H Παναγία των παιδικών μου χρόνων, ολοταχώς προς το μέρος μου

[ Η τρύ­πα με τις κου­μπό­τρυ­πες ]
———————————————

Σει­ρά ση­μειω­μά­των για ποι­η­τι­κά και πε­ζο­γρα­φι­κά έρ­γα που εκ­δό­θη­καν πρό­σφα­τα, επι­χει­ρεί να κα­τα­δυ­θεί στο κά­θε ένα χω­ρι­στά, ωσάν αυ­τό να ήταν μαύ­ρη τρύ­πα, δη­λα­δή, συ­γκε­κρι­μέ­νο ση­μείο στον χω­ρο­χρό­νο, όπου η βα­ρύ­τη­τα εί­ναι τό­σο ισχυ­ρή που ού­τε καν το φως δεν μπο­ρεί να εξέλ­θει, για­τί η ύλη που βρί­σκε­ται εκεί συ­γκε­ντρω­μέ­νη έχει συ­μπιε­στεί σε ένα ελά­χι­στο διά­στη­μα. Για να κα­τορ­θω­θεί η κα­τά­δυ­ση στο εκά­στο­τε «λο­γο­τε­χνι­κό έρ­γο-τρύ­πα», αξιο­ποιεί­ται σε κά­θε πε­ρί­πτω­ση και ένα δια­φο­ρε­τι­κό «θε­ω­ρη­τι­κό βι­βλίο-κου­μπί», προ­κει­μέ­νου να φω­τι­στεί το πυ­κνό υλι­κό που μα­ςπε­ρι­βάλ­λει κα­τά τη διάρ­κεια της ανά­γνω­σης-κα­τά­δυ­σης, χω­ρίς να στε­ρη­θού­με το πα­ρα­μι­κρό από την ανα­γκαία σκο­τει­νή πυ­κνό­τη­τα που το δια­κρί­νει.

