Μίλο Ντε Άντζελις: Ποιήματα & συνομιλίες

^{ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ ΜΕ ΤΟΝ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ}

Η ποί­η­σή σου εί­ναι μια ποί­η­ση δύ­σκο­λη, στην κα­τα­νό­η­σή της. Όμως οι στί­χοι σου δεν εί­ναι ελεύ­θε­ροι, μοιά­ζουν να γεν­νιού­νται από μια βα­θιά ανα­γκαιό­τη­τα. Ποια εί­ναι αυ­τή;

Η ανα­γκαιό­τη­τα εί­ναι πά­ντο­τε η ίδια: να απο­σπά­σεις κά­ποια λέ­ξη από το σκο­τά­δι και να την πα­ρα­δώ­σεις σε ένα βλέμ­μα. Οι δι­κές μου λέ­ξεις έρ­χο­νται από κει, από κεί­νο τον δύ­σκο­λο τό­πο, δύ­σκο­λο και πε­ρί­κλει­στο, από κεί­νο το σκο­τει­νό δω­μά­τιο στο όποιο εί­ναι κλει­σμέ­νες και ζη­τούν να βρουν μια μορ­φή, για να μην μέ­νουν εκεί σιω­πη­λές σε μια μό­νο καρ­διά. Και εί­ναι αλή­θεια ότι δεν εί­ναι ελεύ­θε­ρες: η πο­ρεία από αυ­τό το δω­μά­τιο στον κό­σμο, η πο­ρεία από την σιω­πή στην φω­νή εί­ναι μια πο­ρεία γε­μά­τη από κιν­δύ­νους και πα­γί­δες. Δεν μπο­ρεί να εί­μα­στε εν­θου­σια­σμέ­νοι, πε­ρί­ερ­γοι ή αυ­θαί­ρε­τοι. Η έξο­δος εί­ναι μία μο­νά­χα. Ένας μο­νά­χα εί­ναι ο τρό­πος με τον οποίο η λέ­ξη μπο­ρεί να ολο­κλη­ρω­θεί. Γι’ αυ­τό η λέ­ξη θα πρέ­πει να με­τρή­σει τα βή­μα­τα και να τα οδη­γή­σει σε κεί­νο τον δρό­μο που εί­ναι και η σω­τη­ρία της και ένας δρό­μος υπο­χρε­ω­τι­κός: δεν υπάρ­χει άλ­λος τρό­πος για τη λέ­ξη πα­ρά από αυ­τό που θα χα­ρα­χτεί στην σε­λί­δα. Και ο ανα­γνώ­στης θα πρέ­πει να τον νοιώ­σει: εί­ναι ο μο­να­δι­κός τρό­πος.

Σε μια συ­νέ­ντευ­ξή σου μι­λάς, για μια σκο­τει­νή ζώ­νη, όπου μπο­ρείς να πας μό­νο εσύ, όπου οι άλ­λοι δεν μπο­ρούν να σε φτά­σουν…

Υπάρ­χουν στιγ­μές τέ­τοιας μο­να­ξιάς… στιγ­μές ή μέ­ρες… μή­νες… χρειά­ζε­ται να τους πε­ρά­σεις μό­νος… κα­νέ­νας δεν μπο­ρεί να σε βοη­θή­σει… εί­μα­στε σε έναν τό­πο χω­ρίς διά­λο­γο… εί­μα­στε σε μια με­τω­πι­κή επι­κοι­νω­νία με τον θά­να­το ή με την απώ­λεια… ένας ποι­η­τής εκεί εί­ναι μό­νος… δεν υπάρ­χουν φί­λοι, παι­διά, γυ­ναί­κες… μπο­ρεί να χα­θεί σ’ αυ­τόν τον λα­βύ­ριν­θο… ένας ποι­η­τής εί­ναι μό­νος του με τη λέ­ξη του… πρέ­πει να ορί­σει αυ­τό το σκο­τά­δι… πρέ­πει να δώ­σει ένα όνο­μα στα βά­σα­να, στην εσω­τε­ρι­κή κα­τα­στρο­φή… αυ­τή που κολ­λά­ει στην ανά­σα και την απει­λεί… πρέ­πει να βρει τον μο­να­δι­κό δρό­μο που του ται­ριά­ζει και τον εκ­φρά­ζει… τό­τε ακό­μη και αυ­τό το πη­γά­δι μπο­ρεί να κα­τα­στεί ένα δώ­ρο…

