«Μόνο όταν κάτι φανταστικό με ξεναγεί σε αυτό που είναι ο κόσμος»

Το πα­ρόν κεί­με­νο δεν έχει σκο­πό να απο­κρύ­ψει πως η αφε­τη­ρία του εί­ναι η ει­δι­κή συ­γκί­νη­ση που προ­κα­λεί στην γρά­φου­σα ο ιδιαί­τε­ρος ποι­η­τι­κός πυ­ρή­νας της Δή­μη­τρας Αγ­γέ­λου. Πα­ρα­κο­λου­θώ­ντας την ποί­η­σή της από τα πρώ­τα βή­μα­τα –από το βι­βλίο Στά­ζουν Με­σά­νυ­χτα (εκδ. Με­λά­νι 2013) για το οποίο έλα­βε το βρα­βείο «Μα­ρία Πο­λυ­δού­ρη»–, θε­ώ­ρη­σα πως το τέ­ταρ­το βι­βλίο της, Ημε­ρο­λό­για Με­λισ­σιού, θα μπο­ρού­σε να εί­ναι έδα­φος ικα­νό για να βο­σκή­σουν, να γεί­ρουν και να αρά­ξουν οι Κριοί, του Ζακ Ντε­ρι­ντά, πα­ρα­δο­μέ­νοι σε έναν «διά­λο­γο ατέρ­μο­να», όπου, «με­τα­ξύ δύο απεί­ρων, το ποί­η­μα» (εκδ. Ίν­δι­κτος 2008, μτ­φρ. Χρυ­σού­λα Αγκυ­ρα­νο­πού­λου, επί­με­τρο Γιώρ­γος Βέλ­τσος).

Γρά­φει, λοι­πόν, ο Ντε­ρι­ντά πως «το ποί­η­μα προσ­διο­ρί­ζει δί­χως άλ­λο τον μό­νο ται­ρια­στό τό­πο στην εμπει­ρία της γλώσ­σας, δη­λα­δή ενός ιδιώ­μα­τος που μο­νί­μως προ­κα­λεί την με­τά­φρα­ση και άρα επι­κα­λεί­ται μια με­τά­φρα­ση που ανα­λαμ­βά­νει να κα­τα­φέ­ρει το αδύ­να­το, να κά­νει το αδύ­να­το δυ­να­τό, κα­τά τη διάρ­κεια ενός ανή­κου­στου γε­γο­νό­τος». Τα ποι­ή­μα­τα της Αγ­γέ­λου, πο­λύ μι­κρά, με­γα­λύ­τε­ρα, πολ­λά, αλ­λά και όλα σαν ένα, μας δί­νουν πρό­σβα­ση σε έναν εσώ­τε­ρο πνευ­μα­τι­κό κό­σμο που ρι­σκά­ρει να μέ­νει μό­νι­μα ανοι­κτός και εφη­με­ρεύ­ων, εμπνέ­ο­ντας τον αντί­στοι­χο δι­κό μας να ξε­κλει­δώ­σει και να δια­λε­χθεί μα­ζί του. Επι­ση­μαί­νει ο Ντε­ρι­ντά, πως «μι­λά­με συ­χνά και με υπέρ­με­τρη ευ­κο­λία για τον εσω­τε­ρι­κό μο­νό­λο­γο. Κά­ποιος εσω­τε­ρι­κός διά­λο­γος προη­γεί­ται απ’ αυ­τόν και τον κα­θι­στά δυ­να­τό». Η ποί­η­ση της Αγ­γέ­λου, θαυ­μα­στή για το γε­γο­νός πως σπα­νί­ως χά­νει την συ­γκέ­ντρω­ση στο κέ­ντρο της, στα­θε­ρά συ­νε­πής στο να απο­φεύ­γει την ‘θε­ω­ρία για την θε­ω­ρί­α’ και εμ­μέ­νο­ντας σώ­μα –στην «ζω­ώ­δη ζωή», όπως το θέ­τει ο Ντε­ρι­ντά, κα­τορ­θώ­νει να πραγ­μα­τώ­σει την ξε­νά­γη­ση που υπό­σχε­ται ο στί­χος από τα «Ημε­ρο­λό­για με­λισ­σιού» ο οποί­ος απο­τε­λεί και τον τί­τλο του πα­ρό­ντος ση­μειώ­μα­τος: να μας ξε­να­γή­σει πει­στι­κά σε έναν κό­σμο απο­λύ­τως πραγ­μα­τι­κό, με την ακρί­βεια των αι­σθη­μά­των που μό­νο το φα­ντα­στι­κό θα μπο­ρού­σε να απο­δώ­σει.