Το δεύ­τε­ρο βι­βλίο της Ούρ­σου­λας Φω­σκό­λου, Η Πα­να­γία των εντό­μων, ισχυ­ρο­ποιεί το ιδιαί­τε­ρο συγ­γρα­φι­κό της απο­τύ­πω­μα, εξε­ρευ­νώ­ντας τε­λε­τουρ­γι­κά τη σχέ­ση του εαυ­τού με το πα­ρελ­θόν του, του προ­φα­νούς και του αφα­νούς, του αν­θρώ­πι­νου αλ­λά και του φά­σμα­τος πέ­ρα από το αν­θρώ­πι­νο, που δύ­σκο­λα προσ­διο­ρί­ζε­ται ή πε­ρι­γρά­φε­ται ρη­τά. Το λε­πτο­δου­λε­μέ­νο κεί­με­νο ξε­κι­νά το τα­ξί­δι του στους δια­δρό­μους του Μου­σεί­ου Φυ­σι­κής Ιστο­ρί­ας, χτί­ζο­ντας στα­δια­κά μιαν εσω­τε­ρι­κή έντα­ση που θα αντι­στοι­χού­σε σε με­τα­φυ­σι­κή εμπει­ρία, για να πε­ρά­σει στην εξαρ­τη­τι­κή, από­λυ­τη σχέ­ση ενός άν­δρα με τον παι­δι­κό του έρω­τα, την μία και μο­να­δι­κή Πα­να­γία της ζω­ής και των ονεί­ρων του. Με διαρ­κείς εναλ­λα­γές στην αφή­γη­ση, η συγ­γρα­φέ­ας στή­νει έναν κό­σμο τολ­μη­ρό, υπό την έν­νοια πως τολ­μά να φω­τί­σει σχε­δόν απο­κλει­στι­κά ανο­μο­λό­γη­τα πε­δία της αν­θρώ­πι­νης μνή­μης και επι­θυ­μί­ας. Στο έρ­γο της Φω­σκό­λου τί­πο­τα δεν εί­ναι εξω­στρε­φές, αστρα­φτε­ρό, ή ελ­κυ­στι­κό με τρό­πο κοι­νό. Ο Τα­νι­ζά­κι ολο­κλη­ρώ­νει Το εγκώ­μιο της σκιάς (1933) ─το οποίο κυ­κλο­φο­ρεί στα ελ­λη­νι­κά στην εξαι­ρε­τι­κή με­τά­φρα­ση του Πα­να­γιώ­τη Ευαγ­γε­λί­δη από τα ια­πω­νι­κά─ ση­μειώ­νο­ντας τα πα­ρα­κά­τω: «Ασφα­λώς, ο σκο­πός όλων αυ­τών που έγρα­ψα εί­ναι η ιδέα πως κά­που, όπως ας πού­με στη λο­γο­τε­χνία και τις τέ­χνες, πα­ρα­μέ­νει κά­ποιος δρό­μος όπου γί­νε­ται να αντι­σταθ­μι­στούν αυ­τές οι απώ­λειες. Αυ­τά που ήδη χά­σα­με απ’ τον κό­σμο της σκιάς, θέ­λω να προ­σπα­θή­σω να τα ανα­κα­λέ­σω του­λά­χι­στον μέ­σα στη σφαί­ρα της λο­γο­τε­χνί­ας. Στο πα­λά­τι που λέ­γε­ται λο­γο­τε­χνία, τα υπό­στε­γα θέ­λω να εί­ναι βα­θιά και οι τοί­χοι σκο­τει­νοί∙ θα σπρώ­ξω κά­θε­τι που χτυ­πά­ει στο μά­τι μες στο σκο­τά­δι, θα προ­σπα­θή­σω να απο­γυ­μνώ­σω τα εσω­τε­ρι­κά από κά­θε άχρη­στη δια­κό­σμη­ση. Δεν θέ­λω να ‘ναι όλα τα σπί­τια έτσι, αλ­λά θα ήταν κα­λά να υπήρ­χε έστω κι ένα μό­νο τέ­τοιο σπί­τι. Όπου για δο­κι­μή να μπο­ρού­με να σβή­σου­με τα φώ­τα, να δού­με πώς θα ‘ναι επι­τέ­λους χω­ρίς αυ­τά.─» Η Ούρ­σου­λα Φω­σκό­λου μας ξε­να­γεί στον κό­σμο ενός μου­σεί­ου που θα μπο­ρού­σα­με να ερ­μη­νεύ­σου­με ως τό­πο μνή­μης και ιστο­ρί­ας του αν­θρώ­που που δεν ξε­χνά πως εί­ναι ζώο, αξιο­ποιώ­ντας διαρ­κώς το φως και το σκο­τά­δι, με­τα­φο­ρι­κά και κυ­ριο­λε­κτι­κά, προ­κει­μέ­νου να κα­τα­δεί­ξει και πως το ακρι­βώς ίδιο αντι­κεί­με­νο μνή­μης απο­κτά δια­φο­ρε­τι­κή υπό­στα­ση ανα­λό­γως του φω­τει­νού ή σκο­τει­νού ση­μεί­ου που επι­λέ­γου­με να το το­πο­θε­τή­σου­με μέ­σα μας: Πό­σο κο­ντά στην επι­φά­νεια της ύπαρ­ξής αντέ­χου­με να φέ­ρου­με την αλή­θεια της επι­θυ­μί­ας;

