Εικαστική/Εικονική πραγματικότητα

Υπάρ­χει μή­πως ιδιαί­τε­ρη γυ­ναι­κεία ζω­γρα­φι­κή; • Ατο­μι­κές εκ­θέ­σεις Χρ. Βερ­γή (Ευ­ρι­πί­δης) • Β. Στα­μα­το­πού­λου (Σκου­φά) • Ειρ. Ηλιο­πού­λου (Genesis) • Α. Ευ­στα­θο­πού­λου • Α. Να­σιού­λα, Ε. Πα­πα­δη­μη­τρί­ου (Αστρο­λά­βος) • G. Karamustafa (Nitra Gallery) • 10 γυ­ναί­κες ει­κα­στι­κοί (Μου­σείο Φρυ­σί­ρα)

Ίσως εί­ναι σύμ­πτω­ση αλ­λά οι εκ­θέ­σεις με επι­βλη­τι­κή πα­ρου­σία τις τε­λευ­ταί­ες εβδο­μά­δες έχουν φι­λο­τε­χνη­θεί από γυ­ναί­κες ζω­γρά­φους. Και εάν σ’ αυ­τές υπο­λο­γί­σου­με και την έκ­θε­ση «Η γυ­ναί­κα στη Νε­ο­ελ­λη­νι­κή Τέ­χνη» στο Ίδρυ­μα Θε­ο­χα­ρά­κη προ μη­νών τό­τε το φαι­νό­με­νο μοιά­ζει να ζη­τά κά­ποια ερ­μη­νεία. Υπάρ­χει άρα­γε κά­ποιο ιδιαί­τε­ρο γνώ­ρι­σμα που να επι­τρέ­πει να μι­λά­με για «γυ­ναι­κεία ζω­γρα­φι­κή»;
Πα­λιό­τε­ρα εί­χαν γί­νει και αρ­κε­τές ερ­μη­νευ­τι­κές από­πει­ρες σ’ αυ­τό το θέ­μα, με­γά­λες μου­σεια­κές εκ­θέ­σεις ορ­γα­νω­μέ­νες από τε­χνο­κρι­τι­κούς όπως η Ντό­ρα Ηλιο­πού­λου-Ρο­γκάν και η Ζωή Μυ­λω­νά. Πε­ρι­λάμ­βα­ναν γυ­ναί­κες ζω­γρά­φους και δια­κρι­τι­κά έθε­ταν το ίδιο ερώ­τη­μα. Στο Μου­σείο Φρυ­σί­ρα επί­σης συ­νε­χί­ζε­ται ακό­μη η έκ­θε­ση «10 γυ­ναί­κες ει­κα­στι­κοι». Ανα­λό­γως και ο υπο­γρά­φων, εί­χα δη­μο­σιεύ­σει προ ετών τη με­λέ­τη «Ιε­ρή και βέ­βη­λη – Όψεις της γυ­ναί­κας στη νε­ο­ελ­λη­νι­κή τέ­χνη» συ­νο­δεύ­ο­ντας επί­σης μια έκ­θε­ση στο μου­σείο Γου­λαν­δρή της Άν­δρου.
Πιο πο­λύ ερω­τή­μα­τα πα­ρά απα­ντή­σεις βέ­βαια, διό­τι τα δια­κρι­τι­κά όρια εί­ναι δύ­σκο­λα και δυ­σερ­μή­νευ­τα.
Ναι, κα­ταρ­χήν, ο αριθ­μός των γυ­ναι­κών ει­κα­στι­κών καλ­λι­τε­χνών αυ­ξή­θη­κε αριθ­μη­τι­κά τις τε­λευ­ταί­ες δε­κα­ε­τί­ες, χω­ρίς αμ­φι­βο­λία, ίσως και να ξε­πέ­ρα­σε τους άν­δρες. Η θε­μα­το­λο­γία όμως δεν άλ­λα­ξε ιδιαί­τε­ρα· οι γυ­ναί­κες όταν απει­κο­νί­ζο­νται από άν­δρες έχουν συ­νή­θως χα­ρα­κτή­ρα μού­σας και ιε­ρό­τη­τας, ενώ όταν οι καλ­λι­τέ­χνες εί­ναι γυ­ναί­κες, στο τέ­λος του 20ού αι., η γυ­ναι­κεία μορ­φή «μα­κε­λεύ­ε­ται» και ανα­συ­ναρ­μο­λο­γεί­ται, σαν να συμ­με­τέ­χει στην ανα­ζή­τη­ση νέ­ας ταυ­τό­τη­τας σε μια νέα κοι­νω­νι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα.
Ως προς τη μορ­φο­πλα­στι­κή πρα­κτι­κή πά­λι, το πώς δηλ. πλά­θε­ται η ει­κα­στι­κή ει­κό­να, έχει γί­νει κά­ποια συ­ζή­τη­ση εάν π.χ. η ζω­γρα­φι­κή των γυ­ναι­κών εί­ναι πιο «υλι­κή», δηλ. με πλού­σιο χρω­μα­τι­κό υλι­κό, και πιο χρω­μα­τι­κή, δηλ. με ελευ­θε­ριά­ζο­ντα χρώ­μα­τα, αλ­λά χω­ρίς κά­ποια βε­βαιό­τη­τα για οποια­δή­πο­τε κα­τεύ­θυν­ση.
Με τέ­τοιες προ­κα­ταρ­κτι­κές σκέ­ψεις λοι­πόν επι­σκε­φθή­κα­με τις εκ­θέ­σεις των ημε­ρών, χω­ρίς, εν­νο­εί­ται, να αρ­νού­μα­στε ό,τι άλ­λο αυ­τές ει­ση­γού­νται στο βλέμ­μα του θε­α­τή.

