Παίζουμε ένα ποίημα;

Συγ­γρα­φείς, ανα­γνώ­στες και κρι­τι­κοί μπο­ρούν να παί­ξουν, μα­ζί ή μό­νοι, ένα ποί­η­μα με δια­φο­ρε­τι­κούς τρό­πους, σαν παι­χνί­δι, όρ­γα­νο, θέ­α­τρο, στοί­χη­μα, παρ­τι­τού­ρα. Η τα­κτι­κή αυ­τή στή­λη παί­ζει κά­θε φο­ρά ένα πρό­σφα­το ελ­λη­νό­γλωσ­σο ποί­η­μα, για να θέ­σει ένα γε­νι­κό ποι­η­τι­κό, αι­σθη­τι­κό ή άλ­λο πα­ρεμ­φε­ρές θέ­μα.

 (πρώ­τη δη­μο­σί­ευ­ση, από την επι­κεί­με­νη συλ­λο­γή με το δο­κι­μα­στι­κό τί­τλο Τρανς Πο­λι­τεία)

Το ποί­η­μα αυ­τό εί­ναι ένας δρα­μα­τι­κός μο­νό­λο­γος. Ο ομι­λη­τής θέ­λει από την πρώ­τη στιγ­μή να ξε­κα­θα­ρί­σει μια πα­ρα­νό­η­ση, την πα­ρα­νό­η­ση του τί­τλου από τον ανα­γνώ­στη. Ο ομι­λη­τής εί­ναι βέ­βαιος πως, μό­λις δια­βά­ζει ο ανα­γνώ­στης τον τί­τλο του ποι­ή­μα­τος, τον πα­ρερ­μη­νεύ­ει. Και ποια εί­ναι η πα­ρερ­μη­νεία που δια­πράτ­τει ανα­πό­φευ­κτα ο ανα­γνώ­στης και για την οποία εί­ναι τό­σο σί­γου­ρος ο ομι­λη­τής; Δια­βά­ζο­ντας τον τί­τλο «Θερ­μο­πύ­λες», ο ανα­γνώ­στης σκέ­φτε­ται αυ­τό­μα­τα το ομό­τι­τλο ποί­η­μα του Κα­βά­φη. Στον νου του δεν υπερ­τε­ρούν άλ­λες Θερ­μο­πύ­λες. Ο τί­τλος πα­ρα­πέ­μπει ανα­γκα­στι­κά στην ποι­η­τι­κή ηθι­κο­λο­γία των αρ­χαί­ων ή συγ­χρό­νων Θερ­μο­πυ­λών του Αλε­ξαν­δρι­νού. Κα­κώς!    

«Πα­ρα­νο­ή­σα­τε», σπεύ­δει να διορ­θώ­σει εξ αρ­χής ο ομι­λη­τής. Τι Κα­βά­φης και «τι Λι­βά­νιος! και τι βι­βλία!» (όπως ανα­φω­νεί ο ανώ­νυ­μος ομι­λη­τής στο «Συ­με­ών» του Κα­βά­φη), εδώ πρό­κει­ται «για την οδό Θερ­μο­πυ­λών όπου έδω­σα το πρώ­το μου φι­λί στο στό­μα». Ο λό­γος που ο ομι­λη­τής έφε­ρε τον ανα­γνώ­στη του ποι­ή­μα­τος «εδώ» στο ποί­η­μα των δι­κών του Θερ­μο­πυ­λών, στην ιδιω­τι­κή οδό Θερ­μο­πυ­λών εκεί­νου του πρώ­του φι­λιού, εί­ναι επει­δή ήρ­θε ξα­νά στην ίδια οδό, τώ­ρα πιο με­γά­λος, πιο ώρι­μος, πιο πε­πει­ρα­μέ­νος, πιο δια­βα­σμέ­νος.

Τι άλ­λα­ξε από τό­τε; Πα­λιά, στην ερώ­τη­ση τι ψά­χνεις πρώ­τα; ο ομι­λη­τής θα απα­ντού­σε ηρω­ι­κά κι αβρά, ενώ τώ­ρα, αντί­θε­τα, χω­ρίς ηρω­ι­σμό και με κα­κία. Τό­τε θα έψα­χνε για τραύ­μα­τα που εί­χαν κά­νει άλ­λοι, ενώ τώ­ρα θα έψα­χνε να προ­κα­λέ­σει τραύ­μα­τα ο ίδιος. Όμως με­σο­λά­βη­σε και κά­τι άλ­λο: τώ­ρα, με «ποι­η­τές χι­λιά­δες αγ­γλο­σά­ξο­νες, φρου­τώ­δεις» μες στον νου του ομι­λη­τή, ο Κα­βά­φης δεν εί­ναι λο­γο­τε­χνι­κό πρό­τυ­πο αλ­λά ποι­η­τι­κό ιδί­ω­μα. Ο ομι­λη­τής δεν κα­βα­φί­ζει πη­γαί­νο­ντας στην οδό Θερ­μο­πυ­λών και ανα­κα­λώ­ντας μια ομο­ε­ρω­τι­κή εμπει­ρία, αλ­λά ενερ­γο­ποιεί έναν ποι­η­τι­κό κα­βα­φι­σμό.