Το μου­σείο εί­ναι δρο­σε­ρό και λί­γο σκο­τει­νό. Τα πε­ρισ­σό­τε­ρα εκ­θέ­μα­τα φω­τί­ζο­νται από κί­τρι­νες λά­μπες, κρυμ­μέ­νες σε εσο­χές της ορο­φής, ενώ τα με­γά­λα ζώα στέ­κο­νται στο ημί­φως. Δε­ξιά και αρι­στε­ρά στον κύ­ριο διά­δρο­μο, μπρο­στά από τις με­γά­λες προ­θή­κες, υπάρ­χει ένα πο­λύ χο­ντρό μπρού­τζι­νο κά­γκε­λο. Δια­τρέ­χει σχε­δόν ολό­κλη­ρη την αί­θου­σα κι υπο­θέ­τω πως μπο­ρεί κα­νείς να πε­ρι­δια­βά­σει το μου­σείο χω­ρίς να το αφή­σει στιγ­μή από τα χέ­ρια του.  
Αγ­γί­ζω πού και που το μπρού­τζι­νο κά­γκε­λο, ανα­κου­φί­ζο­ντας προ­σω­ρι­νά τις ζε­στές μου πα­λά­μες, κι έπει­τα απο­μα­κρύ­νο­μαι, για να κοι­τά­ξω τα εκ­θέ­μα­τα από από­στα­ση. Πα­ρα­τη­ρώ τα ίχνη των χε­ριών μου να υγραί­νουν στιγ­μιαία το κρύο μέ­ταλ­λο κι έπει­τα να στε­γνώ­νουν και να εξα­φα­νί­ζο­νται.
Προ­σπα­θώ να θυ­μη­θώ πό­σα χρό­νια έχουν πε­ρά­σει από την τε­λευ­ταία φο­ρά.

  «Τι εί­ναι αυ­τό;» ρω­τού­σα. «Κι αυ­τό;»

  Όταν στα­μα­τού­σα­με μπρο­στά στις προ­θή­κες, κρα­τού­σα σφι­χτά το χέ­ρι της μα­μάς πε­ρι­μέ­νο­ντας την απά­ντη­ση.

  «Έχει και αν­θρώ­πους;»

Όλα έμοια­ζαν φω­τει­νά και αστρα­φτε­ρά, ενί­ο­τε λί­γο τρο­μα­κτι­κά από το ύψος μου, αλ­λά ασκού­σαν πά­νω μου τρο­με­ρή γοη­τεία. Γύ­ρω από κά­θε έκ­θε­μα υπήρ­χε, θυ­μά­μαι, ένα κόκ­κι­νο βε­λού­δι­νο σχοι­νί, από τις άκρες του οποί­ου κρέ­μο­νταν χρυ­σα­φέ­νια κρόσ­σια και μια λευ­κή ετι­κέ­τα «Μην εγ­γί­ζε­τε».
Όταν κα­νείς δεν έβλε­πε, άπλω­να το χέ­ρι, χάι­δευα τη στιλ­πνή γού­να των ζώ­ων και ανα­τρί­χια­ζα ολό­κλη­ρος.