Με­τά την πρώ­τη σου εμ­φά­νι­ση, πολ­λοί κρι­τι­κοί μι­λού­σαν για έναν ποι­η­τή χω­ρίς πνευ­μα­τι­κούς πα­τέ­ρες, χω­ρίς αλη­θι­νούς δα­σκά­λους με τους οποί­ους μπο­ρούν να συν­δέ­σουν την ποί­η­σή σου. Συμ­φω­νείς με την άπο­ψη αυ­τή. Ποιοι εί­ναι οι συγ­γρα­φείς τους οποί­ους θε­ω­ρείς δα­σκά­λους σου;

Η νε­ό­τη­τά μου επη­ρε­ά­στη­κε από τη Γαλ­λία: δύο γο­νείς που ερω­τεύ­τη­καν στο Πα­ρί­σι, μια θεία που δί­δα­σκε γαλ­λι­κή γλώσ­σα και λο­γο­τε­χνία. Πέ­ρα­σα πολ­λούς μή­νες στη Λο­ζά­νη, τη Λυών, το Μον­πε­λιέ. Άρ­χι­σα από μι­κρός να μι­λάω γαλ­λι­κά και να γί­νω εκ των πραγ­μά­των δί­γλωσ­σος. Οι πρώ­τες λο­γο­τε­χνι­κές μου αγά­πες ήταν ο Chateaubriand, ο de Vigny, ο Lamartine, ο Victor Hugo αλ­λά και άλ­λοι λι­γό­τε­ρο γνω­στοί. Όμως η απο­φα­σι­στι­κή συ­νά­ντη­ση υπήρ­ξε ο γαλ­λι­κός ποι­η­τι­κός δέ­κα­τος ένα­τος αιώ­νας: όλη η δε­κα­ε­τία που προη­γή­θη­κε της συλ­λο­γής Αντι­στοι­χί­ες πέ­ρα­σε δια­βά­ζο­ντας τους με­γά­λους συγ­γρα­φείς αυ­τού του αιώ­να: René Char κυ­ρί­ως, και με­τά Yves Bonnefoy, André Frénaud, Saint-John Perse, Patrice de la Tour du Pin, Claude Esteban, Jacques Reda, για να μη μι­λή­σω για τις υπέ­ρο­χες με­τα­φρά­σεις του Gallimard ή του Grasset που μου απο­κά­λυ­ψαν έναν άγνω­στο κό­σμο. Marina Cvetaeva, Bolesław Leśmian, Γιώρ­γος Σε­φέ­ρης, Ion Barbu, Paul Celan, Gottfried Benn εί­χαν με­τα­φρα­στεί στη Γαλ­λία πο­λύ πριν με­τα­φρα­στούν στην Ιτα­λία! Οι δά­σκα­λοι στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα εί­ναι όλοι αυ­τοί που ανέ­φε­ρα– προ­σθέ­το­ντας με­τα­ξύ των Ιτα­λών τον Leopardi, τον Campana, τον Pavese και τον Montale – αλ­λά μπαί­νουν κι αυ­τοί σ’ αυ­τό το μο­να­χι­κό τα­ξί­δι στο τέ­λος της νύ­χτας που γο­νι­μο­ποιεί κά­θε ποι­η­τι­κό βι­βλίο.
Δεν γρά­φω ό, τι γνω­ρί­ζω, αλ­λά αρ­χί­ζω να το γνω­ρί­ζω γρά­φο­ντας. Δεν γρά­φω αυ­τό που θυ­μά­μαι, αλ­λά αρ­χί­ζω να βα­δί­ζω στη μνή­μη μέ­σα από τα μο­νο­πά­τια της λέ­ξης που με οδη­γούν σε απροσ­δό­κη­τους και ανα­πά­ντε­χους δρό­μους. Η ποί­η­ση εί­ναι μια μορ­φή γνώ­σης που συν­δέ­ε­ται με την απο­κά­λυ­ψη, απο­κα­λύ­πτει κά­τι που ήδη υπήρ­χε πριν από μας, αλ­λά μπο­ρού­με να το δού­με μό­νο μέ­σα από μια νέα λέ­ξη, μό­νο μέ­σα από την ανα­κά­λυ­ψη της λέ­ξης. Εάν η ποί­η­ση δεν γνώ­ρι­ζε την τέ­χνη της ανα­κά­λυ­ψης, θα ήταν μό­νο η γρα­πτή εφαρ­μο­γή των γνώ­σε­ών μας: θα ήταν πο­λύ λί­γο, θα ήταν μια απο­λο­γία ή ένα ντο­κι­μα­ντέρ. Αλ­λά η ποί­η­ση εί­ναι αυ­τή που επι­τρέ­πει στη γνώ­ση μας να ξε­πε­ρά­σει τον εαυ­τό της, να ακο­λου­θή­σει άγνω­στα και εκ­πλη­κτι­κά μο­νο­πά­τια, όσο δύ­σκο­λα ή επι­κίν­δυ­να κι αν εί­ναι. Εί­μαι επί­σης ευ­γνώ­μων στους συγ­γρα­φείς που έχουν απο­τολ­μή­σει στους δρό­μους του πό­νου, εί­μαι ευ­γνώ­μων στον Leopardi, στον Pavese ή στον Paul Celan. Ήταν γεν­ναί­οι εξε­ρευ­νη­τές –με­ρι­κές φο­ρές μάρ­τυ­ρες– που μας επέ­τρε­ψαν να ρί­ξου­με φως στα σκο­τει­νά μέ­ρη που αλ­λιώς θα πα­ρέ­με­ναν άγνω­στα και απει­λη­τι­κά.