Στους Κριούς (που συ­ναρ­τώ­νται με το «ζώο θυ­σί­ας», με την έν­νοια κέ­ρας, με το σύμ­βο­λο του ζω­δια­κού κύ­κλου, και τό­σα άλ­λα) ο Ντε­ρι­ντά επι­χει­ρεί να τι­μή­σει την μνή­μη του Χάνς-Γκέ­οργκ Γκά­ντα­μερ, παίρ­νο­ντας ως αφορ­μή το ποί­η­μα του Πά­ουλ Τσέ­λαν –που τό­σο αγα­πού­σε ο Γκά­ντα­μερ– «Μέ­γας, διά­πυ­ρος θό­λος», και ψη­λα­φώ­ντας το με με­γά­λη προ­σο­χή και τρυ­φε­ρά χέ­ρια. Μέ­σα στις πο­λύ δυ­να­τές υπο­θέ­σεις που πραγ­μα­τεύ­ε­ται ο Ντε­ρι­ντά εν προ­κει­μέ­νω, εί­ναι εκεί­νη της ευ­λο­γί­ας: «Η ευ­λο­γία», γρά­φει, «δεν εί­ναι δε­δο­μέ­νη, την ανα­ζη­τού­με, μας την έχουν απο­σπά­σει. Ασκεί μια ερω­τη­τι­κή πί­ε­ση (…). Κά­ποιο χέ­ρι θα κρα­τού­σε ακό­μα κρυμ­μέ­νο το μή­νυ­μα της ευ­λο­γί­ας. Το χέ­ρι που ευ­λο­γεί μας προ­τρέ­πει να δια­βά­σου­με, αλ­λά μας κα­λεί και να δια­βά­σου­με αυ­τό που εκεί­νη ξε­κλέ­βει από την ανά­γνω­ση. Δί­νει και ταυ­τό­χρο­να αφαι­ρεί την έν­νοια του μη­νύ­μα­τος, δια­τη­ρεί αλ­λά και πα­ρα­κρα­τεί την ίδια ευ­λο­γία». Στους στί­χους που ακο­λου­θούν, οι με­τα­μορ­φώ­σεις συ­ντε­λού­νται αναμ­φι­σβή­τη­τα. Κά­ποιος λε­πτο­δεί­κτης επι­ση­μαί­νει πως «δεν αρ­κούν», αλ­λά η «διά­λε­κτος θαυ­μά­των», υπαρ­κτό­τα­τη, πα­ρα­μέ­νει ενερ­γή και εκ­φρά­ζει τό­σο το φα­νε­ρό όσο και το κρυμ­μέ­νο μή­νυ­μα της ευ­λο­γί­ας. Η ποι­ή­τρια γνω­ρί­ζει πως «ήρ­θε η ώρα» για την γλώσ­σα που εί­ναι απα­λή, μα όχι λεία – η ευ­λο­γία δεν έρ­χε­ται από γα­λή­νια θά­λασ­σα, αλ­λά από «κύ­μα­τα σπα­σμέ­να».                                      

Ο Γκά­ντα­μερ ξε­κα­θα­ρί­ζει ότι «το ίδιο το ποί­η­μα δεν πρό­κει­ται να απο­φα­σί­σει τί­πο­τα» και ο Ντε­ρι­ντά, προ­χω­ρώ­ντας αυ­τή την πα­ρα­δο­χή, ανα­φέ­ρει πως «από τα μύ­χια της μο­να­ξιάς του και δια­μέ­σου της άμε­σης δυ­σα­να­γνω­σι­μό­τη­τάς του, το ποί­η­μα μπο­ρεί πά­ντα να μι­λά-αυ­τό-το ίδιο για τον εαυ­τό του (…). Αυ­τή η αυ­το­α­να­φο­ρά πα­ρα­μέ­νει ένα κά­λε­σμα προς το άλ­λο, ακό­μα και στο άλ­λο, το απρό­σι­το εντός του (…). Ακό­μα και εκεί όπου το ποί­η­μα υπο­δει­κνύ­ει την δυ­σα­να­γνω­σι­μό­τη­τα, τη δι­κή του δυ­σα­να­γνω­σι­μό­τη­τα, δη­λώ­νει συν τοις άλ­λοις και τη δυ­σα­να­γνω­σι­μό­τη­τα του κό­σμου». Άρα­γε, για την Αγ­γέ­λου, το όμορ­φο που αυ­το­κα­τα­σπα­ρά­ζε­ται συ­να­ντιέ­ται με το, ανέγ­γι­χτο από τη χα­ρά («οι αγροί της θλί­ψης μου ήταν παρ­θέ­νοι»), πε­δίο της λύ­πης; Άρα­γε, η πε­τα­λού­δα που τρώ­ει τα φτε­ρά της, ανα­γεν­νιέ­ται, πα­ρα­δί­δε­ται στον θά­να­το, αμ­φι­σβη­τεί την με­τα­μόρ­φω­σή της ή αρ­νεί­ται να με­τα­φέ­ρει κά­ποιο μή­νυ­μα; Σε κά­θε πε­ρί­πτω­ση, πριν ακό­μη και από μέ­λισ­σες, με πε­τα­λού­δες θα επέ­λε­γα να πα­ρο­μοιά­σω τα ποι­ή­μα­τά της: Δια­βά­ζο­ντάς τα, μα­γνη­τί­ζο­μαι από τις ει­κό­νες τους και ανα­ρω­τιέ­μαι αν ήρ­θαν να μου πα­ρα­δώ­σουν κά­τι συ­γκε­κρι­μέ­νο, ή αν –το πι­θα­νό­τε­ρο– η πο­ρεία που δια­γρά­φουν με τα φτε­ρά τους, θα με οδη­γή­σει σε συν­δέ­σεις που θα φέ­ρουν πιο κο­ντά σε εμέ­να ένα νό­η­μα που χρειά­ζο­μαι, αλ­λά δί­χως την κί­νη­σή τους στον χώ­ρο μου, θα ήταν αδύ­να­το να εντο­πί­σω.

