Βιβλιοθήκη Πιερ Μενάρ

El propósito que lo guiaba no era imposible, aunque sí sobrenatural. Quería soñar un hombre: quería soñarlo con integridad minuciosa e imponerlo a la realidad

Jorge Luis Borges, «Las ruinas circulares» (1941)

Μη­νιαία στή­λη αφιε­ρω­μέ­νη σε άγνω­στους και αδο­ξο­λό­γη­τους συγ­γρα­φείς, στους αφα­νείς, ανύ­παρ­κτους, για κά­ποιους, και εκτο­πλα­σμα­τι­κούς ήρω­ες των γραμ­μά­των, τους ξε­χα­σμέ­νους στις ελ­λη­νι­κές και ξέ­νες γραμ­μα­το­λο­γί­ες, το ορα­τό –και κυ­ρί­ως το αό­ρα­το– έρ­γο των οποί­ων, αν εί­χε προ­σε­χτεί στην επο­χή του, θα μπο­ρού­σε να αλ­λά­ξει τον ρου της πα­γκό­σμιας και ελ­λη­νι­κής λο­γο­τε­χνί­ας.

Cómo puede haber verdad sin mentira
Santiago de Alvarado, Nuevo mundo caduco y alegrías de la mocedad en los años de 1781 hasta 1792.
La propriété, c'est le vol! 
Pierre-Joseph Proudhon, 1840

Ένα φά­ντα­σμα πλα­νιέ­ται εδώ και 80 χρό­νια πά­νω από τις γη­ρα­σμέ­νες λο­γο­τε­χνί­ες της υφη­λί­ου: το φά­ντα­σμα του Πιερ Με­νάρ. Όλες οι δυ­νά­μεις της αντί­δρα­σης, δογ­μα­τι­κοί κα­θη­γη­τές και άκαμ­πτοι ακα­δη­μαϊ­κοί, πα­ρα­δό­πι­στοι εκ­δό­τες και τυ­πο­λά­τρες επι­με­λη­τές, μί­σθαρ­νοι βι­βλιο­κρι­τι­κοί και ερι­στι­κοί επι­φυλ­λι­δο­γρά­φοι, φα­να­τι­κοί λο­γο­κρι­τές και μί­ζε­ροι δι­κη­γο­ρί­σκοι, όλοι εμ­μα­νείς υπέρ­μα­χοι της απο­κα­λού­με­νης «πνευ­μα­τι­κής ιδιο­κτη­σί­ας» και των υπο­τι­θέ­με­νων «πνευ­μα­τι­κών δι­καιω­μά­των», ενώ­θη­καν σε μιαν ανί­ε­ρη συμ­μα­χία για να κα­τα­διώ­ξουν αυ­τό το φά­ντα­σμα.

Ποιο σο­βα­ρό, ποιο αξιο­πρό­σε­κτο κεί­με­νο δεν έχει κα­τη­γο­ρη­θεί από τους αντι­πά­λους του για προ­σχώ­ρη­ση στην «αί­ρε­ση» του με­να­ρι­σμού; Ποιος συγ­γρα­φέ­ας δεν κα­τα­λό­γι­σε με­να­ρι­σμό στους προ­ο­δευ­τι­κό­τε­ρους ή τους αντι­δρα­στι­κό­τε­ρους αντι­πά­λους του; Μή­πως δεν ήταν οι μο­ντερ­νι­στές που χα­ρα­κτή­ρι­σαν τον Πιερ Με­νάρ «πρό­δρο­μο» του με­τα­μο­ντέρ­νου και οι με­τα­μο­ντερ­νι­στές «dernier cri» (John Barth) του μο­ντερ­νι­σμού;

Ένα συ­μπέ­ρα­σμα συ­νά­γε­ται από τα αναμ­φι­σβή­τη­τα αυ­τά γε­γο­νό­τα: ο Πιερ Με­νάρ ανα­γνω­ρί­ζε­ται πλέ­ον από όλους τους εμπλε­κο­μέ­νους στην πα­ρα­γω­γή και την κα­τα­νά­λω­ση της λο­γο­τε­χνί­ας ως ήρε­μη δύ­να­μη. Εί­ναι και­ρός, λοι­πόν, οι αυ­θε­ντι­κοί «Φί­λοι του Πιερ Με­νάρ» να εκ­θέ­σουν ανοι­χτά μπρο­στά σε όλο τον κό­σμο τις αντι­λή­ψεις τους, τους σκο­πούς και τις επι­διώ­ξεις τους, και να αντι­πα­ρα­θέ­σουν στο πα­ρα­μύ­θι του φα­ντά­σμα­τός του ένα πραγ­μα­τι­κό Μα­νι­φέ­στο.