Η ποί­η­ση μπο­ρεί να σώ­σει τη ζωή ή να την θέ­σει σε σο­βα­ρό κίν­δυ­νο. Εί­ναι πά­ντα μια εμπει­ρία του ορί­ου, πράγ­μα φυ­σι­κό όταν βα­σί­ζε­ται εξ ολο­κλή­ρου σε μια λέ­ξη που πο­τέ δεν συμ­βα­δί­ζει με τις επο­χές: λί­γοι σή­με­ρα τη δια­βά­ζουν και πο­λύ λι­γό­τε­ροι την κα­τα­λα­βαί­νουν. Ως εμπει­ρία του ορί­ου, πε­ριέ­χει μέ­σα της τα αντί­θε­τα, τους δια­φο­ρε­τι­κούς τρό­πους, το ασυμ­βί­βα­στο, τη σω­τη­ρία και τη θα­να­τι­κή ποι­νή. Κά­θε ποι­η­τής φλέ­γε­ται από αυ­τή τη μά­χη των αντι­θέ­των.
Δεν υπήρ­ξε πο­τέ μοι­ρο­λα­τρία στην ποί­η­ση. Η μοι­ρο­λα­τρία εί­ναι ένα πο­λύ εύ­κο­λο φάρ­μα­κο, μια φτη­νή θε­ρα­πεία. Η μοι­ρο­λα­τρία εί­ναι το αντί­θε­το του τρα­γι­κού, εί­ναι μια πα­ραλ­λα­γή της κα­τά­θλι­ψης. Σε μια τρα­γι­κή θέ­α­ση της ποί­η­σης, το πε­πρω­μέ­νο (ανά­γκη)*, η τύ­χη (τύ­χη)* και η ελευ­θε­ρία (ελευ­θε­ρία)* ζουν μα­ζί σε μια έντο­νη αντί­θε­ση. Ακό­μη και στην πιο υπο­χρε­ω­τι­κή χει­ρο­νο­μία ανα­δύ­ε­ται η κο­ρυ­φή της ελευ­θε­ρί­ας και ταυ­τό­χρο­να τα ζά­ρια της τύ­χης. Αλ­λά ού­τε και στον Πα­βέ­ζε, αν δια­βά­σε­τε κα­λά, δεν έχουν όλα ήδη απο­φα­σι­στεί από την παι­δι­κή ηλι­κία. Μα­ζί με τη σκο­τει­νή απαι­σιο­δο­ξία υπάρ­χει σε αυ­τόν το εφη­βι­κό σκίρ­τη­μα του ξε­κι­νή­μα­τος, η χα­ρά μιας αρ­χι­κής χει­ρο­νο­μί­ας. Σκε­φτεί­τε αυ­τό που γρά­φει στο βι­βλίο του Το επάγ­γελ­μα του ζην, λί­γους μή­νες πριν από την αυ­το­κτο­νία του (9 Μαρ­τί­ου 1950): «Χτυ­πο­κάρ­δι, τρε­μού­λα, ατε­λεί­ω­τοι ανα­στε­ναγ­μοί. Εί­ναι δυ­να­τόν να συμ­βαί­νουν αυ­τά στην ηλι­κία μου; Το ίδιο γι­νό­ταν όταν ήμουν 25 χρο­νών. Και όμως, έχω μια αί­σθη­ση εμπι­στο­σύ­νης, (απί­στευ­της) ήρε­μης ελ­πί­δας. Εί­ναι τό­σο κα­λή, τό­σο ήρε­μη, τό­σο καρ­τε­ρι­κή. Τό­σο φτιαγ­μέ­νη για μέ­να. Με­τά απ’ όλα αυ­τά εκεί­νη με ανα­ζή­τη­σε.»
Και λί­γες μέ­ρες πριν πε­θά­νει (18 Αυ­γού­στου 1950): «Όσο πιο κα­θο­ρι­σμέ­νος και σα­φής εί­ναι ο πό­νος, τό­σο πε­ρισσότερο πα­λεύ­ει το έν­στι­κτο της ζω­ής και υπο­χω­ρεί η ιδέα της αυ­το­κτο­νί­ας.
Φαι­νό­ταν εύ­κο­λο να το σκέ­φτε­σαι. Ακό­μα και γυ­ναι­κού­λες το ’χουν κά­νει. Χρειά­ζε­ται τα­πει­νό­τη­τα, όχι αλα­ζο­νεία.
Όλα αυ­τά μου προ­κα­λούν αη­δία.
Όχι λό­για. Μια χει­ρο­νο­μία. Δεν θα ξα­να­γρά­ψω.»