Ο πρω­τα­γω­νι­στής της Πα­να­γί­ας των εντό­μων παίρ­νει ένα αδια­νό­η­το ρί­σκο: Τολ­μά να αγ­γί­ξει, αθέ­α­τα, επι­κίν­δυ­να μα και απο­λύ­τως πραγ­μα­τι­κά, το αδιαμ­φι­σβή­τη­το, άυ­λο μα και σάρ­κι­νο πρό­σω­πο της επι­θυ­μί­ας του. Σε έναν σύγ­χρο­νο κό­σμο που κα­τα­κλύ­ζε­ται από ει­κό­νες και στε­ρεί­ται τα νο­ή­μα­τα, η συγ­γρα­φέ­ας υπε­ρα­σπί­ζε­ται την καρ­διά της επι­θυ­μί­ας χω­ρίς ωραιο­ποι­ή­σεις, συ­μπε­ρι­λαμ­βά­νο­ντας κά­θε στιγ­μή την σκλη­ρή, επι­ζή­μια διά­στα­ση της ανα­ζή­τη­σης και της εκ­πλή­ρω­σής της. Πα­ρό­τι η ιστο­ρία εκτυ­λίσ­σε­ται στον δυ­τι­κό κό­σμο, η σπου­δή στην λε­πτο­μέ­ρεια, η εσω­τε­ρι­κό­τη­τα, η έμ­φα­ση στις σκιές των πραγ­μά­των και η ιδιαί­τε­ρη προ­σή­λω­ση στο να απο­δο­θεί ο φω­τι­σμός που αρ­μό­ζει σε κά­θε επι­φά­νεια και πε­ρί­στα­ση, πα­ρα­πέ­μπουν σε μια σκό­πι­μη και αξιο­ση­μεί­ω­τη οι­κειο­ποί­η­ση της ανα­το­λί­τι­κης πα­ρά­δο­σης και των συν­δέ­σε­ων που η τε­λευ­ταία συ­νε­πά­γε­ται με την σφαί­ρα του μυ­στη­ρια­κού, του ιε­ρού, του μα­γι­κού. Γρά­φει ο Τα­νι­ζά­κι: «Στα σκεύη από λά­κα, υπάρ­χει μια από­λαυ­ση σε κεί­νο το διά­στη­μα, από τη στιγ­μή που ση­κώ­νου­με το σκέ­πα­σμα μέ­χρι που τα φέρ­νου­με στο στό­μα μας, τό­τε που τα μά­τια βυ­θί­ζο­νται στην καρ­διά του σκο­τει­νού βυ­θού του σιω­πη­λού και κα­τα­στα­λαγ­μέ­νου υγρού, αυ­τού που το χρώ­μα του δεν δια­φέ­ρει απ’ αυ­τό του σκεύ­ους. Δεν μπο­ρεί κα­νείς να δια­κρί­νει τι βρί­σκε­ται μέ­σα στα σκο­τει­νά βά­θη της κού­πας, αλ­λά αι­σθά­νε­ται στην πα­λά­μη του τον ευ­γε­νι­κό παλ­μό του ζω­μού, ενώ στα χεί­λη της κού­πας το υγρό ξε­λα­γα­ρί­ζει και ση­κώ­νε­ται ο ατμός του ζε­στού νε­ρού, αυ­τός που κου­βα­λά­ει τη μυ­ρω­διά αυ­τή που πριν ακό­μα βά­λου­με το υγρό στο στό­μα μας, μας κά­νει να απο­ξε­χνιό­μα­στε σε μια προ­αί­σθη­ση γεύ­σης. Τι άβυσ­σος χω­ρί­ζει την αί­σθη­ση αυ­τής της στιγ­μής απ’ την αντί­στοι­χη εκεί­νη, όταν η σού­πα έρ­χε­ται σερ­βι­ρι­σμέ­νη με τον δυ­τι­κό τρό­πο, σ’ ένα ασπρι­δε­ρό ρη­χό μπωλ. Η πρώ­τη εί­ναι μια μυ­στα­γω­γία, μια στιγ­μή που θα μπο­ρού­σα­με να την απο­κα­λέ­σου­με εκ­στα­τι­κή. (…) Όταν κά­θο­μαι μπρο­στά σ’ ένα κύ­πελ­λο της σού­πας, αφή­νο­ντας τον ακα­θό­ρι­στο, σαν κά­ποιου εντό­μου μα­κρι­νού, ήχο, να πο­τί­ζει την ακοή φτά­νο­ντας μέ­χρι τα τρί­σβα­θά μου, όταν η προ­αί­σθη­ση της γεύ­σης χαϊ­δεύ­ει τη σκέ­ψη μου, αι­σθά­νο­μαι πά­ντα αιχ­μά­λω­τος μιας μυ­στι­κής συ­γκέ­ντρω­σης». Σε έναν κό­σμο που τρέ­χει διαρ­κώς, μέ­ρα και νύ­χτα, η συγ­γρα­φέ­ας μας επι­βάλ­λει απο­λαυ­στι­κά, μέ­σα από την βρα­δεία αφο­μοί­ω­ση που απαι­τεί η ανά­γνω­ση των σε­λί­δων του βι­βλί­ου της, να στα­θού­με. Να αφου­γκρα­στού­με ό,τι θα ήταν αδύ­να­το να πα­ρα­τη­ρη­θεί μέ­σα στη βια­σύ­νη μας να φέ­ρου­με σε πέ­ρας αυ­τό που έχου­με κα­τα­νο­ή­σει ως ζωή, μι­μού­με­νοι τις ζω­ές και τα βή­μα­τα των άλ­λων.

