Για όσους κινδυνεύουν στη θάλασσα

Ο Ιη­σούς κοι­μά­ται. Η ήσυ­χη ανά­σα του ρυθ­μί­ζει τον αρ­γό στα­θε­ρό παλ­μό των εγ­χόρ­δων. Εί­ναι ο ατα­λά­ντευ­τος σφυγ­μός της ήσυ­χης συ­νεί­δη­σης, πλή­ρω­μα απε­ρα­ντο­σύ­νης μιας άχρο­νης και άτρο­μης αλή­θειας— το άπια­στο όνει­ρο της ολι­γό­πι­στης αμ­φι­βο­λί­ας του θνη­τού. Αυ­τόν, μια στιγ­μή στρα­τη­γι­κής αφη­ρη­μά­δας, από­συρ­σης ή δο­κι­μα­στι­κού κε­νού της θεϊ­κής προ­στα­σί­ας, μια στιγ­μή μο­να­ξιάς, στη διάρ­κεια του πο­λυ­τά­ρα­χου τα­ξι­διού στο κα­τά­στρω­μα της κι­βω­τού της ζω­ής αρ­κεί για να τον κα­τα­σπα­ρά­ξει ο τρό­μος της από­λυ­της αδυ­να­μί­ας του να κυ­ριαρ­χή­σει στον σά­λο της εξαρ­θρω­μέ­νης αρ­μο­νί­ας που εί­ναι αυ­τή η ίδια ακρι­βώς η προς στιγ­μήν απο­κοι­μι­σμέ­νη θεϊ­κή συ­νεί­δη­ση. Μέ­σα στον πα­ρα­δο­μέ­νο στις βου­λές του Βε­λί­αλ-Σα­τα­νά ανά­στα­το κό­σμο, στα κύ­μα­τα της Τι­βε­ριά­δας που πυρ­γώ­νο­νται μπρο­στά του, η ολό­τρε­μη πρό­σφυ­γη ψυ­χή του ντυ­μέ­νη την πιο εν­δό­μυ­χη φω­νη­τι­κή έκ­φρα­ση, αυ­τήν της άλ­το, μο­νο­λο­γεί κι ανα­ρω­τιέ­ται ρη­το­ρι­κά, πε­ρισ­σό­τε­ρο, πε­τα­λου­δί­ζει ανή­συ­χα συ­ντρο­φιά με το πα­ρα­πο­νε­μέ­νο κε­λά­ρυ­σμα δυο ξύ­λι­νων φλά­ου­των και μια κου­στω­δία πε­ρί­σκε­πτων εγ­χόρ­δων: «Ο Ιη­σούς κοι­μά­ται. Υπάρ­χει τώ­ρα ελ­πί­δα; Τί με πε­ρι­μέ­νει;» Ο ύπνος χέ­ρι πια­σμέ­νος με το θά­να­το, μια κα­τα­βύ­θι­ση σε άγνω­στη άβυσ­σο, και ο Μπαχ σε αυ­τό το πρώ­το επει­σό­διο της Κα­ντά­τας BWV 81 (Jesus schläft, was soll ich hoffen?) βυ­θο­κο­ρεί με τη βυ­θο­κό­ρο του χα­μη­λού σι ύφε­ση στο πρό­σφο­ρο φω­νηε­ντι­κό, επι­κλη­τι­κό «ε» του schläft-κοι­μά­ται δυο φο­ρές κρα­τη­μέ­νο χω­ρίς ανά­σα για δέ­κα ολό­κλη­ρα μέ­τρα, με οδη­γία για κρε­σέ­ντο δια­μαρ­τυ­ρί­ας (για τη διάρ­κεια του ύπνου;) στο ξέ­πνοο τέ­λος, 13 ή και 15 δευ­τε­ρό­λε­πτα, ανά­λο­γα με την ανα­πνευ­στι­κή αντο­χή του έντρο­μου δύ­τη· και στο άχα­νο «ο» του offen-ανοι­χτός άλ­λα 11 δεύ­τε­ρα ενα­τέ­νι­σης του θα­να­τε­ρού χά­ους. Λες και το «ε» και το «ο» ακού­γο­νται για πρώ­τη φο­ρά με ανα­γεν­νη­μέ­νο εί­δος έκ­θε­της ποι­η­τι­κής δύ­να­μης που εκεί εμ­φι­λο­χω­ρού­σε απο­ζη­τώ­ντας μου­σι­κή έκ­πτυ­ξη.