Προ­τεί­νω να δού­με αυ­τό το εξαι­ρε­τι­κό ποί­η­μα σαν αλ­λη­γο­ρία της στά­σης της και­νούρ­γιας ποί­η­σης απέ­να­ντι στην ελ­λη­νι­κή ποι­η­τι­κή πα­ρά­δο­ση. Οι ποι­η­τές αυ­τής της τρέ­χου­σας τά­σης, που τους έχω απο­κα­λέ­σει «κλη­ρο­νό­μους του Κα­βά­φη», με­γά­λω­σαν με­τά την ήτ­τα των Ελ­λή­νων στις Θερ­μο­πύ­λες τη δε­κα­ε­τία του 2000, φι­λώ­ντας ηρω­ι­κά αγνώ­στους και ψά­χνο­ντας τις πλη­γές των αγνώ­στων ηρώ­ων από τον χα­μέ­νο αγώ­να. Τώ­ρα που απέ­κτη­σαν ωρι­μό­τη­τα και πεί­ρα (με χρώ­μα στους κρο­τά­φους, κου­ζί­νες στην κοι­λιά, ερω­τι­δείς στα σκέ­λια και ποι­η­τές στον νου), χω­ρίς οι ίδιοι να πο­λε­μή­σουν, αντι­λαμ­βά­νο­νται πως εί­ναι με­λαγ­χο­λι­κοί πρω­τα­γω­νι­στές σε έναν κα­βα­φι­κό μο­νό­λο­γο στον δρό­μο με τα κέικ και το γνω­στό λο­γο­τε­χνι­κό όνο­μα.

Βρί­σκο­νται, λοι­πόν, με­τέ­ω­ροι οι συγ­γρα­φείς της νέ­ας ποί­η­σης στην κό­ψη της «επι­στρο­φής» του Νί­τσε και της «επα­νά­λη­ψης» του Ντε­λέζ, σ’ εκεί­νο το ακρο­σφα­λές «πά­λι» της προ­τε­λευ­ταί­ας πρό­τα­σης του ποι­ή­μα­τος. Να μπει το κόμ­μα με­τά το «πά­λι» («αν με ρω­τού­σες πά­λι,» δη­λα­δή όπως με ρώ­τη­σε τό­τε ο ξέ­νος) ή να μπει πριν το «πά­λι» («αν με ρω­τού­σες, πά­λι από­ψε θα έλε­γα» αυ­τό που εί­πα την πρώ­τη φο­ρά, πως «ψά­χνω [να κά­νω] πλη­γές»); Όπως γρά­φει στο «Che fece ... il gran rifiuto» ο Κα­βά­φης: «Ο αρ­νη­θείς δεν με­τα­νοιώ­νει. Αν ρω­τιού­νταν πά­λι,/ όχι θα ξα­να­έ­λε­γε». Όμως ο ομι­λη­τής του Αγκόλ­λι, που δεν δια­βά­ζει Κα­βά­φη όπως ο Κα­βά­φης διά­βα­ζε Δά­ντη, δεν εί­ναι σί­γου­ρος τι θα ξα­να­έ­λε­γε, κι έτσι δε βά­ζει κόμ­μα δί­πλα στο δι­κό του «πά­λι».

Η χρή­ση κα­βα­φι­σμών σε αυ­τό το ποί­η­μα δεί­χνει πως πα­ρα­δο­σια­κές μέ­θο­δοι ανί­χνευ­σης επι­δρά­σε­ων, από τη μί­μη­ση έως η «αγω­νία της επί­δρα­σης», δεν επαρ­κούν για να δια­βά­σου­με την και­νούρ­για ποί­η­ση, επει­δή, αν ο Κα­βά­φης απο­τε­λού­σε συ­νο­μι­λη­τή για τον Σε­φέ­ρη, τον Ανα­γνω­στά­κη, τον Λε­ο­ντά­ρη και τον Κα­ψά­λη (για να πά­ρου­με τέσ­σε­ρις δια­δο­χι­κές γε­νιές), αυ­τό δεν ισχύ­ει για τον Αγκόλ­λι, ο οποί­ος δεν αντι­λαμ­βά­νε­ται τον κα­νό­να με βά­ση κο­ρυ­φαί­ους δη­μιουρ­γούς (όπως ο Κα­βά­φης).