Χρειά­στη­κε να σκύ­ψω λί­γο το κε­φά­λι για να μπω. Ο φω­τι­σμός εί­ναι τό­σο χα­μη­λός, που από έν­στι­κτο ψη­λα­φί­ζω τον τοί­χο δε­ξιά μου, ανα­ζη­τώ­ντας κά­ποιο δια­κό­πτη. Λί­γα δευ­τε­ρό­λε­πτα αρ­γό­τε­ρα, τα μά­τια μου συ­νη­θί­ζουν και αρ­χί­ζω να ξε­χω­ρί­ζω τους όγκους. Το βλέμ­μα μου τρα­βούν αμέ­σως τα κο­ρά­λια που δια­κρί­νο­νται στο βά­θος. Στέ­κο­νται όρ­θια, σαν υπερ­με­γέ­θεις πα­λά­μες ή σαν δα­ντε­λω­τοί σκε­λε­τοί αλ­λό­κο­σμων πλα­σμά­των, μπρο­στά σε μια υπο­βρύ­χια τοι­χο­γρα­φία. Πιο πο­λύ από θά­λασ­σα, η γω­νιά με τα κο­ράλ­λια θυ­μί­ζει το έδα­φος ενός απά­τη­του πλα­νή­τη.
Από κά­ποιο ση­μείο ψη­λά ακού­γο­νται ήχοι κυ­μά­των. Πά­νω από το κε­φά­λι μου ανα­κα­λύ­πτω ένα ζευ­γά­ρι ηχεία, μαύ­ρα και γε­μά­τα σκό­νη, με στρογ­γυ­λή πρό­σο­ψη κι ένα δί­χτυ ψι­λό, που στις άκρες του μοιά­ζει φα­γω­μέ­νο από κά­ποιο έντο­μο. Κλεί­νω με­ρι­κές φο­ρές τα μά­τια κι αρ­χί­ζω να λι­κνί­ζο­μαι αρ­γά, ανε­παί­σθη­τα, σαν να ‘χω βυ­θι­στεί σε μια τε­ρά­στια αγκα­λιά που προ­σπα­θεί να με κοι­μί­σει. Έστι, κα­θώς συμ­βάλ­λει και ο διαρ­κής βόμ­βος του εξα­ε­ρι­σμού της αί­θου­σας, νο­μί­ζω για λί­γο πως βρί­σκο­μαι στο αμπά­ρι ενός τε­ρά­στιου πλοί­ου, κα­τοι­κη­μέ­νου από εκα­το­ντά­δες κοι­μι­σμέ­να ζώα. Με κά­θε κυ­μα­τι­σμό η κα­ρί­να του τρί­ζει ελα­φρά, σαν πα­λιά ξύ­λι­νη πόρ­τα στον αέ­ρα.

