Takis: Κάνοντας γλυπτική με τις αόρατες δυνάμεις του ηλεκτρισμού

^{ΕIKAΣTIKH / ΕΙΚΟΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ}

Εί­ναι ο πιο διά­ση­μος διε­θνώς Έλ­λη­νας καλ­λι­τέ­χνης τού 20ού αιώ­να, κα­τα­ξιω­μέ­νος και τι­μη­μέ­νος από τα με­γα­λύ­τε­ρα μου­σεία ήδη από την δε­κα­ε­τία του 1950. Και η έμπνευ­σή του δεν ξε­κι­νά από τις και­νο­τό­μες μορ­φο­λο­γι­κές εξε­λί­ξεις του ει­κα­στι­κού χώ­ρου αλ­λά από την τέ­χνη και τη φι­λο­σο­φία της προ­κλα­σι­κής, της προ­σω­κρα­τι­κής αρ­χαί­ας Ελ­λά­δας.
Θα μπο­ρού­σε κα­νείς να πει ότι υπήρ­ξε πνευ­μα­τι­κό παι­δί των προ­σω­κρα­τι­κών φι­λο­σό­φων, του Θα­λή τού Μι­λή­σιου και των Πυ­θα­γο­ρεί­ων π.χ. Τα έρ­γα του βα­σί­ζο­νται στον ηλε­κτρι­σμό και σε άλ­λες φυ­σι­κές δυ­νά­μεις (π.χ. την βα­ρύ­τη­τα) και έχουν έντο­νη επι­νοη­τι­κό­τη­τα όχι τό­σο ως αι­σθη­τι­κή φόρ­μα όσο ως επι­κοι­νω­νια­κή λει­τουρ­γία και αμ­φί­δρο­μη δρά­ση με τον θε­α­τή τους.

Ήταν αυ­το­δί­δα­κτος αλ­λά προ­σκλή­θη­κε και έγι­νε ερευ­νη­τής και κα­θη­γη­τής στο Μ.Ι.Τ. Εφευ­ρε­τι­κός στο έπα­κρο, συ­χνά η πο­ρεία του θυ­μί­ζει πε­ρισ­σό­τε­ρο εφευ­ρέ­τη πα­ρά καλ­λι­τέ­χνη, κα­θώς η ου­σία υπερ­νι­κά την φόρ­μα και το υλι­κό, σχε­δόν αδια­φο­ρεί για την αι­σθη­τι­κή.
Σύρ­μα­τα, σί­δε­ρα, τμή­μα­τα από σκου­ρια­σμέ­νες μη­χα­νές, ευ­με­γέ­θεις γυά­λι­νοι λαμ­πτή­ρες, ρι­νί­σμα­τα σι­δή­ρου μα­γνη­τι­σμε­να κ.ά., απο­τε­λούν τα συ­νη­θι­σμέ­να υλι­κά της έκ­φρα­σής του. «Μα­γνη­τι­κά Πε­δία», «Σι­νιά­λα», «Αντι­βα­ρύ­τη­τα», «Το­τέμ», με­ρι­κοί τί­τλοι έρ­γων εν­δει­κτι­κοί της σκέ­ψης και των συμ­βο­λι­σμών του.
Όρ­θιες ατσά­λι­νες βέρ­γες με βα­ρί­δια στην από­λη­ξή τους λι­κνί­ζο­νται, έχο­ντας συ­χνά μια άλ­λη σι­δε­ρό­βερ­γα στην άκρη που θυ­μί­ζει το κο­ντά­ρι του ισορ­ρο­πι­στή ακρο­βά­τη στο τσίρ­κο.
Ρι­νί­σμα­τα σι­δή­ρου σχη­μα­τί­ζουν αραιές φόρ­μες συ­γκρα­τού­με­νες από ηλε­κτρι­κά πε­δία πί­σω από την επι­φά­νεια.