Ο Τσέ­λαν γρά­φει: «Πα­ρέρ­χε­ται ο κό­σμος και πρέ­πει πά­νω μου να σε φέ­ρω». Και λέ­ει ο Ντε­ρι­ντά: «Εί­μαι μό­νος στον κό­σμο εκεί που δεν υπάρ­χει πια κό­σμος. Η κα­λύ­τε­ρα: εί­μαι μό­νος στον κό­σμο όσο οφεί­λω τον εαυ­τό μου σε σέ­να, που εξαρ­τά­σαι από μέ­να, που φέ­ρω και πρέ­πει να ανα­λά­βω ενώ­πιος ενω­πίω, χω­ρίς τρί­τους, με­σί­τη ή με­σο­λα­βη­τή, χω­ρίς επί­γειο ή εγκό­σμιο έδα­φος, την ευ­θύ­νη στην οποία οφεί­λω να απα­ντή­σω μπρο­στά σου για χά­ρη σου. (…) Φέ­ρω το ποί­η­μα, ση­μαί­νει μπαί­νω στη φο­ρά του, το φέ­ρω στον άλ­λο, δί­νω στον άλ­λον να το φέ­ρει». Ο Ντε­ρι­ντά ονο­μά­ζει ποι­η­τή όποιον «αφή­νει να πε­ρά­σουν συμ­βά­ντα γρα­φής, τα οποία δί­νουν ένα νέο σώ­μα στην ου­σία της γλώσ­σας (…)». Αυ­τό το άφη­μα δεν εί­ναι διό­λου αυ­το­νό­η­το. Αντι­λαμ­βά­νο­μαι την το­πο­θε­σία των ποι­η­μά­των της Δή­μη­τρας Αγ­γέ­λου, στα­θε­ρά ανά­με­σα στον κριό που θυ­σιά­ζε­ται και στον κριό που εφορ­μά και επι­τί­θε­ται σ’ όλες τις κα­τευ­θύν­σεις τυ­φλω­μέ­νος από τον πό­νο που προ­κα­λεί ο εαυ­τός και ο κό­σμος∙ στον κριό επί γης, με σάρ­κα και «ζω­ώ­δη ζωή», και στον κριό εκεί ψη­λά στον ου­ρα­νό, στην άκρη του πα­ντός∙ στον κριό «με­τα­ξύ του κό­σμου και του τέ­λους του κό­σμου»∙ τε­λι­κά, ανά­με­σα στον κριό που αρ­νεί­ται και στε­ρεί­ται τον κό­σμο, και σε εκεί­νον που ορα­μα­τί­ζε­ται τον κό­σμο. Οι μέ­λισ­σες στα Ημε­ρο­λό­για με­λισ­σιού δια­γρά­φουν αλ­λό­κο­τες σπεί­ρες – στρέ­φο­νται, πε­ρι­στρέ­φο­νται, δια­στρέ­φο­νται, όπως ακρι­βώς και το σώ­μα του κέ­ρα­τος. Ακό­μα και η ανα­μέ­τρη­σή τους με τον θά­να­το έχει τό­ση και τέ­τοια έντα­ση που, κα­θώς στέ­κο­νται «στην άκρη του γκρε­μού σαν ήλιος», ναι, οι μέ­λισ­σες, θνη­τές πά­ντο­τε, συ­να­ντούν τους αι­νιγ­μα­τι­κούς κριούς, και με­τα­μορ­φώ­νο­νται σε «κριούς-σφίγ­γες», γρά­φο­ντας φλέ­γου­σες τα ημε­ρο­λό­για του με­λισ­σιού, αυ­τό-ιστο­ρώ­ντας το, και άρα εμπο­δί­ζο­ντάς το –εμπο­δί­ζο­ντας τον κό­σμο, εμπο­δί­ζο­ντας, τε­λι­κά, τη ζωή– απ’ τον αφα­νι­σμό.