Αγρυ­πνή­σα­με όλη τη νύ­χτα υπό το φως λα­μπά­δων του ιε­ρού τε­μέ­νους, με τους θό­λους από διά­τρη­το ορεί­χαλ­κο γε­μά­τους αστέ­ρια ν’ ακτι­νο­βο­λούν όπως και οι ψυ­χές μας από τη νε­φε­λώ­δη λάμ­ψη μιας ηλε­κτρι­κής καρ­διάς. Ώρες πολ­λές πε­ρι­φέ­ρα­με την ατα­βι­στι­κή μας οκνη­ρία πά­νω σε πλού­σια ανα­το­λί­τι­κα χα­λιά και μουν­τζου­ρώ­σα­με άφθο­νο χαρ­τί με πα­λίμ­ψη­στες γρα­φές, επι­χει­ρώ­ντας να δια­τυ­πώ­σου­με λε­πτό­τα­τους συλ­λο­γι­σμούς και ν’ απο­δε­χθού­με ή ν’ απορ­ρί­ψου­με φα­ντα­στι­κές αι­ρέ­σεις, από εκεί­νες που φυ­τρώ­νουν στις ρωγ­μές του λό­γου…

Ξαφ­νι­κά, μια απέ­ρα­ντη υπε­ρη­φά­νεια φού­σκω­σε τα στή­θη μας, για­τί την ώρα εκεί­νη αι­σθα­νό­μα­σταν μό­νοι, ξύ­πνιοι και όρ­θιοι σαν φά­ροι υπέ­ρο­χοι ή σαν προ­ε­λαύ­νου­σα φρου­ρά μπρο­στά στον στρα­τό των εχθρι­κών άστρων που πα­ρα­φύ­λα­γαν από τα ου­ρά­νια στρα­τό­πε­δά τους. Μό­νοι με τους ξα­ναμ­μέ­νους θερ­μα­στές που ξε­νυ­χτούν μπρο­στά στους κα­τα­χθό­νιους φούρ­νους αλ­χη­μι­στι­κών ερ­γα­στη­ρί­ων, μό­νοι με τα μαύ­ρα φα­ντά­σμα­τα που τρι­γυρ­νούν μέ­σα στους δαι­δα­λώ­δεις δια­δρό­μους πα­λιών μο­να­στη­ρια­κών βι­βλιο­θη­κών, μό­νοι με τους τυ­φλούς βι­βλιο­θη­κά­ριους που ψη­λα­φούν, μ’ ένα αβέ­βαιο φτε­ρο­κό­πη­μα, τους υγρούς τοί­χους της Βι­βλιο­θή­κης…

Τό­τε, με το πρό­σω­πο βου­τηγ­μέ­νο σε κι­τρι­νι­σμέ­να χει­ρό­γρα­φα –ανα­κα­τω­μέ­νες ανή­λια­γες και μου­χλια­σμέ­νες σε­λί­δες, μά­ταιος ιδρώ­τας και γα­λά­ζια αι­θά­λη–, εξου­θε­νω­μέ­νοι με τις πέ­νες στα χέ­ρια, αλ­λά ατρό­μη­τοι, κη­ρύσ­σου­με τις πρώ­τες μας θε­λή­σεις σε όλους τους ζω­ντα­νούς αν­θρώ­πους της Γης:

Εμείς, οι αυ­το­α­πο­κα­λού­με­νοι «Φί­λοι του Πιερ Με­νάρ», φα­να­τι­κοί οπα­δοί του Γάλ­λου δαν­δή συμ­βο­λι­στή, συ­νο­δοι­πό­ρου του Μα­λαρ­μέ και του Βα­λε­ρί, συ­νερ­γά­τη στα πιο έγκυ­ρα λο­γο­τε­χνι­κά πε­ριο­δι­κά της γαλ­λι­κής ελίτ, προ­σώ­που κα­τ’ άλ­λους πλα­σμα­τι­κού αλ­λά στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα αλη­θο­φα­νούς έως την εξα­πά­τη­ση και του πιο υπο­ψια­σμέ­νου ανα­γνώ­στη και, φυ­σι­κά, πραγ­μα­τι­κού συγ­γρα­φέα του Δον Κι­χώ­τη, πι­στεύ­ου­με με­τά βε­βαιό­τη­τος ότι η λο­γο­τε­χνία ήταν, εί­ναι και θα εί­ναι μι­μη­τι­κή ή δεν θα εί­ναι λο­γο­τε­χνία…

Η λο­γο­τε­χνία εί­ναι ένας λα­βύ­ριν­θος (για την ακρί­βεια, Ο λα­βύ­ριν­θος) που επι­νο­ή­θη­κε από αν­θρώ­πους και προ­ο­ρί­ζε­ται να απο­κρυ­πτο­γρα­φη­θεί απο­κλει­στι­κά από αυ­τούς. Μο­να­δι­κό εφό­διο σ’ αυ­τό το ατέρ­μο­νο τα­ξί­δι στο κέ­ντρο του σύ­μπα­ντος που άλ­λοι ονο­μά­ζουν Βι­βλιο­θή­κη, μο­να­δι­κός μί­τος, εί­ναι η ίδια η Λο­γο­τε­χνία, δη­λα­δή η γρα­φή ως επα­νεγ­γρα­φή, η ανά­γνω­ση ως πα­ρα­νά­γνω­ση, η με­τά­φρα­ση ως πα­ρά­φρα­ση κ.λπ. κ.λπ.

Επει­δή πι­στεύ­ου­με ότι το να γρά­φεις εί­ναι σή­με­ρα η εσχά­τη, η πλέ­ον ηρω­ι­κή, η μό­νη δυ­να­τή πρά­ξη ανα­γνώ­σε­ως, θε­ω­ρού­με τη λο­γο­κλο­πία ανυ­πό­στα­τη.

Κα­τά συ­νέ­πεια, το 9ο κε­φά­λαιο, το 38ο και το από­σπα­σμα από το 22ο του Πρώ­του Μέ­ρους του Δον Κι­χώ­τη που συ­να­πο­τε­λούν το κο­ρυ­φαίο, πλην αό­ρα­το, έρ­γο του συμ­βο­λι­στή από τη Νιμ –αφο­σιω­μέ­νου οπα­δού του Πό­ου, ο οποί­ος εγέν­νη­σε Μπο­ντλέρ, ο οποί­ος εγέν­νη­σε Μα­λαρ­μέ, ο οποί­ος εγέν­νη­σε Βα­λε­ρί, ο οποί­ος εγέν­νη­σε Εδμόν­δο Τεστ–, δεν απο­τε­λούν σε κα­μία πε­ρί­πτω­ση απο­τέ­λε­σμα μη­χα­νι­κής ανα­πα­ρα­γω­γής του ισπα­νι­κού πρω­το­τύ­που ή προ­ϊ­όν λο­γο­κλο­πής, ικα­νό να επι­φέ­ρει τις προ­βλε­πό­με­νες κυ­ρώ­σεις του Νό­μου πε­ρί Προ­στα­σί­ας της Πνευ­μα­τι­κής Ιδιο­κτη­σί­ας και Συγ­γε­νι­κών Δι­καιω­μά­των, αλ­λά απο­τέ­λε­σμα σπιν­θη­ρο­βό­λου έμπνευ­σης και προ­ϊ­όν εκτυ­φλω­τι­κής πρω­το­τυ­πί­ας, απεί­ρως δε πλου­σιό­τε­ρο σε ση­μα­σί­ες από το υπο­τι­θέ­με­νο πρό­τυ­πό του!