Η ατο­μι­κή της Βί­κης Στα­μα­το­πού­λου εί­χε την γοη­τεία του χρώ­μα­τος και της χα­ρού­με­νης, σχε­δόν «αθώ­ας» πι­νε­λιάς, που φτιά­χνει το­πία και άλ­λα σύ­νο­λα πο­λύ­χρω­μα, συ­χνά εκρη­κτι­κά. Με με­γά­λη θη­τεία στο εί­δος αυ­τό, η ζω­γρά­φος από χρό­νια εξέ­θε­σε πί­να­κες κα­λο­δου­λε­μέ­νους και ρο­μα­ντι­κούς, έχει κα­νείς μια αί­σθη­ση με­τα­μο­ντέρ­νας επα­νεγ­γρα­φής του Γκω­γκέν που τα­ξι­δεύ­ει στους εξω­τι­κούς τό­πους ή και παι­δι­κής ζω­γρα­φι­κής.

Η Χρύ­σα Βερ­γή εί­ναι μια ιδαί­τε­ρη πε­ρί­πτω­ση που συν­δυά­ζει την αί­σθη­ση από την επι­φά­νεια της γης εί­τε των νε­ρών με μια κί­νη­ση εξ­πρε­σιο­νι­στι­κή που κι­νη­το­ποιεί την ει­κό­να και ανα­δί­δει παλ­μό στη σύν­θε­ση. Υπάρ­χει ένας δια­κρι­τι­κός συμ­βο­λι­σμός ηρα­κλεί­τειας φι­λο­σο­φί­ας («πά­ντα ῥεῖ») σ’ αυ­τά τα έρ­γα όπου ρεύ­μα­τα υγρού στοι­χεί­ου ορ­μη­τι­κά δια­γρά­φουν τις πέ­τρες και τα βρά­χια που υπερ­κα­λύ­πτουν. Γοη­τευ­τι­κά στο πρώ­το βλέμ­μα, στο­χα­στι­κά στο με­τεί­κα­σμα.

Τα «Ερω­τι­κά» της Ει­ρή­νης Ηλιο­πού­λου εί­ναι μια άλ­λη πε­ρί­πτω­ση. Με δυ­να­μι­κή ιστο­ρία στην ρε­α­λι­στι­κή θε­μα­το­γρα­φία (κή­ποι, βρά­χοι, κοκ) που με­τα­μορ­φώ­νε­ται σε υπερ­ρε­α­λι­στι­κή και αι­νιγ­μα­τι­κή, η ζω­γρά­φος έδει­ξε μι­κρά έρ­γα με θέ­μα­τα ερω­τι­κά συ­μπλέγ­μα­τα, τολ­μη­ρά όσο δεν παίρ­νει, κά­τι σαν κά­μα-σού­τρα. Πε­ρι­γρα­φι­κές λε­πτο­μέ­ρειες και φλου­τα­ρι­σμέ­να επι­λε­κτι­κά στοι­χεία έδει­χναν κά­τι σαν «φω­λιές» όπου τα ζευ­γά­ρια εί­χαν επι­δο­θεί στην ερω­τι­κή διε­ρεύ­νη­ση αλ­λή­λων. Στιγ­μές-στιγ­μές πά­λι θυ­μό­μουν τους πι­να­κες του Οσκάρ Κο­κό­σκα αγκα­λιά με την Α. Μά­λερ.