Ο κα­νό­νας των κο­ρυ­φαί­ων (της αν­θο­λο­γί­ας, της συ­ναυ­λί­ας, του μου­σεί­ου) ξε­πε­ρά­στη­κε προ πολ­λού. Σή­με­ρα, ο μου­σι­κο­λό­γος ανα­λύ­ει τε­χνι­κές σύν­θε­σης, ο ιστο­ρι­κός τέ­χνης τε­χνο­τρο­πί­ες και ο κρι­τι­κός λο­γο­τε­χνι­κούς κώ­δι­κες. Πρό­κει­ται για με­γά­λη γκά­μα ρε­περ­το­ρί­ων που πε­ρι­λαμ­βά­νει λο­γο­τε­χνι­κά εί­δη, δε­ξιό­τη­τες, νόρ­μες, μέ­τρο, προ­σω­δία, ανά­γνω­ση, απαγ­γε­λία και άλ­λες τε­χνι­κές στι­χο­πλο­κί­ας. Οι τε­χνι­κές αυ­τές δεν απο­τε­λούν μέ­σον έκ­φρα­σης αλ­λά συ­στη­μα­τι­κή έμπρα­κτη σκέ­ψη που δεν ση­μαί­νει αλ­λά επι­τε­λεί. Η πρα­κτι­κή της ποί­η­σης αντλεί από τα ρε­περ­τό­ρια ποι­η­τι­κών τε­χνι­κών τα οποία δια­θέ­τουν και κι­νη­το­ποιούν και ο συγ­γρα­φέ­ας και ο ανα­γνώ­στης. Το ποί­η­μα του Αγκόλ­λι δια­θέ­τει και προ­σκα­λεί τον δε­ξιο­τε­χνι­κό χει­ρι­σμό τέ­τοιων τε­χνι­κών στη λυ­ρι­κή ποί­η­ση για τις οποί­ες υπάρ­χει πλου­σιό­τα­τη συ­ζή­τη­ση στη ση­με­ρι­νή αγ­γλό­φω­νη φι­λο­λο­γία από σκο­πιά ιστο­ρι­κή (Yopie Prins), ση­μειω­τι­κή (Simon Jarvis), αποι­κιο­κρα­τι­κή (Jahan Ramazani), μου­σι­κο­λο­γι­κή (Nancy Perloff), εθνο­γρα­φι­κή (Haun Saussy), προ­σω­δια­κή (Meredith Martin), ρυθ­μι­κή (Derek Attridge), προ­φο­ρι­κή (Craig Dworkin), λο­γο­τε­χνι­κού εί­δους (Jonathan Culler) και άλ­λες.

Ευ­χα­ρι­στώ τον (προ­σω­πι­κά άγνω­στό μου) συγ­γρα­φέα που αντα­πο­κρί­θη­κε στην πρό­σκλη­σή μου και μου έστει­λε ανέκ­δο­τη ερ­γα­σία του. Πριν δέ­κα χρό­νια εί­χα πει σε μια συ­νέ­ντευ­ξη: «Ο Έλ­λη­νας ποι­η­τής μου ει­́ναι ο Dionisio conte Salamon, νό­θος γιος, γεν­νη­μέ­νος Γά­λλος πο­λι­́της, εβραϊ­κής κα­τα­γω­γής, που έζ­ησε σ’ ένα βρε­τα­νι­κό προ­τε­κτο­ρα­́το μι­λω­́ντας ιτα­λι­κά και δεν πη­́γε στην ελευ­́θ­ερη Ελ­λα­́δα αφού τη βρη­́κε σε Γερ­μα­νούς συγ­γρα­φείς». Θέ­λη­σα, λοι­πόν, να αρ­χί­σω αυ­τήν εδώ τη στή­λη με τον Eno Agolli, δια­σπο­ρι­κό και πο­λύ­γλωσ­σο συγ­γρα­φέα, που γεν­νή­θη­κε το 1994 Αλ­βα­νός πο­λί­της, απέ­κτη­σε ελ­λη­νι­κή υπη­κο­ό­τη­τα στη Θεσ­σα­λο­νί­κη, με­λε­τά ανα­λυ­τι­κή φι­λο­σο­φία στην Αμε­ρι­κή, δη­μο­σιεύ­ει ποί­η­ση στα ελ­λη­νι­κά και δεν σπου­δά­ζει Γερ­μα­νι­κό Ιδε­α­λι­σμό επει­δή τον δια­πραγ­μα­τεύ­ε­ται στη λο­γο­τε­χνία. Αυ­τά τα στοι­χεία δεν έχουν βιο­γρα­φι­κή αξία αλ­λά φι­λο­λο­γι­κή λει­τουρ­γία. Όπως υπέ­δει­ξε ο Φου­κώ, βοη­θούν να προσ­διο­ρί­σου­με την πο­λι­τι­στι­κή θέ­ση ενός συγ­γρα­φι­κού ρό­λου και να στο­χα­στού­με ποιος εί­ναι ο Έλ­λη­νας ποι­η­τής του 21ου αιώ­να και τι κά­νει στις Θερ­μο­πύ­λες όταν αυ­τές δεν εί­ναι μά­χη αλ­λά πλη­γή/πη­γή.