^{*Έτσι στο πρωτότυπο.}

Το ακρω­νύ­μιο (στο πρω­τό­τυ­πο: «T.S.») υπο­δη­λώ­νει την «Από­πει­ρα αυ­το­κτο­νί­ας [Tentato suicidio]» που ανα­γρά­φε­ται στις καρ­τέ­λες των νο­σο­κο­μεί­ων.

«Το ποί­η­μα εί­ναι αφιε­ρω­μέ­νο στη Μα­ρί­να Τσβε­τά­γιε­βα, τη με­γά­λη Ρω­σί­δα ποι­ή­τρια που πέ­θα­νε ακρι­βώς εκεί­νη την ημέ­ρα: εί­ναι αυ­τή που τρέ­χει στην κούρ­σα και πε­θαί­νει με­ρι­κά μέ­τρα πριν τον τερ­μα­τι­σμό […] Η ονει­ρι­κή ατμό­σφαι­ρα εί­ναι τό­σο ισχυ­ρή σε αυ­τό το ποί­η­μα που κά­νει δύ­σκο­λη μια ακρι­βή και σα­φή ανα­φο­ρά» [Σχό­λιο του ποι­η­τή στον Γ.Η.Π.]
«Στο Τσί­στο­πολ (Τα­ταρ­στάν) της Ρω­σί­ας στις 31 Αυ­γού­στου του 1941 αυ­το­κτό­νη­σε η ποι­ή­τρια Μα­ρί­να Τσβε­τά­γιε­βα. Οι δύο συ­νο­μι­λη­τές –ίσως δύο κρι­τές αγώ­νων– μι­λούν γι’ αυ­τήν σαν να ήταν αθλή­τρια ενός αγώ­να δρό­μου, μα­ζί με όλους τους άλ­λους, με τον θά­να­το να ση­μειώ­νε­ται στο ξε­κί­νη­μα. Ήδη πριν τον αγώ­να η αθλή­τρια τραυ­μα­τί­στη­κε από ένα κομ­μά­τι γυα­λί ενός χρο­νο­μέ­τρου. Εί­χε τα μαλ­λιά της πο­λύ μαύ­ρα και κο­ντά, και υπο­χρε­ώ­θη­κε να τρέ­ξει μέ­χρι το τέρ­μα, για να κό­ψει το νή­μα όπως εί­χε ορ­κι­στεί. Το έκο­ψε αν και εί­χε πριν πε­θά­νει. Το έκα­νε συ­νε­χί­ζο­ντας να τρέ­χει πέ­ρα από τον θά­να­τό της».