Σ’ ένα από τα πιο συ­ναρ­πα­στι­κά και μυ­στα­γω­γι­κά έρ­γα του, το 1977, στην «Documenta», στο Κάσ­σελ, ο ηλε­κτρι­σμός ενερ­γο­ποιού­σε ασ­σύ­με­τρα εκ­κρε­μείς σι­δε­ρό­βερ­γες που τρί­βο­ταν πά­νω σε επι­τοί­χιες χορ­δές πα­ρά­γο­ντας μια συ­ναυ­λία από εξω­κο­σμι­κούς «δια­στη­μι­κούς» ηχους.
Τυ­πι­κά, για την κρι­τι­κή και την Ιστο­ρία της Τά­χνης ο Τά­κις εί­ναι καλ­λι­τέ­χνης της «κι­νη­τι­κής τέ­χνης» της δε­κα­ε­τί­ας του 1960, ωστό­σο η ου­σία του έρ­γου υπερ­βαί­νει τέ­τοιες τα­ξι­νο­μή­σεις.
Η φόρ­μα δεν εί­ναι ο στό­χος του. Στην ου­σία ο Τά­κις (Bα­σι­λά­κης, 1925-2019) απο­τε­λεί μια φι­λο­πε­ρί­ερ­γη ψυ­χο­σύν­θε­ση που ερευ­νά τις απαρ­χές της ζω­ής και της κί­νη­σης, με την ίδια πρω­ταρ­χι­κή πε­ριέρ­γεια που έχει ένα μω­ρό όταν επι­χει­ρεί να μά­θει και να ερ­μη­νεύ­σει το φυ­σι­κό του πε­ρι­βάλ­λον. Μου έχει ανα­φέ­ρει ο ίδιος το πως, ως παι­δί μι­κρό, χά­ζευε για ώρες τα φυ­τά πε­ρι­μέ­νο­ντας να τα δει να με­γα­λώ­νουν, τους γυ­ρί­νους να με­τα­μορ­φω­νό­νται σε βα­τρα­χά­κια, τα ώρι­μα φρού­τα να πέ­φτουν από τη βα­ρύ­τη­τα και τα κλα­δά­κια να γέρ­νουν στον αέ­ρα.

Ο ηλε­κτρι­σμός υπήρ­ξε γι’ αυ­τόν η μυ­στι­κή δύ­να­μη των πά­ντων και τον ερεύ­νη­σε με αφο­σί­ω­ση. Λί­γο πριν εκτο­ξευ­θεί ο Γκα­γκά­ριν στο διά­στη­μα, το 1960, έκα­νε ο ίδιος ένα χει­ρο­κί­νη­το πεί­ρα­μα ση­κώ­νο­ντας με τη βο­ή­θεια του ηλε­κτρι­σμού έναν ποι­η­τή στο «διά­στη­μα», δηλ. λί­γα μέ­τρα πά­νω από το πά­τω­μα.
Η ποι­η­τι­κή-καλ­λι­τε­χνι­κή διά­θε­ση ήταν εγ­γε­νής σ’ όλα αυ­τά τα ηλε­κτρο­μα­γνη­τι­κά έρ­γα του, αυ­τή έκα­νε την εξό­ρυ­ξη της ενέρ­γειας με την οποία έπαιρ­ναν φόρ­μα τα σι­δε­ρι­κά και συ­να­πο­τε­λού­σαν τα γλυ­πτά του.
Ένας ιδιό­τυ­πος «τε­χνο­λο­γι­κός ου­μα­νι­σμός», εί­χα γρά­ψει πα­λιό­τε­ρα. Μια πί­στη στην από­λυ­τη φυ­σι­κή ενέρ­γεια που όταν έλ­θει στο φως θα ανα­δεί­ξει τη δύ­να­μη του αν­θρώ­που να δη­μιουρ­γεί και να κά­νει ορα­τό το αό­ρα­το.