Η Γκιουλ­σούν Κα­ρα­μου­στα­φά εί­ναι σή­με­ρα μια από τις ση­μα­ντι­κό­τε­ρες ζω­γρά­φους της Τουρ­κί­ας, κα­τα­ξιω­μέ­νη και με διε­θνή ανα­γνώ­ρι­ση· εί­δα­με με πο­λύ εν­δια­φέ­ρον μια μι­κρή ανα­δρο­μι­κή της στην Nitra. Ίσως να ήταν η αλ­λα­γή πο­λι­τι­σμι­κού υπό­βα­θρου, αλ­λά εί­χα την αί­σθη­ση ό,τι ήταν πιο «γυ­ναι­κεία» προ­σέγ­γι­ση από τις άλ­λες εκ­θέ­σεις. Συ­γκι­νη­σια­κή, διεκ­δι­κη­τι­κή ει­κό­να με ανα­γνω­ρί­σι­μα στοι­χεία κα­θη­με­ρι­νό­τη­τας που μά­χο­νται ένα κά­πως ασφυ­κτι­κό πε­ρι­βάλ­λον, γραμ­μι­κό εί­τε αφαι­ρε­τι­κό.

Με τον γε­νι­κό τί­τλο «Συγ­χρο­νες Μυ­θο­πλα­σιες» ει­δα­με στον Αστρο­λά­βο τρεις γυ­ναί­κες: Αλε­ξία Ευ­στα­θο­πού­λου, Αλε­ξάν­δρα Να­σιού­λα, Έλε­να Πα­πα­δη­μη­τρί­ου (μα­ζί με έναν άν­δρα, τον Μιχ. Δου­κου­με­τζά­κη) με πί­να­κες που συ­νέ­θε­ταν το ανα­γνω­ρί­σι­μο με το αφαι­ρε­τι­κό, κά­τι σαν ποπ με αφαι­ρε­τι­κό εξ­πρε­σιο­νι­σμό. Όλοι μα­ζί έμοια­ζαν με κί­νη­μα. Νέ­οι καλ­λι­τέ­χνες με τα­λέ­ντο και νεύ­ρο.

Εντέ­λει όχι, ιδιαί­τε­ρα γνω­ρί­σμα­τα που να απο­δί­δο­νται σε γυ­ναι­κεία υπό­στα­ση δε βρή­κα­με στις εκ­θέ­σεις αυ­τές. Κι όμως στη διε­θνή βι­βλιο­γρα­φία υπάρ­χει μια εμ­μο­νή για το θέ­μα. Ίσως εν­νο­ούν το «feminist» που το συν­δυά­ζουν με το «gay culture». Στην έκ­θε­ση «10 γυ­ναί­κες ει­κα­στι­κοί» του Μου­σεί­ου Φρυ­σί­ρα υπήρ­χε τέ­τοια αυ­το­κρι­τι­κή διά­θε­ση της γυ­ναι­κεί­ας φύ­σης, με πρώ­τη και κα­λύ­τε­ρη την Ελέ­νη Μω­ραϊ­τη και τις «Νυ­φες» της. Ίσως και στα «Ερω­τι­κά» της Ηλιο­πού­λου που πα­ρέ­πε­μπαν σε μαι­νά­δες. Αλ­λά στις άλ­λες εκ­θέ­σεις ίσως θα έπρε­πε να δού­με την χρω­μα­τι­κή δια­κο­σμη­τι­κό­τη­τα και την υψη­λού επι­πέ­δου χει­ρο­τε­χνι­κή επι­δε­ξιό­τη­τα ως θη­λυ­κή ιδιό­τη­τα. Μπο­ρού­με; Δεν ξέ­ρω.