Επει­δή πι­στεύ­ου­με ότι κά­θε συγ­γρα­φέ­ας δη­μιουρ­γεί τους προ­δρό­μους του, θε­ω­ρού­με άχρη­στη, εν εσχά­τη ανα­λύ­σει, κά­θε πνευ­μα­τι­κή άσκη­ση ανα­ζή­τη­σης πι­θα­νών «επι­δρά­σε­ων» ή «δα­νεί­ων». Αντί­θε­τα, θε­ω­ρού­με ότι οι ρι­ζο­σπα­στι­κές τε­χνι­κές του «εκού­σιου δη­μιουρ­γι­κού ανα­χρο­νι­σμού» και των «εσφαλ­μέ­νων απο­δό­σε­ων» εμπλου­τί­ζουν, επι­τέ­λους, τη στοι­χειώ­δη και στε­ρε­ό­τυ­πη τέ­χνη της ανά­γνω­σης.

Απο­δί­δο­ντας δύο φαι­νο­με­νι­κώς δια­φο­ρε­τι­κά έρ­γα (φέ­ρ’ ει­πείν, το Τάο Τε Κινγκ και το Χί­λιες και μία νύ­χτες) στον ίδιο συγ­γρα­φέα και ανα­λύ­ο­ντας ύστε­ρα την ψυ­χο­λο­γία αυ­τού του εν­δια­φέ­ρο­ντος homme des lettres, ή δια­βά­ζο­ντας την Οδύσ­σεια σαν να ήταν με­τα­γε­νέ­στε­ρη της Αι­νειά­δας και τη Φό­νισ­σα του Πα­πα­δια­μά­ντη ως «documentary fiction» γραμ­μέ­νη από τον Τρού­μαν Κα­πό­τε (όπως προ­τά­θη­κε πρό­σφα­τα), δεν κά­νεις μια ένε­ση φρε­σκά­δας στις χλο­μές, αγκι­στρω­μέ­νες στην επο­χή τους, επι­φα­νεια­κές ανα­γνώ­σεις αυ­τών των κει­μέ­νων;

Επει­δή θε­ω­ρού­με κο­πιώ­δη και εκ­φυ­λι­στι­κή τη μα­νία σύν­θε­σης ενός τε­ρά­στιου βι­βλί­ου για την ανά­πτυ­ξη μιας ιδέ­ας, η τέ­λεια προ­φο­ρι­κή έκ­θε­ση της οποί­ας δεν θα έπαιρ­νε πα­ρα­πά­νω από λί­γα λε­πτά, κρί­νου­με προ­τι­μό­τε­ρο να φα­ντά­ζε­ται κα­νείς πως αυ­τά τα βι­βλία ήδη υπάρ­χουν, και να προ­σφέ­ρει μια πε­ρί­λη­ψή τους, ένα σχό­λιο ή απλώς και μό­νον τον τί­τλο τους…

Συ­νε­πώς, η βι­βλιο­γρα­φι­κή κα­τα­γρα­φή του ακά­μα­του Φραν­σουά Ρα­μπε­λαί, Catalogue de la bibliothèque de l’abbaye de Saint-Victor (1533), ή ο Catalogus librorum aulicorum incomparabilium et non vendibilium (1605-10) του Τζον Νταν και το Musaeum Clausum, or Bibliotheca Abscondita (1684) του σερ Τό­μας Μπρά­ουν συ­νι­στούν για κά­θε σκε­πτό­με­νο ανα­γνώ­στη κα­τά πο­λύ χρη­σι­μό­τε­ρα ερ­γα­λεία έρευ­νας από τον πλή­ρη κα­τά­λο­γο της Βι­βλιο­θή­κης του Κο­γκρέ­σου ή τον πλή­ρη (λα­θών) κα­τά­λο­γο της Εθνι­κής Βι­βλιο­θή­κης της Ελ­λά­δος.

Ενά­ντια στις ασύγ­γνω­στες πα­ρα­λεί­ψεις ή και συ­μπε­ρι­λή­ψεις κά­θε ιστο­ρί­ας της λο­γο­τε­χνί­ας, που οι συ­ντά­κτες και οι εκ­δό­τες έχουν την ασέ­βεια ή και το θρά­σος να επι­δι­κά­ζουν στους ανα­γνώ­στες τους.

