη­θούν ποι­η­τι­κά το μά­τι, η φω­νή του αγα­πη­μέ­νου, το χέ­ρι που «αγ­γί­ζει τους μοβ παν­σέ­δες της κοι­λιάς», το όνο­μά του ακό­μα.
Στην τε­λευ­ταία ενό­τη­τα «Ρου­μύ» εντυ­πω­σιά­ζει το ποί­η­μα «κε­κλει­σμέ­νων ερα­στών» (σε ανα­λο­γία με το γνω­στό κε­κλει­σμέ­νων των θυ­ρών, δη­λώ­νο­ντας μια ερω­τι­κή ασφυ­ξία ίσως). Δω­μά­τια με ερω­τι­κές σκη­νές αλ­λά «πέ­ρα­σαν χρό­νια», «ησύ­χως συσ­σω­ρεύ­τη­καν ο βί­ος και η σκό­νη», τα γε­γο­νό­τα εί­ναι πα­ρελ­θό­ντα. Ο θά­να­τος του γά­του και η τα­ρί­χευ­σή του ση­μα­το­δο­τεί το θά­να­το και την απο­τυ­χία του έρω­τα και την τα­ρί­χευ­σή του στη μνή­μη, μέ­σω της οποί­ας όμως μπο­ρεί να ανα­δυ­θεί στην επι­φά­νεια της συ­νεί­δη­σης.

Η ποί­η­ση της Σια­φά­κα εντυ­πω­σιά­ζει με τον πλού­το των ει­κό­νων και την ευ­ρη­μα­τι­κό­τη­τα των δια­τυ­πώ­σε­ων που ωστό­σο δεν εί­ναι κα­θα­ρά δια­κο­σμη­τι­κές αλ­λά κρύ­βουν διά­φο­ρα επί­πε­δα συν­δέ­σε­ων συ­νει­δη­τής και ασυ­νεί­δη­της συ­νο­μι­λί­ας. Η γλώσ­σα δια­τρέ­χει όλους τους ψυ­χι­κούς και νοη­τι­κούς τό­πους και τις εμπει­ρί­ες της ποι­ή­τριας, απο­δει­κνύ­ο­ντας την αφθο­νία της. Πο­λύ συ­χνά γί­νε­ται ένα παι­χνί­δι με τις ση­μα­σί­ες συγ­γε­νών ηχη­τι­κά λέ­ξε­ων (πχ έρω­τες – ερω­διοί), αφού η γλώσ­σα αντλεί και από τις δύο πη­γές. Η ασυ­ναρ­τη­σία του χρό­νου και η σχε­τι­κό­τη­τα του χώ­ρου, η ρευ­στό­τη­τα των αι­σθη­μά­των, η απο­τυ­χία των σχέ­σε­ων ανα­δύ­ο­νται μέ­σα από την ποί­η­ση αυ­τή. Ακό­μα πα­ρα­τη­ρή­σεις συ­μπε­ρι­φο­ρών, ανι­χνεύ­σεις στοι­χεί­ων του χα­ρα­κτή­ρα, απο­δο­μή­σεις και ανα­τρο­πές των κα­θιε­ρω­μέ­νων και μια μα­τιά οπωσ­δή­πο­τε φε­μι­νι­στι­κή. Ανά­με­σα στα κυ­ρί­ως θέ­μα­τά της με μια υπο­δό­ρια ει­ρω­νεία ―και με χρή­ση συ­χνά της κα­θα­ρεύ­ου­σας― καυ­τη­ριά­ζο­νται κα­τα­στά­σεις της κα­θη­με­ρι­νής ζω­ής, ενώ ο σαρ­κα­σμός κά­πο­τε πε­ρι­λαμ­βά­νει και τον εαυ­τό. ( «δεν επι­βα­ρύ­να­με τα κρα­τι­κά νο­σο­κο­μεία» ή «με­τα­φο­ρά στε­φά­νων δό­ξης και τι­μής» ή «επά­νω σε σκοι­νιά για τα πλυ­μέ­να, σε πο­λυ­έ­λαιους, κο­λό­νες, πλα­τεί­ες Δη­μο­σί­ου, κοι­νο­βού­λια, εκ­κλη­σί­ες – ακ­μά­ζου­με σε πρω­θύ­στε­ρους θα­νά­τους, αφού εκεί νο­μο­θε­τή­σα­με τά­ξη και χα­ρές». Το χιού­μορ όμως κα­τά τό­πους ελα­φραί­νει το βά­ρος των αφη­γή­σε­ων. Εξ αι­τί­ας της ελ­λει­πτι­κό­τη­τάς της ίσως δεν εί­ναι μια ποί­η­ση για τους πολ­λούς (και μή­πως γε­νι­κά με την ποί­η­ση δεν συμ­βαί­νει αυ­τό;), αλ­λά πολ­λές φο­ρές την τέ­χνη δεν εί­ναι ανά­γκη να την κα­τα­λα­βαί­νει και να την εξη­γεί κα­νείς ―ακό­μα και στα πλαί­σια ενός κρι­τι­κού ση­μειώ­μα­τος― αλ­λά απλώς να την αι­σθά­νε­ται. Για­τί οι λέ­ξεις και ο τρό­πος των συν­δέ­σε­ών τους εί­ναι φο­ρείς ενέρ­γειας και γνω­ρί­ζουν πώς να επι­δρούν πά­νω στην ψυ­χή. Εδώ θα θυ­μη­θώ και έναν στί­χο από το πα­λαιό­τε­ρο βι­βλίο της με τί­τλο Με­τάlipsi: «Από το ακα­τά­λη­πτο προ­έρ­χε­ται η σο­φία.» Το υπο­συ­νεί­δη­το μάς δεί­χνει τους δρό­μους του για τη ζωή και για την τέ­χνη.