«Το ποί­η­μα “Cartina muta” [γε­ω­γρα­φι­κός χάρ­της χω­ρίς ονο­μα­σί­ες, που τις το­πο­θε­τεί ο μα­θη­τής για να ασκεί­ται] εί­ναι ένα από τα αγα­πη­μέ­να μου ποι­ή­μα­τα. Γεν­νή­θη­κε με­τά από πολ­λές προ­σπά­θειες και εκ­δο­χές και τώ­ρα εί­μαι πλή­ρως ευ­χα­ρι­στη­μέ­νος. Εί­ναι ένα αφη­γη­μα­τι­κό σύ­ντο­μο ποί­η­μα, το οποίο αφη­γεί­ται το τε­λευ­ταίο βρά­δυ που πέ­ρα­σα με μια αγα­πη­μέ­νη φί­λη και ποι­ή­τρια, την Νά­ντια Κα­μπά­να, [γεν­νή­θη­κε στην Τσε­ζέ­να το 1954. Έγρα­ψε πε­ρί­που πε­νή­ντα ποι­ή­μα­τα. Με­τέ­φρα­σε στα ιτα­λι­κά το έρ­γο της Έμι­λυ Ντί­κιν­σον η οποία πέ­θα­νε με τρα­γι­κό τρό­πο (αυ­το­κτό­νη­σε στο Μι­λά­νο)] τον Ιού­νιο του 1985. Αφη­γεί­ται μια με­γά­λη βόλ­τα που κά­να­με μα­ζί από την Comasina στη συ­νοι­κία Città studi – και την αυ­ξα­νό­με­νη αί­σθη­ση θα­νά­του που μας συ­νό­δευ­σε σε κεί­νο το τα­ξί­δι. Θα­νά­του, αλ­λά και τρό­μου […].

Το Idroscalo του Μι­λά­νου ήταν μια τε­χνη­τή λί­μνη η οποία κα­τα­σκευά­στη­κε στα τέ­λη της δε­κα­ε­τί­ας του 1920 και χρη­σί­μευε ως διά­δρο­μος προ­σγεί­ω­σης υδρο­πλά­νων. Με την πα­ρακ­μή του υδρο­πλά­νου ως μέ­σου με­τα­φο­ράς, η λί­μνη εί­ναι πλέ­ον κέ­ντρο ψυ­χα­γω­γι­κών και αθλη­τι­κών δρα­στη­ριο­τή­των.