Επι­ση­μαί­νει, επί­σης, ο Τα­νι­ζά­κι πως «εί­ναι όρος ανα­γκαί­ος κά­ποιος βαθ­μός ημί­φω­τος, από­λυ­τη κα­θα­ριό­τη­τα και ησυ­χία, τέ­τοια που να μπο­ρεί ν’α­κού­γε­ται και το βού­ι­σμα ενός κου­νου­πιού» και λέ­ει ακό­μα ότι «εμείς οι Ανα­το­λί­τες δη­μιουρ­γού­με ομορ­φιά με το να κά­νου­με να ξε­πη­δούν σκιές από πα­ντού». Ολο­κλη­ρώ­νο­ντας την ανά­γνω­ση της «Πα­να­γί­ας των εντό­μων», όλες μας οι αι­σθή­σεις έχουν ενερ­γο­ποι­η­θεί με γνω­στό αλ­λά και ανοί­κειο τρό­πο. Τα βαλ­σα­μω­μέ­να ζώα, τα θρη­σκευ­τι­κά σύμ­βο­λα, ο δη­μό­σιος χώ­ρος, τα κά­θε λο­γής αντι­κεί­με­να που πα­ρου­σιά­ζο­νται μπρο­στά μας, απο­κτούν μια ταυ­τό­τη­τα πέ­ρα από την συ­νη­θι­σμέ­νη: Εκεί­νη που δη­μιουρ­γεί­ται από το νή­μα νο­ή­μα­τος της πρω­το­πρό­σω­πης αφή­γη­σης, αλ­λά κι εκεί­νη που δη­μιουρ­γού­με εμείς οι ανα­γνώ­στες, σαν άλ­λοι πρω­τα­γω­νι­στές μιας πα­ράλ­λη­λης ιστο­ρί­ας που κα­νείς δεν έχει αφη­γη­θεί ακό­μη, όμως υπάρ­χει. Εί­ναι αδύ­να­το να ακού­σου­με κα­θα­ρά την ιστο­ρία της «Πα­να­γί­ας των εντό­μων» αν δεν εμπι­στευ­θού­με πρώ­τα απ’ όλα τη σιω­πή. Τα έντο­μα απο­κλεί­ε­ται να κα­τορ­θώ­σουν ακου­στούν σε έναν κό­σμο θο­ρυ­βώ­δη. Η ου­σιώ­δης λε­πτο­μέ­ρεια που δί­νει χρώ­μα και σχή­μα στην αφή­γη­ση δεν υφί­στα­ται μέ­σα στην φα­σα­ρία. Η Φω­σκό­λου δη­μιουρ­γεί ένα ιδιό­τυ­πο κλί­μα σιω­πής, φω­τός και σκιάς που επι­τρέ­πει στην προ­σω­πι­κή ιστο­ρία επι­θυ­μί­ας του κα­θε­νός μας να υπάρ­ξει μέ­σα από το βι­βλίο της, και το κα­θι­στά επαρ­κώς επι­δρα­στι­κό, ώστε να εξα­κο­λου­θή­σει να μας απα­σχο­λεί με το πέ­ρας της ανά­γνω­σης.

Πιο δε­ξιά, ανά­με­σα σε κού­τες και πλα­στι­κές σα­κού­λες που δεν ξέ­ρω πια τι πε­ριέ­χουν, ξε­προ­βάλ­λει —λι­τό  και σκο­νι­σμέ­νο—το ξύ­λι­νο

γο­να­τι­στή­ριο. Από το δερ­μά­τι­νο μα­ξι­λα­ρά­κι του δια­κρί­νε­ται μο­νά­χα μια άκρη, έτσι όπως εί­ναι θαμ­μέ­νο κά­τω από μια στοί­βα ρε­τά­λια. Το σπρώ­χνω με το πό­δι, ώσπου το κλη­ρο­δό­τη­μα της θεί­ας Ρό­ζας μου απο­κα­λύ­πτε­ται γέ­ρι­κο και σα­ρα­κο­φα­γω­μέ­νο, όμως οι­κείο στην όψη και στο άγ­γιγ­μα. Ένα λε­πτό στρώ­μα κί­τρι­νης σκό­νης έχει σκορ­πί­σει στο πά­τω­μα γύ­ρω του, σαν φω­το­στέ­φα­νο που μα­ρά­θη­κε κι έπε­σε.
Οι κλει­δώ­σεις μου κά­νουν αλ­λε­πάλ­λη­λα «κρακ», κα­θώς γο­να­τί­ζω με το πρό­σω­πο στον τοί­χο και τα χέ­ρια σταυ­ρω­μέ­να μπρο­στά μου, πά­νω στο ξύ­λι­νο ρα­φά­κι. Το ανά­γλυ­φο κε­φά­λι της Παρ­θέ­νου, κρε­μα­σμέ­νο ακρι­βώς απέ­να­ντι, με κοι­τά. Το πρό­σω­πό της, ολό­λευ­κο και λί­γο ρό­δι­νο στις πα­ρειές, πλαι­σιώ­νε­ται από ένα χρυ­σό στε­φά­νι που ‘χει ξε­θω­ριά­σει κα­τά τό­πους. Μοιά­ζει να ξε­προ­βάλ­λει δι­στα­χτι­κά από τον τοί­χο, κα­θώς ο γύ­ψος της έχει απο­κτή­σει με τα χρό­νια ένα κα­φε­τί χρώ­μα, ίδιο με τα ντου­βά­ρια του σπι­τιού μου.