Το μι­νύ­ρι­σμα χει­μα­ζό­με­νου άλ­το, η φει­δω­λή με­τα­φο­ρι­κή του γλώσ­σα, δει­λό χτύ­πη­μα στις πύ­λες του ύπνου, δεν αρ­κούν για να ξυ­πνή­σουν τον Ιη­σού. Αφεύ­κτως, και για λό­γους μου­σι­κής οι­κο­νο­μί­ας, η σκυ­τά­λη της δια­μαρ­τυ­ρί­ας περ­νά­ει, στη δεύ­τε­ρη και τρί­τη σκη­νή της Κα­ντά­τας, στην αρ­ρε­νω­πή, σθε­να­ρή συ­νη­γο­ρία του τε­νό­ρου. Αυ­τός επι­στρα­τεύ­ει ένα δί­πτυ­χο ρη­το­ρι­κής πει­θούς—την εύ­λο­γη, πε­ζή επι­χει­ρη­μα­το­λο­γία ενός τε­χνι­κά άψο­γου αφη­γη­μα­τι­κού ρε­τσι­τα­τί­βο και τον απρο­σμά­χη­το θυ­μι­κό αντί­κτυ­πο μιας από τις γλα­φυ­ρό­τε­ρες πα­ρα­στα­τι­κές μου­σι­κές εκ­φρά­σεις τρι­κυ­μι­σμέ­νης θά­λασ­σας του μπα­ρόκ, θά­λασ­σας να­του­ρα­λι­στι­κής πε­λά­γους με­τα­φο­ρι­κού. Κά­πο­τε τα κα­ται­γι­στι­κά τρια­κο­στά δεύ­τε­ρα πρέ­πει να κο­πά­σουν, και μα­ζί τους ο πο­λύ­φω­νος σά­λος και οι άνε­μοι, και το επι­γραμ­μα­τι­κό θα­λασ­σι­νό δρα­μά­τιο να τε­λειω­θεί. Στο τέ­ταρ­το επει­σό­διο, ξυ­πνά­ει-ει­σα­κού­ει επι­τέ­λους ο Ιη­σούς. Η μπά­σα, στα­θε­ρο­ποι­η­τι­κή και ανορ­θω­τι­κή του φρο­νή­μα­τος πα­ρου­σία του πρώ­τα απευ­θύ­νει ένα σχε­δόν επι­τι­μη­τι­κό ερώ­τη­μα στον ολι­γό­πι­στο χρι­στια­νό που τρό­μα­ξε ως μη όφει­λε και αμέ­σως με­τά μια ηγε­μο­νι­κή απο­στρο­φή στη θά­λασ­σα, τους πύρ­γους των κυ­μά­των και την αφη­νια­σμέ­νη θύ­ελ­λα: η πα­ρου­σία του μπά­σου κυ­μα­το­θραύ­στη που ακι­νη­το­ποιεί με τον Λό­γο το φο­βε­ρό αντι­μά­μα­λο μιας κου­στω­δί­ας ορ­γά­νων, προ­σφέ­ρει άλ­λη μια ευ­και­ρία απα­ρά­μιλ­λης μου­σι­κής έκ­φρα­σης και την μο­να­δι­κή έξο­δο-διέ­ξο­δο από την γε­νι­κή τα­ρα­χή στοι­χεί­ων και πνευ­μά­των. Δεν εί­ναι άλ­λη από την εν­δυ­νά­μω­ση της ανε­πι­φύ­λα­κτης πί­στης στον ένα και μο­να­δι­κό σω­τή­ρα και πα­τρι­κό προ­στά­τη στον οι­κείο θε­ο­λο­γι­κό ου­ρα­νό του Μπαχ, τον τας επάρ­σεις της πο­λυ­φλοί­σβου συ­ντρί­βο­ντα εν εαυ­τώ, τον την αγριό­τη­τα του πό­ντου ανα­χαι­τί­ζο­ντα τον και λειο­κύ­μο­να ταύ­την απερ­γα­ζό­με­νον, τον και τρι­κυ­μιο­θραύ­στη, τον ει­ρη­νάρ­χην, εκ­φρα­σμέ­νη συλ­λο­γι­κά εν χο­ρώ από το ανα­κου­φι­σμέ­νο πλή­ρω­μα σε ένα απε­ρι­κό­σμη­το, αρ­χαϊ­κά κό­σμιο κοι­νο­τι­κό κο­ράλ.