Με το ποί­η­μα «Donatella», η γυ­ναι­κεία πα­ρου­σία λαμ­βά­νει ένα ιδιαί­τε­ρο χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό: ξε­κι­νά­ει από τον διά­λο­γο με­τα­ξύ δύο προ­σώ­πων σε έναν προ­φα­νώς ασυ­νή­θι­στο τό­πο, ένα γυ­μνα­στή­ριο όπου προ­πο­νεί­ται η αθλή­τρια, για να προ­ε­τοι­μα­στεί για τον αθλη­τι­κό αγώ­να, μια με­γά­λη με­τα­φο­ρά της ζω­ής, στην οποία αυ­τή εμ­φα­νί­ζε­ται, από τους πρώ­τους στί­χους, ως μια αρ­χαία και ακί­νη­τη ύπαρ­ξη που προ­σλαμ­βά­νει μια φυ­σι­κό­τη­τα ολο­κλη­ρω­μέ­νη στην ποί­η­ση αν και δεν εί­ναι αυ­τή που μι­λά­ει σε πρώ­το πρό­σω­πο.
Έτσι, ενώ το Μι­λά­νο έχει με­τα­μορ­φω­θεί σε μια πό­λη-ωκε­α­νό, η Donatella έχει γί­νει «χα­ρι­σμα­τι­κή» και εί­ναι μό­νο η σκιά αυ­τού που υπήρ­ξε στα νιά­τα της, στα χρό­νια της ακ­μής της. Η Donata δεν εί­ναι πια εκεί, αλ­λά η με­γά­λη δρο­μέ­ας, νε­κρή η ίδια, εί­ναι ακό­μα εκεί. Η τα­πει­νή της μορ­φή ανή­κει σε έναν σβη­σμέ­νο και ανέγ­γι­χτο χρό­νο, η οποία ζει στη μνή­μη εκεί­νων που τη γνώ­ρι­σαν. Εί­ναι πά­ντα εδώ – επα­να­λαμ­βά­νει η φω­νή. Εί­ναι η Donatella που έτρε­ξε σε με­γά­λους ασφάλ­τι­νους δρό­μους, ανά­με­σα σε εγκα­τα­λε­λειμ­μέ­να αυ­το­κί­νη­τα, ανά­με­σα σε φου­γά­ρα ερ­γο­στα­σί­ων. Στά­θη­κε για λί­γο στις δια­σταυ­ρώ­σεις των βιο­μη­χα­νι­κών δρό­μων και έπει­τα ξε­κί­νη­σε γρή­γο­ρα, σαν αστρα­πή, για να δω­ρί­σει τον εαυ­τό της στη σκιά των απο­βά­θρων, με τη θαυ­μα­στή δύ­να­μη των γο­νά­των όταν έτρε­χε στον στί­βο και «έλα­μπε στα ογδό­ντα μέ­τρα»

[Απο­σπά­σμα­τα από την κρι­τι­κή που δη­μο­σιεύ­θη­κε στο: Passione Poesia, Ανα­γνώ­σεις σύγ­χρο­νης ποί­η­σης 1990-2015, σε επι­μέ­λεια των Sebastiano Aglieco, Luigi Cannillo, Nino Iacovella, εκ­δό­σεις CFR/Gianmario Lucini, 2016]

Υπήρ­ξε 25 φο­ρές πρω­τα­θλή­τρια Ιτα­λί­ας, συμ­με­τεί­χε σε τέσ­σε­ρεις Ολυ­μπιά­δες και σε τέσ­σε­ρα πρω­τα­θλή­μα­τα Ευ­ρώ­πης, με δύο εθνι­κά ρε­κόρ στα 400 μέ­τρα, το 1970 και στα 800, το 1971. [Σ.τ. Μ.]

Ο χο­ρός αν­θί­ζει, σβή­νει τον χρό­νο και τον ανα­συν­θέ­τει
όπως αυ­τός ο χει­μω­νιά­τι­κος ήλιος στους τοί­χους
της Arena φω­τί­ζει τα σκα­λο­πά­τια, ξυ­πνά­ει με τα χρό­νια
τους θε­ούς της σκου­ρια­σμέ­νης πέ­τρας. «Εί­ναι η Donata De Giovanni;
Προ­πο­νεί­ται ακό­μα εδώ;» «Ναι, η Donatella,
η δρο­μέ­ας, εί­ναι πά­ντα εδώ για σέ­να.»