Ενά­ντια στους πα­ρα­πει­στι­κούς κα­τα­λό­γους του Λο­γο­τε­χνι­κού Κα­νό­να, αλ­λά και στην αυ­θαι­ρε­σία κά­θε κα­νό­να.

Ενά­ντια στην κα­τα­δυ­να­στευ­τι­κή αυ­θε­ντία του Πα­νε­πι­στη­μί­ου και στη σο­βα­ρο­φά­νεια του κα­θη­γη­τι­κού κα­τε­στη­μέ­νου.

Ενά­ντια στον επαρ­χιω­τι­σμό των συγ­χρο­νι­κών κρι­τι­κών μας.

Ενά­ντια σε κά­θε αδι­κία, αλ­λά, κυ­ρί­ως, στη λο­γο­τε­χνι­κή αδι­κία.

Ενά­ντια σε κά­θε τυ­πι­κή λο­γι­κή που δια­χω­ρί­ζει, αυ­θαι­ρε­τώ­ντας, αί­τιο και απο­τέ­λε­σμα.

Ενά­ντια στη συμ­βα­τι­κή διαί­ρε­ση και στον κα­τα­κερ­μα­τι­σμό του χρό­νου που δή­θεν εκλο­γι­κεύ­ει τη ζωή και τα­ξι­νο­μεί το υπο­τι­θέ­με­νο χά­ος.

Ενά­ντια, τέ­λος, στην κα­τα­δυ­νά­στευ­ση της Πραγ­μα­τι­κό­τη­τας.

την άμε­τρη πί­στη μας στη μι­μη­τι­κή ικα­νό­τη­τα των αν­θρώ­πων,

στη δύ­να­μη της αλη­θι­νής φα­ντα­σί­ας

και στην πραγ­μα­τι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα της μυ­θο­πλα­σί­ας…

Εν ολί­γοις, εμείς, οι «Φί­λοι του Πιερ Με­νάρ», υπο­στη­ρί­ζου­με κά­θε κί­νη­ση ενά­ντια στη θλι­βε­ρή κα­τά­στα­ση της λο­γο­τε­χνί­ας αλ­λά και της φι­λο­λο­γι­κής κρι­τι­κής της σή­με­ρον και, τέ­λος, ερ­γα­ζό­μα­στε για τη σύν­δε­ση και τον συ­ντο­νι­σμό των Φί­λων του Πιερ Με­νάρ σε όλο τον κό­σμο.

Εν ονό­μα­τι, λοι­πόν, όλων όσοι απο­φά­σι­σαν να προ­σπε­ρά­σουν τη μα­ταιο­δο­ξία που στε­φα­νώ­νει τους μό­χθους των αν­θρώ­πων, και κα­τα­πιά­στη­καν μ’ ένα καλ­λι­τε­χνι­κό εγ­χεί­ρη­μα τό­σο πε­ρί­πλο­κο και εξ αρ­χής τό­σο μά­ταιο όσο το έρ­γο του Πιερ Με­νάρ, θε­ω­ρού­με ελά­χι­στο χρέ­ος μας την πα­ντί τρό­πω προ­βο­λή εκεί­νης της λο­γο­τε­χνί­ας στην οποία κα­νείς δεν πο­ντά­ρι­σε την επο­χή που έπρε­πε, και την ανά­δει­ξη εκεί­νων των συγ­γρα­φέ­ων και καλ­λι­τε­χνών οι οποί­οι κα­τα­δι­κά­στη­καν αδί­κως σε λη­ξιαρ­χι­κή ανυ­παρ­ξία και πε­ριέ­πε­σαν, έτι αδι­κώ­τε­ρον, στη λή­θη…

Αλ­λη­λέγ­γυοι ως προς όλα τα ση­μεία με τον Πιερ Με­νάρ και απο­φα­σι­σμέ­νοι να θέ­σου­με επί πα­χέ­ος τά­πη­τος τα συ­μπε­ρά­σμα­τα που επι­βάλ­λει η ανά­γνω­ση του δι­η­γή­μα­τος του Χόρ­χε Λουίς Μπόρ­χες, οι υπο­γρά­φο­ντες, αν και δεν τρέ­φου­με κα­μία ψευ­δαί­σθη­ση για τη σο­βα­ρό­τη­τα των «καλ­λι­τε­χνι­κών και λο­γο­τε­χνι­κών» εκ­δό­σε­ων, πό­σο μάλ­λον για το κύ­ρος των λο­γο­τε­χνι­κών πε­ριο­δι­κών, ιδιαί­τε­ρα αυ­τών που τι­τλο­φο­ρού­νται λό­γου και τέ­χνης, συ­νο­μο­λο­γή­σα­με, πα­ρ’ όλα αυ­τά, να επέμ­βου­με στα «πνευ­μα­τι­κά» πράγ­μα­τα του τό­που μας.