Πραγ­μα­το­λο­γι­κά

Η Κα­ντά­τα «Jesus schläft, was soll ich hoffen» BWV 81, εκτε­λέ­στη­κε πρώ­τη φο­ρά στη Λι­ψία, στις 30 Ια­νουα­ρί­ου 1724. Η μου­σι­κή της δια­νο­μή απαι­τεί τρεις φω­νη­τι­κούς σο­λί­στες (άλ­το, τε­νό­ρο, μπά­σο), χο­ρω­δία για το τε­τρά­φω­νο χο­ρω­δια­κό μέ­ρος και ορ­χή­στρα από 2 φλά­ου­τα με ράμ­φος, 2 όμποε ντ’ αμό­ρε, δυο βιο­λιά, βιό­λα και κο­ντί­νουο. Ο Μπαχ παίρ­νει αφορ­μή από το χω­ρίο του Ευαγ­γέ­λιου κα­τά Ματ­θαί­ον (8.26), ίσως και από το αντί­στοι­χο του κα­τά Μάρ­κον (4.35-41), όπου πε­ρι­γρά­φε­ται το επει­σό­διο του ύπνου του Ιη­σού την ώρα της τρι­κυ­μί­ας στην Τι­βε­ριά­δα, το ξύ­πνη­μά του από τους πα­νι­κό­βλη­τους μα­θη­τές και το ως δια μα­γεί­ας γα­λή­νε­μα των κυ­μά­των και μό­νο με τον Λό­γο, την προ­στα­κτι­κή προς τα στοι­χεία της φύ­σης απεύ­θυν­ση του Ιη­σού. (Λει­τουρ­γι­κής ση­μα­σί­ας για την μα­γι­κή επι­τέ­λε­ση της με­λο­ποι­ί­ας του Μπαχ, οι συ­ρι­στι­κοί και έκ­κρο­τοι συμ­φω­νι­κοί φθόγ­γοι του γερ­μα­νι­κού κει­μέ­νου: schw – vrstmm – strm, ήχοι «που μοιά­ζουν με ηχώ του νο­ή­μα­τος». Βλέ­πε και στο ελ­λη­νι­κό κεί­με­νο της πε­ρι­κο­πής τα «σ – π – π -φ – μ» : «Σιώ­πα, πε­φί­μω­σο».) 
Το «λι­μπρέ­το» τού in nuce inclusum dramma per musica, της πυ­κνής κρυ­πτο-οπε­ρα­τι­κής σκη­νής που εί­ναι εν τέ­λει η Κα­ντά­τα BWV 81 (ας ση­μειω­θεί πως ο Μπαχ εί­χε δε­σμευ­τεί με συμ­βα­τι­κή υπο­χρέ­ω­ση απέ­να­ντι στον ερ­γο­δό­τη του, το δη­μο­τι­κό συμ­βού­λιο της Λι­ψί­ας, να μη συν­θέ­τει opernhaftig, οπε­ρα­τι­κή εκ­κλη­σια­στι­κή μου­σι­κή) ορ­γα­νώ­νε­ται γύ­ρω από ένα ψήγ­μα βι­βλι­κού λό­γου στο Αριό­ζο του μπά­σου (αρ. 4, «Τί δει­λοί ἐστέ, ὀλι­γό­πι­στοι;»), με ομό­θε­μη ανώ­νυ­μη κα­τη­χη­τι­κή εκ­κλη­σια­στι­κή ποί­η­ση του συρ­μού (αρ. 1,2,3, 5 και 6) και ένα ποί­η­μα του ποι­η­τή και νο­μι­κού Γιό­χαν Φρανκ στο τε­λι­κό Κο­ράλ. Αλ­λά όπως το δια­τυ­πώ­νει ορι­στι­κά ο θαυ­μα­στός Βλα­ντι­μίρ Ζαν­κε­λε­βίτς στο πο­λύ πε­ρισ­σό­τε­ρο μου­σι­κο­ποι­η­τι­κό πα­ρά φι­λο­σο­φι­κό του δια­λο­γι­κό αυ­το­βιο­γρά­φη­μα «Κά­που στο ανο­λο­κλή­ρω­το»( στην ονει­ρι­κή υπο­βο­λή της ελ­λη­νό­φω­νης από­δο­σής του από την Λί­ζυ Τσι­ρι­μώ­κου, εκδ. Πό­λις, 2021, σ. 267): «εξα­κο­λου­θεί [ενν. η ποί­η­ση] να φέ­ρει το βά­ρος λέ­ξε­ων τε­τριμ­μέ­νων μέ­χρι ση­μεί­ου κοι­νο­το­πί­ας και συρ­ρι­κνω­μέ­νων από τον δι­δα­κτι­σμό· αυ­τές οι λέ­ξεις δεν μπο­ρούν λοι­πόν να αντα­γω­νι­στούν την αιώ­νια νιό­τη των ήχων.»