Με κοί­τα­ζε επί­μο­να, με την πα­λιά μι­λα­νέ­ζι­κη γλυ­κύ­τη­τα
που τρέ­μει ελα­φρά, αλ­λά χα­μο­γε­λά. «Εδώ εί­ναι, κοι­τάξ­τε,
στο δί­χτυ της σφύ­ρας ... σας πα­ρα­κα­λώ ... μι­λή­στε σι­γά ...
με το ένα χέ­ρι κα­τα­στρέ­φει αυ­τό που έχει κά­νει το άλ­λο χέ­ρι.»
«Ποιος εί­ναι αυ­τός; Ένας φύ­λα­κας, μια σκιά, ένας τυ­φώ­νας ...
Ποια αι­νίγ­μα­τα μού ψι­θυ­ρί­ζει; Πάω κο­ντά
στην Donata, μα­ζεύ­ει ένα πα­πού­τσι με τέσ­σε­ρα καρ­φιά.
«Το κρα­τάς, κύ­ριε, ξύ­νει τα πό­δια της ...
... καη­μέ­νη Donata ... και τό­σο όμορ­φη ... Την εί­δες ...»

Ίσως το φω­τει­νό ση­μείο του στί­βου
εί­ναι καρ­φω­μέ­νο σε έναν αό­ρα­το τρό­μο, ίσως
αυ­τόν το χει­μώ­να μπή­κε στο λα­ρύγ­γι μα­ζί με τον ου­ρα­νό:
Ήταν μό­νη, ήταν εί­κο­σι μία ή εί­κο­σι δύο Ια­νουα­ρί­ου
και απο­φά­σι­σε να φι­λο­ξε­νή­σει όλο το κρύο»
«Ή ίσως, λέ­νε, συ­νέ­βη όταν έχα­σε
τη θέ­ση στο Oviesse, φαί­νε­ται ότι κλαί­ει
μέ­ρα και νύ­χτα ... για να μη μι­λή­σω για τον πα­τέ­ρα της ...
τους για­τρούς που φώ­να­ξε ... το μι­σό Μι­λά­νο.»

«Εγώ, κύ­ριε, νο­μί­ζω ότι εί­ναι λά­θος, μπο­ρεί να σας φαί­νε­ται πε­ρί­ερ­γο
αλ­λά λέω σε όλους να τη φι­λή­σουν, ακό­μα κι αν σε αυ­τή
τη γει­το­νιά εί­ναι δύ­σκο­λο, υπάρ­χουν τα σφά­για της αγά­πης
υπάρ­χουν τα πά­ντα πί­σω από τις πόρ­τες. Ναι, να τη φι­λή­σω
σαν προ­σευ­χή στο σώ­μα της, να φι­λή­σω
τα γό­να­τα, τη θαυ­μα­στή δύ­να­μη των γο­νά­των
όταν αστρά­φτει στα ογδό­ντα μέ­τρα, σχε­δόν στην άκρη
και ξαφ­νι­κά γί­νε­ται, σαν το φρού­το.»

«Πεί­τε το από­ψε, στον ου­ρα­νό, στη γη, πα­ντού
πεί­τε στους αν­θρώ­πους να έρ­θουν πιο κο­ντά: θα νοιώ­σουν
επι­θυ­μία - εί­ναι τό­σο όμορ­φη - και θα κα­τα­λά­βουν ότι το φως
δεν προ­έρ­χε­ται από τους προ­βο­λείς ή από ένα αστέ­ρι, αλ­λά από τον αγώ­να
δεί­χνο­ντας το νή­μα, προ­έρ­χε­ται από αυ­τήν, τη Donatella.»