Ένα λε­πτο­δου­λε­μέ­νο φιλ­ντι­σέ­νιο ρο­δά­ριο κρέ­με­ται γύ­ρω απ’ τον λαι­μό της. Το χαϊ­δεύω σαν να περ­νώ τα δά­χτυ­λά μου μέ­σα από μια μα­κριά τού­φα μαλ­λιών.

«Χαί­ρε, Μα­ρία κε­χα­ρι­τω­μέ­νη…»

Οι πρώ­τες λέ­ξεις σκορ­πί­ζουν σαν μι­κρο­σκο­πι­κοί κρύ­σταλ­λοι στην ησυ­χία του δω­μα­τί­ου.

Παίρ­νω το ρο­δά­ριο στα χέ­ρια μου. Με τον δεί­κτη και τον αντί­χει­ρα σφίγ­γω κά­θε χά­ντρα. Την πε­ριερ­γά­ζο­μαι σαν να ψά­χνω στις αυ­λα­κώ­σεις της μια απά­ντη­ση.

Ο Τα­νι­ζά­κι επι­μέ­νει: «Στ’ αλή­θεια, η ομορ­φιά του για­πω­νέ­ζι­κου δω­μα­τί­ου εξαρ­τά­ται από­λυ­τα και γεν­νιέ­ται από την εναλ­λα­γή αμυ­δρού φω­τός και σκιάς, κι έξω απ’ αυ­τό δεν υπάρ­χει τί­πο­τε άλ­λο. (…) Για μας τί­πο­τε άλ­λο έξω απ’ αυ­τές τις πλά­γιες αδύ­να­μες ακτί­νες φω­τός δεν εί­ναι στοι­χείο ομορ­φιάς για το δω­μά­τιο». Η συ­νά­ντη­ση λέ­ξε­ων και ει­κό­νων στο έρ­γο της Φω­σκό­λου μας θυ­μί­ζει πως πα­ρό­τι τα μυ­στι­κά του σύ­μπα­ντος εί­ναι δύ­σκο­λο να χω­ρέ­σουν σ’ ένα βι­βλίο, κά­θε ιστο­ρία εί­ναι αλη­θι­νή μό­νο αν την αφη­γη­θού­με με τον ξε­χω­ρι­στό τρό­πο που της ανα­λο­γεί. Θα εί­χε εν­δια­φέ­ρον να σκε­φτού­με, όπως μας προ­τεί­νει εμ­μέ­σως και η συγ­γρα­φέ­ας, πό­σο δια­φο­ρε­τι­κή θα ακου­γό­ταν η ιστο­ρία της σε ένα δελ­τίο ει­δή­σε­ων, με την έμ­φα­ση που δί­νε­ται εκεί σε μια κα­τη­γο­ρία γε­γο­νό­των, πα­ρα­κάμ­πτο­ντας όλες τις σκιά­σεις και τους φω­τι­σμούς που συν­δέ­ο­νται με τα εσω­τε­ρι­κά γε­γο­νό­τα — την τό­σο κρί­σι­μη αλ­λά και αθέ­α­τη διά­στα­ση της αλή­θειας, που η λο­γο­τε­χνία δεν λη­σμο­νεί.