Το κεί­με­νο της Κα­ντά­τας BWV 81

1

Άρια: Άλ­το
Ο Ιη­σούς κοι­μά­ται, ποια για μέ­να ελ­πί­δα; του θά­να­του τα μαύ­ρα βά­θη εχλώ­μια­σα ως εί­δα.

2

Ρε­τσι­τα­τί­βο: Τε­νό­ρος
Κύ­ριε! Τί σ’ έχει τό­σο από μέ­να απο­μα­κρύ­νει; Τώ­ρα που η χρεία μου για σε τό­σο με­γά­λη εγί­νει; κι όλα με θά­να­το απει­λούν τη δό­λια μου ζωή; Το βλέμ­μα σου που πά­ντα άγρυ­πνο κοι­τά­ει, η δυ­στυ­χία μου δεν το πο­νά­ει; Μ’ ένα άστρο έδει­ξες άλ­λο­τε το δρό­μο το σω­στό σε άντρες προ­σή­λυ­τους σο­φούς, Αχ δώ­σε το φως του βλέμ­μα­τός σου με σι­γου­ριά να μ’ οδη­γή­σει μα­κριά απ’ τον κίν­δυ­νο σε δρό­μους γα­λη­νούς.

3

Άρια: Τε­νό­ρος
Τα κύ­μα­τα, κά­στρα αφρο­θό­λω­τα στα σκό­τει­να του Βε­λιάλ νε­ρά χυ­μούν με ορ­γή δι­πλή. Τον χρι­στια­νό η θύ­ελ­λα των θλί­ψε­ων σαν κύ­μα θε’ να τον ση­κώ­σει μα η ορ­μή της λαί­λα­πας της πί­στης του τη δύ­να­μη ζη­τά­ει να μα­ρα­ζώ­σει.

4

Αριό­ζο: Μπά­σος
Τί δει­λοί εστέ, ολι­γό­πι­στοι;

5

Άρια: Μπά­σος
Σιώ­πα, πε­φί­μω­σο! Πάψ­τε, σω­πά­στε θά­λασ­σα κι αέ­ρας, αρ­κε­τά! τη δύ­να­μή σας χα­λι­νά­ρι ας ορί­ζει, το εκλε­κτό το τέ­κνο μου κα­κο­τυ­χιά και συμ­φο­ρά να μη γνω­ρί­ζει

6

Ρε­τσι­τα­τί­βο: Άλ­το
Με πλημ­μυ­ρί­ζει η χα­ρά, μί­λη­σε ο Ιη­σούς μου και όλα τα κα­κά—της δυ­στυ­χί­ας η νύ­χτα της τρι­κυ­μί­ας η κα­τα­φο­ρά—έλα­βαν τέ­λος και όλα εί­ναι κα­λά.

7

Κο­ράλ
Ασπί­δα η προ­στα­σία σου απ’ όλα τα κα­κά, κρα­τά­ει εχθρούς και Σα­τα­νά μα­κριά. Μα­νιά­ζουν και λυσ­σούν μα να με βλά­ψουν δεν μπο­ρούν. Κι αν τώ­ρα της αμαρ­τί­ας όλε­θρος αστρά­φτει και βρο­ντά ο Ιη­σούς μου εί­ναι εδώ να με φυ­λά.

Η Κα­ντά­τα στο δια­δί­κτυο

Πά­μπολ­λες οι ηχο­γρα­φή­σεις. Εδώ μια επι­λο­γή:

2000. Τζον Έλιοτ Γκάρ­ντι­νερ. Χο­ρω­δία Μο­ντε­βέρ­ντι, The English Baroque Soloists. Ουί­λιαμ Τά­ου­ερς (άλ­το), Πολ Άγκνιου (τε­νό­ρος), Πί­τερ Χάρ­βεϊ (μπά­σος).

2017. Σούν­σκε Σά­το, βιο­λί και διεύ­θυν­ση. Netherlands Bach Society, Μάρ­γιον Στριχκ (σο­πρά­νο), Ρό­μπιν Μπλέιζ (άλ­το), Ντά­νιελ Γιό­χαν­σεν (τε­νό­ρος), Στέ­φαν Μα­κλέιν (μπά­σος).

2008. Ρού­ντολφ Λουτς. Χο­ρω­δία και Ορ­χή­στρα του Ιδρύ­μα­τος Μπαχ. Ρο­σβί­τα Μί­λερ (άλ­το), Μπέρν­χαρντ Μπέρ­χτολντ (τε­νό­ρος), Βολφ Μα­τί­ας Φρί­ντριχ (μπά­σος).

https://​www.​youtube.​com/​watch?​v=YR0​V5my​_​iU8