Η Doxa* με ρω­τά­ει ποιον θα ψη­φί­σω. Η φω­νή
εί­ναι ενός παι­διού που, ανα­σαί­νει, από την άλ­λη άκρη. Δεν ξέ­ρω
ποια κα­θα­ρό­τη­τα μέ­σα την κα­τα­στρέ­φει. Όλα
επι­στρέ­φουν εδώ, όριο του τό­που. Εκεί­νη η σιω­πή
των καρ­φιών στο πά­τω­μα.** Ο κα­θη­γη­τής D’Amato εξη­γού­σε
μια αντω­νυ­μία…nemo: κα­νείς, non nemo: κά­ποιος. Κα­νέ­νας
δεν θα φτά­σει πέ­ρα από τις φλέ­βες, εί­ναι απλό παι­διά. Κά­ποιος
εξα­φα­νί­ζε­ται ή δεν δί­νει ση­μεία ζω­ής. Ο τα­χυ­δρό­μος
με συμ­βου­λεύ­ει να κοι­τά­ξω κα­λύ­τε­ρα στην τρύ­πα,
ακό­μη και στις δι­πλα­νές. Θα κοι­τά­ξω. Neminem
excepi diem: δεν εξαί­ρε­σα κα­μία μέ­ρα. Να πε­θαί­νεις
εί­ναι λοι­πόν να χά­νεις ακό­μη και τον θά­να­το, ατε­λεί­ω­το
πα­ρόν, κα­μία πρό­σκλη­ση, κα­μία μου­σι­κή
μιας προ­σω­πι­κής κλή­σης. Πέ­ρα από τις φλέ­βες που ήταν ιε­ρο­τε­λε­στία
και κα­τοι­κία, χι­λιο­στό­γραμ­μο και αγ­γε­λία, ατε­λεί­ω­τη κραυ­γή
χα­ράς ή ανα­κού­φι­σης, πο­τέ κα­νείς
πέ­ρα από αυ­τές τις φλέ­βες. Εί­ναι απλό, παι­διά, κα­νείς.

*H Doxa εί­ναι ένα ιν­στι­τού­το που ει­δι­κεύ­ε­ται σε δη­μο­σκο­πή­σεις, έρευ­να αγο­ράς και στα­τι­στι­κή ανά­λυ­ση. Ιδρύ­θη­κε το 1946 από τον Pierpaolo Luzzatto Fegiz. Πή­ρε το όνο­μά της από την αρ­χαία ελ­λη­νι­κή δό­ξα (dóxa) που ση­μαί­νει «γνώ­μη».
«Το ποί­η­μα αφη­γεί­ται μια πραγ­μα­τι­κή ιστο­ρία. Μια μέ­ρα, πριν από πο­λι­τι­κές εκλο­γές, τη δε­κα­ε­τία του ’80, έλα­βα μια κλή­ση από την εται­ρεία δη­μο­σκο­πή­σε­ων Doxa και ανα­γνώ­ρι­σα τη φω­νή ενός ανα­πλη­ρω­τή κα­θη­γη­τή ο οποί­ος, εί­κο­σι χρό­νια πριν, μας δί­δα­σκε ελ­λη­νι­κά και λα­τι­νι­κά για με­ρι­κούς μή­νες σε ένα κλα­σι­κό λύ­κειο του Μι­λά­νου, αφή­νο­ντάς μας έκ­πλη­κτους από την τολ­μη­ρή και­νο­το­μία του σε ιδέ­ες για τον άν­θρω­πο και τη ζωή. Ήταν ο νε­α­ρός κα­θη­γη­τής D'Amato, ένα λα­μπρό και πο­νε­μέ­νο παι­δί, πο­λύ καλ­λιερ­γη­μέ­νο αλ­λά βα­σα­νι­σμέ­νο, άθε­ος και ορα­μα­τι­στής, ίσως και με προ­βλή­μα­τα ναρ­κω­τι­κών. Μας δι­η­γού­νταν υπέ­ρο­χα πράγ­μα­τα για τον Λου­κρή­τιο, για τον Νί­τσε, για τους Έλ­λη­νες τρα­γι­κούς και άφη­σε ένα ανε­ξί­τη­λο ίχνος σε όλους μας». (Σχό­λιο του ποι­η­τή στον Γ.Η.Π.).

**«Αυ­τή η ει­κό­να θέ­λει να υπαι­νι­χθεί τη σιω­πή και την ερή­μω­ση, με τα καρ­φιά που πέ­φτουν από τον τοί­χο τα οποία μέ­νουν άχρη­στα και εγκα­τα­λειμ­μέ­να στο πά­τω­μα και το σιω­πη­λό μου βλέμ­μα που τα κοί­τα­ζε για πολ­λή ώρα στο διά­δρο­μο του Λυ­κεί­ου». (Σχό­λιo του ποι­η­τή στον Γ.Η.Π.).

^{[Από τη συλλογή Συνοπτική βιογραφία, 1999]}