Έτσι, όχι μό­νο θα μπο­ρέ­σου­με ν’ αντι­στα­θού­με με τρό­πο σύγ­χρο­νο και δρα­στι­κό στον συρ­φε­τό που στο­χά­ζε­ται κα­τ’ επάγ­γελ­μα, αλ­λά και θα προ­ε­τοι­μά­σου­με την ορι­στι­κή με­ταλ­λα­γή των ζω­ντα­νών ακό­μα πνευ­μα­τι­κών δυ­νά­με­ων προς όφε­λος του οι­κου­με­νι­κού μυ­θο­πλα­στι­κού πε­πρω­μέ­νου.

Εμείς, οι Φί­λοι του Πιερ Με­νάρ, θε­ω­ρού­με πλέ­ον ανά­ξιό μας να κρύ­βου­με τις θέ­σεις και τις προ­θέ­σεις μας. Δη­λώ­νου­με ανοι­χτά ότι οι στό­χοι μας μπο­ρούν να επι­τευ­χθούν μό­νον με τη βί­αιη ανα­τρο­πή του ση­με­ρι­νού λο­γο­τε­χνι­κού κα­θε­στώ­τος. Ας τρέ­μουν οι κυ­ρί­αρ­χες τά­ξεις του λο­γο­τε­χνι­κού κα­τε­στη­μέ­νου. Οι «Φί­λοι του ΠΙΕΡ ΜΕ­ΝΑΡ» δεν έχουν τί­πο­τα να χά­σουν. Αντί­θε­τα, έχουν να κερ­δί­σουν τον κό­σμο ολό­κλη­ρο.

Στο επό­με­νο: Ο Πιερ Με­νάρ και οι βιο­γρά­φοι του

Ο Πιερ Με­νάρ, γνω­στός μέ­χρι πρό­τι­νος από τη «νε­κρο­λο­γία» που συ­νέ­τα­ξε προς τι­μήν του ο Μπόρ­χες, απέ­κτη­σε πρό­σφα­τα όχι έναν αλ­λά δύο βιο­γρά­φους: τον Μι­σέλ Λα­φόν εκ Μον­πε­λιέ, κα­θη­γη­τή στο Πα­νε­πι­στή­μιο της Γκρε­νόμπλ, με ει­δι­κό­τη­τα στην ισπα­νό­φω­νη λο­γο­τε­χνία, και τον Ρε­νέ Βα­ντι­ρά, αρ­χι­τέ­κτο­να εκ και εν Νιμ. Εβδο­μή­ντα χρό­νια με­τά τη δη­μο­σί­ευ­ση του κει­μέ­νου του Μπόρ­χες, οι Μι­σέλ Λα­φόν και Ρε­νέ Βα­ντι­ρά κα­τα­θέ­τουν, με από­στα­ση λί­γων μη­νών, ο πρώ­τος Μια βιο­γρα­φία του Πιερ Με­νάρ (Οκτώ­βριος 2008) και ο δεύ­τε­ρος Την αλη­θι­νή ζωή του Πιερ Με­νάρ, φί­λου του Μπόρ­χες (Ια­νουά­ριος 2009). Μέ­νει να δού­με αν οι εν λό­γω βιο­γρά­φοι απο­δο­κι­μά­ζουν την επι­λο­γή του Μπόρ­χες να εντά­ξει τη «νε­κρο­λο­γία» του Πιερ Με­νάρ στη συλ­λο­γή κει­μέ­νων του υπό τον εύ­γλωτ­το τί­τλο «Μυ­θο­πλα­σί­ες» ή αν ευ­σχή­μως την προ­συ­πο­γρά­φουν.